Powrót do słownika (kliknij aby powrócić)
Zapoznaj się z definicjami poniżej lub wybierz inną literę. Aby szybko znaleźć pojęcie użyj komendy “ctrl + f” lub opcji “znajdź” w swojej przeglądarce. Aktualnie w tej sekcji znajduje się 64 definicji.
Pojęcia (kliknij, aby wyświetlić definicję):
Powiązany grawitacją układ gwiazd, pyłu, gazu, ciemnej materii i licznych ciał niebieskich, krążących wokół centrum galaktyki. Jedną z galaktyk jest Droga Mleczna – w niej znajduje się Układ Słoneczny wraz z Ziemią.
Gazowe składniki atmosfery odpowiadające za powstawanie efektu cieplarnianego. Gazy cieplarniane występują w atmosferze naturalnie, ale nadmierny wzrost ich stężenia prowadzi do globalnego ocieplenia.
Głównymi gazami cieplarnianymi są:
- Para wodna
- Metan (CH4)
- Dwutlenek węgla (CO2)
- Ozon (O3)
Nietypowe rodzaj źródła gorących wód podziemnych, charakteryzujący się regularnymi wyrzutami (wytryskami) wody i pary wodnej pod wysokim ciśnieniem o temperaturze 100-120°C. Występują na obszarach aktywnych wulkanicznie.
Nauka o niejednoznacznej definicji. Słowo geografia pochodzi z greckiego „ge” – ziemia i „grapho” – piszę. W dosłownym rozumieniu geografia oznacza więc „opis Ziemi”. Do niektórych definicji geografii należą:
„Nauka przyrodnicza i społeczna zajmująca się badaniem powłoki ziemskiej (przestrzeni geograficznej), jej zróżnicowaniem przestrzennym pod względem przyrodniczym i społeczno-gospodarczym, a także powiązaniami pomiędzy środowiskiem przyrodniczym a działalnością społeczeństw ludzkich.” (Wikipedia)
„Geografia jest nauką o przestrzennym zróżnicowaniu struktur fizycznogeograficznych i społeczno-ekonomiczno-geograficznych i ich wzajemnym powiązaniu” (Stanisław Leszczycki – jeden z najwybitniejszych polskich geografów)
„Geografia to nauka zajmująca się badaniem wszelkich zjawisk w przestrzeni” (Bartłomiej Kulas)
Jeden z trzech głównych działów geografii, zajmujący się badaniem przestrzennego zróżnicowania środowiska przyrodniczego. Głównymi działami geografii fizycznej są:
- Meteorologia i Klimatologia
- Hydrologia
- Geologia
- Geomorfologia
- Pedologia (gleboznawstwo)
- Biogeografia
Dział geografii społeczno-ekonomicznej, zajmujący się badaniem przestrzennego zróżnicowania gospodarczej aktywności człowieka. Dzieli się na geografię rolnictwa, geografię przemysłu i geografię usług.
Dział geografii społeczno-ekonomicznej, zajmujący się badaniem historii rozwoju myśli geograficznej i historii badań i odkryć geograficznych.
Dział geografii społeczno-ekonomicznej, zajmujący się badaniem przestrzennego zróżnicowania ludności. Obejmuje wiele subdyscyplin takich jak demografię, geografię osadnictwa, geografię religii, geografię kultury, geografię społeczną.
Dział geografii społeczno-ekonomicznej, zajmujący się badaniem przestrzennego zróżnicowania podziału politycznego świata. Obszar zainteresowań obejmuje: ustroje, systemy władzy, organizacje międzynarodowymi, podział administracyjny, wybory (geografia elektoralna, zwana również wyborczą).
Subdyscyplina geografii gospodarczej, zajmująca się badaniem przestrzennego zróżnicowania działalności przemysłowej (a także górnictwa, budownictwa i energetyki).
Jeden z trzech głównych działów geografii, zajmujący się badaniem przestrzennego zróżnicowania środowiska geograficznego poszczególnych obszarów Ziemi. Łączy w sobie elementy zarówno geografii fizycznej jak i geografii społeczno-ekonomicznej, charakterystyczne dla badanego miejsca. Nieodłącznym elementem tego działu jest regionalizacja geograficzna – czyli proces wydzielania regionów na podstawie przyjętych kryteriów.
Subdyscyplina geografii gospodarczej, zajmująca się badaniem przestrzennego zróżnicowania działalności rolniczej (a także leśnictwa i rybołówstwa).
Jeden z trzech głównych działów geografii, zajmujący się badaniem przestrzennego zróżnicowania środowiska antropogenicznego. Głównymi działami geografii społeczno-ekonomicznej są:
- Geografia historyczna
- Geografia ludności
- Geografia gospodarcza (z geografią rolnictwa, przemysłu i usług)
- Geografia polityczna
- Gospodarka przestrzenna
Subdyscyplina geografii gospodarczej, zajmująca się badaniem przestrzennego zróżnicowania działalności usługowej.
Pojęcie z zakresu geologii, wyrażające najbliższy rzeczywistemu kształt Ziemi, uwzględniający jej przestrzenne zróżnicowane rzeźby.
W przeszłości (częściowo nadal) uważana za dział geografii fizycznej, obecnie uznawana za osobną naukę przyrodniczą, która wydzieliła się z geografii. Zajmuje się badaniem budowy, historii i właściwości Ziemi i dynamiką procesów zachodzących w jej wnętrzu, w tym procesów rzutujących na rzeźbę powierzchni Ziemi.
Dział geologii zajmujący się badaniem przeszłości Ziemi. W jej skład wchodzą:
- paleontologia – nauka o organizmach żywych z przeszłości.
- stratygrafia – nauka o wieku skał i ich występowaniu w przeszłości.
- paleogeografia – nauka o warunkach geograficznych panujących na Ziemi w przeszłości.
Dział geografii fizycznej, zajmujący się badaniem przestrzennego zróżnicowania ukształtowania powierzchni Ziemi.
Koncentryczne warstwy Ziemi, na której składają się sfery podziemne (jądro Ziemi, płaszcz Ziemski) oraz sfery powierzchniowe (litosfera, hydrosfera, biosfera, atmosfera i antroposfera), które wzajemnie się przenikają. Geosfery są obiektem badania geologii (podziemne) i geografii (powierzchniowe)
Zagłębienie terenu (najczęściej wąskie i głębokie), w którym dochodzi do sedymentacji osadów, a następnie ich deformacji i czasem wypiętrzenia w postaci gór.
Proces w kartografii, polegający na pomijaniu mniej istotnych szczegółów oraz upraszczaniu kształtu obiektów wraz ze zmniejszaniem skali mapy, w celu zachowania jej czytelności. Generalizacja dzieli się na ilościową (zmniejszenie liczby przedstawionych obiektów) oraz jakościową (upraszczanie kształtu obiektów).
Jedna z cech fizycznych minerałów. Określa stosunek masy do objętości kryształu. Większość minerałów, w tym skałotwórcze – ma gęstość 2-4 g/cm3. Niektóre metale mogą osiągać gęstość powyżej 20 g/ccm3, z kolei substancje organiczne mają mniejszą gęstość np. bursztyn zaledwie 1,3 g/cm3.
GIS to skrót pochodzący z języka angielskiego, oznaczający Geographical Information System – w języku polskim tłumaczony jako System Informacji Geograficznej. Ten zbiór nowych technologii w geografii, służy do gromadzenia i analizowania danych przestrzennych, a następnie ich prezentacji w atrakcyjnej formie graficznej.
Okres ochłodzenia na Ziemi i związanej z tym transgresji lądolodu (wzrostu powierzchni objętej zlodowaceniem). Przeciwieństwem jest interglacjał.
Subdyscyplina hydrologii, zajmująca się badaniem przestrzennego zróżnicowania lodowców i lądolodów.
Zewnętrzna warstwa litosfery. Stanowi ona bezpośrednią granicę z innymi sferami. Jest bardzo istotnym elementem w środowisku naturalnym, stanowi bazę do życia dla roślin.
Inaczej pedologia. Dział geografii fizycznej, zajmujący się badaniem przestrzennego zróżnicowania pokrywy glebowej.
Jeden z typów gleb niestrefowych, które w wyniku intensywnej działalności człowieka uległy przekształceniom – zostały zdegradowane lub użyźnione (gleby kulturoziemne).
Jeden z typów gleb śródstrefowych, tworzą się na obszarach podmokłych, często są zasobne w nierozłożoną materię organiczną i ulegają oglejeniu. Mimo wysokiego poziomu próchniczego ich uprawa jest niemożliwa ze względu na nadmierne uwilgotnienie.
Jeden z typów gleb strefowych – klimatów umiarkowanych chłodnych. Tworzą się pod powierzchnią lasów iglastych najczęściej na piaskach w procesie bielicowania. Poziom próchniczy jest płytki, należą do gleb słabych o umiarkowanym zastosowaniu rolniczym.
Jeden z typów gleb strefowych, powstają w klimacie umiarkowanym wilgotnym i ciepłym odpowiednio w procesie brunatnienia lub płowienia. Porastają je liściaste (i mieszane) lasy, a skałą macierzystą jest najczęściej glina. Posiadają dość istotny poziom próchniczy, charakteryzuje je średnia żyzność i przydatność rolnicza, która jednak może być zwiększona dzięki nawożeniu
Jeden z typów gleb strefowych, powstają w klimacie podzwrotnikowym morskim na skałach węglanowych pod pokrywą suchych lasów i zarośli. Są jednymi z lepszych gleb, dość urodzajne, ale podatne na erozję.
Jeden z typów gleb niestrefowych o bardzo płytkim, słabo wykształconym profilu, czasami zupełnie pozbawione próchnicy. Są w początkowym stadium rozwoju, który jednak ze względy na górskie warunki – nie może postępować. Skała macierzysta (najczęściej twarde i duże bloki skalne) zalegają bardzo płytko. Wykorzystuje się je czasami jako pastwiska, a najgorsze z nich leżą odłogiem.
Jeden z typów gleb strefy umiarkowanej lub podzwrotnikowej w odmianie kontynentalnej, powstają na obszarach o niskich opadach i wysokiej temperaturze. Zabarwione na czerwono (związki żelaza) posiadają pewnej wielkości poziom próchniczy i po nawodnieniu nadają się do uprawy.
Jeden z podtypów gleb antropogenicznych, które w wyniku nawożenia i innych zabiegów agrotechnicznych stały się znacznie żyźniejsze niż pierwotnie.
Grupa gleb, których występowanie jest nie tylko niezwiązane ze strefą klimatyczną, ale ponadto mają słabo wykształcony profil glebowy lub są w początkowym stadium rozwoju, albo są wynikiem działalności człowieka.
Grupa gleb, których występowanie jest zależne od istniejących stref klimatycznych i roślinnych.
Grupa gleb, występujących w wielu strefach klimatycznych, których pojawienie się zależy od warunków lokalnych.
Jeden z typów gleb strefowych obszarów pustyń, powstają najczęściej w klimacie zwrotnikowym i podzwrotnikowym suchym, gdzie roślinności naturalnej nie ma, lub jest bardzo skąpa. Poziom próchniczy jest bardzo słabo rozwinięty lub prawie go nie ma. Ich przydatność rolnicza jest znikoma, w dodatku często są zasolone.
Jeden z typów gleb strefowych, tworzą się w klimacie subpolarnym. Ich rozwój ograniczony jest przez zalegającą pod ziemią wieczną zmarzlinę. Pokrywają je trawy, mchy i porosty. Poziom próchniczy jest bardzo płytki. Obecność w glebie rozmarzającego latem lodu prowadzi do oglejenia gleb. Są generalnie mało przydatne i prawie niewykorzystywane rolniczo.
Jeden z typów gleb śródstrefowych, powstają w bliskim sąsiedztwie wulkanów, często na popiołach (tufach) wulkanicznych. Cechują się dużą żyznością, ale istnieje ryzyko ich uprawiania w pobliżu aktywnego wulkanu.
Inaczej – globalna cyrkulacja oceaniczna. Obejmuje wody Oceanu Atlantyckiego i Oceanu Spokojnego, a w mniejszym stopniu także Oceanu Indyjskiego. Globalny obieg wody obejmuje zarówno prądy morskie przypowierzchniowe jak i ruch wody w głębinach oceanu. Ze zjawiskiem związany jest downwelling w strefie konwergencji oraz upwelling równikowy. Cały ruch wywołany jest przez wiatry i różnice w gęstości (temperatura, zasolenie) wody morskiej.
Zjawisko wzrostu średniej globalnej temperatury powietrza, za którego początek przyjmuje się rok 1850. Proces spowodowany jest nadmierną koncentracją niektórych gazów cieplarnianych (zwłaszcza metanu i dwutlenku węgla) w atmosferze, których stężenie obecnie znacząco przekracza wielkość naturalną.
Prosty przyrząd astronomiczny, najczęściej pręt, patyk lub słupek wbity w Ziemię. Słońce oświetlając gnomon powoduje, że ten rzuca cień, na podstawie którego możliwe jest ustalenie godziny czasu słonecznego i wysokości Słońca.
Osad w postaci warstwy lodu na gruncie. Powstaje zimą, gdy po silnych mrozach dochodzi do niewielkiej odwilży i pojawienia się opadów deszczu. Woda spada na zimny grunt, a po obniżeniu temperatury powietrza – zamarza tworząc lodową taflę.
Jeden z superkontynentów, łączący jednak tylko wybrane lądy (Ameryka Południowa, Australia, Afryka, część Azji w tym Indie, Antarktyda). Po raz pierwszy uformowany w Ordowiku około 450 mln lat BP, ponownie uformowany w wyniku rozpadu Pangei na koniec Jury około 150 mln lat BP, następnie w Kredzie zaczął się rozpadać na współcześnie znane kontynenty.
Dział geografii społeczno-ekonomicznej, zajmujący wieloaspektowym planowaniem przestrzeni. Dyscyplina dąży do wyodrębnienia z geografii jako osobna nauka.
Jedna z wielkich form ukształtowania powierzchni lądów. Obejmuje obszary o wysokościach względnych większych niż 300 metrów oraz o wysokości większej niż 500 m.n.p.m. Najczęściej są to formy strome o dużym urozmaiceniu.
Pojedyncze fragmenty lodu oderwane najczęściej od strefy brzeżnej lodowca szelfowego, płynące po morzach daleko poza granicami obszarów polarnych. Powyżej powierzchni wody widoczna jest najczęściej tylko niewielka część całej góry lodowej. Jeden z takich obiektów doprowadził w 1912 r. do katastrofy potężnego statu – Titanica.
Moment w ciągu dnia (najczęściej przyjmuje się, że jest to godzina 12:00 – zwana południem słonecznym), w którym Słońce świeci najwyżej nad horyzontem. Każdego dnia wysokość górowania Słońca nad danym punktem jest inna, ze względu na ruch obiegowy Ziemi i nachylenie osi do orbity. Obliczenie górowania Słońca w dniach równonocy i przesileń jest jedną z podstawowych umiejętności z zakresu geografii matematycznej.
Jeden z trzech typów gór. Powstają w wyniku kolizji płyt tektonicznych: w procesie subdukcji, gdy płyta oceaniczna podsuwają się pod kontynentalną, lub w wyniku czołowego zderzenia dwóch płyt kontynentalnych. W trakcie zderzenia część materiału jest wypiętrzana i nabiera typowego falistego (fałdowego) kształtu.
Jeden z trzech typów gór. Powstają jako efekt wyniesienia w górę części terenu w skutek naprężeń w skorupie ziemskiej wywołanych ruchem płyt tektonicznych. Masy skalne pękają i są przemieszczane wzdłuż uskoków tektonicznych w górę i w dół – gdy część terenu zapada się (zapadlisko tektoniczne, rów tektoniczny), inna jest wynoszona i tworzy góry (zrąb).
Jeden z trzech typów gór. Powstają w wyniku wypiętrzania stożka wulkanicznego, który jest ów górą. Mogą występować zarówno na lądzie, jak i na morzach i oceanach (gdzie mogą występować jako podwodne wulkany lub tworzyć wyspy wulkaniczne). Występują zarówno w strefach subdukcji jak i w strefie spreadingu oraz w miejscach występowania tzw. plam gorąca (hot spots).
Z języka angielskiego – Global Positioning System. System oparty na pracy krążących wokół Ziemi satelitów nawigacyjnych, dzięki którym możliwe jest matematyczne (za pomocą współrzędnych geograficznych) określenie dokładnego położenia punktu w dowolnym miejscu na Ziemi.
Grad powstaje jako kryształek lodu, który wynoszony jest w chmurze Cumulonimbus do wyższych, zimnych partii przez prądy wstępujące, gdzie obrasta płatkami śniegu. Spadek w dół chmury pod wpływem rosnącego ciężaru powoduje kontakt z przechłodzonymi kroplami wody, które w kontakcie z lodową kulą również zamarzają. Możliwe jest także ponowne wyniesie przez silne prądy wstępujące i powtórzenie procesu. Ostatecznie, gdy chmura nie jest już w stanie utrzymać lodowej kuli, spada ona z bardzo dużą prędkością na ziemię.
Wzrost lub spadek temperatury o 1°C na każde 100 metrów. Występuje w przypadku powietrza o zerowej wilgotności. Jest jednym ze zjawisk towarzyszących wiatrowi typu fen – po zawietrznej stronie stoku.
Wzrost lub spadek temperatury o 0,6°C na każde 100 metrów. Jest także nazywany gradientem normalnym, czyli takim, który zazwyczaj występuje w atmosferze. Mamy z nim do czynienia, gdy powietrze jest nasycone parą wodną – a taka sytuacja ma miejsce zazwyczaj. Zmiana gradientu temperatury z wilgotnoadiabatycznego na suchoadiabatyczny towarzyszy wiatrowi typu fen – po dowietrznej stronie stoku.
Jedna z form powstała na skutek procesu korazji. Skała oszlifowana przez wiatr cechująca się wyraźnie zarysowanymi krawędziami (graniami).
Wysokość, na której dochodzi do trwałego nagromadzenia lodu (lub śniegu, który potem przechodzi w lód). Powyżej tej wysokości więcej śniegu przybywa niż ubywa, możliwe jest więc ukształtowanie się stabilnego lodowca.
Jedna z form rzeźby wysokogórskiej powstającej przy udziale lodowca górskiego, wyostrzona krawędź góry, ostry i skalisty szczyt, której pochodzenie (zwłaszcza w dolnych partiach) może być spowodowane zdzieraniem przez przemieszczający się jęzor lodowca.
Wydłużona, wypukła forma dna oceanicznego, powstała w wyniku dalszego przyrastania dna oceanicznego w strefie spreadingu, formują się po obu stronach doliny ryftowej. Wyglądem przypominają “podmorskie góry”.
Jedna z form terenu powstała na skutek procesu korazji. Pojedyncza skała o kształcie zbliżonym do grzyba (węższa u podstawy, szersza w czapie), utworzona w wyniku silniejszego oszlifowania dolnej części skały przez wiatr.
Zazwyczaj duże (większe od innych ciał niebieskich), kuliste ciało niebieskie świecące własnym światłem i emitujące energię w postaci promieniowania elektromagnetycznego. Głównymi budulcami (i źródłami energii) są wodór i hel. Najczęściej wokół gwiazd krążą po orbitach inne ciała niebieskie, z kolei gwiazdy krążą wokół centrum galaktyki. Gwiazdą najbliższą Ziemi jest Słońce.
Zwana Polaris (Alfa Ursae Minoris), najważniejsza gwiazda na półkuli północnej, znajdująca się niemal dokładniej przy północnym biegunie niebieskim (przyjmuje się 90°N). Jest najjaśniejszą gwiazdą gwiazdozbioru Małej Niedźwiedzicy. Ze względu na stabilne i niemal niezmienne położenie, stanowi od setek lat kluczowy punkt nawigacyjny.