Bliski Wschód (w języku angielskim Middle East czyli Środkowy Wschód) to nie kraj, lecz region geograficzny położony w Azji, skupiający liczne, w większości muzułmańskie kraje. Region charakteryzuje się kilkoma elementami łączącymi kraje leżące na jego terenie w całość. Z wielu powodów jest to także region niekończących się konfliktów zbrojnych. Na terenie bliskiego wschodu znajdują się nie tylko kraje azjatyckie.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Azja

IX Bliski Wschód – region konfliktów

1. Region Bliskiego Wschodu

Obszar najczęściej rozumiany pod pojęciem Bliskiego Wschodu

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Middle_East_%28orthographic_projection%29.svg/553px-Middle_East_%28orthographic_projection%29.svg.png

Do krajów zaliczanych do Bliskiego Wschodu należą: Arabia Saudyjska, Bahrajn, Cypr, Egipt (kraj Afrykański), Irak, Iran, Izrael, Jemen, Jordania, Katar, Kuwejt, Liban, Oman, Syria, Turcja, Zjednoczone Emiraty Arabskie oraz Autonomia Palestyńska oraz nieuznawane za odrębne państwo, terytorium Kurdów (Kurdystan) na terenie ogarniętej wojną domową Syrii.

2. Cechy wspólne krajów Bliskiego Wschodu

Podstawą cechą wspólną jest klimat i jego skutek w postaci pustyni. Większość obszaru Bliskiego Wschodu znajduje się w strefie klimatu zwrotnikowego suchego lub podzwrotnikowego suchego lub morskiego. W takich warunkach, przy niewielkich lub wręcz prawie zerowych opadach wykształca się pustynia. Stanowi ona naturalny obszar  przeważającej części krajów Bliskiego Wschodu.

Zdjęcie satelitarne regionu Bliskiego Wschodu

Źródło: maps.google.pl

Istotnym elementem spajającym kraje Bliskiego Wschodu jest religia. Nie licząc judaistycznego Izraela i prawosławnego Cypru (część południowa), wszystkie pozostałe kraje regionu należą do rodziny islamu. Sprawa nie jest jednak taka prosta, ponieważ islam dzieli się na dwie główne odnogi, które delikatnie mówiąc, nie darzą się sympatią – Sunnizm i Szyizm. Iran, większość Iraku, Liban i częściowo Syria to państwa szyickie. Pozostałe kraje Bliskiego Wschodu zdominowane są przez sunnizm.

Procentowy udział szyitów w populacji krajów Bliskiego Wschodu

Źródło: http://cdn.timesofisrael.com/blogs/uploads/2013/06/Sunni-Shia-Map-PEW.jpg

Ostatnim kluczowym i wspólnym dla regionu elementem, są obecne w tym miejscu olbrzymie zasoby ropy naftowej (50% światowych zasobów) i gazu ziemnego (40% światowych zasobów), zwanych czarnym złotem. Głównym skupiskiem są zasoby w Zatoce Perskiej.

Ważniejsze miejsca występowania ropy naftowej i gazu ziemnego w regionie

Źródło: https://assets.geoexpro.com/uploads/b2a82836-ccc9-4e4f-97f1-2a250472471f/ME_9__Box2_GiantFieldsMap_MikeHorn.jpg

Realizacja wspólnych interesów związanych z utrzymaniem odpowiednio wysokiej ceny ropy naftowej, aby uzyskiwać maksymalne korzyści ekonomiczne z jej wydobycia, doprowadziła do powołania kartelu – Organizacji Krajów Eksportujących Ropę Naftową (OPEC), czyli porozumienia głównych sprzedawców ropy.

Państwa członkowskie OPEC

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/OPEC.svg/1920px-OPEC.svg.png

Do OPEC należy większość krajów Bliskiego Wschodu posiadające istotne zasoby ropy naftowej oraz ponadto członkowie z Afryki i Ameryki Południowej.

3. Poziom rozwoju gospodarczego państw regionu Bliskiego Wschodu

Wydawać by się mogło, że posiadanie rozległych zasobów ropy naftowej musi się równać z wysokim poziomem życia i dostatkiem mieszkańców. Wcale tak jednak nie jest. Co prawda niektóre kraje, jak Katar czy Zjednoczone Emiraty Arabskie, należą do ścisłej światowej czołówki i swój dobrobyt zbudowały na ropie. Jednak niektóre kraje posiadające duże zasoby jak Irak czy Iran, wcale nie należy do bogatych państw. Z drugiej strony Izrael, pozbawiony prawie zupełnie zasobów naturalnych, ma drugie najwyższe PKB per capita w regionie.

Państwa Bliskiego Wschodu według PKB per capita (2017)

Źródło: Opracowanie własne; https://i.pinimg.com/originals/e8/67/1a/e8671af47a829072e4378ffde12e591f.gif

Gospodarka Izraela rozwija się mimo braku zasobów ropy naftowej, dzięki jednoznacznemu wspieraniu wolnego rynku oraz rozwojowi licznych nowoczesnych sektorów gospodarczych jak przemysł zbrojeniowy czy high-technology. Mimo bardzo trudnych warunków geograficznych, doskonale rozwinięte jest rolnictwo. Izrael jest też znany z doskonałej organizacji pracy.

Niektóre kraje jak np. Zjednoczone Emiraty Arabskie, mimo iż zbudowały swój dobrobyt na ropie naftowej, wiedzą, że petrodolary nie będą wiecznie zasilać ich budżetów. Z tego powodu inwestują w rozwój przemysłu i usług, aby rozwinąć także inne niż związane z wydobyciem ropy, sektory gospodarcze. W Zjednoczonych Emiratach Arabskich dynamicznie rozwija się turystyka, wykorzystująca doskonałe warunki naturalne (bardzo ciepło, brak opadów, ciepła woda). Dubaj staje się popularnym kierunkiem wypoczynkowym.

Turystyka w Dubaju kwitnie

Źródło: http://przeglad-turystyczny.pl/images/uimg06/dubaj-plaze.jpg

W Zjednoczonych Emiratach Arabskich postawiono także na rozwój transportu lotniczego. Dubaj stał się światowym centrum podróży, a loty na całym świecie obsługują cieszące się rosnącą popularnością Fly Emirates.

Zysk i liczba przewiezionych pasażerów przez Fly Emirates stale rosną

Źródło: Opracowanie własne

4. Wpływ islamu na życie na Bliskim Wschodzie

Islam w istotny sposób wpływa na życie społeczne i gospodarcze  w krajach islamskich, stanowiących większość bliskiego wschodu. Do głównych cech należą:

W obszarze gospodarki:

  • Spożywanie alkoholu jest zabronione, przez co brak jego produkcji i wpływów podatków z akcyzy od alkoholu.
  • Nie je się wieprzowiny przez co rolnictwo nie zajmuje się hodowlą trzody chlewnej.
  • Występują ograniczenia w działalności banków w związku z zakazem lichwy i oprocentowania.
  • W budownictwie nie umieszcza się okien od strony ulicy (ukrycie kobiet), wykształciła się też charakterystyczna architektura sakralna.
  • Rozwija się turystyka związana z koniecznością odbycia pielgrzymki do Mekki.
  • Post związany z Ramadanem ogranicza wydajność pracy.
  • Kobiety są gorzej wykształcone i często nie pracują więc nie generują dochodów dla gospodarki.
  • Toczone wojny z powodów religijnych osłabiają gospodarkę.

W obszarze życia społecznego:

  • Konieczne jest odbywanie 5-krotnie w ciągu dnia modlitwy, pielgrzymka do mekki i jałmużna na rzecz wdów.
  • Kobiety i dzieci są podporządkowane woli dorosłych mężczyzn z rodziny.
  • Kobiety mają ograniczoną swobodę ubioru, kształcenia i pracy, z reguły nie decydują o tym z kim się zwiążą.
  • Życie seksualne jest bardzo konserwatywne i ogranicza się do małżeństwa.
  • Prawa polityczne kobiet są ograniczone lub wręcz ich nie ma, w niektórych krajach kobiet dotykają także inne zakazy np. prowadzenia samochodu czy podróży bez zgody męża.
  • Wyznawcy islamu w teorii powinni żyć skromnie.
  • Fundamentalizm kwitnący w niektórych krajach prowadzi do ciągłych konfliktów w obrębie islamu jak i z innymi religiami.

5. Konflikty zbrojne na Bliskim Wschodzie

Bliski Wschód jest regionem konfliktów. Przyczynami wybuchu wojen na Bliskim Wschodzie są:

  • Różnice religijne i fundamentalizm religijny
  • Dysproporcje w rozmieszczeniu zasobów ropy naftowej i gazu ziemnego
  • Rządy dyktatorów
  • Spory o terytorium
  • Niska jakość życia

Do przykładów konfliktów zbrojnych należą:

  • „Izrael kontra reszta świata” – konflikt religijny. Izrael (judaizm) otoczony jest przez państwa arabskie (islam), dla których istnienie Izraela na terenie Ziemi Świętej jest niemożliwe do zaakceptowania. Nadrzędnym celem jest więc zgładzenie Izraela. Jednak dzięki doskonałej organizacji, wyszkoleniu wojsk i nowoczesnemu wyposażeniu armii oraz wsparciu zagranicznemu, Izrael przetrwał już kilka wojen wymierzonych w jego istnienie, za każdym razem zadając ciężkie ciosy swoim przeciwnikom (wygrywając większość wojen, a nawet powiększając swoje terytorium).
  • Spór Izraelsko-Palestyński – konflikt religijno-terytorialny. Izrael sukcesywnie zasiedla tereny kontrolowane przez Autonomię Palestyńską i uniemożliwia jej upaństwowienie się. Palestyńczycy dokonują z kolei ciągłych ataków terrorystycznych na Izrael.
  • Konflikt Iracko-Irański – konflikt terytorialno-surowcowy. Szczytem konfliktu była wojna toczona w latach 1980-1988. Irak roście sobie pretensje do przygranicznych, zasobnych w ropę naftową terenów Iranu. Zakończony status quo.
  • I Wojna w Zatoce Perskiej – konflikt terytorialno-surowcowy. Irak próbował zająć Kuwejt i przejąć jego zasoby naturalne, w obronie którego stanęła armia amerykańska, a Kuwejt został obroniony.
  • Arabska wiosna – konflikt polityczny o znamionach wojny domowej. Seria wydarzeń od 2011 roku, dążenie ludności niektórych krajów do demokratyzacji życia publicznego, o najostrzejszym na terenie Egiptu, Jemenu i Syrii, zakończone obaleniem rządu Egiptu i wojną domową w Syrii, a w konsekwencji powstaniem ISIS oraz masowymi protestami i zmianami politycznymi w innych krajach regionu.
  • Wojna domowa w Syrii – konflikt polityczny, wojna domowa. Toczona od 2011 wojna między rebeliantami, a autorytarnym rządem Syrii z separatystycznymi dążeniami mniejszości Kurdyjskiej oraz powstaniem państwa ISIS na terenie Syrii i Iraku. Celem wojny jest obalenie (lub dla innych stron – utrzymanie) dyktatorskich władz Syrii oraz pokonanie ISIS. Kurdowie dążą do niepodległości.


  • Wojna z Państwem Islamskim (ISIS) – wojna z terroryzmem. ISIS powstało w 2013 na terenie ogarniętej chaosem Syrii oraz osłabionym Iraku. Międzynarodowa koalicja podjęła bombardowania oraz wspierała kontrofensywy Kurdyjską i Iracką, a ISIS zostało ostatecznie znacząco osłabione i de facto pokonane w 2017 r.
  • Interwencje zbrojne Stanów Zjednoczonych – znaczenie polityczne i surowcowe – ofensywa przeciwko ISIS, udział w I i II Wojnie w Zatoce Perskiej, okupacja Iraku, rozmieszczenie wojsk w Arabii Saudyjskiej, Turcji i Kuwejcie. Amerykanie dbają o swoje interesy w regionie Bliskiego Wschodu niosąc wolność, ale też pilnując by sprzedaż ropy do USA nie napotykała istotnych przeszkód.