Monsun jest wiatrem okresowo-zmiennym, to znaczy takim, który w ciągu roku zmienia na jakiś czas kierunek. Jest to potężny wiatr występujący w kilku miejscach na Ziemi, ale przede wszystkim w Azji południowej i południowo-wschodniej. Działanie monsunu, a dokładniej transportowane przez niego opady umożliwiające uprawę ryżu, wytworzyły specyficzną kulturę zwaną kulturą ryżu.
Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)
Azja
V Klimat monsunowy i kultura ryżu w Azji
1. Schemat monsunu letniego
Monsun letni – schemat powstawania
Źródło: Opracowanie własne – Krzysztof Grabias.
Latem (czerwiec-sierpień) ląd nagrzewa się szybciej niż woda. Prowadzi to do powstawania różnicy temperatury – cieplejszej Azji i chłodniejszego Oceanu Indyjskiego. Ciepłe powietrze nad Azją unosi się, zmniejszając nacisk powietrza na teren, co powoduje powstawanie niżu. W tym samym czasie chłodniejsze powietrze zalega nad Ocean, zwiększając nacisk i tworząc wyż. Aby wyrównać różnice ciśnienia z nad Oceanu w kierunku Azji (z wyżu do niżu) wieje wiatr (monsun letni), który przynosi ze sobą wilgoć znad Oceanu. Prowadzi to do powstawania olbrzymich opadów deszczu nad Azją.
2. Schemat monsunu zimowego
Monsun zimowy – schemat powstawania
Źródło: Opracowanie własne – Krzysztof Grabias.
Zimą (grudzień-luty) ląd wychładza się szybciej niż woda. Prowadzi to do powstawania różnicy temperatury – cieplejszego Oceanu Indyjskiego i chłodniejszej Azji. Ciepłe powietrze nad Oceanem unosi się, zmniejszając nacisk powietrza na teren co powoduje powstawanie niżu. W tym samym czasie chłodniejsze powietrze zalega nad Azją, zwiększając nacisk i tworząc wyż. Aby wyrównać różnice ciśnienia z nad Azji w kierunku Oceanu (z wyżu do niżu) wieje wiatr (monsun zimowy). Nad Azją nie ma wilgoci i nie występują opady. Prowadzi to do długiego okresu suszy w Azji.
3. Schemat monsunów na mapie Azji południowej
Monsun letni i zimowy w Azji południowej
Źródło: https://content.epodreczniki.pl/content/womi/47125/classic-980.png
Obszar występowania monsunu obejmuje Azję południową i południowo-wschodnią. Najważniejszym miejscem występowania jest Półwysep Indyjski, gdzie cyrkulacja monsunowa wpływa na życie ponad miliarda ludzi. Głównym Oceanem w cyrkulacji jest Ocean Indyjski, ale monsun występuje także nad Oceanem Spokojnym.
Data pojawienia się monsunu letniego nad poszczególnymi obszarami Azji
Źródło: https://cdn.britannica.com/668×448/57/101857-004-973A2E01.jpg
4. Klimat monsunowy
Typowy klimatogram w strefie monsunowej
Źródło: https://en.climate-data.org
Klimat monsunowy charakteryzuje się występowaniem olbrzymich opadów, ale tylko w letniej połowie roku, zwłaszcza w miesiącach czerwiec-wrzesień. Zimą, opady prawie nie występują. Temperatura w całym okresie jest wysoka od 20 stopni zimą do 30 latem. Łączne roczne opady mogą wynosić nawet kilka tysięcy mm, mimo iż obszary objęte działaniem monsunu nie leżą w deszczowej strefie równikowej, tylko pustynnej strefie zwrotnikowej. Pokazuje to jak olbrzymi jest wpływ monsunu na klimat.
Zmiany w krajobrazie obu monsunów – Ghaty Zachodnie w Indiach
Monsun letni (dolny obraz) przynosi opady prowadzące do dynamicznego rozkwitu roślinności, a zwłaszcza umożliwia uprawę ryżu. Suchy monsun zimowy (górny obrazek) prowadzi do pustynnienia obszaru.
5. Światowa produkcja ryżu
Najwięksi producenci ryżu na świecie (2016)
Źródło: http://www.fao.org/
Najwięksi producenci ryżu na świecie według udziału w produkcji światowej (2016)
Źródło: http://www.fao.org/
Produkcja ryżu według kontynentów
Źródło: http://www.fao.org/
7. Kultura ryżu
Olbrzymi wpływ monsunu na życie w Azji spowodował nadanie mu dwóch lokalnych nazw. Monsun letni nazywa się tragarzem deszczu, ponieważ przynosi wielkie opady, z kolei monsun zimowy nazywa się wiatrem głodowym, ponieważ w czasie jego obecności uprawa ryżu jest niemożliwa.
Kultura ryżu obejmuje 4 zasadnicze obszary życia:
- Kultura rolna jest związana z metodami uprawy ryżu. Charakterystycznymi elementami są: uprawa w porze deszczowej oraz wykorzystywanie metody tarasowania stoków, do uprawy ryżu na obszarach górzystych. Pozwala to zatrzymać wodę, która normalnie spłynęłaby zboczami góry. Uprawę ryżu podsumowuje powiedzenie, że „ryż lubi mieć stopy w wodzie, a głowę w słońcu”, co oznacza że pole ryżu powinno być cały czas zalane wodą, a jednocześnie do jego uprawy konieczne jest słońce i wysoka temperatura.
Tarasowanie stoków
Źródło: https://sites.google.com/site/azjakontynentkontrastow/_/rsrc/1364745939580/bogactwo-vs-bieda/chiny/rolnictwo/48386_chiny_pinian.jpg
- Kultura gospodarcza odnosi się do możliwości wykorzystania ryżu nie tylko jako pożywienia, ale też do wyroby licznych innych dóbr. Należą do nich także produkty spożywcze jak np. piwo ryżowe, ocet czy pasza dla zwierząt. Ponadto z ryżu robi się nawóz, pokrycia dachowe, maty, opakowania i odzież, wykorzystuje się go także jako opał, a także w produkcji kleju oraz kosmetyków.
Japoński napój alkoholowy Sake, produkowany z ryżu
Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/81/%E5%B0%BE%E7%95%91%E9%85%92%E9%80%A0.jpg
- Kultura społeczna odnosi się do rytmu życia i sposobu ubierania wymuszonego uprawą ryżu. Uprawa odbywa się tylko w miesiącach letnich, kiedy występują duże opady. Podsumowaniem żniw są liczne święta ryżu. Strój konieczny do stosowania przy uprawie wiąże się z obecnością wody i słońca. Spodnie zazwyczaj mają długość 3/4 normalnych, co pozwala na brodzenie w wodzie po kostki, alternatywą są wysokie buty do kolan. Głowę przed słońcem chronią słomiane kapelusze.
Uprawa ryżu w strojach do tego przeznaczonych
Źródło: http://img.fototrip.pl/picm34/b35939a32d.jpg
- Kultura kulinarna odnosi się do możliwości przygotowania z ryżu bardzo zróżnicowanych potraw. Ryż jest podstawą azjatyckiej kuchni i stanowi główny element większości dań. Można go spożywać osobno lub jako część potrawy np. sushi. Przydatny jest fakt, iż istnieje wiele odmian ryżu, które mogą mieć różne zastosowania
Sushi jako przykład wykorzystania ryżu w produkcji dań
Bardzo ciekawy artykuł.
Mega fajne. Konkretne, proste wyjaśnienie i ciekawe zdjęcia.