Rewitalizacja obszarów zdegradowanych

W ostatnich latach w Polsce w istotnym stopniu rozwijają się działania rewitalizacji przestrzeni miejskiej. Ich celem jest przywrócenie „do życia” przestrzeni uprzednio zdegradowanej. Rewitalizacja obejmuje szereg działań w różnych obszarach. Za pomocą obserwacji terenowych można zdiagnozować nowe tereny wymagające rewitalizacji i zaproponować kierunek takich działań.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)

Badania i obserwacje terenowe

VII Rewitalizacja obszarów zdegradowanych

1. Wprowadzenie teoretyczne

W przypadku tego projektu badawczego, autor podstawy programowej pozostawił realizującym projekt względnie dużą swobodę, wskazując tylko, że: “Uczeń wyszukuje informacje na temat rewitalizacji zdegradowanych obszarów zurbanizowanych i poprzemysłowych, przedstawia jej cele oraz proponuje działania rewitalizacyjne w wybranej miejscowości własnego regionu”. Z tak sformułowanego polecenia możemy wywnioskować podstawowe kryteria niezbędne dla prawidłowego wykonania warsztatu:

• Znaleźć informacje na temat założeń procesów rewitalizacji obszarów zdegradowanych i poprzemysłowych – najlepiej na konkretnych, zrealizowanych przykładach.
• Wskazać cele procesów rewitalizacyjnych i ich efekty.
• Zaproponować działania rewitalizacyjne wybranego obszaru w miejscowości na terenie swojego regionu.

Ważne, aby przypomnieć sobie czym dokładnie jest rewitalizacja. Ustawa o rewitalizacji z 2015 r., definiuje te działania jako “proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie gminnego programu rewitalizacji.” 

2. Co może obejmować rewitalizacja obszaru zdegradowanego? 

Ustawa o rewitalizacji z 2015 r. wymienia 5 obszarów działań, w obrębie których powinien toczyć się ten proces:

• Rewitalizacja społeczna – jej celem jest poprawa warunków życia ludności zamieszkującej obszar rewitalizowany, obejmuje działania ukierunkowane na rzecz zmniejszenia bezrobocia, ograniczenia zjawisk patologicznych, zwalczania przestępczości, rozwoju edukacji, aktywizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz inicjowanie współpracy sąsiedzkiej.
• Rewitalizacja gospodarcza – jej celem jest stymulacja wzrostu gospodarczego. W obrębie tych wysiłków można wymienić programy zwolnień podatkowych i udzielania pomocy publicznej oraz pobudzanie przedsiębiorczości np. poprzez tworzenie dedykowanych do tego zadania instytucji.
• Rewitalizacja środowiskowa – jej celem jest poprawa środowiska naturalnego w przestrzeni miejskiej. W toku prowadzonych działań podejmuje się wysiłki na rzecz likwidacji szkodliwych odpadów i zapobiegania ich pojawianiu się, promocji segregacji śmieci, ochrony środowiska przed ponowną degradacją.
• Rewitalizacja przestrzenno-funkcjonalna – jej celem jest przede wszystkim poprawa stanu infrastruktury społecznej i technicznej i rozwój dostępu do usług publicznych. W jej obrębie podejmuje się inwestycje w nowe elementy infrastruktury, rozwój transportu miejskiego, tworzenia nowej przestrzeni publicznej i uczynienia przestrzeni przyjaznej dla osób niepełnosprawnych oraz dostosowanie rozwiązań urbanistycznych do nowych funkcji obszaru.
• Rewitalizacja techniczna – jej celem jest odbudowa zdegradowanych obiektów i przywrócenie im funkcjonalności. W tym celu podejmuje się naprawy budynków (m.in. ich elewacji), poprawę standardu mieszkań komunalnych, działania na rzecz energooszczędności (np. termomodernizacja) oraz dostosowanie budynków do potrzeb osób niepełnosprawnych.

Każdorazowo podejmowane działania rewitalizacyjne powinny wynikać z indywidualnie zdiagnozowanych problemów obszaru zdegradowanego.

3. Dobór metod badawczych

Realizacja tego projektu badawczego wymaga połączenia metody obserwacji terenowych z analizą materiałów źródłowych. Źródłami powinny być przede wszystkim gotowe opracowania (sprawozdania) ze zrealizowanych już programów rewitalizacji, które pozwolą na zidentyfikowanie dobrych przykładów udanej rewitalizacji. Mogą one się znajdować na stronach urzędów – obok gminnych programów rewitalizacji. Obserwacje terenowe powinny z kolei pozwolić wskazać niezbędne działania rewitalizacyjne w wybranej do tego przestrzeni miejscowości. W tej sytuacji zespół powinien skoncentrować się na:

• Wyszukaniu sprawozdania z procesu już zrealizowanej rewitalizacji, identyfikacji jej celów i efektów (stan przed i po rewitalizacji).
• Wyznaczeniu obszaru objętego analizą do zaproponowania rewitalizacji. Z polecenia wynika, że opracowanie powinno się odnosić do miejscowości na terenie regionu. Zespół musi określić, jak duży obszar obejmuje swoimi badaniami. Może się kierować np. istniejącymi dla danego obszaru materiałami źródłowymi, które wskazują na potrzebę rewitalizacji danej przestrzeni lub własną wiedzą. W dużych miejscowościach obszarem rekapitalizowanym jest najczęściej osiedle lub dzielnica albo ich część.
• Przeprowadzeniu obserwacji terenowych w celu zidentyfikowania problemów wytypowanego obszaru, który wymaga rewitalizacji.
• Sporządzenie dokumentacji zdjęciowej przykładów obiektów lub elementów infrastruktury, wymagających rewitalizacji.
• Zaproponowaniu głównych kierunków rewitalizacji wytypowanego obszaru (przykłady konkretnych działań, które powinny podjąć władze publiczne) oraz wskazanie oczekiwanych rezultatów.
• Sporządzeniu mapy wynikowej, na której wskazane zostaną: obszar objęty proponowaną rewitalizacją i elementy wobec których zaproponowano wybrane działania.
• Dodatkowo – opcjonalnie – zespół może przeprowadzić w ramach badań uzupełniających wywiad lub ankietę wśród lokalnej społeczności, albo wywiad z przedstawicielem samorządu odpowiedzialnym za realizację procesów rewitalizacji. Założenie projektu tego nie wymaga, ale byłoby to ciekawym uzupełnieniem wiedzy na temat faktycznych potrzeb obszaru wymagającego rewitalizacji i ewentualnych planów samorządu wobec niego.

4. Proponowane warunki realizacji

Przykładowy projekt mógłby zostać zrealizowany w następujący sposób:

1) Poszukiwanie i analiza istniejących sprawozdań z procesów rewitalizacji – wyciągniecie wniosków z już zrealizowanej rewitalizacji przed przygotowaniem własnej propozycji.

2) Wybór przestrzeni – miejsca realizacji badań – fragmentu miasta (ulic, osiedla, dzielnicy) – miejscowości we własnym regionie. Granica wytypowanego obszaru powinna mieć charakter logiczny i obejmować zamknięty funkcjonalnie i odnosić się do obszaru zdegradowanego, faktycznie wymagającego rewitalizacji.

3) Ustalenie harmonogramu badań – zaplanowanie realizacji obserwacji terenowych i opracowania jej wyników.

4) Przeprowadzenie obserwacji terenowych – identyfikacja potrzeb rewitalizacyjnych wybranego obszaru i sporządzenie dokumentacji zdjęciowej.

5) Zaplanowanie własnego programu rewitalizacji wybranego obszaru ze wskazaniem konkretnych działań niezbędnych do podjęcia w we wszystkich lub wybranych z pięciu kierunków rewitalizacji (społecznej, gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej lub technicznej).

6) Opracowanie i prezentacja wyników w tym sporządzenie mapy procowanego obszaru rewitalizacji i zaproponowanie celów rewitalizacji.

5. Prezentacja wyników badań