Ludność to drugi dział drugiej klasy liceum 4-letniego. Zawiera informacje o demografii, zróżnicowaniu ludności świata i jej rozmieszczeniu, kręgach kulturowych oraz strukturze osadnictwa i procesach urbanizacji.
Spis tematów (kliknij na temat, aby przejść do strony)
Ludność
I Liczba ludności świata
- Zmiany zaludnienia Ziemi
- Liczba ludności świata i wybranych państw
- Przyrost naturalny, saldo migracji, przyrost rzeczywisty
- Dzietność kobiet
II Procesy demograficzne
- Pięcio-fazowy model przejścia demograficznego
- Pojęcia eksplozji i implozji demograficznej
- Społeczno-kulturowe postrzeganie modelu rodziny
- Typy demograficzne społeczeństw
- Starzenie się społeczeństwa i silver economy
- Długość życia społeczeństw różnych krajów
- Struktura płci społeczeństw
III Rozmieszczenie ludności świata
- Czynniki rozmieszczenia ludności
- Bariery w osadnictwie
- Rozmieszczenie ludności świata
- Obszary o największym i najmniejszym zaludnieniu
IV Migracje
- Rodzaje migracji
- Główne światowe kierunki migracji
- Przyczyny i skutki migracji zagranicznych
- Uchodźstwo
- Problemy uchodźców
V Narodowości i struktura etniczna
- Odmiany człowieka
- Rasizm
- Narody i grupy etniczne
- Zróżnicowanie narodowościowe państw świata
- Problemy państw o zróżnicowanej strukturze socjoetnicznej
VI Języki świata i wykształcenie ludności
- Języki i rodziny językowe
- Rodzina indoeuropejska
- Języki urzędowe i inne
- Przyczyny i skutki upowszechniania się wybranych języków
- Wykształcenie ludności świata
- Wykształcenie a poziom rozwoju społeczno-gospodarczego
VII Religie na świecie
- Pojęcie religii
- Główne religie świata
- Założenia najważniejszych religii
- Wpływ religii na gospodarkę i społeczeństwo
- Religia w Polsce i w wybranych krajach świata
- Sekty
VIII Kręgi kulturowe na świecie
- Pojęcie kultury
- Zróżnicowanie kulturowe ludności świata
- Główne kręgi kulturowe i ich wkład w dziedzictwo kulturowe ludzkości
- Kultura globalna
IX Postrzeganie przestrzeni przez człowieka
- Pojęcie przestrzeni
- Przestrzeń w różnych kulturach
- Różnice w postrzeganiu przestrzeni
X Rozwój osadnictwa na świecie
- Rodzaje jednostek osadniczych
- Czynniki rozwoju jednostek osadniczych
- Zróżnicowanie sieci osadniczej na świecie
XI Urbanizacja
- Płaszczyzny (aspekty) urbanizacji
- Fazy urbanizacji
- Przyczyny i skutki urbanizacji
- Urbanizacja na świecie i w Polsce
- Procesy metropolizacji
XII Miasta świata
- Funkcje miast
- Megamiasta
- Typy aglomeracji
- Typy fizjonomiczne miast
XIII Obszary wiejskie
- Wieś dawniej i dziś
- Czynniki rozwoju wsi
- Depopulacja wsi
- Typy układów przestrzennych wsi
Słownik
Aparat pojęciowy w tym dziale (kliknij aby rozwinąć definicję):
Skupisko miejskie dużej wielkości, najczęściej rozumiane pod postacią miasta (lub kilku miast) dominującego (dominujących) i ośrodków satelickiego w strefie jego (ich) oddziaływania. Wyróżniamy aglomeracje: monocentryczne i policentryczne (w obrębie aglomeracji policentrycznych także typy szczególne, takie jak aglomeracje bicentryczne czy megalopolis).
Rzadki typ aglomeracji z dokładnie dwoma ośrodkami podobnej rangi, wśród których żaden nie jest wyraźnie dominujący, a powiązania funkcjonalne między nimi i ośrodkami satelickimi są złożone. Aglomeracja pełni funkcje metropolii jako całość. Takim typem aglomeracji jest relacja Gdańsk-Gdynia (Trójmiasto).
Typ aglomeracji z jednym dużym ośrodkiem centralnym oraz szeregiem mniejszych, powiązanych z nim funkcjonalnie ośrodków satelickich. Miasto centralne pełni funkcje metropolii.
Typ aglomeracji z wieloma ośrodkami różnej rangi, wśród których żaden nie jest dominujący, a powiązania funkcjonalne między nimi są złożone. Aglomeracja pełni funkcje metropolii jako całość.
Pogląd filozoficzno-moralny twierdzący, że nie można zaprzeczyć lub dowieść istnienia Boga, jednocześnie Agnostyk (wyznawca poglądów agnostycyzmu) jest osobą niewierzącą, ale najczęściej neutralnie nastawioną do religii.
Typ turystyki odbywającej się na wsi i związanej z walorami przyrodniczymi i kulturowymi obszarów wiejskich.
Przyjęcie przez kraje świata dorobku kultury amerykańskiej jako elementu własnej kultury. Podstawową przyczyną są: potęga gospodarcza USA oraz powszechna na świecie znajomość języka angielskiego, ułatwiająca adaptację tejże kultury.
Jeden z trzech typów obszarów Ziemi w klasyfikacji zaludnienia. Obszar trwale niezamieszkały i niezagospodarowany przez człowieka.
Jeden z ostatnich przejawów rasizmu w Afryce, polegający na dyskryminacji 80% czarnoskórej większości mieszkańców Republiki Południowej Afryki przez 20% białej ludności, dominującej we władzach publicznych. Zakończony w latach 90-tych.
Pogląd filozoficzno-moralny (noszący niekiedy znamiona religii) odrzucający istnienie Boga i wrogo nastawiony do religii. Osoba wyznająca ten pogląd to Ateista.
Religia nieteistyczna, należąca do 5 głównych religii świata. Wywodzi się z Hinduizmu, ma raczej charakter nurtu filozoficzno-moralnego niż klasycznej religii. Wyznawcy dążą do osiągnięcia nirwany. Dominuje w zachodnich i wschodnich Chinach oraz w Indochinach.
Największa religia na świecie (monoteistyczna), wywodząca się z Judaizmu i składająca się z trzech odłamów: Katolicyzmu, Prawosławia i licznej grupy kościołów protestanckich. Zakłada wiarę w życie wieczne poprzez zbawienie przez Boga. Jest silnie zinstytucjonalizowana, ale postrzegana jako względnie liberalna (w porównaniu z innymi).
Dział geografii ludności zajmujący się ruchem naturalnym ludności (przyrost naturalny, migracje) i strukturą społeczną, ich rozmieszczeniem przestrzennym i zachodzącymi między nimi prawidłowościami.
Radykalne zmniejszenie się liczby ludności kraju np. na skutek skrajnie ujemnego przyrostu naturalnego, masowych migracji lub w wyniku masowej zagłady. Prowadzi w dłuższej perspektywie do całkowitej lub prawie całkowitej zagłady danej społeczności.
Drobne przedmioty kultu religijnego będące w obiegu handlowym.
Jedna z czterech głównych faz urbanizacji. Faza ta nazywana bywa także kryzysem miasta. Ze względu na mało atrakcyjne warunki życia (np. ze względu na kryzys finansowy i zmniejszenie liczby miejsc pracy) w mieście oraz coraz bardziej rozbudowane osiedla podmiejskie (i dalszy proces rozlewania się miasta) ludność migruje z centrum do coraz odleglejszych ośrodków, a nawet do innych miast. Spada nie tylko zaludnienie centrum, ale także miasta (a nawet całej aglomeracji) jako całości. W mieście zaczyna przybywać pustostanów, pojawiają się trudności z jego utrzymaniem, szerzy się wandalizm i przestępczość. Miastu może nawet grozić bankructwo.
Liczba dzieci na danym obszarze przypadających statystycznie na jedną kobietę w wieku rozrodczym.
Okres w II i III fazie modelu przejścia demograficznego, charakteryzujący się wysokim współczynnikiem urodzeń przy gwałtownie spadającym współczynniku zgonów i tym samym – radykalnym i gwałtownym wzrostem liczby ludności.
Jeden z trzech typów obszarów Ziemi w klasyfikacji zaludnienia. Obszar trwale zamieszkały i zagospodarowany przez człowieka.
Jeden z dwóch głównych rodzajów migracji polegający na odpływie ludności z danego obszaru.
Jeden z języków sztucznych, utworzony jako propozycja języka do komunikacji międzynarodowej. Bazuje na języku hiszpańskim. Nie zyskał uznania (podobnie jak inne podobne języki) i jest używany jedynie przez niewielką liczbę osób.
Obszar dużej koncentracji ludności Europy. Obejmuje pas terenu w zachodniej Europie od północnych Włoch, przez wschodnią Francję i zachodnie Niemcy, po kraje Beneluksu i Wielką Brytanię. Jest najgęściej zaludnionym obszarem Europy.
Charakterystyka przestrzenno-architektoniczna zabudowy miasta, obejmująca układ pojedynczych budynków jak i całych dzielnic, rozkład ulic i rozmieszczenie ludności. Wyróżnia się szereg typów miast wg. fizjonomii: zachodnioeuropejskie, śródziemnomorskie, wschodnioeuropejskie, północnoamerykańskie, latynoamerykańskie, afrykańskie, arabskie, wschodnioazjatyckie.
Stopień zróżnicowania etnicznego i narodowościowego wybranego państwa. Im wyższy tym bardziej sfrakcjonalizowane państwo. Miara stosowana w geografii amerykańskiej.
Jedna z funkcji miast, pełniona przez ośrodki różnej rangi (miasta gminne, powiatowe, wojewódzkie, stołeczne). Związana jest z umiejscowieniem w mieście siedziby ważnych urzędów.
Jedna z funkcji miast, podtyp funkcji edukacyjnej – pełniona przez ośrodki, w których zlokalizowano liczące się szkoły wyższe (uniwersytety) i przez to stały się one centrami życia studenckiego.
Jedna z funkcji miast, pełniona przez ośrodki, w których zlokalizowano ważne obiekty edukacyjne, przede wszystkim szkoły różnej rangi.
Jedna z funkcji miast, pełniona przez ośrodki, w których zlokalizowano sklepy wielkopowierzchniowe, hurtownie, targowiska, giełdy towarów oraz w takich miastach, gdzie odbywają się cykliczne wydarzenia handlowe.
Jedna z funkcji miast, wykształciła się w XX i XXI wieku (jedna z najmłodszych), pełniona jest przez duże ośrodki, które za sprawą zlokalizowanych w nich instytucji lub za sprawą rangi jaką posiadają w różnych dziedzinach (np. w nauce) stanowią centra rozwojowe państw lub regionów.
Jedna z dawnych funkcji miast, pełniona przez ośrodki, w których zlokalizowano warownie, mury obronne lub inne fortyfikacje.
Jedna z funkcji miast, pełniona przez miasta różnej rangi, związana z umiejscowieniem ośrodków decyzyjnych, np. siedziby samorządu terytorialnego, rządu lub organów organizacji międzynarodowych.
Jedna z funkcji miast, pełniona przez ośrodki, w których znajdują się istotne zakłady wydobywcze lub produkcyjne – kopalnie i fabryki.
Jedna z funkcji miast, pełniona przez ośrodki, w których znajdują się miejsca kultu – świątynie, miejsca objawień, sakralne zabudowania, także siedziby organów władzy kościelnej np. biskupstwa.
Jedna z funkcji miast, podtyp funkcji administracyjnej – pełniona przez jedno lub maksymalnie kilka miast w kraju – stolice państwa. Związana jest z umiejscowieniem w mieście siedziby ważnych urzędów centralnych oraz siedziby rządu.
Jedna z funkcji miast, pełniona przez ośrodki, w których zlokalizowano istotne węzły komunikacyjne (kolejowe, drogowe), duże porty morskie (lub śródlądowe), albo lotniska.
Jedna z funkcji miast, pełniona przez ośrodki, w których znajdują się obiekty przyrodnicze lub pozaprzyrodnicze o dużych walorach turystycznych i które są licznie odwiedzane przez turystów.
Jedna z funkcji miast, pełniona zwłaszcza przez takie ośrodki, gdzie można spotkać różnego rodzaju usługi wyższego rzędu zwłaszcza z zakresu transportu, handlu, medycyny i edukacji. Dzieli się na wiele podtypów.
Miara statystyczna stosowana w geografii ludności dla określenia liczby ludności danego obszaru (w porównaniu z innymi), obliczana jako iloraz liczby ludności badanego obszaru przez jego powierzchnię i podawana w osobach na kilometr kwadratowy.
Grupa mieszkańców określonego terytorium, w pewnym stopniu różna od innych mieszkańców tego terytorium (nierzadko wykazująca zachowania separatystyczne), posiadająca zwłaszcza własną kulturę, niekiedy religię i historię, rzadko język (częściej gwarę) i nieuznawana powszechnie za naród.
Grupa mieszkańców określonego terytorium (zwłaszcza mieszkańcy wsi), nieznacznie różniąca się pod pewnymi względami od innych mieszkańców tego terytorium, w szczególności przez wytworzenie własnej lokalnej kultury (często gwary), nie wykazująca dążeń separatystycznych i stanowiąca integralną część określonego narodu.
Sześciopromienna gwiazda tworzona przez ułożenie dwóch trójkątów równobocznych. Najczęściej przedstawiana jako niebieska, na białym tle. Jeden z głównych symboli Judaizmu i Izraela.
Trzecia największa religia świata i największa religia politeistyczna. Jedna z najstarszych, dużych światowych religii. Jest wyznawana prawie wyłącznie w Indiach i obszarach sąsiadujących. Wyznawcy dążą do reinkarnacji.
Jedna z faz urbanizacji – alternatywny przebieg procesu suburbanizacji. W tym ujęciu do miasta napływa na masową skalę wiejska biedota, która poszukuje poprawy warunków życia wobec przeludnienia wsi. Ponieważ centrum jest już silnie zaludnione, zaczyna ona tworzyć osiedla nędzy (slumsy, fawele) na przedmieściach. Miasto “rozlewa się”, powstają osiedla domów zbudowanych ze śmieci i przypadkowych materiałów, w których zamieszkuje najgorszy element społeczny.
Jeden z dwóch głównych rodzajów migracji polegający na napływie ludności na dany obszar.
Przeciwieństwo eksplozji demograficznej, okres u schyłku IV i w V fazie przejścia demograficznego, charakteryzujący się stałym spadkiem współczynnika urodzeń przy utrzymującym się współczynniku zgonów i tym samym – ujemnym przyrostem naturalnym. Prowadzi w naturalny sposób do zmniejszenia liczby ludności obszaru objętego zjawiskiem.
Złożona miara informująca o poziomie wykształcenia ludności, powstająca na bazie części raportu dotyczącego HDI – poświęconej oczekiwanej i otrzymanej liczby lat edukacji. Zawiera się w przedziale od 0 do 1.
Największa rodzina językowa na świecie (pod względem liczby osób posługujących się językami z tej rodziny), dominuje w Europie, zachodniej Azji, Amerykach i Australii, obejmuje szereg rodzin językowych niższego rzędu: germańską, romańską, słowiańską, indoirańską, celtycką, bałtycką, ormiańską, grecką i albańską.
Druga największa religia świata (monoteistyczna), dzieląca się przede wszystkim na Sunnizm oraz Szyizm, a także na kilka innych, mniejszych ruchów. Zakłada życie wieczne i wiarę w Allaha. Postrzegana jest jako ścisła i fundamentalna. Wyznawca Islamu to Muzułmanin.
Wykształcony, złożony system komunikacji międzyludzkiej. Może mieć formę mówioną i pisaną.
Oficjalnie ustanowiony język państwowy danego kraju, służący do komunikacji w instytucjach publicznych np. w urzędach czy szkołach.
Język aspirujący do roli języka używanego w komunikacji międzynarodowej i jako język ogólnoświatowy. W przeszłości rolę taką odgrywała łacina i język francuski, obecnie za taki język uważany jest angielski.
Język, który nie przeszedł naturalnego etapu powstania i ewolucji, ale został utworzony współcześnie, jako propozycja do wykorzystania w określonych sytuacjach lub jako propozycja języka globalnego. Przykładem jest język esperanto.
Rodzina językowa należąca do języków indoeuropejskich. Należą do niej między innymi: litewski, łotewski.
Rodzina językowa należąca do języków indoeuropejskich. Należą do niej między innymi: irlandzki, szkocki, walijski, bretoński.
Rodzina językowa należąca do języków indoeuropejskich. Należą do niej między innymi: niemiecki, angielski, szwedzki, duński, fryzyjski, flamandzki, islandzki, norweski.
Rodzina językowa należąca do języków indoeuropejskich. Należą do niej między innymi: rkurdyjski, perski, tadżycki, paszto, urdu, bengalski, hindi, romski.
Rodzina językowa należąca do języków indoeuropejskich. Należą do niej między innymi: francuski, hiszpański, włoski, portugalski, rumuński, kataloński.
Rodzina językowa należąca do języków indoeuropejskich. Należą do niej między innymi: rosyjski, polski, czeski, ukraiński, słowacki, bułgarski, macedoński, białoruski, serbski, chorwacki, słoweński.
Najmniejsza z 5 najważniejszych światowych religii, ale zarazem najstarsza religia monoteistyczna. Jest religią narodową Izraela i Żydów. Oparta na dość surowych zasadach, zakłada wiarę w Boga Jahwe i oczekiwanie na przyjście Mesjasza, sąd ostateczny, zbawienie i życie wieczne w niebie.
Największy z odłamów Chrześcijaństwa, dominujący min. w Europie zachodniej, centralnej i południowej, w zachodniej Afryce i w Ameryce Łacińskiej. Wyróżnia się scentralizowaną strukturą kościelną i zwierzchnictwem Papieża.
Symbol Buddyzmu odnoszący się do koła życia i ośmiorakiej ścieżki.
Pośrednia jednostka osadnicza między miastem i wsią, w rzeczywistości ma charakter wsi zurbanizowanej, znacznie przekształconej w stosunku do wsi rolniczej, ze znacznym napływem ludności miejskiej. Znajduje się najczęściej w bliskim sąsiedztwie dużego miasta.
Wyróżniany ze względu na kulturowe podobieństwo obszar (region świata), w którym normy zachowań i dorobek cywilizacji oraz ich fundamenty są do siebie zbliżone. Głównymi elementami tworzącymi krąg są język i religia.
Jeden z dziewięciu głównych kręgów kulturowych świata, obejmuje obszar środkowej i południowej Afryki. Oparty o fundamenty struktury plemiennej.
Jeden z dziewięciu głównych kręgów kulturowych świata, obejmuje obszar Mongolii oraz wielu państw Indochin. Oparty o fundament religii Buddyzmu.
Jeden z dziewięciu głównych kręgów kulturowych świata, obejmuje obszar Chin, Korei i Wietnamu. Opart o fundament Konfucjanizmu.
Jeden z dziewięciu głównych kręgów kulturowych świata, obejmuje obszar Indii i Nepalu. Oparty o fundament Hinduizmu.
Jeden z dziewięciu głównych kręgów kulturowych świata, obejmuje obszar północnej Afryki, oraz południowo-zachodniej i środkowej Azji. Oparty o fundament Islamu.
Jeden z dziewięciu głównych kręgów kulturowych świata, obejmuje obszar Japonii. Oparty o fundament społecznego postrzegania honoru.
Jeden z dziewięciu głównych kręgów kulturowych świata, obejmuje obszar Ameryki Łacińskiej za wyjątkiem Gujany Francuskiej. Oparty o fundament mieszany chrześcijański i rdzenny amerykański.
Jeden z dziewięciu głównych kręgów kulturowych świata, obejmuje obszar Europy południowo-wschodniej i wschodniej oraz azjatyckiej części Rosji. Oparty o fundament Prawosławia.
Jeden z dziewięciu głównych kręgów kulturowych świata, obejmuje obszar Europy środkowej i zachodniej oraz Kanady, USA, Australii, Nowej Zelandii i Filipin. Oparty o fundament Chrześcijaństwa, zwłaszcza Katolicyzmu i religii protestanckich.
Najważniejszy symbol Chrześcijaństwa, odwołujący się do męczeńskiej śmierci Jezusa Chrystusa.
Pojęcie o wielu znaczeniach. W szerszym rozumieniu wszelki dorobek materialny i niematerialny człowieka, czyli wszystko to, co nie powstało naturalnie. W węższym rozumieniu to zbiór norm zachowań w określonych okolicznościach.
Ujednolicona kultura światowa, mająca charakter powszechny dla wszystkich ludzi. Na skutek procesów globalizacji taką kulturą staje się kultura amerykańska.
Typ wsi ze znajdującą się w centrum drogą, a po jej obu stronach – zabudowaniami, z przylegającymi do nich polami oraz fragmentami lasu. Zabudowa cechuje się małym zagęszczeniem.
Model rodziny, w którym główną rolę decyzyjną odgrywa kobieta, a wykonywanie obowiązków leży po stronie mężczyzny.
Szczególny typ aglomeracji policentrycznej o wielkich rozmiarach i olbrzymim zaludnieniu, w której na skutek rozrostu miast i ich przedmieść doszło do zatarcia granicy między ośrodkami. Wykształciło się w ten sposób jedno policentryczne wielkie miasto, stanowiące aglomerację jako całość.
Najstarsze megalopolis na świecie, zlokalizowane na wschodnim wybrzeżu USA między miastami Boston i Waszyngton. Rozciąga się na ponad 1000 km i liczy ponad 45 mln mieszkańców.
Megalopolis w USA, położone nad Wielkimi Jeziorami między miastami Chicago i Pittsburgh. Liczy około 35 mln mieszkańców.
Megalopolis w Japonii, położone wzdłuż wybrzeża Pacyfiku. Jest największym tego typu obiektem na świecie – między miastami Kanto i Kiusiu. Liczy ponad 80 mln mieszkańców w pasie o długości 1200 km.
Megalopolis w USA, położone na zachodnim wybrzeżu USA między miastami San Diego i San Francisco. Liczy około 25 mln mieszkańców. Współcześnie często dzielone na dwa mniejsze megalopolis – północnokalifornijskie i południowokalifornijskie.
Miasto dużej wielkości, za wartość graniczną przyjmuje się 10 milionów mieszkańców. Stały się tak wielkie (samodzielnie lub jako aglomeracja), że siła ich oddziaływania na otoczenie jest olbrzymia, a same mogłyby stać się oddzielnymi państwami. Według ONZ w 2018 r. było 33 takich miast na świecie – największym z nich było Tokio.
Miasto (aglomeracja) liczące powyżej 1 miliona mieszkańców o dużym znaczeniu lokalnym, kontynentalnym lub globalnym, ze względu na pełnienie funkcji centrum rozwoju społeczno-gospodarczego.
Jedna z mieszanych odmian człowieka, powstała na skutek połączenia odmiany białej i żółtej. Szczególnie licznie występuje w Ameryce Łacińskiej.
Jedna z dwóch podstawowych jednostek osadniczych, cechuje się wysokim zaludnieniem i dużą gęstością zaludnienia, obecnością gęstej zabudowy wielorodzinnej, często wysokiej i (rzadziej) jednorodzinnej oraz dominującym udziałem funkcji przemysłowych i usługowych. Zwykle ma dobrze rozwiniętą sieć infrastruktury.
Miasto, które pełni szereg różnych funkcji. Co do zasady dotyczy to większości miast, jednak uwzględniając odpowiedni poziom rozwoju wybranych funkcji, wielofunkcyjne są przede wszystkim duże miasta (metropolie).
Ruch ludności polegający na (stałej lub czasowej) zmianie miejsca zamieszkania.
Jeden z rodzajów migracji, motywem przewodnim jest chęć poprawy własnych warunków socjalno-bytowych np. poprzez znalezienie pracy lub lepiej płatnej pracy, albo chęć otrzymania świadczeń socjalnych.
Jeden z rodzajów migracji, polega na migracji w obrębie jednej jednostki polityczno-terytorialnej np. jednego kraju, czy jednego województwa, powiatu, gminy.
Jeden z rodzajów migracji, polega na migracji poza granicę państwa (z jednego do innego kraju).
Grupa etniczna, stanowiąca mocno odrębną mniejszość mieszkańców danego terytorium, nieposiadająca własnego, odrębnego państwa, ale mimo tego często dążąca do uzyskania określonych praw (np. autonomii) lub niepodległości.
Grupa ludności, obywateli danego państwa, która historycznie i etnicznie czuje się związana z innym narodem i uważa się za członków innego narodu – posiada własne państwo (ojczyznę) lub posiadała je w przeszłości.
Pięcio-fazowy model zmian w współczynnika przyrostu naturalnego w skali rozwoju cywilizacyjnego społeczeństw. Podstawowa wykładnia teorii rozwoju demograficznego w geografii ludności.
Jedna z mieszanych odmian człowieka, powstała na skutek połączenia odmiany białej i czarnej. Szczególnie licznie występuje w Ameryce Północnej i w mniejszym stopniu – południowej.
Wyznawca Islamu.
Grupa mieszkańców określonego terytorium,, uznawana za naród przez opinię międzynarodową ze względu na łączące ją cechy oddzielające od innych narodów, min. wspólną kulturę, religię, historię, powiązania społeczno-gospodarcze oraz przede wszystkim własny język.
Zjawisko niskiego (lub nawet ujemnego) przyrostu naturalnego (niższego niż notowany wcześniej), mogącego mieć charakter implozji demograficznej lub prowadzić do depopulacji (w dłuższej perspektywie). Obserwowane najczęściej w IV i V fazie przejścia demograficznego.
Model rodziny oparty na nowych wzorcach kulturowych w zachodnim kręgu cywilizacyjny. Nie ma sprecyzowanych kryteriów wzorcowych. Zakładają istnienie rodziny w dowolnej postaci – jako małżeństwa lub związku partnerskiego osób różnej lub tej samej płci. Dzieci nie są obowiązkowym aspektem (często zastępują je zwierzęta domowe). Powszechnie występują także rodziny patchworkowe i samotne wychowanie dzieci.
Wieś i jej otoczenie funkcjonalne oraz wszystkie tereny znajdujące się poza obszarem administracyjnym miast.
Odmiana gatunku homo sapiens cechująca się białym kolorem skóry, dominuje w Europie, zachodniej i południowo-zachodniej Azji, częściowo w Australii i Amerykach.
Odmiana gatunku homo sapiens cechująca się czarnym kolorem skóry, dominuje w Afryce (podtyp afrykański) oraz częściowo w Australii i Oceanii (podtyp australijski), występuje ponadto w Amerykach.
Wyróżniana ze względu na kolor skóry i inne cechy fizyczne odmiana gatunku ludzkiego. Zastąpiła określenie rasy. Wyróżnia się białą (europeidalną), czarną (negroidalną) – w podtypie afrykańskim i australijskim oraz żółtą (mongoloidalną) – w podtypie azjatyckim i amerykańskim, odmianę człowieka oraz 4 zasadnicze mieszanki odmian: mulatów, metysów, zambosów i pardo.
Odmiana gatunku homo sapiens cechująca się żółtym kolorem skóry, dominuje w centralnej i wschodniej Azji (podtyp azjatycki) oraz jako rdzenna – współcześnie bardzo mało liczna, w Amerykach (podtyp amerykański).
Typ wsi ze zlokalizowanym w centrum okrągłym placem, wokół którego biegną główne drogi z towarzyszącą im gęstą zabudową. Pola znajdują się po zewnętrznej części owalu.
Symbol Hinduizmu. Święta sylaba tej religii, postrzegana jako dźwięk powstania Wszechświata.
Kraj, w którym wszyscy lub prawie wszyscy mieszkańcy są jednej i tej samej narodowości, a mniejszości jest niewiele i nie odgrywają one istotnej roli.
Kraj, w którym żadna grupa etniczna lub narodowa nie ma wyraźnej dominacji nad inną, a w całym kraju zamieszkuje wiele wyraźnie odrębnych różnych grup etnicznych lub narodowych.
Jedna z mieszanych odmian człowieka, powstała na skutek połączenia wszystkich głównych odmian: białej, żółtej i czarnej. Szczególnie licznie występuje w Brazylii i krajach sąsiadujących.
Model rodziny, w którym mężczyzna i kobieta są tak samo ważni i wspólnie dzielą się decyzjami oraz obowiązkami.
Model rodziny, w którym główną rolę decyzyjną odgrywa mężczyzna, a wykonywanie obowiązków leży po stronie kobiety.
Wykres graficzny stosowany w demografii. Ukazuje liczbę kobiet i mężczyzn w danej społeczności w 5-letnich przedziałach wiekowych oraz dodatkowo zjawiska takie jak nadwyżka liczby kobiet lub liczby mężczyzn w określonych grupach wiekowych.
Związek jednej kobiety z wieloma mężczyznami. Jest sposobem funkcjonowania rodziny w niektórych krajach Azji i Pacyfiku. Kobieta ma dzieci z kilkoma swoimi mężami.
Związek jednego mężczyzny z wieloma kobietami. Jest naturalnym sposobem funkcjonowania rodziny w niektórych państwach z kręgu muzułmańskiego. Mężczyzna posiada dzieci z wieloma swoimi żonami.
Symbol Islamu. Spopularyzowany jako symbol religijny przez Imperium Osmańskie (Turcję), z czasem stał się głównym symbolem wyznania także w innych krajach, mimo braku jednoznacznych związków z samą treścią Koranu.
Najmniejszy z odłamów Chrześcijaństwa, dominujący we wschodniej Europie. Wyróżnia się bogatym wystrojem wnętrz i długą liturgią.
Drugi największy odłam Chrześcijaństwa, silnie rozproszony między ponad 100 różnych kościołów. Dominuje w północnej Europie, USA, Kanadzie, Australii i południowej Afryce. Wyróżnia się największą skromnością wystroju i najbardziej postępowymi założeniami.
Pojęcie wieloznaczne o różnej interpretacji w różnych dziedzinach nauki. W geografii pojmowana obszarowo, jako wycinek powierzchni Ziemi, w innych dyscyplinach, w tym zwłaszcza w filozofii – obszar o zróżnicowanym znaczeniu w zależności od przyjętego kontekstu.
Miara zmiany liczby ludności obliczana jako różnica między wielkością urodzeń i zgonów w wybranym okresie czasu.
Miara całkowitej zmiany liczby ludności obliczana jako różnica między wielkością przyrostu naturalnego i wielkością salda migracji w wybranym okresie czasu.
Ideologia wskazująca, że nie wszystkie odmiany człowieka są równe i odmiana biała powinna panować nad pozostałymi. Uznany przez ONZ za zbrodnię przeciwko ludzkości. Współcześnie pogląd dyskryminujący przedstawicieli innych odmian człowieka ze względu na ich wygląd.
Jeden z rodzajów migracji, polegający na powrocie do miejsca pierwotnego zamieszkania po uprzednim wyemigrowaniu z niego.
Przyjęty kodeks moralno-etyczny oparty o system wierzeń i powiązanych z nimi obrzędów, tradycji i zwyczajów, kształtujący w istotny sposób postawę i zachowanie wyznawcy.
Religia, w której jest jeden kluczowy Bóg (wiara w jednego Boga), ale oprócz niego mogą występować inne istotne osoby. Przykładami są: Judaizm, Chrześcijaństwo i Islam.
Religia, w której kluczową nie wyznaje się istnienia Boga ani bogów. Przykładem jest Buddyzm.
Religia, w której jest wielu różnych bogów (wiara w wielu bogów), czasami o różnej hierarchii. Przykładem jest Hinduizm.
Religia, w której kluczową postacią jest Bóg lub bogowie, czyli siła wyższa, opatrzność, stwórca itp. Obejmuje najważniejsze religie świata (Chrześcijaństwo, Islam, Judaizm, Hinduizm) z wyjątkiem Buddyzmu.
Religia, która nie jest przywiązana do określonej grupy etnicznej lub narodowej i może być bez niezbędnej adaptacji wyznawana przez każdego człowieka.
Jeden z rodzajów migracji, powrót na ojczyste terytorium, po uprzednim przesiedleniu lub zmianie kraju zamieszkania na skutek przesunięcia granic państw.
Jedna z czterech głównych faz urbanizacji. Faza ta inicjowana jest przez władze miasta przeżywającego kryzys. Wyludnione centrum zostaje poddane gruntownej przebudowie, często także rewitalizacji i zmianie przeznaczenia funkcjonalnego. Miejsca dawnych fabryk zaczynają zajmować galerie handlowe i centra finansowe, co daje miastu nowy impuls rozwojowy. Stare blokowiska są wyburzane i zastępują je nowoczesne apartamentowce, co ponownie zachęca do osiedlania się w centrum – którego liczba ludności dość wyraźnie wzrasta. Podnosi to także zaludnienie miasta jako całości.
Istotna zmiana w zakresie sposobu życia człowieka, rozpoczęta około 10 000 lat p.n.e., polegająca na przejściu od koczowniczego trybu życia do trybu osiadłego. Cechowała się rozwojem rolnictwa w zakresie upowszechnienia uprawy roślin i hodowli zwierząt oraz powstaniem pierwszych cywilizacji.
Okres intensywnego rozwoju produkcji opartej o podział pracy i wykorzystanie maszyn zapoczątkowany w XVIII wieku, ze szczytowym okresem rozwoju w XIX wieku. Doprowadził do znacznego wzrostu liczby miejsc pracy i przyspieszenia urbanizacji oraz znacznej poprawy warunków życia.
Grupa podobnych języków, które łączy sposób powstania (źródło narodzin języka) oraz rozmaite cechy etymologiczne, w zakresie mowy i pisma.
Termin z geografii ludności obejmujący zjawisko urodzeń i zgonów ludności, na podstawie których możliwe jest obliczanie zmian w zaludnieniu obszarów.
Typ wsi z jedną główną drogą, w której zabudowa skoncentrowana jest po jednej stronie ulicy, a po drugiej jej stronie znajdują się pola przyporządkowane do kolejnych domostw.
Miara ruchu ludności w obrębie określonych granic, obliczane jako różnica liczby imigrantów i emigrantów.
Ruch pseudoreligijny w formie zamknięte kręgu o złożonym procesie inicjacji. Członkowie sekty są zobowiązani do posłuszeństwa oraz wspierania swojej organizacji finansowo lub poprzez pracę na rzecz jej założycieli/przywódców co często nosi znamiona wyzysku.
Jeden z trzech typów demograficznych społeczeństwa, o dużym udziale osób w wieku przedprodukcyjnym i niewielkiej liczbie osób w wieku poprodukcyjnym. Wykres płci i wieku ma kształt najbardziej zbliżony do rzeczywistej piramidy.
Jeden z trzech typów demograficznych społeczeństwa, w którym liczba osób w wieku poprodukcyjnym stale wzrasta, dużo jest osób w wieku produkcyjnym natomiast relatywnie mało jest osób w wieku przedprodukcyjnym. Wykres ma charakter coraz mocniej odwróconej piramidy.
Jeden z trzech typów demograficznych społeczeństwa, w którym udział osób w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym jest podobny, natomiast dominują zdecydowanie osoby w wieku produkcyjnym.
Zjawisko występujące zwłaszcza w krajach wysokorozwiniętych oraz postsowieckich, w których udział osób w wieku poprodukcyjnym znacząco wzrasta, przekraczając barierę 20%.
Jeden z trzech typów obszarów Ziemi w klasyfikacji zaludnienia. Obszar okresowo zamieszkały i zagospodarowany przez człowieka.
Jedna z czterech głównych faz urbanizacji. W ujęciu klasycznym zachodzi z powodu znacznego poprawienia się sytuacji materialnej ludności w centrum, odpływa ona na przedmieścia w poszukiwaniu ciszy i spokoju oraz własnej przestrzeni – do domków jednorodzinnych. Powstają w ten sposób suburbia czyli rozległe osiedla peryferyjne na granicy miasta i otaczających go wsi. Dochodzi do “rozlewania się” miasta (ang. urban sprawl). Zaludnienia miasta jako całości wzrasta, natomiast zmienia się układ rozmieszczenia – znacznie rośnie gęstość zaludnienia przedmieść, natomiast w centrum dochodzi do rozluźnienia.
Rozległe dzielnice domków jednorodzinnych na przedmieściach dużych miast, powstające na skutek procesów suburbanizacji (niekiedy także dezurbanizacji) w wyniku tak zwanego rozlewania się miasta.
Największy odłam Islamu i jednostkowo największy odłam religijny świata (wyprzedzający Katolicyzm). Dominuje w północnej Afryce, południowo-zachodniej i środkowej Azji. Wyróżnia się silnym powiązaniem państwo-kościół.
Typ wsi z zabudową zlokalizowaną najczęściej po jednej stronie drogi, wzdłuż mniejszych ulic odbiegających prostopadle od głównej drogi. Pola zlokalizowane są w sąsiedztwie domostw, charakteryzuje się wysoką zwartością zabudowy.
Drugi, znacznie mniej liczny odłam Islamu. Dominuje w Iranie oraz częściowo w Afganistanie i Iraku (w mniejszym stopniu ma wyznawców także w innych krajach). Wyróżnia się niechętnym stosunkiem do związków państwa (z pewnymi wyjątkami).
Teoretyczny średni wiek życia kobiety lub mężczyzny, prognozowany dla niej w momencie urodzenia.
Teoria w geografii ludności (demografii) zakładająca, że społeczeństwa ludzkie w sposób wzorcowy przechodzą określone, kolejne fazy rozwoju demograficznego. Opisana szczegółowo jako model przejścia demograficznego.
Model rodziny oparty na wartościach chrześcijańskich w kręgu cywilizacji zachodniej, zakładający istnienie rodziny w postaci małżeństwa mężczyzny i kobiety i ich dzieci, z reguły w liczbie 3 i więcej. Rodzina tradycyjna odrzuca stosowanie antykoncepcji, a małżeństwo jest w niej trwałe i nierozerwalne.
Ruch ludności podobny do migracji (zwłaszcza ekonomicznej), ale nie mający całkowicie dobrowolnego charakteru. Najczęściej wymuszony jest sytuacją życiową – klęską żywiołową, wojną lub prześladowaniem. Polega na udaniu się do innego kraju w celu uzyskania tam schronienia.
Typ wsi podobny do łańcuchówki, w której domy zbudowane są wzdłuż jednej głównej drogi z przyporządkowanymi do nich polami, ale bez fragmentów lasów oraz z gęstszą niż w przypadku łańcuchówki zabudową.
Proces rozwoju miast, zachodzący na kilku płaszczyznach i w różnych fazach. Potocznie nazywany także „umiastowieniem”. Zasadniczo polega na przekształcaniu wsi w miasta oraz rozroście miast istniejących.
Jedna z czterech płaszczyzn urbanizacji, polega na wzroście liczby ludności miast i tym samym odsetka ludności miejskiej. Jej przyczynami mogą być: duży przyrost naturalny w miastach, migracje ze wsi do miast lub przekształcanie wsi w miasta.
Jedna z czterech płaszczyzn urbanizacji, polega na podejmowaniu się przez ludność wiejską pracy w zawodach i branżach typowo miejskich, przede wszystkim w przemyśle i usługach (w branży pozarolniczej).
Jedna z czterech płaszczyzn urbanizacji, polega na fizycznych powiększaniu się przestrzeni miast (np. poprzez przyłączanie do miasta okolicznych terenów wiejskich) oraz przekształcaniu krajobrazu wiejskiego w miejski. Obejmuje także tworzenie nowych miast.
Jedna z czterech płaszczyzn urbanizacji, polega na przyjmowaniu przez ludność wiejską “miejskiego stylu życia” i porzucaniu zachowań typowych dla wsi.
Jedna z czterech głównych faz urbanizacji, pierwsza z nich. Zachodzi najczęściej na skutek intensywnej industrializacji i związanego z tym rozwoju znacznej liczby miejsc pracy w mieście. Faza ta charakteryzuje się gwałtownym wzrostem zaludnienia całego miasta, a zwłaszcza centrum.
Typ wsi, w której jedna główna droga (po której obu stronach zlokalizowane są zabudowania) rozgałęzia się na dwie mniejsze, tworząc układ przypominający literę “Y”. Pola sąsiadują z domostwami.
Przedział wiekowy 65 i więcej lat, kiedy aktywność zawodowa dobiega końca i przechodzi się na emeryturę. Następuje po wieku produkcyjnym.
Przedział wiekowy 15 – 64 lat, kiedy podejmuje się aktywność zawodową. Następuje po wieku przedprodukcyjnym i przed wiekiem poprodukcyjnym.
Przedział wiekowy 0 – 14 lat, kiedy pobiera się naukę i nie podejmuje aktywności zawodowej. Poprzedza wiek produkcyjny.
Typ wsi o chaotycznym układzie przestrzennym, z wieloma drogami o nieokreślonym przebiegu o zwartej lub luźnej zabudowie. Pola sąsiadują z domostwami.
Jedna z dwóch podstawowych jednostek osadniczych, cechuje się niskim zaludnieniem i małą gęstością zaludnienia, obecnością zabudowy zagrodowej oraz rozproszonej zabudowy jednorodzinnej i dominującym udziałem funkcji rolniczych. Zwykle ma słabo rozwiniętą sieć infrastruktury.
Typ wsi, która mimo zachodzących procesów urbanizacji zachowała swój tradycyjny rolniczy charakter, charakteryzuje się raczej rozproszoną zabudową otoczoną polami uprawnymi. Większość mieszkańców takiej wsi znajduje zatrudnienie w rolnictwie, kultywowane są także tradycje regionalne i wiejskie obyczaje.
Typ wsi, najczęściej w bardzo bliskim sąsiedztwie dużego miasta, która za sprawą napływowej ludności z tego ośrodka, zatraciła swój naturalny charakter i została poddana procesom przekształceń społecznych, ekonomicznych i przestrzennych typowych dla miasta, ale administracyjnie pozostaje wsią.
Odsetek osób umiejących pisać i czytać ze zrozumieniem prosty tekst dotyczący życia codziennego. Mierzony jako procent populacji danego kraju.
Przeciwieństwo wskaźnika alfabetyzacji, określa procentowy odsetek osób w danej populacji (np. w kraju), który nie potrafi pisać i czytać prostego tekstu ze zrozumieniem.
Liczba kobiet przypadająca na 100 mężczyzn w danej populacji. Obliczana jako iloraz liczby kobiet przez liczbę mężczyzn pomnożony razy 100.
Liczba mężczyzn przypadająca na 100 kobiet w danej populacji. Obliczana jako iloraz liczby mężczyzn przez liczbę kobiet pomnożony razy 100.
Odsetek dzieci i młodzieży, którzy uczęszczają do szkoły (w grupie wiekowej, która powinna).
Odsetek ludności miejskiej w populacji wybranego obszaru (kraju), obliczany jako iloraz liczby ludności miejskiej przez całkowitą liczbę ludności i podawany w procentach (razy 100%).
Przeliczana na 1000 mieszkańców statystyczna liczba emigracji w populacji w wybranym okresie czasu, obliczany jako iloraz całkowitej liczby emigracji przez liczbę ludności badanego obszaru i pomnożona razy 1000. Podawany w promilach.
Przeliczana na 1000 mieszkańców statystyczna liczba imigracji w populacji w wybranym okresie czasu, obliczany jako iloraz całkowitej liczby imigracji przez liczbę ludności badanego obszaru i pomnożona razy 1000. Podawany w promilach.
Miara zmiany liczby ludności (przyrost naturalny) przeliczana na 1000 mieszkańców, stosowana w celach porównawczych. Obliczany jako różnica współczynnika urodzeń i współczynnika zgonów. Podawany w promilach.
Miara zmiany liczby ludności (przyrost naturalny) i ruchu ludności (salda migracji) przeliczana na 1000 mieszkańców, stosowana w celach porównawczych. Obliczany jako różnica współczynnika przyrostu naturalnego i współczynnika salda migracji. Podawany w promilach.
Miara ruchu ludności (saldo migracji) przeliczana na 1000 mieszkańców, stosowana w celach porównawczych. Obliczany jako różnica współczynnika imigracji i współczynnika emigracji. Podawany w promilach.
Przeliczana na 1000 mieszkańców statystyczna liczba urodzeń w populacji w wybranym okresie czasu, obliczany jako iloraz całkowitej liczby urodzeń przez liczbę ludności badanego obszaru i pomnożona razy 1000. Podawany w promilach.
Przeliczana na 1000 mieszkańców statystyczna liczba zgonów w populacji w wybranym okresie czasu, obliczany jako iloraz całkowitej liczby zgonów przez liczbę ludności badanego obszaru i pomnożona razy 1000. Podawany w promilach.
Zjawisko wysokiego przyrostu naturalnego (wyższego niż notowany wcześniej), mogącego mieć charakter eksplozji demograficznej. Obserwowane najczęściej w II i III fazie przejścia demograficznego.
Jedna z mieszanych odmian człowieka, powstała na skutek połączenia odmiany żółtej i czarnej. Szczególnie licznie występuje w Ameryce Południowej.
Przyrost naturalny na poziomie zapewniającym zastąpienie pokoleń wymierających następnymi. Przyjmuje się, że zastępowalność pokoleń jest uzyskana, jeżeli dzietność kobiet sięga co najmniej 2,1-2,15. Poniżej tej wartości społeczeństwa wymierają, a powyżej – rozwijają się.
Stopień jednolitości etniczno-narodowej danego kraju wyrażany najczęściej w procentach.
Obywatel państwa Izrael albo wyznawca Judaizmu zamieszkujący poza Izraelem.
Brak komentarzy