Gospodarka świata dzieli się na trzy główne sektory: rolnictwo, przemysł i usługi. Coraz częściej jednak trudno o jednoznaczną klasyfikację niektórych branży i działalności, a granica między usługami i przemysłem – zaciera się.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Gospodarka światowa

I Sektory gospodarki

1. Podział na sektory gospodarki narodowej

Tradycyjny podział gospodarki na sektory obejmuje 3 jej główne działy:

  • Rolnictwo – pierwszy sektor, zajmuje się uprawą roślin i hodowlą zwierząt. Obejmuje także leśnictwo i rybołówstwo.

Typowa działalność rolna

Źródło: https://g.gazetaprawna.pl/p/_wspolne/pliki/4201000/4201501-rolnik-657-323.jpg
  • Przemysł – drugi sektor, zajmuje się wydobyciem surowców i ich przetwarzaniem w celu wytworzenia jednolitych produktów na masową skalę z zastosowaniem zaawansowanego podziału pracy. Obejmuje górnictwo, przetwórstwo oraz budownictwo i wytwarzanie energii.

Tradycyjnie przemysł kojarzy nam się z krajobrazem industrialnym

Źródło: https://www.ft.com/__origami/service/image/v2/images/raw/http%3A%2F%2Fcom.ft.imagepublish.prod.s3.amazonaws.com%2Fb4d7084e-af02-11e7-8076-0a4bdda92ca2?fit=scale-down&source=next&width=700
  • Usługi – trzeci sektor, obejmuje działalność prowadzącą do powstawania indywidualnych, niepowtarzalnych dóbr przeznaczonych dla konkretnego odbiorcy, których konsumpcja ma charakter natychmiastowy, a magazynowanie jest bezcelowe lub niemożliwe. Obejmuje zarówno towary jak i dobra niematerialne.

Usługi cechuje przede wszystkim dedykowanie konkretnemu odbiorcy

Źródło: https://pozyczkaportal.pl/wp-content/uploads/2018/05/uslugi-dzialalnosci-gospodarczej-podlegaja-karze-1-730×487.jpg

Tradycyjny podział wykazuje rażącą niedoskonałość w XXI wieku, ponieważ nie uwzględnia zmian zachodzących w specyfice przemysłu i usług, a nawet istotnych przekształceń zachodzących w rolnictwie. Głównymi problemami obecnego podziału są:

  • Zacieranie granicy między przemysłem i usługami w branży informatycznej i budowlanej.
  • Tworzenie w ramach działalności usługowej wyrobów przemysłowych w branży internetowej takich jak np. e-booki, oprogramowanie itp.
  • Coraz bardziej wyraźne oddzielenie się usług teleinformatycznych od usług tradycyjnych.
  • Pojawienie się rolnictwa „przemysłowego” oraz rolnictwa ekologicznego i indywidualnej rolniczej działalności wytwórczej z dużą rolą handlu (silne ciążenie w kierunku charakteru usługowego).

Rolnictwo o cechach przemysłowych wypiera rolnictwo tradycyjne

Źródło: http://alexjones.pl/media/k2/items/cache/232c52216aa475990be67d7948ff076d_XL.jpg

2. Funkcje gospodarki

Każdy z sektorów gospodarki pełni określone funkcje, których jednak część jest wspólna dla wszystkich. Można wyróżnić następujące funkcje gospodarki:

Funkcje społeczne:

  • Tworzenie miejsc pracy i kultury pracy.
  • Kształtowanie struktury zawodowej ludności.
  • Wpływ na jakość życia ludzi.

Tworzenie miejsc pracy i kultury pracy to ważna funkcja społeczna gospodarki

Źródło: https://s3-ap-southeast-1.amazonaws.com/images.humanresourcesonline.net/wp-content/uploads/2015/06/Jerene-June-2015-people-working-together-shutterstock-700×420.jpg

Funkcje przestrzenne:

  • Przekształcanie środowiska naturalnego w krajobraz antropogeniczny.
  • Zmiana przeznaczenia terenów.
  • Tworzenie miast i wsi.

Przekształcanie przestrzeni to jeden z głównych skutków rozwoju gospodarczego

Źródło: https://www.terracestandard.com/wp-content/uploads/2018/11/14484129_web1_181119-BPD-logging-interior-Quesnel.jpg

Funkcje ekonomiczne:

  • Stymulowanie rozwoju technologicznego.
  • Generowanie dochodu narodowego.
  • Kształtowanie handlu.

Gospodarka to przede wszystkim generowanie dochodów

Źródło: https://ocdn.eu/pulscms-transforms/1/X0Yk9kpTURBXy84Y2VlZDJmZWQwNzI1ZDI3OTNlZTE3NmM0NmJiMzY2OC5qcGeTlQMAHs0D6M0CMpMFzQMUzQG8kwmmM2I1ZmYwBoGhMAE/radom-areszt-dla-32-latka-ktory-wystawil-puste-faktury-na-blisko-35-mln-zl.jpg

3. Sektory gospodarki a rozwój cywilizacyjny

Rola sektorów gospodarki ulega zmianie wraz z rozwojem cywilizacyjnym. Obserwuje się, że wraz z rozwojem nieustannie maleje udział rolnictwa w tworzeniu PKB oraz liczba osób zajmujących się taką działalnością. Początkowo wzrasta zatrudnienie w przemyśle, które potem maleje. Stały jest natomiast wzrost zatrudnienia w usługach.

Można wyróżnić trzy fazy rozwoju cywilizacyjnego, choć co raz częściej mówi się o istnieniu czwartej fazy:

  • Faza przedindustrialna (preindustrialna) – Początek rozwoju cywilizacji człowieka. Dominuje zatrudnienie w rolnictwie (~70%) przy nieznacznym, ale rosnącym zatrudnieniu w przemyśle i usługach.
  • Faza industrialna – Związana z rewolucją przemysłową, znacząco wzrasta zatrudnienie w przemyśle, który staje się dominującym sektorem. Maleje zatrudnienie w rolnictwie, stale wzrasta zatrudnienie w usługach.
  • Faza poindustrialna (postindustrialna) – Zachodzi na skutek rewolucji technologicznej. Upowszechniają się usługi, które stają się sektorem dominującym. Zatrudnienie w przemyśle i rolnictwie spada.
  • Faza informacyjna – najnowsza faza, coraz częściej wskazywana w badaniach naukowych. Cechuje się osiągnięciem szczytowego zatrudnienia w usługach tradycyjnych, a nawet lekkiego spadku ich udziału na rzecz usługi związanych z informacją przy osiągających minimum zatrudnieniu w przemyśle i rolnictwie.

Fazy rozwoju cywilizacyjnego i struktura zatrudnienia

Źródło: Opracowanie własne.

Analogicznie do zmian w strukturze zatrudnienia dochodzi także do przekształceń w strukturze PKB. W społeczeństwach w fazie przedindustrailnej dominuje rolnictwo, w industrialnej – przemysł, a w poindustrialnej – usługi.

4. Zmiana roli sektorów gospodarki na świecie

Struktura zatrudnienia zależy w dużym stopniu od poziomu rozwoju cywilizacyjnego. Kraje w erze przedindustrialnej będą cechowały się wysokim poziomem zatrudnienia w rolnictwie, kraje w erze industrialnej – w przemyśle, a w poindustrialnej – w usługach. Wyjątek od tej sytuacji stanowią tzw. kraje monokultury turystycznej, czyli relatywnie słabo rozwinięte państwa, w których sektor usługowy jest rozwinięty nieproporcjonalnie do poziomu rozwoju cywilizacyjnego państwa ze względu na branżę turystyczną.

Zmiana struktury zatrudnienia w wybranych krajach

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Światowego

Wraz z rozwojem cywilizacyjnym państwa świata notują spadek zatrudnienia w rolnictwie, a wzrost w usługach. Tymczasowo rośnie także zatrudnienie w przemyśle, które potem nieznacznie spada i utrzymuje się na stałym poziomie. Wysoki poziom zatrudnienia w usługach charakteryzuje głównie państwa wysokorozwinięte. Wśród przyczyn takich zmian należy wymienić przede wszystkim postęp technologiczny, które uwalnia ludzi z sektora rolnego oraz przemysłowego, gdzie ich miejsca pracy zastępują maszyny. Wraz z rozwojem społecznym rośnie także zapotrzebowanie na różnego rodzaju usługi. Rozwój technologiczny prowadzi także do powstania nowych branż np. internetowej, gdzie potrzebne są zupełnie nowe usługi, dotychczas niewykorzystywane i naturalnie tworzą się miejsca pracy w tym sektorze.

Zatrudnienie w usługach na świecie w 2012 r.

Źródło: http://chartsbin.com/view/4903

Podobnie jak w innych krajach, zmiany w strukturze zatrudnienia dotyczą także Polski. Po 1989 r. Polska początkowo miała strukturę odziedziczoną po okresie PRL z przerostem zatrudnienia w przemyśle i rolnictwie przy rażącym niedorozwoju usług. Z czasem zatrudnienie w rolnictwie spadło, a w usługach – wzrosło. Z kolei zatrudnienie w przemyśle spadło tylko czasowo, a potem ponownie wzrosło z uwagi na liczne inwestycje zagraniczne związane z otwieraniem w Polsce zakładów przemysłowych przez międzynarodowe koncerny.

Zmiany w strukturze zatrudnienia w Polsce w latach 1991-2019

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Światowego.

5. Polska Klasyfikacja Działalności

W celach statystycznych wszystkie działające w Polsce przedsiębiorstwa klasyfikuje się do określonych sekcji w Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Klasyfikacja ta jest spójna z podobnymi stosowanymi w innych krajach. Grupowanie w PKD przebiega w następujący sposób:

  • Sekcja oznaczona wielką literą
  • Dwucyfrowy numeryczny kod działu
  • Po kropce kolejny numer oznaczający kod numeryczny grupy
  • Kolejna cyfra odpowiadająca klasie
  • Po kropce wielka litera odpowiadająca podklasie

Przykładowy kod: G 46.48.Z odpowiada sprzedaży hurtowej zegarków, zegarów i biżuterii.

Z kolei kod odpowiadający liceum ogólnokształcącemu to P 85.31.B

Wykaz sekcji PKD:

  • A – Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo
  • B – Górnictwo i wydobywanie
  • C – Przetwórstwo przemysłowe
  • D – Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorąca wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych
  • E – Dostawa wody: gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją
  • F – Budownictwo
  • G – Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych włączając motocykle
  • H – Transport i gospodarka magazynowa
  • I – Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi
  • J – Informacja i komunikacja
  • K – Działalność finansowa i ubezpieczeniowa
  • L – Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości
  • M – Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
  • N – Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca
  • O – Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne
  • P – Edukacja
  • Q – Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
  • R – Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją
  • S – Pozostała działalność usługowa
  • T – Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby
  • U – Organizacje i zespoły eksterytorialne

 

6. Zacieranie się różnicy między przemysłem i usługami

Jednoznaczny podział na przemysł i usługi jest coraz trudniejszy do utrzymania. Wiele usług coraz silniej wkracza w obszar tradycyjnego oddziaływania przemysłu, z drugiej strony nowe technologie odmieniły także oblicze przemysłu. Różnica między sektorami najsilniej zaciera się w budownictwie i w branży nowych technologii.

Budownictwo tradycyjnie klasyfikowane jest jako działalność przemysłowa. Jednak coraz częściej mamy do czynienia z budową indywidualnych i niepowtarzalnych domów co typowe jest dla działalności usługowej. Także działalność remontowa jest usługą, choć sama budowa – przemysłem. Problemów dostarcza także postęp technologiczny. Obecnie możliwe jest nawet wydrukowanie domu na drukarce 3D co trudno uznać jednoznacznie za przemysł (produkcja przemysłowa) lub usługę (usługa druku).

Różnica między przemysłem i usługą przebiega na linii budownictwo-remont

Źródło: https://www.polakbuduje.pl/wp-content/uploads/2017/11/ekipa-remontowa.jpg

Inny problemowy dział to IT. Z jednej strony tworzenie gry czy oprogramowania to oczywiście usługa, ale już ich nagrywanie na płyty DVD na masową skalę (w celu późniejszej dystrybucji i sprzedaży w sklepach) ma charakter przemysłowy. Cały sektor IT mimo usługowego charakteru w anglojęzycznej nomenklaturze zalicza się do przemysłu wysokich technologii.

Choć programowanie to usługa sektor it jest inżynieryjny i przemysłowy

Źródło: https://www.michaelpage.pl/sites/michaelpage.pl/files/styles/large/public/8117-MP_PL_TW_ARTICLE-IMG_250420183.jpg?itok=XExpzmrH