Powrót do słownika (kliknij aby powrócić)
Zapoznaj się z definicjami poniżej lub wybierz inną literę. Aby szybko znaleźć pojęcie użyj komendy “ctrl + f” lub opcji “znajdź” w swojej przeglądarce. Aktualnie w tej sekcji znajduje się 70 definicji.
Pojęcia (kliknij, aby wyświetlić definicję):
Zbiornik wody powierzchniowej i otaczającej go roślinności na pustyni, powstały na skutek przecięcia poziomu wód gruntowych w procesie mocno nasilonej deflacji.
Inaczej cykl hydrologiczny. Proces ruchu (krążenia) wody na Ziemi, opisany w obrębie dwóch małych i jednego dużego obiegu (cyklu) wody w przyrodzie. Obejmuje przemieszczanie wody z hydrosfery (oraz litosfery i biosfery) do atmosfery, jej transport w atmosferze i ponowny powrót do hydrosfery (oraz litosfery i biosfery).
Jeden z elementów infrastruktury transportu, punktowy element infrastruktury stanowiący zaplecze dla szlaków transportowych np. dworzec, lotnisko, port, stacja paliw.
Jeden z klasycznych rodzajów ruchów masowych, powoduje nagłe oberwanie się pojedynczego dużego bloku skalnego lub całej ściany skalnej i zgromadzeniu zniszczonego materiału u podnóża wzniesienia w postaci blokowiska skalnego. Przyczyną procesu jest podobnie jak w przypadku odpadania, rozluźnienie materiału przez zachodzące procesy wietrzenia i erozji, ale zamiast pojedynczych ziaren przesunięciu ulegają znacznie większe ilości materiału.
Skała magmowa wylewna (wulkaniczna), skrytokrystaliczna, o jednolitej ciemnej budowie. W przeszłości popularny do tworzenia narzędzi, obecnie o znaczeniu kolekcjonerskim i jubilerskim.
To taki teren, z którego wody nie uchodzą (drogą powierzchniową) do mórz i oceanów. Dzieje się tak najczęściej w górach, gdzie naturalne wyniosłości terenu uniemożliwiają części wody deszczowej zasilanie rzek uchodzących do morza. W zlewni obszaru bezodpływowego mogą powstawać rzeki i jeziora, ale są one odcięte od innych systemów. W obszarze bezodpływowym dochodzi jednakże do wsiąkania i parowania, o intensywności zależnej od czynników lokalnych.
Wieś i jej otoczenie funkcjonalne oraz wszystkie tereny znajdujące się poza obszarem administracyjnym miast.
Część powierzchni ziemi, strefa całkowicie bezpieczna, wolna od jakichkolwiek trzęsień ziemi. Znajdują się najczęściej w głębi lądów lub oceanów, z dala od granic płyt tektonicznych.
Część powierzchni ziemi, strefa o niewielkim zagrożeniu, gdzie występują czasami wstrząsy, zwykle o niewielkiej lub średniej sile. Są to obszary położone w pewnej odległości od granic płyt tektonicznych. Na skraju tej strefy leży większość obszaru Polski.
Część powierzchni ziemi, strefa ciągłego zagrożenia, gdzie często występują trzęsienia ziemi i są one z reguły bardzo niszczycielskie. Są to głównie obszary na granicach płyt tektonicznych, w tym zwłaszcza w obrębie Pacyficznego Pierścienia Ognia.
Wielkie akweny słonej wody stojącej, który oblewa kontynenty. Składa się z mniejszych akwenów – mórz, a sam współtworzy Wszechocean – składający się z 5 wydzielonych oceanów.
Pojęcie przeciwne do kontynentalizmu klimatu, oznacza duży wpływ pobliskich zbiorników wodnych na klimat. Wraz z przybliżaniem się do mórz i oceanów maleje amplituda temperatury w ujęciu miesięcznym i rocznym, zimy stają się łagodne, a lata mniej upalne. Rośnie też średnia suma opadów.
Subdyscyplina hydrologii na pograniczu z biologią, zajmująca się badaniem przestrzennego zróżnicowania mórz i oceanów.
Miara stosowana w ocenie stopnia rozwoju usług edukacyjnych, jest to prognozowana liczba lat spędzonych w szkole przez osoby rozpoczynające naukę. W tym zestawieniu przodują najlepiej rozwinięte państwa świata.
Niewielkie jezioro, podtyp jeziora polodowcowego, będące efektem wytopienia bryły martwego lodu w zagłębieniu wytopiskowym. Małe i koliste (lub zbliżone do kolistego) o zróżnicowanej głębokości, ale przeważnie płytkie.
Odmiana gatunku homo sapiens cechująca się białym kolorem skóry, dominuje w Europie, zachodniej i południowo-zachodniej Azji, częściowo w Australii i Amerykach.
Odmiana gatunku homo sapiens cechująca się czarnym kolorem skóry, dominuje w Afryce (podtyp afrykański) oraz częściowo w Australii i Oceanii (podtyp australijski), występuje ponadto w Amerykach.
Wyróżniana ze względu na kolor skóry i inne cechy fizyczne odmiana gatunku ludzkiego. Zastąpiła określenie rasy. Wyróżnia się białą (europeidalną), czarną (negroidalną) – w podtypie afrykańskim i australijskim oraz żółtą (mongoloidalną) – w podtypie azjatyckim i amerykańskim, odmianę człowieka oraz 4 zasadnicze mieszanki odmian: mulatów, metysów, zambosów i pardo.
Odmiana gatunku homo sapiens cechująca się żółtym kolorem skóry, dominuje w centralnej i wschodniej Azji (podtyp azjatycki) oraz jako rdzenna – współcześnie bardzo mało liczna, w Amerykach (podtyp amerykański).
Typ źródeł energii, które są niezależne od dostawy surowców energetycznych ponieważ opierają się na niekończących się zasobach przyrody. Do produkcji energii wykorzystuje się: wodę morską i śródlądową, wiatr, energię słoneczną, biomasę i energię wnętrza Ziemi. Za wyjątkiem źródeł opartych o biomasę, charakteryzują się zerową emisyjnością CO2 i są przyjazne dla środowiska naturalnego.
Jeden z klasycznych rodzajów ruchów masowych, zachodzi na skutek rozluźnienia pojedynczych ziaren, okruchów lub bloków skalnych (najczęściej w procesie wietrzenia), dotyczy głównie obszarów górskich i skał o dużej twardości. Odłączony materiał toczy się powoli w dół wzniesienia, rzeźbiąc (okresowo także z udziałem spływającej wody) żleby czyli podłużne rynny na stokach. U podnóża stoku materiał gromadzi się w stożek usypiskowy zwany także piargiem (w Tatrach).
Występujące dwukrotnie w ciągu doby zjawisko obniżania się poziomu wody morskiej, będące efektem grawitacyjnego oddziaływania Księżyca i Słońca oraz sił odśrodkowej wynikającej z ruchu obrotowego Ziemi. Przeciwieństwem jest przypływ.
Sposób przedstawienia trójwymiarowego obrazu Ziemi na dwuwymiarowej płaszczyźnie mapy. Odwzorowania dzielą się ze względu na rodzaj zniekształceń i sposób wykonania. Powstaje poprzez przypisanie każdemu z punktów na kuli ziemskiej określonego punktu na płaszczyźnie.
Jeden z zaawansowanych procesów glebotwórczych, prowadzi do odtlenienia związków mineralnych w glebie (żelaza i manganu) w warunkach silnego uwilgotnienia gleby. Na skutek procesu powstaje poziom o zabarwieniu niebieskawym lub zielonkawym. Oglejeniu sprzyja wysoki poziom wód gruntowych i wilgotny klimat.
Decyzja prawna określonej społeczności stwierdzająca jej uniezależnienie się od innego podmiotu, zazwyczaj określająca także zakres tejże niepodległości (np. poprzez ustalenie granic nowego kraju).
Jeden z elementów budowy wulkanu, podziemny zbiornik magmy zasilający wulkan.
Roślina alimentacyjna należąca do warzyw. Cechuje się średnio-dużymi wymaganiami termicznymi i glebowymi w początkowym okresie kiełkowania, dobrze radzi sobie jednak w klimacie umiarkowanym. Światowa produkcja w 2018 r. wynosiła 81 mln ton.
Miejsce dokonywania pomiarów w procesie prognozowania pogody, podstawowy element stacji meteorologicznej. Najczęściej odkryty teren wyposażony w niezbędne przyrządy meteorologiczne, z wykorzystaniem których dokonuje się pomiarów o ściśle określonych porach.
Najczęściej niewielki częściowo-przepuszczalny utwór w nieprzepuszczalnej warstwie skał, który umożliwia dalszą (ku głębszym utworom skalnym) infiltrację części wód gruntowych.
Jeden z dwóch rodzajów okluzji, powstaje gdy powietrze za frontem chłodnym jest chłodniejsze niż powietrze przed frontem ciepłym. Powietrze najchłodniejsze wdziera się pod powietrze ciepłe i zderza się z powietrzem chłodnym. Ciepłe powietrze jest wypychane ku górze.Od strony frontu najchłodniejszego pojawia się Cumulonimbus i gwałtowne opady a od strony frontu ciepłego i chłodnego powietrza – Nimbostratus i długotrwałe opady. Później może dojść do całkowitego wymieszania opadów na styku frontów.
Jeden z dwóch rodzajów okluzji, powstaje gdy powietrze za frontem chłodnym jest cieplejsze niż powietrze przed frontem ciepłym. Chłodne powietrze nachodzi na ciepłe powietrze i częściowo się na nie wślizguje – to z kolei wślizguje się nad najchłodniejsze powietrze przed nim zalegające. Od strony frontu chłodnego pojawia się Cumulonimbus i gwałtowne opady a od strony frontu ciepłego i najchłodniejszego powietrza – Nimbostratus i długotrwałe opady.
Typ wsi ze zlokalizowanym w centrum okrągłym placem, wokół którego biegną główne drogi z towarzyszącą im gęstą zabudową. Pola znajdują się po zewnętrznej części owalu.
Jednostka niższego rzędu w geochronologii – składowa Er, dzieli się na Epoki. Trwa kilka-kilkadziesiąt milionów lat.
Obszar koncentracji ośrodków przemysłowych – duże skupisko zakładów, najczęściej w zespole miast (także dużych). Zlokalizowane zakłady mogą reprezentować różne gałęzie przemysłu, ale są ze sobą powiązane technicznie, produkcyjnie i ekonomicznie.
Typ okręgu przemysłowego, który powstał dzięki obecności wielkiego rynku zbytu z jednoczesnymi dużymi zasobami siły roboczej – wokół dużej aglomeracji. Często obejmuje gałęzie przemysłu lekkiego nastawione na konsumpcję lokalnej ludności.
Typ okręgu przemysłowego którego powstaniu zadecydował szereg zróżnicowanych czynników występujących jednocześnie.
Typ okręgu przemysłowego powstały za sprawą obecności surowców mineralnych, wokół których ukształtował się przemysł wydobywczy i powiązane z nim gałęzie takie jak przemysł energetyczny, metalurgiczny i inne typu ciężkiego. Najpopularniejszy typ okręgu przemysłowego.
Typ okręgu przemysłowego, którego determinującym czynnikiem powstania były surowce naturalne, ale przeszedł on restrukturyzację (np. za sprawą wyczerpania złóż lub relokacji zakładów) i obecnie rozwijają się w nim inne gałęzie przemysłu, a nawet sektor usługowy.
Typ okręgu przemysłowego utworzony za sprawą doskonałego położenia, umożliwiającego import surowców naturalnych i tani eksport gotowych wyrobów. Dotyczy przede wszystkim obszarów nadmorskich z wielkimi portami handlowymi.
Symbol Hinduizmu. Święta sylaba tej religii, postrzegana jako dźwięk powstania Wszechświata.
Zjawisko przemieszczania wody w postaci ciekłej (krople wody) lub stałej (śnieg, krupa, grad) z chmur w kierunku Ziemi pod wpływem siły grawitacji, po osiągnięciu przez krople/płatki/sople odpowiedniej wielkości i masy, zdolnej do pokonania siły prądu wstępującego.
Jeden z rodzajów opadów atmosferycznych, najczęstszy typ opadu w strefie umiarkowanej, związany ze spotkaniem frontów atmosferycznych: ciepłego i zimnego (tym samym temperatura spada i osiąga temperaturę punkt rosy). Jeżeli do opadu dochodzi na froncie ciepłym – opad jest łagodny, ale długotrwały (Nimbostratus). Jeżeli na froncie chłodnym – gwałtowny i krótkotrwały (Cumulonimbus). Jeżeli mamy do czynienia z frontem zokludowanym – opad może mieć obie cechy.
Jeden z rodzajów opadów atmosferycznych, najczęściej występuje w gorące dni w strefie umiarkowanej, jest też typowym (nawet codziennym) opadem dla strefy międzyzwrotnikowej. Przez cały dzień trwa intensywne parowanie. Gorące powietrze wznosi się i ochładza. Najczęściej w wyniku popołudniowego obniżenia temperatury zostanie osiągnięta temperatura punktu rosy, dochodzi do kondensacji i powstania gwałtownego, krótkotrwałego opadu (najczęściej powstaje chmura Cumulonimbus).
Jeden z rodzajów opadów atmosferycznych,ma charakter, lokalny występuje wyłącznie w górach. Powietrze napotykające przeszkodę wznosi się i ochładza, osiągając tym samym temperaturę punktu rosy. Następuje opad. Ze zjawiskiem związane jest powstawanie wiatru typu fen.
Tor po jakim jedno ciało niebieskie obiega inne ciało niebieskie pod wpływem grawitacji. Gwiazdy krążą po orbitach wokół centrów galaktyk, planety wokół gwiazd, a księżyce wokół planet.
Drugi okres Paleozoiku, po Kambrze a przed Sylurem. Obejmuje okres od 485 mln lat do 444 mln lat BP (41 mln lat). Ważniejsze wydarzenia:
- Trwa orogeneza Kaledońska
- Trwa wielka transgresja mórz – poziom morza mógł być najwyższy w historii
- Powstaje superkontynent Gondwana (Ameryka Południowa, Australia, Afryka, część Azji w tym Indie, Antarktyda)
- Zlodowacenie części południowej Gondwany i obniżenie poziomu morza
- Wielkie Wymieranie Ordowickie – pierwsze znane masowe wymieranie gatunków w historii Ziemi – śmierć 85% gatunków (kilka możliwych przyczyn w tym wybuch supernowej i zniszczenie warstwy ozonowej lub masowe zlodowacenia)
Globalna, ogólnoświatowa organizacja polityczna powstała w 1945 r. z siedzibą w Nowym Yorku. Liczy 193 członków (wszystkie uznawane państwa świata za wyjątkiem Watykanu). Stanowi forum współpracy międzynarodowej i działań na rzecz pokoju.
Międzynarodowy sojusz wojskowy demokratycznych krajów głównie zachodniej Europy oraz USA i Kanady, liczący łącznie 29 państw. Celem organizacji jest wzajemna obrona na wypadek agresji ze strony państw trzecich.
Międzynarodowa organizacja polityczna zrzeszająca wszystkie państwa obu Ameryk tj. 35 krajów (za wyjątkiem terytoriów zależnych państw europejskich). Celem organizacji jest przede wszystkim stabilizowanie sytuacji politycznej i dążenie do pokojowego rozwiązywania sporów na kontynentach amerykańskich.
Międzynarodowa organizacja handlowa, grupa 13 państw – głównych światowych producentów ropy naftowej. Kartel gospodarczy, którego celem jest utrzymywanie odpowiedniego poziomu cen ropy, korzystnego z punktu widzenia członków organizacji.
Międzynarodowa organizacja polityczna i gospodarcza skupiająca 37 wysokorozwiniętych państw demokratycznych. Podejmuje działania lobbingowe na rzecz określonych regulacji prawnych wśród państw członkowskich, zmierzających do podniesienia stopy życiowej i liberalizacji gospodarczej. OECD udziela też pomocy gospodarczej słabszym krajom.
Czynność stosowana podczas terenowego posługiwania się mapą, mająca na celu prawidłowe ustawienie mapy w celu umożliwienia jej wykorzystania. Polega na przyłożeniu do mapy kompasu i ustalenia kierunku północy.
Proces powstawania gór wskutek ruchów górotwórczych, trwający przez długi czas. Do trzech głównych orogenez należą:
- Orogeneza kaledońska
- Orogeneza hercyńska (waryscyjska)
- Orogeneza alpejska
Jedna z trzech głównych orogenez – najmłodsza. Rozpoczęła się w Triasie (pierwszy okres Mezozoiku) i trwa do dziś. Powstały wówczas góry nazywane również alpidy:
– Pireneje
– Góry Betyckie
– Apeniny
– Alpy
– Karpaty
– Bałkan
– Góry Dynarskie
– Hellenidy (m.in. Pindos)
– Góry Krymskie
– Kaukaz
– Góry Pontyjskie
– Elburs
– Kopet-dag
– Taurus
– Zagros
– Mekran
– Kunlun
– Hindukusz
– Karakorum
– Pamir
– Himalaje
– Góry Arakańskie
– Góry Środkowe
– Góry Koriackie
– Góry Południowochińskie
– Atlas
– Andy
– Kordyliery
– część Gór Skalistych
Jedna z trzech głównych orogenez – środkowa. Objęła okres późnego Paleozoiku (od Syluru do Permu). Powstały wówczas góry nazywane również hercynidy:
– Wogezy
– Rudawy
– Schwarzwald
– Harz
– Masyw Centralny
– Pozostała część Sudetów
– Góry Kantabryjskie
– Góry Iberyjskie
– Rodopy
– Ural
– Tienszan (ponownie)
– Pozostała część Appalachów
– Góry Czerskiego
– Góry Smocze
– Góry Przylądkowe
– Wielkie Góry Wododziałowe
– Góry Macdonnella
Jedna z trzech głównych orogenez – najstarsza, objęła okres wczesnego Paleozoiku (od Kambru do Dewonu). Powstały wówczas góry nazywane również kaledonidy:
– góry Kaledońskie
– góry Skandynawskie
– Grampiany
– Tienszan (po raz pierwszy)
– Sajany
– Ałtaj
– Góry Jabłonowe
– Góry Świętokrzyskie
– Góry Flinders
– Zachodnia część Sudetów
– Ardeny
– Część Appalachów
Mapa, która powstała w wyniku nałożenia na zdjęcia lotnicze lub satelitarne układu współrzędnych zastosowanego odwzorowania kartograficznego oraz skali. Uzyskany obraz ma charakter pseudotrójwymiarowy.
Bezbarwny lub o zróżnicowanej kolorystyce, minerał z gromady krzemianów. Charakteryzuje się średnią twardością w skali Mhosa wynoszącą 6. Znajduje zastosowanie w przemyśle szklarskim, ceramicznym i w jubilerstwie.
Powstaje, gdy produkty kondensacji pary wodnej osadzają się na wychłodzonych powierzchniach np. ziemi, roślinach czy przedmiotach. Należą do nich min. rosa, szron, szadź i gołoledź.
Jedna z form terenu powstała na skutek procesu deflacji. Stromy pagórek o większej od sąsiadującego obszaru wytrzymałości na erozję (ze względu na budowę lub porastająca je roślinność), powstaje na skutek wywiania materiału otaczającego.
Jedna z form krasu powierzchniowego, wzniesienie skał wapiennych o zwykle stromych lub zaokrąglonych (mogot) zboczach. Powstaje albo jako skutek zniszczenia skał otaczających o mniejszej wytrzymałości, albo jako efekt obniżenia lub zapadnięcia otaczającego terenu.
Jeden z klasycznych rodzajów ruchów masowych, obejmuje szerokie spektrum szybkiego przesunięcia całych mas ziemi w dół w sposób przypominający siadanie. Może dotyczyć zarówno luźnej zwietrzeliny, skał, albo ziemi. W efekcie tworzy się osuwisko z niszą osuwiskową (w części osuwiska, która zachowała spoistość, ale uległa przesunięciu) oraz jęzor osuwiskowy (w części zmieszanego chaotycznie materiału na przedpolu osuwiska).
Forma terenu ukształtowana w procesie ruchów masowych (osuwanie), zbiór ziemi, skał i zwietrzeliny w całości gwałtownie przemieszczonej. Składają się z niszy osuwiskowej oraz jęzora osuwiskowego.
Linia biegnąca przez środek fałdu, łączy skrzydła.
Niewielkie skupisko zakładów przemysłowych, najczęściej w małym lub średnim mieście, gdzie przemysł stanowi istotny sektor życia gospodarczego, a często jest wiodącym pracodawcą.
Skała powstająca w biegu górnym rzeki w wyniku stopniowego ocierania, rozdrabniania i obtaczania rumowiska niesionego przez rzekę.
Jedno z głównych zwierząt gospodarskich wykorzystywanych w rolnictwie. Cieszy się popularnością ze względu na dużą odporność na trudne warunki termiczne, które zapewnia jej izolacja w postaci wełny. Owca doskonale znosi też trudne warunki terenowe, stąd możliwy jest ich chów w górach. Światowe pogłowie owiec utrzymuje się od lat na podobnym poziomie, a popularność owczej wełny zaczyna ustępować włóknom syntetycznym. Światowe pogłowie w 2018 r. wynosiło 1 mld 209 mln sztuk i utrzymywało się na stałym poziomie.
Roślina alimentacyjna należąca do zbóż. Nie należy do wymagających, dobrze znosi przymrozki, ale źle radzi sobie z nadmiarem wilgoci. Zawiera stosunkowo dużą wartość energetyczną w porównaniu do innych zbóż. Światowe zbiory w 2018 r. wynosiły 23 mln ton.
Jedna z akumulacyjnych form fluwioglacjalnych, wydłużony (nawet na kilkaset kilometrów), niezbyt wysoki pagórek utworzony z piasku i żwiru przez wody biegnące pod lądolodem w jego szczelinach lub tunelach.
Zwana także warstwą ozonową, jedna z podwarstw atmosfery, zlokalizowana w dolnej części Stratosfery, na wysokości 20-30 km (różne źródła podają zakres 10-50 km lub 20-40 km, ale największa koncentracja ozonu występuje właśnie na wysokości 20-30 km). W Ozonosferze mamy do czynienia z największą koncentracją ozonu (03) w atmosferze, co jest istotne, ponieważ pochłania on szkodliwe promieniowanie UV.