Powrót do słownika (kliknij aby powrócić)
Zapoznaj się z definicjami poniżej lub wybierz inną literę. Aby szybko znaleźć pojęcie użyj komendy „ctrl + f” lub opcji „znajdź” w swojej przeglądarce. Aktualnie w tej sekcji znajduje się 141 definicji.
Pojęcia (kliknij, aby wyświetlić definicję):
Roślina (kakaowiec) z grupy używek. Wymaga gorącego i wilgotnego klimatu o małych rocznych amplitudach temperatury, nie znosi też ostrego słońca. Wymaga dobrych gleb. Takie warunki stwarzają jedynie niewielkie obszary okołorównikowe. Światowa produkcja wyniosła w 2017 r. jedynie 5 mln ton.
Bezbarwny (rzadziej biały lub szary) minerał z gromady węglanów, pospolity, o dużym znaczeniu skałotwórczym. Charakteryzuje się niską twardością w skali Mhosa wynoszącą 3. Ma bardzo szerokie zastosowanie, m.in. w przemyśle materiałów budowlanych, przemyśle chemicznym czy metalurgicznym.
Pozostałość wulkanu, duże zagłębienie powstałe w wyniku zniszczenia stożka wulkanicznego przez bardzo potężną erupcję. Często tak powstały twór wypełnia woda, co prowadzi do powstania jeziora kalderowego.
Nazwa określająca góry, który powstały w czasie orogenezy kaledońskiej.
Wprowadzony w 1582 r. bullą Papieża Grzegorza XIII obowiązujący aktualnie na świecie kalendarz. Jego wprowadzenie było konieczne, ze względu na błędy przesunięcia dni wynikające z kalendarza Juliańskiego. Reforma przesuwała czas natychmiast o 10 dni do przodu (likwidując ówczesne przesunięcie czasu o 10 z 12 dni – przywracając stan faktyczny z 325 r. n.e.) oraz korygowała sposób wyznaczania lat przestępnych – lata o numerach podzielnych przez 100, ale niepodzielne przez 400, nie będą przestępne, przy zachowaniu przestępności pozostałych lat o numerach podzielnych przez 4.
Pierwszy kalendarz porządkujący rachubę czasu, wprowadzony przez Rzymskiego władcę – Juliusza Cezara. W 46 r. p.n.e. wprowadził nowy kalendarz – nazwany od jego imienia – Juliańskim. Kalendarz dzielił rok na 365 dni, a co 4 lata rok miał 366 dni. Miesiące miały tak jak obecnie – 30 lub 31 dni, a luty 28 dni (co 4 lata – 29). Ze względu na nieprecyzyjność dotyczącą dni przestępnych, w 1582 r. zastąpiony kalendarzem Gregoriańskim.
Pierwszy okres Paleozoiku, nastąpił bezpośrednio po Proterozoiku, a przed Ordowikiem. Trwał w okresie od 541 mln lat do 485 mln lat BP (56 mln lat). Ważniejsze wydarzenia:
- Rozpoczyna się orogeneza Kaledońska
- “Eksplozja Kambryjska” – nagłe pojawienie się olbrzymiej ilości życia (zwłaszcza bezkręgowców), które dały początek wielu współczesnym gatunkom. Pojawiają się min. trylobity – skamieniałość przewodnia Paleozoiku. Życie wychodzi z morza na ląd na duża skalę.
- Wielka transgresja mórz – powstanie osadów później wypierzanych
Grupą minerałów zasługujących na szczególną uwagę (w większości minerały, w mniejszości skały). Mają olbrzymie znaczenie w jubilerstwie i dużą wartość finansową, ze względu na rzadkość występowania i unikalne właściwości fizyczne (z reguły duża przezroczystość, połysk, piękna barwa (lub całkowity jej brak), jednorodność chemiczna i wysoka twardość (>7 w skali Mohsa).
Jeden z 23 Parków Narodowych w Polsce. Utworzony w 1959 r. Zajmuje powierzchnię 385,5 km2 na terenie województwa mazowieckiego, w Puszczy Kampinoskiej. Chroni krajobraz leśny. Jego symbolem jest łoś.
Zasadniczo pod tym pojęciem rozumie się wąską formę łączącą dwa sąsiadujące akweny (np. morza), utworzoną sztucznie przez człowieka, najczęściej w miejscu naturalnych przewężeń. W innym rozumieniu może oznaczać akwen podobny do cieśniny, ale nieco od niej szerszy lub nazywany kanałem ze względu na tradycję geograficzną.
Jest pierwszym i najważniejszym filarem rozwoju Gospodarki Opartej na Wiedzy. Pod tym pojęciem rozumie się wiedzę i umiejętności pracowników, ale też ich mobilność czy motywację do pracy.
Jeden z procesów w biegu górnym rzeki, zachodzący na skutek erozji wstecznej. Cofająca się w górę swojego biegu (w okolicy swojego źródła) rzeka może napotkać inną – sąsiadująca rzekę. W wyniku przecięcia jej biegu dochodzi do jej przechwycenia (kaptażu).
Jedna z czterech oficjalnie uznawanych przez Polskę mniejszości etnicznych w naszym kraju licząca zaledwie około 300 osób. Grupa ta pochodzi z Indii, ale obecnie zamieszkuje głównie w Warszawie. Posiada własny język karaimski oraz religię – karaimizm.
Piąty okres Paleozoiku, wystąpił po Dewonie, a przed Permem. Trwał w okresie od 359 mln lat do 299 mln lat BP (podobnie jak Dewon – około 60 mln lat). Ważniejsze wydarzenia:
- Najintensywniejszy okres orogenezy Hercyńskiej (Waryscyjskiej)
- Bujny rozwój roślinności, zwłaszcza paprotników
- Powstaje większość dzisiejszych zasobów węgla kamiennego i brunatnego
- Pojawienie się pierwszy owadów i gadów
- Kontynenty zaczynają ponownie się łączyć, koncentrując się w okolicach równikowych
Jeden z 23 Parków Narodowych w Polsce. Utworzony w 1959 r. Zajmuje powierzchnię 59,5 km2 na terenie województwa dolnośląskiego, w Karkonoszach. Chroni krajobraz gór średnich. Jego symbolami są rośliny: dzwonek karkonoski i goryczka trojeściowa.
Jedna z form rzeźby wysokogórskiej powstającej przy udziale lodowca górskiego, strzelisty szczyt górski wyerodowany u podnóża przez erozję wsteczną pola firnowego powiększającego swój obszar.
Jedna z nauk technicznych, zajmująca się tworzeniem i użytkowaniem map. W geografii ma charakter nauki pomocniczej, ale jej znaczenie jest kluczowe dla całej geografii. Odpowiada za tworzenie map, przedstawiających wszelkie zjawiska geograficzne.
Jedna z form terenu w biegu górnym i środkowym rzeki, seria małych wodospadów utworzonych na skupisku wielu następujących po sobie progów skalnych.
Formalnie grupa etnograficzna ludności polskiej, faktycznie mniejszość etniczna w Polsce, na terenie województwa pomorskiego liczącą do około 230 tys. osób, z których przytłaczająca większość deklaruje narodowość Polską jako pierwszą (przed Kaszubską). Ludność ta posługuje się językiem polskim oraz częściowo językiem Kaszubskim, wykazuje silne przywiązanie do tradycji katolickiej, a swoją kulturę wykorzystuje w celach promocji turystycznej.
Jedna z form terenu w biegu górnym rzeki, twarde skały krystaliczne niepoddające się erozji rzecznej – rodzaje progów rzecznych pełniących funkcję małej zapory. Często występują one na skraju wodospadów, ale nie jest to regułą, mogą występować także w zwykłym nurcie rzeki, samemu tworząc mini-wodospad prowadząc do spiętrzenia wody.
Największy z odłamów Chrześcijaństwa, dominujący min. w Europie zachodniej, centralnej i południowej, w zachodniej Afryce i w Ameryce Łacińskiej. Wyróżnia się scentralizowaną strukturą kościelną i zwierzchnictwem Papieża.
Roślina (kawowiec) z grupy używek. Dość wymagająca, potrzebuje stałej dostawy dużej ilości wody, jednocześnie jest wrażliwa na nadmiar słońca. Uprawy zwykle znajdują się na znacznych wysokościach nad poziomem morza. Występuje w strefie międzyzwrotnikowej. Światowa produkcja w 2018 r. wyniosła 10 mln ton.
Jedna z akumulacyjnych form fluwioglacjalnych, pojedynczy, z reguły niewysoki pagórek piaszczysto-żwirowy, powstający w szczelinach lodowcowych, gdzie gromadziła się woda z topniejącego lądolodu i deponowała luźny materiał skalny.
Trzecia Era w Eonie Fanerozoiku, która rozpoczęła się 66 mln lat BP i aktualnie trwa. Początek tej erze dało Wielkie Wymieranie Kredowe na koniec Mezozoiku. To era dynamicznego rozwoju ssaków i pojawienia się człowieka oraz uformowania współczesnego położenia lądów i oceanów. Dzieli się na Paleogen, Neogen oraz Czwartorzęd.
Specyficzna forma koncentracji przemysłu – zakładów działających w pokrewnych dziedzinach. Między zakładami w obrębie klastra występuje kooperacja oraz sieć powiązań, np. z zapleczem naukowo-badawczym czy instytucjami wsparcia biznesu.
Hierarchia jakościowa gleb pod względem ich żyzności, w Polsce przyjęta skali VI-stopniowej.
Jedna z dwóch głównych klasyfikacji klimatycznych (autorstwa niemieckiego klimatologa Wladimira Köppena), powszechnie stosowana w geografii amerykańskiej i zachodnioeuropejskiej. Wyróżnia 6 stref klimatycznych i szereg typów klimatu (w różnych wariantach modyfikacji około 30). W Polsce nie spotkała się z uznaniem i nie jest stosowana (za wyjątkiem opracowań naukowych).
Jedna z dwóch głównych klasyfikacji klimatycznych (autorstwa polskiego klimatologa Wincentego Okołowicza), powszechnie stosowana w geografii polskiej. Wyróżnia 5 stref klimatycznych oraz 2 typy klimatów astrefowych oraz szereg podtypów klimatów (w wersji uproszczonej stosuje się 15 podtypów).
Forma ukształtowania linii brzegowej, typ brzegu wysokiego. Wyglądem przypomina ścianę skalną (urwisko), graniczące bezpośrednio z morzem.
To stały, powtarzalny zespół zjawisk pogodowych charakterystyczny dla danego obszaru, ustalony na podstawie wieloletnich obserwacji. Nazywany bywa także statystyką elementów pogody.
Typu klimatu astrefowego, charakterystyczny dla obszarów wysokogórskich. Cechuje się stałym spadkiem temperatury (0,6°C/100 m) i ciśnienia (11,5 hPa/100 m) wraz z wysokością, występowaniem opadów orograficznych, wiatrów górskich i dużą zmiennością pogody. Typowe dla obszaru objętego takim klimatem jest występowanie pięter roślinności.
Zmodyfikowany w stosunku do generalnie panującego na danym obszarze, klimat niewielkiego obszaru. Zmienność warunkowana jest przez kierunek ekspozycji terenu, jego pokrycie i lokalną topografię.
Jeden z klimatów astrefowych, charakterystyczny dla dużych obszarów silnie zurbanizowanych. W związku z obecnością w takim miejscu sztucznego ogrzewania, niskiego albedo miejskiej zabudowy oraz zanieczyszczenia atmosfery gazami cieplarnianymi, dochodzi do wzrostu temperatury powietrza (nawet o 2-3°C) w centrum obszaru w stosunku do strefy podmiejskiej i obszaru otaczającej wsi.
Jeden z klimatów astrefowych, charakterystyczny dla obszaru południowej i południowo-wschodniej Azji. Związany jest z obecnością wiatru okresowo-zmiennego – Monsunu. Charakteryzuje się deszczowym ciepłym latem i prawie bezdeszczową, nieco chłodniejszą zimą.
Jeden z klimatów strefowych, charakterystyczny dla obszarów wysokich szerokości geograficznych. Charakteryzuje się niewielkimi opadami i bardzo niskimi temperaturami o raczej wysokiej amplitudzie. Występuje w odmianie subpolarnej (łagodniejszy) i polarnej (bardziej surowy).
Typ klimatu występujący na przedpolu lądolodu, chłodny i surowy w czasie glacjału na danym obszarze. Teren pod jego wpływem jest całkowicie lub prawie całkowicie pozbawiony roślinności co sprzyja działalności eolicznej, a zwłaszcza deflacji lessu i jego transportu na duże odległości, a następnie akumulowaniu w postaci pokryw lessowych.
Kliknij by dowiedzieć się więcej
oraz
Jeden z klimatów strefowych, charakterystyczny dla obszarów w niewielkiej odległości od zwrotników. Występuje w odmianie suchej i wilgotnej (śródziemnomorskiej). Charakteryzuje się opadami przeważnie zimą o zróżnicowanej amplitudzie, ale temperaturze średniej nie spadającej poniżej 0°C.
Jeden z klimatów strefowych, charakterystyczny dla bezpośredniego sąsiedztwa równika. Obejmuje odmiany równikową wybitnie wilgotną, podrównikową wilgotną i podrównikową suchą. Cechuje się generalnie najwyższymi opadami na Ziemi (nawet do 3000 mm) i względnie stałą, wysoką temperaturą (około 25°C.
Jeden z klimatów strefowych, charakterystyczny dla obszarów średnich szerokości geograficznych. Obejmuje wiele odmian – ciepłe i chłodne, morskie, przejściowe i kontynentalne. Cechuje się występowaniem 4 pór roku o mniej lub bardziej wyraźnie zarysowanych granicach. Lato cechują najwyższe opady i najwyższe temperatury, z kolei zimą temperatury spadają poniżej 0°C i opady maleją. Amplitudy w tej strefie mogą się wahać od niewielkich do największych na Ziemi.
Jeden z klimatów strefowych, charakterystyczny dla okolic zwrotników. Występuje w odmianie suchej i wilgotnej. Temperatura nie spada poniżej 10°C, amplitudy są raczej duże. W odmianie suchej opadów nie ma w ogóle lub są bardzo niskie. Odmiana wilgotna będąca najczęściej skutkiem prądów morskich lub cyrkulacji monsunowej, cechuje się wysokimi opadami (nawet 2000 mm), zwłaszcza latem.
Dział geografii fizycznej, zajmujący się badaniem przestrzennego zróżnicowania klimatów Ziemi.
Jeden z układów barycznych. Powstaje na peryferiach wyżu – pomiędzy dwoma niżami, izobary na mapie mają kształt litery “U”.
Porozumienie dwóch lub więcej komitetów wyborczych w celu wspólnego startu w wyborach i wspólnego ubiegania się o możliwe do obsadzenia mandaty wyborcze.
Jedna z czterech głównych grup etnograficznych funkcjonujących obecnie na terenie Polski. Zamieszkuje przede wszystkim obszary powiatów: tczewskiego i starogardzkiego w woj. pomorskim oraz świeckiego w woj. kujawsko-pomorskim. Głównym ośrodkiem Kociewia jest Starogard Gdański.
Jedna z form terenu w biegu górnym rzeki. To zagłębienia wyżłobione przez rumowisko skalne obracane w skutek ruchu wirowego wody w rzece na przedpolu wodospadu.
Jedna z erozyjnych form utworzonych przez lodowiec górski, pozostaje ukryty, dopóki wypełnia go pole firnowe. Ujawnia się, w momencie gdy klimat ociepla się i lodowiec zanika. To kotlinowate zagłębienia utworzone w wyniku powiększanie się obszaru i pogłębienia pola firnowego, otoczone wyższymi partiami górskimi najczęściej z trzech stron. Kotły po wytopieniu lodowca często przeistaczają się w jeziora górskie zwane jeziorami cyrkowymi (karowymi), ale nie zawsze musi się tak stać.
Typ transportu kolejowego odbywający się z wykorzystaniem pociągów rozwijających prędkość powyżej 250 km/h. Funkcjonują one między innymi we Francji (TGV), Hiszpanii (AVE), Niemczech (ICE), ale też w Azji np. w Japonii (Shinkansen), Chinach (CHR) i Korei Południowej (KTX). Takie połączenia służą szybkiemu transportowi pasażerskiemu, często w wysokim standardzie. W Polsce namiastką tego rozwiązania było uruchomienie w Polsce w 2013 r. włoskich pociągów “Pendolino”.
Okres w dziejach i zarazem polityka państwa, kiedy dochodzi do masowego rozwoju obszarów kolonialnych państw europejskich, polegających na podbiciu istniejących ludów (uważanych często za prymitywne) na innych kontynentach – w Amerykach, Afryce, południowo-wschodniej Azji czy Australii lub zasiedlenie tych terenów o ile nie były wcześniej zamieszkałe. Kolonializm rozpoczął się wraz z erą wielkich odkryć geograficznych, a najintensywniej przebiegał w XVI, XVII i XVIII wieku. System upadł w XIX i XX wieku
Najstarszy znany superkontynent, obejmujący przypuszczalnie około 75% lądów. Uformował się w Proterozoiku. Prawdopodobnie powstał między 2 mld lat – 1,5 mld lat BP. Niewiele wiadomo na jego temat.
Symbol Buddyzmu odnoszący się do koła życia i ośmiorakiej ścieżki.
Niewielkie ciało niebieskie zbudowane najczęściej z lodu i zamrożonych gazów oraz okruchów skalnych. Posiada także jądro. Komety cechuje ruch po orbitach, ale w okolicach Słońca pojawiają się rzadko (komety okresowe) lub wyłącznie 1 raz (komety nieokresowe). Przelot blisko Słońca powoduje parowanie lodu i tworzenie charakterystycznych obiektów – komy (otoczka wokół jądra) oraz warkoczy – gazowego i pyłowego. Warkocz gazowy jest zawsze zwrócony w przeciwnym kierunku do Słońca, natomiast warkocz pyłowy – zgodny z trajektorią lotu komety.
Jeden z elementów budowy wulkanu, najczęściej ukośny kanał łączący komin wulkaniczny ze stożkiem pasożytniczym.
Jedna z form krasu podziemnego, pionowe połączenie między fragmentami jaskini.
Jeden z elementów budowy wulkanu, najczęściej pionowy kanał łączący ognisko magmowe z kraterem.
Organizacja międzynarodowa zrzeszająca wszystkie państwa nadbałtyckie oraz przedstawicielstwo Unii Europejskiej, utworzona w celu ochrony środowiska zbiornika. Działa w oparciu o tzw. Konwencję Helsińską. W ramach HELCOMu funkcjonuje kilka stałych komisji, zajmujących się m.in. monitoringiem i oceną stanu środowiska, zanieczyszczeniami z lądu, ochroną środowiska i bioróżnorodnością, zanieczyszczeniami pochodzącymi ze statków oraz przeciwdziałaniem rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń. Na skutek działań organizacji utworzono na zbiorniku 160 obszarów chronionych obejmujących 13,5% jego powierzchni.
Zorganizowana i zarejestrowana grupa polityczna, będąca reprezentacją partii politycznej, organizacji społecznej lub grupy wyborców, biorąca udział w wyborach, wystawiająca listy kandydatów i ubiegająca się o mandaty wyborcze.
Jedna z form krasu podziemnego, fragment jaskini dużych rozmiarów.
Druga z trzech komórek globalnej cyrkulacji atmosferycznej, obejmująca strefy umiarkowane. Jest wypadkową dwóch pozostałych komórek tj. Komórki Hadleya i Komórki Polarnej. Występują w niej stałe wiatry zachodnie.
Pierwsza z trzech komórek globalnej cyrkulacji atmosferycznej, obejmująca strefę międzyzwrotnikową. Początek cyrkulacji daje olbrzymia dostawa ciepła w okolicach równika. Charakterystyczna jest obecność stałego niżu i opadów zenitalnych nad równikiem, wyżów i braku deszczu nad zwrotnikami oraz stałego wschodniego wiatru – Pasatu.
Ostatnia z trzech komórek globalnej cyrkulacji atmosferycznej, obejmująca strefy okołobiegunowe. Obieg w tej komórce warunkuje bardzo niewielka dostawa ciepła w okolicach biegunów, powodująca kształtowanie się tam stałych wyżów. W strefie tej występują stałe wiatry wschodnie.
Dział usług, obejmuje dwie podstawowe składowe: transport – odpowiadający za przewóz ładunków i osób oraz łączność – zapewniającą wymianę informacji.
Łączenie się materii np. w fizyce lub meteorologii. Termin w szczególności odnosi się do kondensacji pary wodnej czyli procesu tworzenia (budowania) chmur z łączących się kropelek wody.
Konflikt w relacjach człowieka ze środowiskiem naturalnym przejawiający się niekorzystnym wpływem człowieka na środowisko przyrodnicze, poprzez działalność człowieka niezbędną w jego przetrwaniu i rozwoju cywilizacyjnym.
Jedna z form rywalizacji między państwami z użyciem przemocy przy wykorzystaniu sił wojskowych.
Negatywny skutek rozwoju transportu, inaczej stłoczenie lub zakorkowanie. Zjawisko przeciążenia infrastruktury przez środki transportu, obserwowane zwłaszcza w transporcie samochodowym.
Jedna z form występowania złóż surowców mineralnych. Owalne złoże powstałe na skutek narastania osadu surowca wokół obiektu (jądra konkrecji). Może dotyczyć różnych surowców, m.in. rozmaitych metali, ale też fosforytów.
Morski statek transportowy przeznaczony do przewozu kontenerów czyli zestandaryzowanych metalowych skrzyni, w których umieszcza się materiał drobnicowy.
Proces rozwoju transportu morskiego przy wykorzystaniu kontenerów, co umożliwia sprawniejsze przeładunki i bardziej efektywne wykorzystanie powierzchni jednostek pływających.
Pośrednia jednostka osadnicza między miastem i wsią, w rzeczywistości ma charakter wsi zurbanizowanej, znacznie przekształconej w stosunku do wsi rolniczej, ze znacznym napływem ludności miejskiej. Znajduje się najczęściej w bliskim sąsiedztwie dużego miasta.
To nabieranie przez klimat wraz ze wzrostem odległości od morza – cech klimatu kontynentalnego, czyli takiego, gdzie znacząco wzrasta amplituda temperatury między porami roku (lato-zima), przez co lata stają się gorące, a zimy mroźne. Typowy dla kontynentalizmu jest spadek wielkości opadów wraz z oddalaniem się od morza.
To pionowy ruch powietrza, wywołany najczęściej przez zmiany temperatury powietrza. Gwałtowne nagrzewanie powierzchni ziemi prowadzi do powstawania prądów wstępujących – unoszenia powietrza do górnych warstw troposfery, gdzie schładza się wraz z wysokością. Ubytek powietrza powoduje powstanie ośrodka niżowego. Z kolei gdy wychłodzone powietrze osiada (ogrzewając się lub nie) w postaci prądów zstępujących – zwiększa nacisk na grunt, powodując powstanie ośrodka wyżowego.
Umowa międzynarodowa w zakresie ochrony środowiska z 1971 r., na mocy której w Polsce utworzono 19 obszarów ochrony przyrody. Obejmują one tereny wodno-błotne i żyjące na nich gatunki, zwłaszcza ptactwo. Ich zasięg częściowo pokrywa się z granicami Parków Narodowych.
Surowiec o znaczeniu gospodarczym, wydobyty z ziemi w ramach działalności górniczej.
Typ kopalni, który znajduje swoje zastosowanie w pozyskiwaniu surowców (ciał stałych, zwłaszcza węgla kamiennego i niektórych metali) zlokalizowanych głęboko pod powierzchnią ziemi. Elementem technicznych jest wykonanie pionowego szybu lub sztolni. W tej technologii pozyskuje się głównie surowce zalegające głębiej niż 200 metrów pod ziemią. W jej obrębie stosuje się sposób filarowy (drążenie złoża i pozostawianie filarów zbudowanych z surowca zabezpieczającego strop) oraz sposób równoległy (kopanie dwóch tuneli i wybieraniu złoża pomiędzy nimi).
Typ kopalni, w której dochodzi do usunięciu nadkłada (wierzchniej warstwy gruntu – skał płonnych) i pozyskiwaniu “odkrytego” (odsłoniętego) surowca bezpośrednio na powierzchni, z wykorzystaniem maszyn. Niewielkim kosztem i względnie prostą technologią można pozyskać zwykle duże ilości surowców różnego typu (np. węgiel brunatny, rzadziej kamienny, niektóre metale oraz surowce skale np. piasek, żwir, a także inne np. marmur, piaskowiec, wapień, bazalt, granit czy kredę). Opłacalność metody sięga wydobyciu surowców do około 200 metrów pod ziemią.
Typ kopalni w której wydobycie surowca (płynnego w tym po upłynnieniu lub gazowego) odbywa się poprzez przegotowany w tym celu odwiert. W ten sposób pozyskuje się m.in. gaz (szyb gazowy, platforma wydobywcza) i ropę naftową (szyb naftowy, platforma wydobywcza), a rzadziej także sól czy siarkę.
Prymitywna technika uprawy ziemi rolnej z wykorzystaniem prymitywnych narzędzi takich jak kij kopieniaczy.
Jeden z dwóch rodzajów erozyjnej działalności wiatru, polega na niesieniu przez wiatr lekkiego materiału (pyłu i piasku), który napotyka przeszkodę w postaci większych bloków skalnych. Wiatr uderza o te skały niesionym materiałem i szlifuje jego powierzchnię. Ze względu na ograniczoną siłę wiatru, najintensywniej zachodzi do około 30 cm nad powierzchnią ziemi (gdzie unoszone są największe odłamki skalne zdolne do szlifowania).
Bezbarwny lub o zróżnicowanej kolorystyce, minerał z gromady tlenków, ceniony w jubilerstwie (to jego główne zastosowanie). Charakteryzuje się bardzo wysoką twardością w skali Mhosa wynoszącą 9.
Naturalny lub wzorowany na naturalnym ciąg komunikacyjny dla zwierząt, pozwalający na połączenie odciętych od siebie (np. przez liniową infrastrukturę transportową) siedlisk zwierząt.
Jedna z form krasu podziemnego, poziome połączenie między fragmentami jaskini.
Podłużne zagłębienie terenu, którym płynie woda rzeki. W biegu górnym przyjmuje kształt zbliżony do litery “V”, a w biegu dolnym do litery “U”.
Jeden z pozaprzyrodniczych czynników lokalizacji przemysłu. Obejmuje zalety wynikające z koncentracji dużej liczby obiektów przemysłowych na obszarze jednej aglomeracji, związane m.in. z lepszą dostępnością kooperantów, dostęp do odpowiedniej infrastruktury, dużego rynku zbytu i zasobów siły roboczej (w tym wykwalifikowanej kadry).
Piaszczysty wał podobny do mierzei, ale mający połączenie z lądem tylko z jednej strony (i tylko z jednej strony narastający) oraz nieodcinające całkowicie akwenu, prowadzi do powstawania pół-otwartych zatok.
Jedna z głównych zwierząt gospodarskich wykorzystywanych w rolnictwie. Należy do najstarszych udomowionych zwierząt gospodarskich. Cechuje się niskimi wymaganiami w zakresie chowu – dobrze radzi sobie na słabej jakości pastwiskach oraz w trudnych warunkach terenowych. Cechuje się relatywnie dobrą efektywnością produkcji (w stosunku do kosztów). Światowe pogłowie kóz wynosiło 1 mld 45 mln sztuk w 2018 r.
Państwo, w którym występuje długoterminowe i wysoko ujemne saldo migracji zagranicznych.
Państwo, w którym występuje długoterminowe i wysoko dodatnie saldo migracji zagranicznych.
Wycinek przestrzeni geograficznej, zespół cech przyrodniczych i antropogenicznych charakterystycznych dla danego terenu i wyróżniających go.
Kliknij by dowiedzieć się więcej
oraz
Typ krajobrazu kulturowego, krajobraz, w obrębie którego antropopresja jest już wyraźnie widoczna (częściowo przekształcony krajobraz), ale miała charakter przemyślany. Ludzka ingerencja nie doprowadziła tym samym do istotnego zaburzenia zdolności krajobrazu do samoregulacji, a przeważająca większość jego elementów ma wciąż pochodzenie naturalne. Czasami taki typ krajobrazu może być rozumiany jako forma pośrednia pomiędzy krajobrazem naturalnym i antropogenicznym (krajobraz przyrodniczo-kulturowy).
Typ krajobrazu kulturowego, krajobraz, którego stopień przekształcenia dalece wykracza poza pojęcie harmonii. Wiąże się z rozwojem osadnictwa i działalności gospodarczej człowieka. Stopień przekształcenia krajobrazu jest znaczący, a natura właściwie utraciła znaczną część zdolności do samoregulacji. Pozostawiony sam sobie krajobraz nie byłby już w stanie odzyskać charakteru nawet zbliżonego do naturalnego, jednak wciąż dostrzegalne są w jego obrębie elementy środowiska dobrze zachowane i nieznacznie przekształcone.
Typ krajobrazu kulturowego, krajobraz, który cechuje się totalnym przekształceniem przez człowieka i 100% utratą zdolności do samoregulacji przez środowisko przyrodnicze. Na terenie takiego obszaru nie występują elementy nieprzekształcone. Takie zniszczenie przestrzeni naturalnej obserwuje się głównie na obszarach silnie zurbanizowanych i uprzemysłowionych np. w centrach dużych miast czy na obszarach kopalni i zakładów wytwórczych.
Typ krajobrazu, który wykazuje silne przekształcenie przez człowieka. Obejmuje elementy naturalne oraz znaczną liczbę elementów będących wytworem antropogenicznym.
Typ krajobrazu kulturowego, obejmujący elementy przyrodnicze i antropogeniczne typowe dla tradycyjnej miasta. Obejmuje gęstą, zwartą i zwykle wysoką zabudowę. z gęstą i dobrze rozwiniętą siecią infrastruktury, spowijając kolejne osiedla mieszkaniowe, obszary przemysłowe i obiekty usługowe. W otoczeniu znajdują się często obszary sztucznie zaplanowanej przyrody np. parki. Elementy krajobrazu niematerialnego są silnie zróżnicowane i niejednolite.
Zespół charakterystycznych form ukształtowania powierzchni terenu utworzonych przez bytujący na danym obszarze relatywnie niedawno lądolód, gdzie ślady jego obecności widoczne są gołym okiem i nie zostały zatarte przez inne procesy.
Typ krajobrazu, który nie wykazuje istotnych, wyraźnych ingerencji człowieka (choć jego działalność może być już obecna). Kluczowe elementy krajobrazu mają pochodzenie naturalne, a za sprawą odpowiednio wczesnego objęcia krajobrazu ochroną (np. w postaci Parku Narodowego), udało się zachować jego nieprzekształcony (zbyt mocno) charakter. Wykazuje wysoką zdolność do samoregulacji.
Kliknij by dowiedzieć się więcej
oraz
Typ krajobrazu utożsamiany jest w 100% (lub niemal w 100%) z krajobrazem naturalnym ze względu na pochodzenie. Jest to krajobraz, który nie został nawet tknięty przez człowieka. Pod tym pojęciem najczęściej rozumie się jednak krajobraz naturalny zbliżony do pierwotnego, ponieważ obecnie na świecie praktycznie brak jest miejsc gdzie ślady obecności człowieka nie zaistniały by w ogóle. Charakterystyczną cechą takiego krajobrazu jest pełna zdolność do samoregulacji.
Zespół charakterystycznych form ukształtowania powierzchni terenu utworzonych przez bytujący na danym obszarze lądolód w odległej przeszłości, gdzie ślady jego obecności są trudne do zaobserwowania, ze względu na ich zatarcie przez inne procesy.
Typ krajobrazu kulturowego, obejmujący elementy przyrodnicze i antropogeniczne typowe dla tradycyjnej wsi. Obejmuje rozproszoną zabudowę, zwykle wykonaną technologią tradycyjną (także drewnianą), w którą naturalnie wkomponowany jest układ pól uprawnych, a towarzyszy im zwykle słabo rozwinięta jest infrastruktura. W skład zasobów krajobrazu kulturowego wsi wchodzą także elementy niematerialne, takie jak względnie jednolite elementy tożsamości etnograficznej np. gwara i inny folklor.
Grupa podtypów krajobrazów obejmująca krajobrazy powstałe na skutek istotnych przekształceń antropogenicznych (silnie przekształcone i zdegradowane). W tej grupie wyróżniamy podtypy krajobrazu: miejskie, wielkomiejskie, wodnogospodarcze, przemysłowe i energetyczne, górnicze, komunikacyjne oraz ludyczne.
Grupa podtypów krajobrazów obejmująca krajobrazy pierwotne i naturalne, wszystkie utworzone na skutek działalności sił przyrody i cechujące się najwyżej niewielkim przekształceniem. W tej grupie wyróżniamy podtypy krajobrazu: wód powierzchniowych, bagienno-łąkowe głównie bezleśne, leśne, bezleśne murawowe, piaszczyste i skalne oraz górskie ponad granicą lasu.
Grupa podtypów krajobrazów obejmująca krajobrazy przejściowe pomiędzy naturalnymi (pochodzenia przyrodniczego) i kulturowego (przekształcone), krajobrazy poddane umiarkowanej antropopresji, często utożsamiane z krajobrazami kulturowymi harmonijnymi. W tej grupie znajdują się podtypy krajobrazu: wiejskie, mozaikowe oraz podmiejskie i osadnicze.
Państwowy organ – odpowiednik ZUS świadczący ubezpieczenia społeczne dla rolników i członków ich rodzin.
Rzadka forma terenu powstała na skutek krasowienia (wietrzenia chemicznego) skał gipsowych. Występuje m.in. w Polsce na terenie Wyżyny Małopolskiej.
Jedna z form krasu powierzchniowego, nietypowa, podobna do ostańca krasowego, ale zwykle o znacznie większych wymiarach i bardziej pionowym charakterze, jest jednym z przykładów rzeźby krasowej występującej w klimacie międzyzwrotnikowym. Może występować także jako element linii brzegowej.
Jeden z rodzajów wietrzenia chemicznego, proces rozpuszczania skał pod wpływem kwasu węglowego (H2CO3), prowadzący do powstania charakterystycznych form rzeźby krasowej.
Krater uderzeniowy w stanie Arizona w USA, powstały w wyniku uderzenia dużego meteorytu (o średnicy ~50 m). Wymiary krateru to 1200 m szerokości i 170 m głębokości. Jest jednym z najlepiej zachowanych miejsc uderzeń meteorytów na Ziemi, ze względu na korzystne warunki pustynnego klimatu i niewielką erozję.
Jeden z elementów budowy wulkanu, zagłębienie o lejkowatym kształcie, końcowa część komina wulkanicznego, miejsce erupcji wulkanicznej.
Wyróżniany ze względu na kulturowe podobieństwo obszar (region świata), w którym normy zachowań i dorobek cywilizacji oraz ich fundamenty są do siebie zbliżone. Głównymi elementami tworzącymi krąg są język i religia.
Jeden z dziewięciu głównych kręgów kulturowych świata, obejmuje obszar środkowej i południowej Afryki. Oparty o fundamenty struktury plemiennej.
Jeden z dziewięciu głównych kręgów kulturowych świata, obejmuje obszar Mongolii oraz wielu państw Indochin. Oparty o fundament religii Buddyzmu.
Jeden z dziewięciu głównych kręgów kulturowych świata, obejmuje obszar Chin, Korei i Wietnamu. Opart o fundament Konfucjanizmu.
Jeden z dziewięciu głównych kręgów kulturowych świata, obejmuje obszar Indii i Nepalu. Oparty o fundament Hinduizmu.
Jeden z dziewięciu głównych kręgów kulturowych świata, obejmuje obszar północnej Afryki, oraz południowo-zachodniej i środkowej Azji. Oparty o fundament Islamu.
Jeden z dziewięciu głównych kręgów kulturowych świata, obejmuje obszar Japonii. Oparty o fundament społecznego postrzegania honoru.
Jeden z dziewięciu głównych kręgów kulturowych świata, obejmuje obszar Ameryki Łacińskiej za wyjątkiem Gujany Francuskiej. Oparty o fundament mieszany chrześcijański i rdzenny amerykański.
Jeden z dziewięciu głównych kręgów kulturowych świata, obejmuje obszar Europy południowo-wschodniej i wschodniej oraz azjatyckiej części Rosji. Oparty o fundament Prawosławia.
Jeden z dziewięciu głównych kręgów kulturowych świata, obejmuje obszar Europy środkowej i zachodniej oraz Kanady, USA, Australii, Nowej Zelandii i Filipin. Oparty o fundament Chrześcijaństwa, zwłaszcza Katolicyzmu i religii protestanckich.
Ostatni okres Mezozoiku, po Jurze, a przed Paleogen z ery Kenozoicznej, trwający w okresie 145 mln lat – 66 mln lat BP (79 mln lat). Jest najdłuższym okresem od Prekambru. Ważniejsze wydarzenia:
- Trwa orogeneza alpejska
- Wielkie transgresje morskie
- Powstają światowe zasoby kredy piszącej ze szczątków organizmów morskich
- Szczytowy okres dominacji dinozaurów
- Intensywny rozwój ptaków
- Laurazja i Gondwana rozpadają się na współczesne kontynenty
Skała osadowa pochodzenia organicznego (ze szczątków zwierzęcych). Ma charakterystyczny biały kolor. Ma zastosowanie w przemyśle ceramicznym, chemicznym, farmaceutycznym i kosmetycznym. W przeszłości powszechnie wykorzystywana w szkołach (z domieszką innych skał) jako kreda do tablicy.
Urządzenie techniczne wykorzystywane w kartografii. Wyglądem przypomina cyrkiel, jednak zamiast nóżki z grafitem posiada drugą nóżkę z igłą. Wykorzystuje się go do dokonywania pomiarów odległości na mapie.
Dział geografii fizycznej, zajmujący się badaniem przestrzennego zróżnicowania ukształtowania powierzchni Ziemi.
Jeden z rodzajów opadu o postaci kulistych nieprzezroczystych ziarnek lodu o średnicy 2-5 mm.
To pojęcie odnoszące się depresji zalanych wodą np. dna lądowego zbiornika wodnego. Jeżeli ów dno np. jeziora znajduje się poniżej poziomu morza – mówimy o kryptodepresji.
Sole kwasu krzemowego, główny budulec większości minerałów i skał na Ziemi, złożone z krzemu (Si), tlenu i wodoru.
Wykres przedstawiający procentowy udział określonych wysokości nad poziomem morza (także pod poziomem morza) w powierzchni danego kraju, kontynentu lub całej Ziemi.
Najważniejszy symbol Chrześcijaństwa, odwołujący się do męczeńskiej śmierci Jezusa Chrystusa.
Grupa roślin sucholubnych, które wykształciły przystosowanie do trudnych warunków życia w miejscach takich jak pustynie i półpustynie. Dzielą się na sklerofity i sukulenty.
Zwany naturalnym satelitą, to najczęściej skalny lub lodowy obiekt krążący (zazwyczaj cechuje go obrót synchroniczny) wokół planety, planety karłowatej lub planetoidy. Najwięcej księżyców mają Jowisz i Saturn, Ziemia ma jedne księżyc, Mars – dwa. Obecnie znamy 185 księżyców w Układzie Słonecznym.
Jedyny naturalny satelita Ziemi i tak duży obiekt krążący wokół Ziemi. Ma średnicę 3476 km, czyli około 27% średnicy Ziemi. Oddziałując na Ziemię wspólnie ze Słońcem powoduje powstawanie pływów. Ponieważ Księżyc znajduje się w synchronicznej rotacji z Ziemią, zawsze widoczna jest tylko jedna jego strona. Posiada także jądro. Powierzchnia posiada liczne kratery po uderzeniach innych ciał niebieskich. Znajduje się w stałej odległości około 384 tys. km od Ziemi.
Roślina alimentacyjna należąca do zbóż, jedna z najważniejszych roślin uprawnych na świecie. Należy do roślin ciepłolubnych, sprzyjają jej też umiarkowane opady deszczu oraz dobre gleby. W 2018 światowa produkcja wynosiła 1147 mln ton i była największa ze wszystkich głównych zbóż świata.
Pojęcie o wielu znaczeniach. W szerszym rozumieniu wszelki dorobek materialny i niematerialny człowieka, czyli wszystko to, co nie powstało naturalnie. W węższym rozumieniu to zbiór norm zachowań w określonych okolicznościach.
Ujednolicona kultura światowa, mająca charakter powszechny dla wszystkich ludzi. Na skutek procesów globalizacji taką kulturą staje się kultura amerykańska.
Pojęcie określające ogólny poziom wiedzy i umiejętności rolników, związane ze sposobem uprawy ziemi, hodowlą zwierząt, stosowaniem środków ochrony czy użyciem specjalistycznego sprzętu.
Wypas owiec (także bydła) na terenach chronionej przyrody, m.in. w Tatrzańskim Parku Narodowym, prowadzony przez górali (wymagający licencji) w celu ochrony tego obszaru przed zarastaniem. Przyczynia się do zachowania naturalnego krajobrazu górskich łąk.
Jedna z czterech głównych grup etnograficznych funkcjonujących obecnie na terenie Polski. Zamieszkuje głównie obszary pogranicza Mazowsza, Podlasia oraz Mazur. Głównym ośrodkiem Kurpiowszczyzny jest Ostrołęka (powiat ostrołęcki w woj. mazowieckim), a ponadto powiaty: łomżyński i kolneński w woj. podlaskim.
Jedna z czterech głównych faz Księżyca. Wyróżniamy Kwadrę Pierwszą (poprzedzającą Pełnię) i Kwadrę Trzecią (poprzedzająca Nów). W czasie kolejnych kwadr widoczna jest połowa tarczy (I i III Kwadra), cała tarcza (Pełnia) Księżyca lub jest on całkowicie niewidoczny gołym okiem (Nów). Gdy Księżyc znajduje się w I lub III kwadrze, występują słabsze pływy kwadraturowe.
Jasny minerał z gromady krzemianów, jeden z najważniejszych i najpospolitszych minerałów skałotwórczych. Jest składnikiem wielu skał, tak magmowych (np. granitu), metamorficznych (np. kwarcyt) jak i osadowych m.in. piasku (co nadaje mu charakterystyczną jasną barwę). W skali twardości Mhosa ma wysoką wartość wynoszącą 7. Ma szerokie zastosowanie, m.in. w przemyśle szklarskim, ceramicznym, budowlanym i chemicznym, ponadto w produkcji sprzętu specjalistycznego, w elektronice oraz jubilerstwie.
Skała metamorficzna powstająca z przeobrażenia kwarcu, najczęściej szara. Znajduje zastosowanie w budownictwie drogowym i przy produkcji materiałów ogniotrwałych.
Opad deszczu o kwaśnym PH, Zawiera kwasy wytworzone w reakcji wody z pochłoniętymi z powietrza gazami, takimi jak: tlenki siarki, tlenki azotu, siarkowodór, dwutlenek węgla, chlorowodór, emitowanych ze źródeł pochodzenia naturalnego, ale przede wszystkim ze źródeł pochodzenia antropogenicznego. Prowadzi do niszczenia roślinności i obiektów technicznych (budynków, infrastruktury itp.).
Zjawisko łudząco podobne do kwaśnego deszczu, ale mające charakter osadu atmosferycznego (mgły) o kwaśnym PH.
Teoretyczna kwota wynagrodzenia za pracę widniejąca np. na umowie o pracę, z której potrącane są podatki (PIT) i składki (ZUS).
Faktyczna kwota wynagrodzenia wypłacana pracownikowi przez pracodawcę.