Powrót do słownika (kliknij aby powrócić)
Zapoznaj się z definicjami poniżej lub wybierz inną literę. Aby szybko znaleźć pojęcie użyj komendy „ctrl + f” lub opcji „znajdź” w swojej przeglądarce. Aktualnie w tej sekcji znajduje się 251 definicji.
Pojęcia (kliknij, aby wyświetlić definicję):
Wielkie skupisko odpadów i śmieci (głównie plastiku) oceniane na 100 tys. ton, dryfujące na powierzchni Oceanu Spokojnego.
Obszar na granicy płyty pacyficznej z otaczającymi ją innymi płytami tektonicznymi, gdzie występuje rekordowa liczba aktywnych wulkanów.
Małe kry lodowe dryfujące po morzach w bliskim sąsiedztwie lodowca szelfowego, najczęściej w dużych skupiskach.
Międzynarodowy sojusz militarny, odpowiednik NATO w regionie Pacyfiku, pakt wojskowy USA, Nowej Zelandii i Australii mający na celu wzajemną obronę na wypadek zewnętrznego zagrożenia.
Pierwszy okres Kenozoiku, nastąpił bezpośrednio po Kredzie z ery Mezozoicznej, a przed Neogenem. Trwał od 66 mln lat do 23 mln lat BP (około 43 mln lat). Ważniejsze wydarzenia:
- Orogeneza alpejska trwa nadal
- Z dawnego Oceanu Tetydy zaczynają formować się góry na granicy Eurazji z Afryką i Indiami
- Laurazja ulega ostatecznemu rozpadowi
- Ciepły klimat sprzyja dynamicznemu rozwojowi życia
- Rozpoczyna się ekspansja ssaków, pojawiają się kopytne i naczelne
Dziedzina geologii historycznej, nauka o warunkach geograficznych panujących na Ziemi w przeszłości historycznej.
Dziedzina geologii historycznej, nauka o organizmach żywych z przeszłości historycznej Ziemi.
Pierwsza Era w Eonie Fanerozoiku, trwająca od 541 mln lat do 252 mln lat BP, a więc około 289 mln lat. Dzieli się na sześć okresów – Kambr, Ordowik, Sylur, Dewon, Karbon i Perm. Jest to era intensywnych orogenez, częstych i istotnych zmian klimatycznych oraz dużej zmiany położenia kontynentów i obszarów mórz. Era wyróżniona jest przede wszystkim ze względu na intensywny rozwój życia w morzach i na lądach.
Lokalna nazwa na step używana w Ameryce Południowej.
Ostatni superkontynent łączący wszystkie lub prawie wszystkie ziemskie lądy, istniejący od 300 mln lat do 180 mln lat BP, a następnie rozpadający się w Jurze i Kredzie na Laurazję i Gondwanę. Miał charakter południkowy i występował w wielu szerokościach geograficznych.
Hipotetycznie istniejący superkontynent pod koniec Proterozoiku, powstały około 600 mln lat BP i istniejący do początku Kambru tj. przez kolejne 60 mln lat. Ląd był skoncentrowany niemal w całości na półkuli południowej, w znacznej części w strefie biegunowej i obejmował większość współczesnych kontynentów.
Zorganizowany podmiot społeczności międzynarodowej, spełniający szereg kryteriów świadczących o jego niezależności od innych podmiotów, do których należą: własne terytorium (nad którym sprawuje kontrolę), ludność, własny rząd i uznanie międzynarodowe ze strony innych państw. Czynem sprawczym tworzącym państwo jest akt (deklaracja) niepodległości.
Kraj, w którym wszyscy lub prawie wszyscy mieszkańcy są jednej i tej samej narodowości, a mniejszości jest niewiele i nie odgrywają one istotnej roli.
Podmiot spełniający wszystkie cechy pozwalające na zaliczenie go do grupy państw, za wyjątkiem uznania międzynarodowego. Posiada terytorium, ludność, rząd i często dokonał aktu ogłoszenia niepodległości, ale decyzja ta nie została przyjęta do wiadomości przez inne państwa.
Kraj, w którym żadna grupa etniczna lub narodowa nie ma wyraźnej dominacji nad inną, a w całym kraju zamieszkuje wiele wyraźnie odrębnych różnych grup etnicznych lub narodowych.
Państwowe przedsiębiorstwo transportu samochodowego działające w okresie PRL – kluczowy przewoźnik pasażerów w Polsce obok PKP. Po 1990 r. PKS uległo przekształceniom i prywatyzacji. Obecnie funkcjonuje szereg przedsiębiorstw nawiązujących do dawnej nazwy PKS.
Odpowiednik radzieckiego kołchozu, należące do państwa przedsiębiorstwo rolne w okresie PRL i na początku lat 90-tych, koncentrujące znaczny areał ziemi rolnej, uprawiane przez lokalnych pracowników w tym celu zatrudnionych.
Jedna z mieszanych odmian człowieka, powstała na skutek połączenia wszystkich głównych odmian: białej, żółtej i czarnej. Szczególnie licznie występuje w Brazylii i krajach sąsiadujących.
Jedna z obszarowych form ochrony przyrody w Polsce. Obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania i popularyzacji tych wartości. Obecnie (2021) w Polsce jest 128 takich parków, ochrona nie jest ścisła i możliwa jest działalność człowieka, o ile nie niszczy ona środowiska.
Jedna z form ochrony zabytków i krajobrazu, ustanowiona na podstawie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Chroni określony obszar krajobrazu kulturowego oraz wyróżniające się krajobrazowo zabytkowe zabudowania.
Jedna z obszarowych form ochrony przyrody. Najważniejsza istniejąca w Polsce prawna forma ochrony przyrody. Obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Obecnie (2021) w Polsce funkcjonują 23 Parki Narodowe. W obrębie Parku Narodowego obowiązują restrykcyjne zasady ochrony przyrody.
Niewielki kompleks laboratoryjny (najczęściej w obrębie uczelni wyższych), przygotowujący innowacyjne projekty do wdrożenia w przemyśle zaawansowanych technologii.
Jeden z 23 Parków Narodowych w Polsce. Utworzony w 1996 r. Zajmuje powierzchnię 46,1 km2 w województwie pomorskim, na obszarze Borów Tucholskich. Chroni krajobraz lasów iglastych (borów). Jego symbolem jest głuszec.
Jeden z 23 Parków Narodowych w Polsce. Utworzony w 1993 r. Zajmuje powierzchnię 63,4 km2 w województwie dolnośląskim, w Górach Stołowych. Chroni krajobraz gór średnich (w tym formacji skalnych na ich terenie). Jego symbolem jest szczyt Szczeliniec Wielki.
Jeden z 23 Parków Narodowych w Polsce. Utworzony w 2001 r., jest najmłodszym polskim Parkiem Narodowym. Zajmuje powierzchnię 80,7 km2 na terenie województwa lubuskiego. Chroni krajobraz doliny Warty. Jego symbolem jest gęś zbożowa.
Bardziej zaawansowana forma kompleksu zaawansowanych technologii, w porównaniu z parkami naukowymi obejmują już zarówno instytucje badawcze jak i innowacyjne przedsiębiorstwa, tworzące zwarty obszar koncentracji przemysłu w obrębie miasta.
Proces przemiany cieczy w gaz, dotyczący najczęściej wody.
Wklęsła forma terenu, rodzaj suchej doliny o płaskim dnie, okresowo lub sporadycznie wypełniającej się wodą. Kształt doliny ma charakter bliższy literze U, ale ściany nie są tak strome jak w przypadku wąwozu.
Jednostka odległości stosowana w astronomii i określana skrótem „pc”. Największa z jednostek miar stosowanych w astronomii. 1 pc = 3,26 roku świetlnego.
Organizacja skupiająca osoby o podobnych przekonaniach, które chcą brać czynny udział w życiu publicznym, m.in. poprzez udział w wyborach i sprawowanie władzy i w konsekwencji realizację określonego programu politycznego (wizji).
Model rodziny, w którym mężczyzna i kobieta są tak samo ważni i wspólnie dzielą się decyzjami oraz obowiązkami.
Zaangażowanie lokalnej społeczności w sprawy swojego samorządu, zwłaszcza gminnego (lub jego jednostek pomocniczych – sołectw/dzielnicy). Obejmuje wszelkie przejawy aktywności obywatelskiej.
Jeden z 6 głównych pasów rzeźby terenu w Polsce, faktycznie składający się z dwóch silnie odmiennych pasów: Sudetów i Karpat.
Jeden z dwóch elementów pasa gór – jednego z 6 głównych pasów rzeźby terenu w Polsce, położony w Polsce południowej. Częścią Karpat są m.in: Beskidy, Bieszczady, Pieniny i Tatry. Uzupełnieniem pasa jest Pogórze Karpackie, a lokalnym zagłębieniem terenu – Obniżenie Orawsko-Podhalańskie. Najwyższe są oczywiście Tatry, których najwyższy szczyt po polskiej stronie to Rysy (2499 n n.p.m.). Karpaty są górami fałdowymi, uformowanymi w orogenezie alpejskiej, a ich cechą charakterystyczną są jeziora cyrkowe powstałe na skutek rzeźbotwórczej działalności lodowców górskich w czasie ostatniego zlodowacenia. Inną ważną cechą pasa jest piętrowość klimatyczno-roślinna.
Jeden z 6 głównych pasów rzeźby terenu w Polsce, obejmuje niewielki fragment południowej Polski, dzieli się na trzy główne składowe: Kotlinę Oświęcimską oraz Kotlinę Sandomierską i łączącą je Bramę Krakowską. Powstanie pasa wiąże się z jego zapadnięciem (rów przedgórski) na skutek działania orogenezy alpejskiej.
Cześć układu Słonecznego rozciągająca się za orbitą Neptuna i obejmująca znacznie olbrzymią liczbę małych obiektów (być może nawet miliardy planetoid) oraz co najmniej 3 planety karłowate (w tym jego najjaśniejszy obiekt – Pluton oraz Haumea i Makemake). Szacuje się, że nawet 70 000 obiektów w tym pasie może mieć średnicę ponad 100 km. Jest znacznie szerszy i bardziej masywny od Pasa planetoid.
Jeden z 6 głównych pasów rzeźby terenu w Polsce, obejmuje rozległy obszar środkowej Polski. W jego obrębie możemy wyróżnić niziny: Śląską, Wielkopolską, Mazowiecką, Podlaską oraz Polesie. Pas obejmuje obszary z rzeźba staroglacjalną, a ukształtowany został głównie przez procesy denudacyjne i w mniejszym stopniu – eoliczne.
Obszar między Marsem i Jowiszem (zwany też głównym pasem planetoid), pełny niewielkich ciał niebieskich, z których przynajmniej kilkadziesiąt milionów ma średnicę do kilku metrów. Szacuje się, że nawet do 2 milionów planetoid ma średnicę >1km, a 200 z nich ma średnicę większą niż 200 kilometrów. Jednak tylko 4 z nich osiągają duże rozmiary (Ceres, Westa, Pallas, Hygiea) – średnica powyżej 400 km (i stanowią łącznie 50% masy całego Pasa). Łączna masa całego Pasa to zaledwie 4% masy Księżyca.
Jeden z 6 głównych pasów rzeźby terenu w Polsce, obejmuje nadmorski pas powierzchni kraju. W jego obrębie można wyróżnić pobrzeża: Szczecińskie, Koszalińskie i Gdańskie, a w obrębie tego ostatniego dodatkowo wydziela się m.in. Żuławy Wiślane, Równinę Warmińską oraz Mierzeje Wiślaną i Mierzeje Helską. Jedynym elementem nieleżącym bezpośrednio nad morzem w tym pasie jest Nizina Staropruska. Jego powstanie związane jest z działalnością rzeźbotwórczą Bałtyku, a leżących w jego obrębie Żuław – akumulacyjną działalnością Wisły.
Jeden z 6 głównych pasów rzeźby terenu w Polsce, obejmuje rozległy obszar północnej i środkowej Polski, dzielący się na kilka pomniejszych pojezierzy: Wielkopolskie, Pomorskie, Mazurskie oraz Suwalskie. Powstanie pasa jest bezpośrednią konsekwencją ostatniego zlodowacenia (północnopolskiego – Wisły). Cechą charakterystyczną pasa są wyraźnie wyższe wysokości bezwzględne niż sąsiednich pasów, z najwyższym szczytem – Wieżycą (329 m n.p.m.)
Obszar w Stanach Zjednoczonych w sąsiedztwie Wielkich Jezior, w przeszłości nazywany Pasem Stalowym, gdzie zlokalizowane były liczne zakłady przemysłu ciężkiego. Na skutek dezindustrializacji obszar ten znalazł się w głębokim kryzysie gospodarczym.
Jeden z dwóch elementów pasa gór – jednego z 6 głównych pasów rzeźby terenu w Polsce, położony w Polsce południowo-zachodniej. W jego skład wchodzą m.in: Karkonosze (z najwyższym szczytem pasa – Śnieżką – 1602 m n.p.m.) oraz inne elementy rzeźby takie jak: Pogórze Sudeckie i Przedgórze Sudeckie. Na tym tle krajobrazowo wyróżnia się Kotlina Kłodzka. Obszar gór zrębowych (Sudetów) ukształtował się na skutek orogenezy hercyńskiej, później odmłodziła je w orogenezie alpejskiej. Dla ukształtowania pasa istotna była też aktywność wulkaniczna.
Jeden z 6 głównych pasów rzeźby terenu w Polsce, obejmuje część obszaru Polski środkowo-południowej. W jego w obrębie można wydzielić wyżyny: Śląsko-Krakowską, Małopolską i Lubelską, a ponadto Roztocze oraz Góry Świętokrzyskie. Charakteryzuje się najbardziej zróżnicowaną rzeźbą geologiczną ze wszystkich pasów. W jego ukształtowaniu widoczne są zarówno orogenezy kaledońska, hercyńska i alpejska (Góry Świętokrzyskie), jak również pochodzące z zalewów morskich obszary skał wapiennych (Wyżyna Śląsko-Krakowska), czy wreszcie lessowe wąwozy jako skutek działalności eolicznej na Wyżynie Lubelskiej. Dodatkowo widoczne są silne przekształcenia antropogeniczne, jak również fragmenty rzeźby staroglacjalnej,
Stały wiatr wschodni (a dokładniej północno-wschodni i południowo-wschodni w zależności od półkuli) wiejący ze zwrotników w kierunku równika, będący efektem cyrkulacji atmosferycznej w komórce Hadleya.
Jeden z podtypów rolnictwa pierwotnego, prymitywny sposób działalności rolniczej wykorzystywany obecnie w niektórych regionach Afryki. Polega na ciągłych wędrówkach pasterzy ze stadem (zwykle bydłem) między pastwiskami i wodopojami, uzależnione jest od lokalnych warunków geograficznych i pór roku. Najbardziej znanym obszarem słynącym z tej formy chowu zwierząt jest Sahel.
Model rodziny, w którym główną rolę decyzyjną odgrywa mężczyzna, a wykonywanie obowiązków leży po stronie kobiety.
Postawa społeczna charakteryzująca się silnym poczuciem związku z zamieszkiwaną (obecnie lub w przeszłości) miejscowością, wynikająca z wytworzenia silnych więzi emocjonalnych z danym miejscem.
Inaczej gleboznawstwo. Dział geografii fizycznej, zajmujący się badaniem przestrzennego zróżnicowania pokrywy glebowej.
Jedna z astronomicznych faz Księżyca (po I kwadrze, a przed III kwadrą), w której Księżyc znajduje się za Ziemią, przez co jest całkowicie oświetlony i jest z Ziemi widoczny cała jego tarcza (gołym okiem). Gdy Księżyc znajduje się w Pełni występują silne pływy syzygijne.
Rozległy, równinny obszar zrównania górskiego, powstały na skutek długotrwałych procesów erozji.
Ostatni okres Paleozoiku, nastąpił po Karbonie i poprzedzał Trias z ery Mezozoicznej. Trwał od 299 mln lat do 252 mln lat BP, czyli około 47 mln lat. Ważniejsze wydarzenia:
-
- Orogeneza Hercyńska (Waryscyjska) trwa nadal
- Powstaje superkontynent Pangea łączący wszystkie lądy (ostatni taki superkontynent w historii)
- Powstają dwa wielkie oceany – Panthalassa i Tetydy
- Klimat staje się bardziej kontynentalny – powstają rozległe pustynie
- Intensywny wulkanizm
- Wiele następujących po sobie transgresji i regresji mórz
- Powstają duże zasoby soli
- Na lądzie silnie rozwijają się rośliny iglaste
- Ma miejsce wielkie zlodowacenie
- Wielkie Wymieranie Permskie – największa w historii zagłada, śmierć około 90% gatunków (niejasna przyczyna – prawdopodobnie intensywny wulkanizm i związane z tym zmiany klimatyczne)
Moment w ciągu roku (między 2 a 5 stycznia każdego roku), kiedy Ziemia znajduje się najbliżej Słońca, w odległości około 147,1 milionów kilometrów. To o około 5 milionów kilometrów (około 3,4%) bliżej, niż w czasie aphelium. Występowanie peryhelium wynika z elipsoidalnego kształtu orbity Ziemi.
Chemikalia wykorzystywane w rolnictwie, obejmujące zwłaszcza fungicydy, insektycydy, herbicydy, stosowane jako środki ochrony roślin (przed grzybami, insektami i chwastami).
Skała osadowa okruchowa luźna, o wielkości ziarna od 0,1 do 2 mm. Występuje pospolicie, zwłaszcza na obszarach polodowcowych. Powszechnie wykorzystywany w budownictwie oraz przemyśle szklarskim.
Skała osadowa okruchowa zwięzła, powstała na skutek lityfikacji piasku. Znajduje zastosowanie w budownictwie, przemyśle ceramicznym i szklarskim oraz w rzeźbiarstwie.
Podtyp turystyki religijnej, polegający na podróży do miejsca uważanego za Święte. Ideą pielgrzymki jest sam fakt odbycia podróży, mającej wartość (samą w sobie) dla turysty. Wśród motywów podjęcia pielgrzymki może być żal za popełnione czyny, chęć wzniesienia prośby (do Boga) lub w celu oddania podziękowania lub czci za korzystne zdarzenia życiowe. Pielgrzymów nazywa się też pątnikami.
Jeden z 23 Parków Narodowych w Polsce. Utworzony w 1932 r., reaktywowany w 1955 r, jest najstarszym polskim Parkiem Narodowym. Zajmuje powierzchnię 23,5 km2 na terenie województwa małopolskiego, w Pieninach. Chroni wysokogórski krajobraz krasowy. Jego symbolem jest szczyt Trzy Korony.
Grupa minerałów zbudowanych z atomów tylko jednego pierwiastka (np. S lub C). Mają niewielki udział w budowie skorupy ziemskiej.
Jedno z pięter roślinności górskiej, położone między piętrem subalpejskim, a piętrem subniwalnym. Strefa górskich łąk, muraw i traw w Tatrach nazywanych halami (piętro halne).
Jedno z pięter roślinności górskiej w Tatrach; odpowiednik alpejskiego w Alpach. Sięga od 1800 do 2200 m n.p.m., dominują łąki z trawami i niektórymi gatunkami kwiatów.
Jedno z pięter roślinności górskiej w Tatrach; odpowiednik subalpejskiego w Alpach. Sięga od 1600 do 1800 m n.p.m., dominują karłowate krzewy iglaste (kosodrzewina) z gatunku sosny.
Jedno z pięter roślinności górskiej, położone między piętrem pogórza (podgórskim), a piętrem subalpejskim. Obejmuje trzy następujące po sobie (wraz ze wzrostem wysokości) formacje: piętro lasów liściastych, piętro lasów mieszanych, piętro lasów iglastych. Strefa stopniowego przechodzenia roślinności strefowej w las (najpierw liściasty, wyżej mieszany, jeszcze wyżej wyłącznie iglasty). W Tatrach nazywane piętrem reglowym (regiel).
Jedno z pięter roślinności górskiej, najwyższe (powyżej piętra subniwalnego). strefa nagich skał z występującą całoroczną pokrywą śnieżną, gdzie mogą także występować lodowce górskie. W Tatrach nazywane piętrem śnieżnym.
Jedno z pięter roślinności górskiej, najniższe (pod piętrem lasów), strefa klasycznej roślinności typowej dla danego klimatu, mogą się tutaj znajdować także pola uprawne.
Jedno z pięter roślinności górskiej, położone między piętrem lasów, a piętrem alpejskim. Strefa karłowatych krzewów iglastych, w Tatrach nazywanych kosodrzewiną (piętro kosodrzewiny).
Jedno z pięter roślinności górskiej, położone między piętrem alpejskim, a piętrem niwalnym. Strefa mchów i porostów stopniowo zanikających, w Tatrach nazywane piętrem turniowym.
Jedno z pięter roślinności górskiej w Tatrach; odpowiednik subniwalnego w Alpach. Obejmuje obszary powyżej 2200 m n.p.m., nagie skały (turnie) porastają jedynie mchy i porosty.
Zjawisko zmiany naturalnej formacji roślinnej wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza, związane z pogarszającymi się warunkami klimatyczno-glebowymi (spadek temperatury powietrza i jego skutki). Kolejne formacje grupują się w charakterystyczne piętra. Występuje we wszystkich wysokich górach świata, m.in. w Polskich pasmach Karpat i Sudetów.
Czynność w procesie badania ankietowego, polegająca na przetestowaniu przygotowanego kwestionariusza ankiety na małej próbie badawczej, w celu jego weryfikacji i dokonania ewentualnych poprawek. Pilotaż poprzedza bezpośrednio właściwie badanie ankietowe.
Podział Ziemi na formy terenu według wysokości ich występowania. W części kontynentalnej wyróżniamy: niziny (z depresjami i kryptodepresjami), wyżyny i góry, a w części oceanicznej: szelf, stok kontynentalny, podnóże kontynentalne, basen oceaniczny (obejmujący także równiny abisalne, podwodne góry wulkaniczne, grzbiety śródoceaniczne i doliny ryftowe oraz wyrastające z niego) i rów oceaniczny.
Zwany też błyskawicą, jest to naturalne wyładowanie elektryczne w atmosferze, występujące podczas burzy. Jest to zjawisko fizyczne, które ma miejsce we wnętrzu chmury burzowej, pomiędzy chmurami albo między chmurami a powierzchnią ziemi. Wraz z piorunem pojawia się prawie zawsze grom dźwiękowy, czyli efekt akustyczny oraz oślepiający efekt świetlny.
Akt rozboju morskiego, współcześnie rozumiany najczęściej jako porwanie okrętu (np. dużego statku transportowego) dla okupu (ze względu na cenny ładunek lub załogę) lub w celu zrabowania jego ładunku. W XXI wieku problem piractwa utożsamiany jest z tzw. Somalijskimi Piratami.
Kliknij by dowiedzieć się więcej
oraz tutaj:
Kliknij by dowiedzieć się więcej
Wykres graficzny stosowany w demografii. Ukazuje liczbę kobiet i mężczyzn w danej społeczności w 5-letnich przedziałach wiekowych oraz dodatkowo zjawiska takie jak nadwyżka liczby kobiet lub liczby mężczyzn w określonych grupach wiekowych.
Przejaw wulkanizmu niezwiązanego z obecnością granic płyt litosfery, wynikający z obecności w górnym płaszczu stref o anormalnie wysokiej temperaturze, ale o niewielkim zasięgu. Powoduje to przetapianie wyżej leżącej skorupy, generowanie ognisk magmy i powstawanie wulkanu. Tak uformował się min. archipelag Hawajów czy Wysp Kanaryjskich.
Bardzo szczegółowy obraz niewielkiego fragmentu powierzchni Ziemi (najczęściej miasta lub dzielnicy), przedstawiony w dużej skali. Ponieważ na planie przedstawia się niewielkie obszary, możliwe jest pominięcie faktu krzywizny Ziemi i związanych z tym deformacji. Na planie zamiast siatki kartograficznej czasami stosuje się specjalną siatkę kwadratów – mającą na celu pomóc w orientacji w terenie.
Ciało niebieskie okrążające gwiazdę lub pozostałości gwiezdne, w którego wnętrzu nie zachodzą reakcje termojądrowe. Jest wystarczająco duży, aby uzyskać prawie kulisty kształt oraz osiągnąć dominację w przestrzeni wokół swojej orbity. Świeci światłem odbitym. W Układzie Słonecznym wyróżniamy 8 planet podzielonych na dwie grupy. Do pierwszej zaliczamy: Merkurego, Wenus, Ziemię i Marsa (planety skaliste – “typu Ziemskiego”). Druga grupa to: Jowisz, Starun, Uran i Neptun (planety gazowe – “planety olbrzymy”).
Ciało niebieskie okrążające gwiazdę, które spełnia wszystkie kryteria potrzebne do bycia uznanym za planetę, za wyjątkiem jednego – nie oczyściło swojego sąsiedztwa z innych relatywnie dużych obiektów. Zazwyczaj są to obiekty znacznie mniejsze od planet. Uznajemy za takie przynajmniej 5 ciał niebieskich w Układzie Słonecznym – Ceres, Pluton (do 2006 r. uznawany za planetę), Haumea, Makemake, Eris.
Jedno z ciał niebieskich występujących w Układzie Słonecznym. To niewielki obiekt, zwykle o średnicy <1000 km, podobnie jak planety obiegający Słońce po orbicie. Ma skalistą lub lodową powierzchnię i nieregularny kształt, często nosi znamiona kolizji z innymi obiektami. Dwoma głównymi skupiskami planetoid są: pas główny planetoid (między Marsem i Jowiszem) oraz pas Kuipera.
Fragment dna morskiego bezpośrednio sąsiadującego z klifem, rzeźbiony przez erodowany z klifu materiał skalny.
Fragment dna morskiego bezpośrednio sąsiadującego z klifem, miejsce akumulacji osadów wyerodowanych ze ściany klifu.
Jedna z form budujących kontynenty, rozległy obszar zbudowany ze skał krystalicznych, pokryty młodszymi osadami.
Jedna z dwóch głównych jednostek tektonicznych budujących Europę, obejmuje wschodnią część kontynentu, w tym obszar wschodniej i północno-wschodniej Polski. Jest zbudowana ze starych skał krystalicznych pochodzących z proterozoiku, przykrytych młodszymi osadami. Silnie zdenudowana o monotonnym, nizinnym i równinnym charakterze (wyjątkiem są jedynie obszary młodoglacjalne).
Jedna z metod pozyskiwania ropy naftowej i gazu ziemnego. Opiera się o instalację (platformę) umieszczoną na powierzchni zbiornika wodnego (morza lub oceanu), z poziomu której następuje pozyskiwanie surowca z dna zbiornika.
Jedna z dwóch głównych jednostek tektonicznych budujących Europę, obejmuje zachodnią część kontynentu. Zbudowana ze skał pochodzących z paleozoiku, ale wielokrotnie sfałdowanych na skutek orogenez (kaledońskiej, hercyńskiej), przykrytych młodszymi osadami. Charakteryzuje się bardziej urozmaiconą rzeźbą niż platforma wschodnioeuropejska, obejmuje m.in. wały, niecki, monokliny i stare pasma górskie.
Piaszczysty, płaski fragment wybrzeża graniczący bezpośrednio z morzem, mający nieustanny kontakt z wodą morską, często zmieniający swój rozmiar i ukształtowanie.
Pierwsza z dwóch epok Czwartorzędu, trwała od 2,6 mln lat do 11,7 tys. lat BP. Poprzedziła bezpośrednio okres współczesny – Holocen. Ważniejsze wydarzenia:
- Orogeneza alpejska trwa nadal
- Intensywne naprzemienne glacjały i interglacjały
- Dominacja wielkich ssaków, które jednak później wymierają
- Pojawienie się człowieka i jego ewolucja w kierunku Homo Sapiens
- Poziom morza obniża się o nawet 100 metrów, powstają połączenia między kontynentami
- Ludzkość zasiedla wszystkie kontynenty
- Ostatnie wielkie zlodowacenie od 115 tys. lat do 11,7 tys. lat BP (zlodowacenie Wisły, zwane północnopolskim)
Ilość i wielkość płodów rolnych uzyskana z uprawianej powierzchni.
Jedna z form terenu w biegu środkowym. Powstaje w miejscu wolnym od ławic lub na erodowanym brzegu meandrującej rzeki. To zagłębienie i poszerzenie koryta, którym woda płynie wolniej.
Do 2006 r. ostatnia (dziewiąta) planeta Układu Słonecznego, następnie zdegradowany do roli planety karłowatej. Zbudowany jest głównie z lodu, jest mniejszy niż Księżyc, choć sam również ma naturalne satelity. Pluton cechuje się nietypową orbitą, która sprawia, że czasami znajduje się bliżej Słońca niż Neptun.
Część magmatyzmu, która zachodzi pod ziemią. Prowadzi do utworzenia form obserwowanych na głębokości nawet kilkudziesięciu kilometrów pod powierzchnią Ziemi. Są one wynikiem różnicy gęstości i ciśnienia magmy i skał otaczających, co umożliwia magmie przemieszczanie się. Magma niszczy (roztapia, przepala) skały napotkane na swojej drodze i wypełnia przestrzenie między nimi. W wyniku następującego ochłodzenia, dochodzi do powstawania intruzji magmowych.
Najniższe legalne wynagrodzenie w danym państwie, które należy zapłacić pracownikowi zatrudnionemu do pracy. W Polsce ustalane jest co roku przez rząd w porozumieniu z pracodawcami i związkami zawodowymi.
Głębsza część płaszcza ziemskiego, obejmuje przedział głębokości 700-2900 km. Ma podobną budowę do płaszcza górnego (żelazo, magnez, krzem oraz nikiel), ale ma charakter ciała stałego. Na jego końcu, w strefie nieciągłości Wiecherta-Gutenberga (na głębokości 2900 km), temperatura sięga już nawet 3000°C.
Część płaszcza ziemskiego, obejmuje warstwę perydotytową, astenosferę oraz właściwy płaszcz górny, zbudowany min. z krzemu, żelaza, chromu i magnezu. Ma półpłynny charakter. W płaszczu górnym zachodzi krążenie magmy zwane prądami konwekcyjnymi. U kresu warstwy przejściowej miedzy płaszczem górnym i dolnym – w strefie nieciągłości Repettiego (na głębokości 700 km) temperatura osiąga ponad 900°C.
Zwany także crofesima, sima, mezosfera. Warstwa budowy wnętrza ziemi zalegająca pod skorupą ziemską, a nad jądrem. Zbudowany z płaszcza górnego (którego częścią jest też astenosfera i warstwa perydotytowa) i płaszcza dolnego. Między płaszczami znajduje się jeszcze pewnej grubości strefa przejściowa. Cały płaszcz stanowi wraz z wierzchnimi warstwami na głębokości od kilkudziesięciu do 2900 km – 83% objętości Ziemi i 68% jej masy.
Regionalne nasunięcia pochylonych warstw terenu, najczęściej zbudowanych ze skał osadowych, które mogą budować obszary górskie.
Typ gospodarowania w rolnictwie polegający na stosowaniu w uprawie systemu podziału pola na części i naprzemiennego obsiewania jego fragmentów różnymi roślinami (bez stosowania ugoru), w celu dywersyfikacji produkcji rolnej oraz poprawy wartości użytkowej gleby.
Jeden z zaawansowanych procesów glebotwórczych, wsiąkające wody prowadzą do wymywania w głąb profilu glebowego składników ilastych, a następnie są one akumulowane w poziomie wmywania. Na skutek tego powstaje jaśniejszy (płowy) poziom wymywania i wyraźny, ciemny poziom wmywania.
To zmiana wysokości poziomu morza – podnoszenie (przypływ) i opadanie (odpływ). Pływy powodowane są przez działanie siły odśrodkowej wynikającej z ruchu obrotowego Ziemi oraz sił grawitacyjnych – przyciągania Księżyca i Słońca (w mniejszym stopniu). W ciągu każdej doby Księżycowej (czyli w czasie około 24 godzin i 50 minut – czas potrzebny do kolejnego górowania Księżyca) występują 2 przypływy i 2 odpływy. Średni czas pomiędzy kolejnymi przypływami wynosi 12 godzin i 27 minut. Dzielimy je na słabsze – kwadraturowe oraz silniejsze – syzygijne.
Jeden z rodzajów pływów morskich, występuje gdy Słońce, Ziemia i Księżyc tworzą kąt prosty. Ma to miejsce w I i III kwadrze Księżyca. Są słabsze niż pływy syzygijne, ponieważ oddziaływanie Słońca i Księżyca na Ziemię odbywa się w innych kierunkach.
Jeden z rodzajów pływów morskich, występuje gdy Słońce, Ziemia i Księżyc znajdują się w linii prostej. Ma to miejsce w czasie Nowiu i Pełni Księżyca. Są to silniejsze pływy (od kwadraturowych), ponieważ siły Słońca i Księżyca nakładają się.
Skrót opisujący pył zawieszony w atmosferze, najczęściej z podaną wielkością mierzoną w mikrometrach (μm).
Obszar, którego dominujące formy rzeźby terenu powstały w wyniku działalności rzeźbotwórczej morza.
Usługa zaliczana do tradycyjnych środków łączności, zajmująca się dostarczaniem przesyłek, przede wszystkim listów.
Jedna z form terenu dna oceanicznego. Obszar o znacznie mniejszym nachyleniu od stoku kontynentalnego, stopniowo przechodzący w basen oceaniczny. Ma charakter pofalowanej równiny.
Proponowana w Polsce potencjalna jednostka podziału administracyjnego, będąca odpowiednikiem francuskiego departamentu. Miałaby mieć charakter pośredni między powiatem i województwem. Obecnie podregiony wytyczono w Polsce jedynie do celów statystycznych zgodnie z normami Unii Europejskiej.
Jest lokalnym zjawiskiem (często poprzedzającym powódź) spowodowanym najczęściej przez gwałtowne ulewy i związane z tym zalanie niektórych miejsc niesąsiadujących ze zbiornikami wodnymi np. w wyniku niezdolności kanalizacji miejskiej do odbioru tak dużej ilości wody.
Podział państwa lub jego części na mniejsze jednostki, najczęściej samorządowe tj. posiadające pewne możliwości samostanowienia. Na świecie funkcjonują różne podziały najczęściej od dwu do czterostopniowych. W Polsce obowiązuje trójstopniowy podział administracyjny na województwa, powiaty i gminy.
Jeden z rodzajów skali stosowanych na mapie. Ma charakter graficzny i miło swojej małej popularności, jest najbardziej użyteczna ze względu na zachowanie prawdziwości mimo deformacji map w wyniku procesów drukarskich. Konstrukcja tej skali opiera się na narysowaniu odcinka i podzielenia go na równe części odpowiadające odległościom. Wykorzystując linijkę można szybko sprawdzić stosunek odległości na mapie do odległości rzeczywistej.
To chwilowy stan atmosfery, obserwowany w danym miejscu i czasie. Na pogodę składają się różne obserwowalne zjawiska. Cechą pogody jest jej duża i ciągła zmienność w obrębie pewnych prawidłowości typowych dla danego obszaru w danym czasie.
Obszar o krajobrazie młodoglacjalnym uformowany przez lądolód, cechujący się dużą jeziornością.
Jedna z form występowania złóż surowców mineralnych. Rozległe, poziome złoże skały osadowej, zlokalizowane pomiędzy innymi poziomymi warstwami skalnymi. Dotyczy wielu różnych surowców np. węgla kamiennego, węgla brunatnego, siarki, soli potasowej czy miedzi.
Obejmuje zarówno rodzaj terenu jak i jego kolor. Niektóre obszary mają znacznie większą zdolność magazynowania ciepła – np. lasy czy zbiorniki wodne. Latem będą one chłodniejsze, ale zimą cieplejsze. Dokładnie odwrotną specyfikę będą miały obiekty infrastruktury, budynki, nagi grunt czy piasek. Z kolei ciemne asfaltowe drogi będą znacznie cieplejsze, ze względu na niższe albedo w porównaniu np. ze śniegiem. Pokrycie terenu wpływa także na wiatr. Ściana lasu czy gęsta zabudowa zmniejsza lub całkowicie wytłumia prędkość wiatru. Z kolei przestrzenie otwarte, takie jak pustynie czy zbiorniki wodne – są obszarami o silnych wiatrach.
Różnicowanie się postaw społecznych wobec określonych problemów np. światopoglądowych lub politycznych, najczęściej na dwa przeciwne, wzajemnie zwalczające się stronnictwa. Polaryzacja prowadzi m.in. do uszczuplenia grupy centrowej światopoglądowo na rzecz bardziej jednoznacznych stanowisk lewicowych lub prawicowych.
Centrum lodowca górskiego, zajmujące najczęściej zagłębienie terenu w którym formuje się niebieski lód lodowcowy, a z którego wypływają jęzory lodowca.
Jedna z klimatycznych pór roku w Polsce, wyróżniana wyłącznie w wariancie uwzględniających osiem takich okresów w roku. Obejmuje okres średnich temperatur w przedziale 15°C – 10°C.
Jeden z 23 Parków Narodowych w Polsce. Utworzony w 1990 r. Zajmuje powierzchnię 97,6 km2 na terenie województwa lubelskiego, na terenie polskiej części Polesia. Chroni krajobraz leśny i podmokły. Jego symbolem jest Żuraw.
Związek jednej kobiety z wieloma mężczyznami. Jest sposobem funkcjonowania rodziny w niektórych krajach Azji i Pacyfiku. Kobieta ma dzieci z kilkoma swoimi mężami.
Związek jednego mężczyzny z wieloma kobietami. Jest naturalnym sposobem funkcjonowania rodziny w niektórych państwach z kręgu muzułmańskiego. Mężczyzna posiada dzieci z wieloma swoimi żonami.
Rodzaj polityki społecznej państwa polegający na stosowaniu różnego rodzaju zachęt (i ewentualnie sankcji) skłaniających do posiadania większej liczby dzieci i zwiększenia przyrostu naturalnego. Może obejmować katalog różnego rodzaju ulg (zniżki na przejazdy) i pomocy instytucjonalnej (żłobki, przedszkola), jak również bezpośrednie wsparcie finansowe (np. 500+).
Jedna z form krasu powierzchniowego, obejmująca największy obszar, płaskodenne zagłębienie rozpuszczonych skał wapiennych na powierzchni Ziemi, najczęściej mające charakter kotlin o stromych zboczach.
Ludność zamieszkująca państwa inne niż Polska, która ma polskie korzenie. Pod pojęciem Polonii rozumie się najczęściej potomków dawnych Polskich emigrantów (tj. opuszczających Polskę przed 1989 r.), którzy jednak zachowują pewne związki z Polską, np. znają polską kulturę i posługują się językiem polskim.
Obszar teoretycznie lepiej rozwiniętych (na podstawie wybranych miar statystycznych) województw zachodniej Polski, w których występuje teoretycznie wyższy poziom jakości życia.
Obszar teoretycznie gorzej rozwiniętych (na podstawie wybranych miar statystycznych) województw wschodniej Polski, w których występuje teoretycznie niższy poziom jakości życia.
Odpowiednio Polska czerwona księga roślin lub Polska czerwona księga zwierząt. Spis gatunków zagrożonych i poddanych ochronie lub takich, które już wyginęły. W księdze znajdują się także proponowane sposoby ochrony takich gatunków.
Klasyfikacja działalności gospodarczej stosowana w Polsce, spójna z innymi klasyfikacjami międzynarodowymi. Cechuje się wielostopniowym podziałem na sekcje, działy, grupy, klasy i podklasy według kodu numeryczno-literowego.
Rządowa organizacja zajmująca się promocją międzynarodową, a także promocją wewnętrzna turystyki w Polsce.
Potoczne określenie na tzw. interior czyli wewnętrzny obszar terytorium Polski oddalony od dużych metropolii oparty o strukturę miast powiatowych i otaczających je powiatów (ziemskich.)
Potoczne określenie stosowane w celu zobrazowania odmienności klimatu obszaru Pojezierza Suwalskiego od średniej dla Polski. Okolice Suwałk cechują się wyraźnie wyższym kontynentalizmem klimatu, zwłaszcza bardziej surowymi zimami, przez co uznawane są za jeden z najchłodniejszych regionów Polski – i tym samym symbol zimnego miejsca w naszym kraju.
Państwowe przedsiębiorstwo transportu kolejowego działające w okresie PRL – kluczowy przewoźnik pasażerów w Polsce obok PKS i ważny przewoźnik ładunków. Od 2001 r. podlegające gruntownej reformie, podzielone na mniejsze spółki z przeznaczeniem do realizacji wybranych zadań m.in. Polregio, PKP Cargo czy PKP Intercity. Do dzisiaj główny podmiot przewozów kolejowych w Polsce.
Największa polska organizacja rozwijająca i promująca turystykę krajoznawczą, utworzona w 1950 r. Zajmuje się opieką nad infrastrukturą turystyczną oraz organizacją licznych wydarzeń. Do PTTK należy 68 tys. członków zrzeszonych w 291 oddziałach regionalnych.
Typ łąki górskiej charakterystyczny dla Karpat Wschodnich, w Polsce występujący w Bieszczadach. Odpowiednik piętra subalpejskiego (kosodrzewiny) i leśnego (regla górnego). Pokrywa około 2/3 powierzchni górskich zboczy i występuje ponad granicą lasu liściastego lub mieszanego (regiel dolny) od wysokości około 1000 m n.p.m.
Sytuacja międzynarodowa, polityczna danego obszaru np. państwa. Uwzględnia jego członkostwo w organizacjach międzynarodowych oraz bliższe i dalsze sąsiedztwo, w tym obecność państw sojuszniczych i stanowiących potencjalne zagrożenie.
Półokrąg łączący ze sobą biegun północny i biegun południowy (najkrótszą możliwą drogą). Długość każdego południka to około 20 000 km. Podróżując wzdłuż południka przemieszczany się na północ (N) lub południe (S), ale same południki w określaniu położenia punktu służą do wskazywania położenia na zachodzie (W) lub wschodzie (E). Istnienie południków ma charakter umowny – pomocniczy. Istnieją dwa szczególne południki – południk początkowy zwany południkiem zerowy (0°) oraz południk 180° – dokładnie po drugiej stronie Ziemi od południka zerowego.
Najważniejszy z południków (zwany również południkiem początkowym), o współrzędnej geograficznej 0°. Dzieli Ziemię na półkule: zachodnią i wschodnią.
Drugi najważniejszy z południków (zwany również międzynarodową linią zmiany daty), o współrzędnej geograficznej 180°W/E. Jest przedłużeniem południka 0° po drugiej stronie planety. Stanowi umowną granicę początku i końca doby oraz zmiany daty.
Jeden z dwunastu głównych makroregionów rolniczych. Obejmuje kraje Azji południowej i południowo-wschodniej. Warunki rozwoju rolnictwa są przeciętne i silnie uzależnione od cyrkulacji monsunowej. Rolnictwo ma zróżnicowany charakter – dominują ekstensywne i pracochłonne gospodarstwa rodzinne, ale liczne są także intensywne pracochłonne plantacje. Wśród głównych roślin uprawnych są: ryż, zboża, rośliny przemysłowe i herbata. Głównym gatunkiem hodowlanym jest bydło. Zatrudnienie w rolnictwie jest wysokie, a towarowość niewielka (za wyjątkiem plantacji).
Jedna z cech fizycznych minerałów. Określa sposób odbijania światła przez powierzchnię minerału.
- Rodzaje połysku:
– diamentowy
– jedwabisty
– metaliczny
– półmetaliczny
– perłowy
– szklisty
– tłusty (woskowy)
– ziemisty (zwyczajny)
– matowy – brak połysku
Roślina alimentacyjna należąca do owoców. Wymaga odpowiednio wysokiej temperatury i dużej ilości wody, stąd sprawdza się jedynie w klimacie podzwrotnikowym i wilgotnych odmianach klimatów międzyzwrotnikowych. Światowa produkcja w 2018 r. wyniosła 73 mln ton.
Roślina alimentacyjna należąca do warzyw. Cechuje się wysokimi wymaganiami termicznymi, ale jednocześnie dobrych gleb, stąd zasięg jego występowania jest mocno ograniczony. Światowa produkcja w 2018 r. wyniosła 182 mln ton.
Jedna z indywidualnych form ochrony przyrody w Polsce. Obejmuje pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Form tych jest bardzo wiele i stale przybywa – obecnie jest ich prawie 32 500 (2021). Najczęściej pomnikami przyrody są drzewa (80%).
Udzielane przez rząd lub samorząd wsparcie dla osób znajdujących się poniżej ustawowej granicy ubóstwa (w trudnej sytuacji finansowej). Obejmuje świadczenia pieniężne oraz materialne (pomoc rzeczową).
Jedna z form krasu powierzchniowego, zagłębienie w skałach wapiennych, którym woda powierzchniowa wpływa do jaskini – pod powierzchnię ziemi. Wyrzeźbione przez spływającą w dół wodę.
Jeden z produktów skalnych erupcji wulkanicznej. Bardzo drobne okruchy skalne o średnicy kilku milimetrów, powstają z krzepnącej w powietrzu lawy, albo z rozkruszonych fragmentów stożka wulkanicznego. Osiadające na stożkach popioły tworzy się tuf wulkaniczny – skały, na których mogą tworzyć się żyzne gleby.
Miejsce dokonywania pomiarów meteorologicznych, trzykrotnie w ciągu doby – o 6, 12 i 18, a więc zdecydowanie rzadziej niż na stacji meteorologicznej.
Skała, a właściwie grupa skał magmowych o złożonym mechanizmie powstawania, często (po obróbce) nabierająca koloru purpurowego. Zaczyna krystalizować się pod ziemią, podobnie jak skały magmowe wylewne – i tu powstaje część jego budowy jawnokrystalicznej. Później wyrzucony w postaci magmy na powierzchnię ziemi – krystalizuje dalej i nabiera cech skrytokrystalicznych. Dlatego jego budowę charakteryzują elementy duże i jednolite (skrytokrystaliczne) oraz drobne i wyraźnie odseparowane (jawnokrystaliczne). Od starożytności znajduje zastosowanie jako materiał dekoratorski.
Dział hydrologii zajmujący badaniem rzek.
Ciek mniejszy od rzeki ale o szybkim nurcie, występujący na obszarze o dużym spadku terenu np. w górach.
Jednostka podziału administracyjnego państwa stosowana m.in. w Polsce, stanowiąca formę pośrednią między gminą (jednostka niższego rzędu) i województwem (jednostka wyższego rzędu). Obecnie w Polsce jest łącznie 380 powiatów, w tym 314 powiatów tak zwanych „ziemskich” or 66 miast na prawach powiatu. Organami władzy w powiecie są: rada powiatu oraz zarząd powiatu na czele ze starostą powiatu.
Podmiot podległy staroście powiatowemu (prezydentowi miasta na prawach powiatu), zajmujący się promocją zatrudnienia, badaniem rynku pracy, pośrednictwem pracy i przeciwdziałaniem bezrobociu oraz przyznający świadczenia osłonowe dla osób bezrobotnych i poszukujących pracy. W praktyce podstawowym działaniem PUP jest rejestracja osób bezrobotnych (bezrobocie rejestrowane) i poszukiwaniem dla nich zatrudnienia.
Powierzchnia państwa mierzona w kilometrach kwadratowych, złożona z powierzchni wszystkich jego podstawowych jednostek administracyjnych (gmin), w obrębie których może znajdować się część morskich wód wewnętrznych.
Powierzchnia państwa mierzona w kilometrach kwadratowych, uwzględniająca całość terytorium lądowego oraz morskich wód wewnętrznych i pasa morza terytorialnego (12 mil morskich od brzegu).
Powierzchnia państwa mierzona w kilometrach kwadratowych, obejmująca wyłącznie terytorium lądowe oraz wody śródlądowe, ale bez powierzchni morskich wód wewnętrznych.
Łączy osie fałdu w kolejnych warstwach skalnych.
Linia, wzdłuż której dochodzi do przesunięcia warstw skalnych.
Jedna z trzech pomniejszych mas powietrza, które kształtują pogodę nad Polską. Odpowiada za około 4% czasu w ciągu roku. Dociera do Polski z północy, z obszaru północnej Skandynawii lub z nad Oceanu Arktycznego. Powoduje przymrozki wiosną i jesienią oraz ochłodzenie zimą, przeważnie jednak z bezdeszczową, słoneczną pogodą.
Mieszanina gazów w atmosferze, charakteryzująca się stałym składem do pewnej wysokości nad poziomem morza (tj. do około 100 km nad ziemią) tj:
- azot (78,08%)
- tlen (20,95%)
- inne (0,97%) – argon (0,93%), dwutlenek węgla (0,04%) neon, hel, krypton, wodór, ksenon, ozon, metan (łącznie poniżej 0,01%)
Oraz elementami, których udział procentowy może się zmieniać:
- para wodna (od 0% nad biegunami do 4% nad ciepłymi morzami)
- dwutlenek węgla (stały wzrost spowodowany działalnością człowieka, wyższe stężenie przy powierzchni Ziemi)
- ozon (najwyższe stężenie w warstwie ozonowej)
Jedna z dwóch głównych mas powietrza kształtujących pogodę nad Polską, docierająca do kraju z obszaru północnego środkowej Azji. Odpowiada za około 30% rocznych mas powietrza nad Polską. Powoduje ocieplenie latem, a ochłodzenie zimą i w każdym przypadku przyczynia się do bezdeszczowej, słonecznej pogody.
Jedna z dwóch głównych mas powietrza kształtujących pogodę nad Polską, docierająca do kraju z obszaru północnego Atlantyku. Odpowiada za około 60% rocznych mas powietrza nad Polską. Powoduje ochłodzenie latem, a ocieplenie zimą i w każdym przypadku przyczynia się do wystąpienia opadów.
Jedna z trzech pomniejszych mas powietrza, które kształtują pogodę nad Polską. Odpowiada za około 1-2% czasu w ciągu roku. Dociera do kraju z obszaru Azji Mniejszej lub północnej Afryki. Może pojawiać się latem, kiedy powoduje gwałtowne upały z suszami; wiosną, kiedy powoduje nietypowy dla tego okresu napływ ciepła oraz jesienią, kiedy przynosi piękną, słoneczną pogodę i bezdeszczowe tzw. “babie lato”.
Jedna z trzech pomniejszych mas powietrza, które kształtują pogodę nad Polską. Odpowiada za około 1-2% czasu w ciągu roku. Dociera do kraju z nad archipelagu Azorów. Pojawia się latem i zimą. Latem przynosi gwałtowne upały z burzami, zimą – skrajnie intensywne roztopy grożące powodziami.
Duże wezbranie w rzece skutkujące wylaniem się wody z koryta, które powoduje straty społeczno-gospodarcze. Może być powodowana przez duże opady, intensywne roztopy śniegu, cofkę, lub zablokowanie koryta rzeki.
Jeden z rodzajów powodzi, dzieli się na opadowo-rozlewną – spowodowaną długotrwałymi opadami deszczu oraz opadowo-nawalną – spowodowaną gwałtownymi ulewami (burzami). Dotyczy zwłaszcza rzek o małych korytach, które na skutek napływu wody deszczowej szybko wypełniają się wodą. W Polsce dotyczy w szczególności rzek obszarów pogórza na południu kraju.
Jeden z rodzajów powodzi, związana jest z tajaniem pokrywy śnieżnej na wiosnę. Dotyczy zwłaszcza dolnych odcinków rzek, gdzie dochodzi do kumulacji wody z roztopionego śniegu z wielkiego obszaru. Szczególne zagrożenie występuje wtedy, gdy śnieg roztopi się najpierw w biegu górnym, a w biegu dolnym dopiero w trakcie spływu wód z południa (częsta sytuacja w Polsce z uwagi na wyższe temperatury na południu Polski).
Jeden z rodzajów powodzi, spowodowana jest wtłoczeniem wody morskiej do odcinka ujściowego rzeki i zahamowania jej odpływu, a przez to – spiętrzenia wody. Związana jest ze zjawiskiem cofki. W Polsce dotyczy wyłącznie rzek przymorza i odcinków ujściowych Wisły i Odry.
Jeden z rodzajów powodzi, dzieli się na zatorowo-śryżową – spowodowaną spiętrzeniem wody przez śryż przy nieznacznie ujemnej temperaturze (te powstają w czasie zamarzania rzeki) oraz zatorowo-lodową – spowodowaną zatkaniem koryta rzeki przez spływające kry lodowe (te najczęściej powstają w czasie rozmarzania rzeki).
Jeden z poziomów glebowych, obejmuje ściółkę glebową, płytka warstwa, gdzie dochodzi do wstępnego rozkładu materii organicznej.
Jeden z poziomów glebowych, warstwa o bardzo zróżnicowanej grubości w różnych typach gleb, tutaj zachodzi proces właściwego rozkładu materii organicznej prowadzący do powstania próchnicy glebowej (źródło substancji odżywczych dla roślin). Im większa grubość tego poziomu tym żyźniejsza gleba.
Jeden z poziomów glebowych, zwany także poziomem wzbogacenia, występuje w niektórych typach gleb, dochodzi tu do akumulacji materiału wymytego w wyższych poziomach gleby.
Jeden z poziomów glebowych, występuje w niektórych typach gleb, dochodzi tu do rozpuszczenia niektórych substancji mineralnych i ich wypłukania do niższych poziomów gleby.
Podział Ziemi na kontynenty i oceany. Powierzchnia Ziemi liczy w całości około 510 mln km². 71% (362 mln km²) Ziemi stanowią oceany, pozostałe 29% (149 mln km²) stanowią kontynenty.
Jedna z ważniejszych izolinii – łączy punkty o jednakowej wysokości bezwzględnej w m.n.p.m.
Symbol Islamu. Spopularyzowany jako symbol religijny przez Imperium Osmańskie (Turcję), z czasem stał się głównym symbolem wyznania także w innych krajach, mimo braku jednoznacznych związków z samą treścią Koranu.
Jeden z dwunastu głównych makroregionów rolniczych. Obejmuje kraje północnej Afryki i południowo-zachodniej Azji. Warunki rozwoju rolnictwa są bardzo niekorzystne. Rolnictwo ma w przeważającej części charakter ekstensywny pracochłonny, wyjątkiem są zintensyfikowane uprawy doliny i delty Nilu oraz obszarów sztucznie nawadnianych. Dużą rolę odgrywa chów (w tym oparta o pasterstwo koczownicze) – owiec, kóz, bydła i wielbłądów. Zatrudnienie w rolnictwie jest wysokie, a towarowość niska.
Jeden z dwunastu głównych makroregionów rolniczych. Obejmuje USA i część Kanady. Cechuje się dobrymi warunkami naturalnymi. Powszechnie występują wielkoobszarowe gospodarstwa ekstensywne kapitałochłonne nastawione na produkcję zbóż i chów bydła, lokalnie jednak występuje także rolnictwo intensywne kapitałochłonne owocowo-warzywne. Zatrudnienie w rolnictwie jest niskie, a towarowość bardzo wysoka.
Porozumienie gospodarcze Stanów Zjednoczonych, Kanady i Meksyku, tworzące między krajami członkowskimi strefę wolnego handlu. Nie obejmuje unii celnej wobec państw trzecich.
Jeden z dwunastu głównych makroregionów rolniczych. Obejmuje większość terytorium Białorusi, Ukrainy, Rosji i Kazachstanu. Warunki przyrodnicze rozwoju rolnictwa są silnie zróżnicowane, ale z reguły średnie lub niekorzystne (wyjątek – Ukraina). Rolnictwo opiera się o wielkoobszarowe gospodarstwa, z których znaczna część jest własnością państwa. Stopień zmechanizowania i chemizacji rolnictwa jest poniżej zapotrzebowania. Charakterystyczny jest niski (mimo dość wysokiego rozwoju cywilizacyjnego) poziom kultury rolnej, co przekłada się na małą efektywność produkcji. Do głównych roślin uprawnych należą zboża i ziemniaki, natomiast na sztucznie nawadnianych terenach Niziny Turańskiej – bawełna. Pogłowie zwierząt gospodarskich jest niewielkie, ponadto silny niedorozwój sadownictwa. Zatrudnienie w rolnictwie jest średnie, a towarowość przeciętna.
Formacja podobna do pustyni, jednak o nieco wyższych opadach i obecności skąpej roślinności.
Zatrudnienie na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej w celu świadczenia pracy dla innej osoby (właściciela przedsiębiorstwa).
Jedna z erozyjnych form fluwioglacjalnych, dawna dolina rzeki płynącej przed czołem topniejącego lądolodu wzdłuż jego czoła (poprzecznie do kierunku nasuwania lądolodu) – odprowadzająca do morza wodę z topiącego się lądolodu. Zazwyczaj są bardzo długie (setki kilometrów) i względnie szerokie w porównaniu z korytami współczesnych rzek. Powstawanie pradolin jest skutkiem dłuższego postoju lądolodu w danym miejscu.
Nadanie przez władze (rząd) decyzją administracyjną statusu miasta jednostce osadniczej (wsi). W Polsce jest to warunek niezbędny do zakwalifikowania danej jednostki do grupy miast.
Nurt światopoglądowy wykazujący się poszanowaniem istniejących norm i wykazujący powściągliwość w kwestiach przemian społeczno-kulturowych m.in. dotyczących niektórych praw takich jak aborcja, formalizacja związków nieheteronormatywnych i adopcja przez nie dzieci, zapłodnienia In Vitro, eutanazji czy edukacji seksualnej.
Najmniejszy z odłamów Chrześcijaństwa, dominujący we wschodniej Europie. Wyróżnia się bogatym wystrojem wnętrz i długą liturgią.
Ruch wody morskiej definiowany często jako „rzeka w Oceanie”, charakteryzuje się cieplejszą (ciepły prąd morski) lub chłodniejszą (zimny prąd morski) wodą niż woda otaczająca, w której się przemieszcza. Powstawanie prądów morskich jest wynikiem globalnej cyrkulacji atmosferycznej i związanym z tym układem wiatrów stałych. Prądy morskie są jednym z najistotniejszych czynników klimatotwórczych.
Presja (negatywna) na środowisko geograficzne (naturalne i antropogeniczne), wywołana przez rozwój turystyki.
Proces osadniczy polegający na masowym wzroście poziomu zurbanizowania, zwykle odnoszony do wsi. Oznacza gwałtowny wzrost gęstości zabudowy i napływ ludności zewnętrznej (miejskiej na wieś), co prowadzi do wypierania i marginalizacji lokalnej ludności oraz zmiany struktury krajobrazu.
Monokratyczny organ wykonawczy gminy miejskiej będącej miastem na prawach powiatu lub posiadającej prawo do używania tytułu prezydenta miasta, jednoosobowy zarząd gminy miejskiej. Wybierany w wyborach bezpośrednich na pięcioletnią kadencje.
Drugi największy odłam Chrześcijaństwa, silnie rozproszony między ponad 100 różnych kościołów. Dominuje w północnej Europie, USA, Kanadzie, Australii i południowej Afryce. Wyróżnia się największą skromnością wystroju i najbardziej postępowymi założeniami.
Ustalony minimalny odsetek poparcia w skali kraju uprawniający komitet wyborczy lub koalicję komitetów wyborczych do wzięcia udziału w podziale mandatów w danych wyborach. W Polsce od lat obowiązują stałe progi w wyborach do Sejmu i wszystkich typów JST – 5% dla pojedynczych komitetów i 8% dla koalicji wyborczych.
Nieoficjalna jednostka w stratygrafii, obejmująca wszystkie wydarzenia mające miejsce przed okresem Kambru w Paleozoiku, czyli Eony: Hadeik, Archaik i Proterozoik.
Lokalna nazwa na step używana w Ameryce Północnej (zwłaszcza w USA).
To czas obrotu Ziemi wokół własnej osi wyrażany w stopniach w jednostce czasu. Całkowity czas obrotu o 360° wynosi 24 godziny (1440 minut), z czego wynika, że w ciągu jednej godziny (60 minut) dokona się obrót o 15°, a czas obrotu o 1° wynosi 4 minuty. Wszystkie punkty na Ziemi obracają się z tą samą prędkością kątową, za wyjątkiem nieruchomych biegunów.
To czas obrotu Ziemi wokół własnej osi wyrażony w kilometrach na godzinę. Czas ten jest inny dla różnych punktów na Ziemi, ponieważ każdy ma do pokonania inny dystans, a musi on zostać pokonany w tym samym czasie. Np. punkty leżące na równiku poruszają się najszybciej (najdłuższa droga do pokonania) z prędkością około 1670 km/h, z kolei im bliżej do biegunów tym prędkość niższa. Bieguny mają prędkość 0, ponieważ stoją w miejscu.
To prędkość fali elektromagnetycznej w próżni, wynosząca 299 792 458 m/s.
Zespół procesów rzeźbotwórczych, wywołanych energią procesów zachodzących na powierzchni Ziemi. Zaliczamy do nich:
- wietrzenie (w tym krasowienie)
- ruchy masowe
- procesy fluwialne
- procesy glacjalne
- procesy fluwioglacjalne
- procesy eoliczne
- procesy rzeźbotwórczej działalności morza (w tym abrazję)
Zespół procesów rzeźbotwórczych, wywołanych energią wnętrza Ziemi, mających swoje źródło w zjawiskach zachodzących we wnętrzu Ziemi. Zaliczamy do nich:
- plutonizm
- wulkanizm
- trzęsienia ziemi
- metamorfizm
- ruchy epejrogeniczne i talasogeniczne
- ruchy izostatyczne
- ruchy orogeniczne
Działalność rzeźbotwórcza wiatru.
Działalność rzeźbotwórcza wód płynących (rzek).
Procesy będące wynikiem rzeźbotwórczej działalności wody z topniejącego lądolodu.
Procesy będące wynikiem rzeźbotwórczej działalności lodu lodowcowego tak w lodowcach górskich jak i lądolodach.
Kliknij by dowiedzieć się więcej
oraz
Kliknij by dowiedzieć się więcej
Jedna z miar poziomu rozwoju gospodarczego państw, łączna wartość towarów i usług wytworzonych w danym kraju w przyjętej jednostce czasu (najczęściej w ciągu jednego roku).
Jedna z miar poziomu rozwoju gospodarczego państw, to wartość PKB podzielona przez liczbę mieszkańców. Uzyskuje się w ten sposób średni poziom wartości produkcji wytworzonej przez 1 obywatela. Umożliwia to porównywanie ze sobą dowolnych państw, bez względu na ich liczbę ludności.
Jedna z miar poziomu rozwoju gospodarczego państw, informuje jaka jest rzeczywista wartość PKB per capita po uwzględnieniu różnic w poziomie cen.
Jedna z miar poziomu rozwoju gospodarczego państw, uwzględnia towary i usługi wytworzone tylko przez obywateli (i podmioty gospodarcze) danego kraju – ale także, jeżeli pozostają oni zagranicą.
Jedna z miar poziomu rozwoju gospodarczego państw, to wartość PNB pomniejszona o koszty amortyzacji tj. zużycie środków produkcji niezbędnych do wytworzenia PNB.
Pionowy wycinek fragmentu powierzchni ziemi pozwalający na zaobserwowanie poziomów (warstw), z których zbudowana jest gleba. Poszczególne poziomy są silnie zróżnicowane. W różnych typach gleb występują określone poziomy, których w innych glebach nie ma. Istnieje jednak pewien zespół warstw wspólnych dla większości gleb.
Wykres liniowy (zwany również przekrojem topograficznym), wykonany z użyciem mapy (topograficznej), przedstawiający zmienność ukształtowania powierzchni na wybranym odcinku terenu. Powstaje w wyniku przeniesienia na kartkę punktów przecięcia odcinka między wybranymi punktami z poziomicami mapy i z zastosowaniem przewyższenia.
Proces przewidywania zmian stanu atmosfery w krótkiej perspektywie czasowej, oparty o statystykę sieci pomiarowej (stacji i posterunków meteorologicznych) według przyjętych międzynarodowych standardów. Prognozy pogody dzielą się na krótkoterminowe (do kilku dni) i długoterminowe. Najdłuższe prognozy obejmują do 16 dni. Im dłuższa prognoza pogody tym mniejsza jej precyzja. Najbardziej wiarygodne są prognozy na następny dzień, których trafność przekracza 90%. Prognozy wielodniowe obniżają trafność nawet do niemal 50%, przez co ich znaczenie jest relatywnie małe. O ile można przewidzieć z dużą dokładnością, że w pewnym okresie dojdzie do np. dużego ochłodzenia, podanie w perspektywie 16 dni, którego dokładnie dnia to nastąpi, obarczone jest bardzo dużym ryzykiem pomyłki.
To promieniowanie słoneczne, które dociera bezpośrednio do Ziemi, nie napotykając przeszkód w postaci chmur. Dostarcza większą ilość ciepła niż promieniowanie rozproszone.
Zwane także promieniowaniem cieplnym, jest to promieniowanie emitowane przez powierzchnię Ziemi w kierunku atmosfery. Nie jest ono widoczne dla nas gołym okiem, ponieważ jest ono w spektrum podczerwieni. Wyższa długość fali powoduje, że atmosfera staje się znacznie mniej przepuszczalna dla tego promieniowania (atmosfera jest więc selektywnie przepuszczalna dla promieniowania). Zostaje ono pochłonięte przez atmosferę i skierowane ponownie w kierunku Ziemi. W ten sposób dochodzi do efektu cieplarnianego.
Promieniowanie docierające ze Słońca do Ziemi. Mała długość fali powoduje, że większość tego promieniowania jest w stanie przedostać się przez atmosferę do powierzchni Ziemi, część (42%) jest jednak najpierw odbijana i pochłaniana w atmosferze lub chmurach oraz odbijana od powierzchni Ziemi.
To promieniowanie słoneczne, które dociera pośrednio do Ziemi, natrafiając najpierw na chmury, które je rozpraszają. Dostarcza mniejszą ilość ciepła niż promieniowanie bezpośrednie.
Trzeci najstarszy eon w historii Ziemi. Poprzedza Fanerozoik a występuje po Archaiku. To okres od 2,5 mld do 541 mln lat BP (trwał około 1959 mln lat). Wspólnie z Archaikiem i Haidekiem zaliczany do Prekambru. Ważniejsze wydarzenia:.
- W atmosferze znacznie przybywa tlenu
- Powstaje warstwa ozonowa
- Naprzemienne gwałtowne ocieplenia i ochłodzenia klimatu. Prawdopodobnie seria globalnych zlodowaceń obejmujących całą planetę – “ziemia śnieżka”
- Powstaje ponad 90% światowych zasobów żelaza
- Liczne ruchy górotwórcze
- Dość intensywny rozwój życia morskiego
- Powstały trzy pierwsze superkontynenty – Kolubmia, Rodinia oraz Pannocja
Proces przekształceń własnościowych w gospodarce, polegający na sprzedaży podmiotu państwowego (przedsiębiorstwa) w prywatne ręce.
Zjawisko społeczne oceniane jako negatywne, polegające na zawłaszczaniu części przestrzeni miejskiej przez wybrane społeczności mieszkańców np. lokatorów wybranego osiedla. Charakterystycznym elementem tego zjawiska jest grodzenie przestrzeni, uniemożliwiające dostęp do części miasta osobom spoza wąskiego grona mieszkańców danego osiedla.
Jedna z klimatycznych pór roku w Polsce, wyróżniana wyłącznie w wariancie uwzględniających osiem takich okresów w roku. Obejmuje okres średnich temperatur w przedziale 10°C – 15°C.
Wyodrębniony prawnie i ekonomicznie podmiot gospodarczy, zajmujący się produkcją dóbr lub świadczeniem usług.
W zależności od przyjętej klasyfikacji – jedna z 6 lub 8 klimatycznych pór roku występujących w Polsce. Obejmuje okres o średniej temperaturze w przedziale 0°C – 5°C.
W zależności od przyjętej klasyfikacji – jedna z 6 lub 8 klimatycznych pór roku występujących w Polsce. Obejmuje okres o średniej temperaturze w przedziale 5°C – 0°C.
Graficzne przedstawienie przekroju przez fragment litosfery, z uwzględnieniem podziału na warstwy skalne, intruzje magmowe oraz uskoki tektoniczne, z zastosowaniem przyjętych znaków umownych.
Jedna z cech fizycznych minerałów. Określa zdolność minerału do dzielenia się wzdłuż powierzchni nierównych, przypadkowych niezwiązanych z wewnętrzną strukturą kryształu. Najczęściej dotyczy minerałów pozbawionych łupliwości.
- Przełam może być:
– muszlowy
– nierówny
– haczykowaty
– zadziorowaty
– ziemisty
– włóknisty
Zjawisko nadmiernego połowu ryb na danym obszarze, obniżające w ten sposób zdolność do regeneracji biologicznej łowiska.
Drugi sektor gospodarczy, zajmuje się wydobyciem surowców i ich przetwarzaniem w celu wytworzenia jednolitych produktów na masową skalę z zastosowaniem zaawansowanego podziału pracy. Obejmuje górnictwo, przetwórstwo oraz budownictwo i wytwarzanie energii.
Rodzaj działalności przemysłowej, obejmuje gałęzie takie jak: przemysł wydobywczy, budowlany i energetyczny oraz część przemysłu przetwórczego. Jest nastawiony na produkcję maszyn i urządzeń oraz półproduktów do dalszego wykorzystania. Produkcja zazwyczaj przeznaczona jest dla innych branż przemysłowych i do wykorzystania w działalności gospodarczej.
Rodzaj działalności przemysłowej, obejmuje część przemysłu przetwórczego. Jest nastawiony na produkcję artykuł konsumpcyjnych dla odbiorców indywidualnych (konsumentów) na masową skalę, często z wykorzystaniem półproduktów pochodzących z przemysłu ciężkiego i rolnictwa.
Jedna z gałęzi przemysłu ciężkiego, obejmująca produkcję, remont i konserwację statków i innych jednostek pływających.
Typ nowoczesnego przemysłu opartego o innowacje. Dominują zarówno nowe metody produkcji, jak i nowe modele zarządzania. Gotowy produkt cechuje się wysokim stopniem zaawansowania technicznego, często przeznaczony jest jedynie dla wyspecjalizowanych odbiorców. Bardzo istotnym elementem tego typu przemysłu jest udział zaplecza naukowo-badawczego w tworzeniu wyrobów przemysłowych.
Ilości wody płynącej przez koryto rzeki, najczęściej w m3/s lub l/s, albo w km3/rok
Moment górowania Słońca nad zwrotnikiem Raka (22 czerwca) – dla półkuli północnej lub nad zwrotnikiem Koziorożca (22 grudnia) – dla półkuli południowej. W momencie przesilenia letniego Słońce świeci dla danej półkuli pod najwyższym możliwym kątem, a dzień trwa najdłużej.
Moment górowania Słońca nad zwrotnikiem Koziorożca (22 grudnia) – dla półkuli północnej lub nad zwrotnikiem Raka (22 czerwca) – dla półkuli południowej. W momencie przesilenia letniego Słońce świeci dla danej półkuli pod najniższym możliwym kątem, a dzień trwa najkrócej.
Pojęcie wieloznaczne o różnej interpretacji w różnych dziedzinach nauki. W geografii pojmowana obszarowo, jako wycinek powierzchni Ziemi, w innych dyscyplinach, w tym zwłaszcza w filozofii – obszar o zróżnicowanym znaczeniu w zależności od przyjętego kontekstu.
Wiodąca działalność zaliczania do II sektora gospodarczego (przemysłu), polegająca na przetwarzaniu surowców mineralnych oraz półproduktów uzyskiwanych z rolnictwa (także z innych działów przemysłu) w celu tworzenia nowych wyrobów przemysłowych.
Jedna z cech fizycznych minerałów. Określa zdolność minerału do przepuszczania światła.
- Minerały mogą być:
– przezroczyste
– prześwitujące (półprzezroczyste)
– nieprzezroczyste
Spadek temperatury powietrza przy gruncie poniżej 0 °C, przy średniej dobowej większej od 0 °C, stwarzający ryzyko zniszczenia upraw rolniczych, zwłaszcza w okresie wiosennym.
Występujące dwukrotnie w ciągu doby zjawisko podnoszenia się poziomu wody morskiej, będące efektem grawitacyjnego oddziaływania Księżyca i Słońca oraz sił odśrodkowej wynikającej z ruchu obrotowego Ziemi. Przeciwieństwem jest odpływ.
Grupa roślin, które podlegają bezpośredniej konsumpcji, ale niosą ze sobą niewielką wartość odżywczą. Stosuje się je w celu poprawy smaku potrawy końcowej oraz wykorzystania ewentualnych korzystnych właściwości leczniczych.
Miara zmiany liczby ludności obliczana jako różnica między wielkością urodzeń i zgonów w wybranym okresie czasu.
Miara całkowitej zmiany liczby ludności obliczana jako różnica między wielkością przyrostu naturalnego i wielkością salda migracji w wybranym okresie czasu.
Technika wykorzystywana w konstruowaniu profilu terenu, która ma służyć lepszemu zobrazowaniu różnic wysokości badanego odcinka. Matematycznie jest to stosunek skali pionowej wykresu profilu terenu do jego skali poziomej.
Roślina alimentacyjna należąca do zbóż, jedna z najważniejszych roślin uprawnych na świecie. Cechuje się wysokimi wymaganiami klimatyczno-glebowymi i dość długim okresem wegetacyjnym. Światowa produkcja w 2018 r. wynosiła 734 mln ton.
Roślina alimentacyjna należąca do zbóż, krzyżówka pszenicy i żyta, zachowująca część właściwości odżywczych pszenicy, z jednoczesnym obniżeniem wymagań klimatyczno-glebowych typowych dla żyta. Światowa produkcja w w 2018 r. wynosiła prawie 13 mln ton.
Skała magmowa najczęściej jasnego koloru (np. beżowa), powstająca na skutek gwałtownego stygnięcia magmy wyrzuconej z wulkanu, charakteryzująca się wyjątkowo duża porowatością, a przez to niską wagą. Znajduje zastosowanie m.in. w budownictwie oraz medycynie estetycznej, zwłaszcza w podologii.
Miejsce na ziemi z reguły o dużej powierzchni, cechujące się bezdeszczowym lub prawie bezdeszczowym klimatem, pozbawione w całości lub prawie w całości flory i fauny. Wyróżniamy typy pustyń:
- Ilastą (takyr/playa)
- Piaszczystą (Erg)
- Żwirową (Serir)
- Kamienistą (Hamada)
- Lodową
Jeden z rodzajów pustyni, zbudowana z wyschniętego, spękanego iłu. Okresowo (po opadach) zamienia się w obszar błotny.
Jeden z rodzajów pustyni, zbudowana głównie z mniejszych i większych bloków skalnych (kamieni i głazów).
Jeden z rodzajów pustyni, złożona w całości z lodu bez materiału na powierzchni skalnego za wyjątkiem nunataków.
Jedna ze stref klimatyczno-roślinnych, występuje na skrajnej północy min. we wnętrzu Grenlandii i na niektórych wyspach Archipelagu Arktycznego i innych wyspach Arktyki oraz na Antarktydzie – w strefie klimatu okołobiegunowego polarnego, gdzie występują wyłącznie lub prawie wyłącznie temperatury ujemne z niskimi (lub nawet zerowymi) opadami i silnymi wiatrami. Gleby nie rozwijają się, chyba że w formie inicjalnej na skałach niepokrytych lodem, podobnie jak roślinność, która ogranicza się do mchów i porostów, ale w niektórych miejscach nie ma jej wcale. Dominuje krajobraz wszechobecnego lodu i śniegu. Uboga jest także fauna.
Jeden z rodzajów pustyni, zbudowana głównie z luźnego piasku, cechuje się obecnością licznych wydm.
Jeden z rodzajów pustyni, zbudowana głównie z piasku gruboziarnistego i żwiru.
Jedna ze stref klimatyczno-roślinnych, obejmuje obszary położone w strefach klimatów zwrotnikowych suchych i podzwrotnikowych suchych (pustynie gorące) oraz niektóre obszary strefy umiarkowanej kontynentalnej w głębi lądów (pustynie chłodne). Tereny te są prawie lub całkowicie pozbawione opadów, cechują się też wysoką dobową i roczna amplitudą temperatury. W tych warunkach wykształcają się jedynie słabe gleby pustynne, buroziemy i szaroziemy, a roślinność jest bardzo uboga, ograniczona to nielicznych kserofitów (roślin słonolubnych): sukulentów (kaktusy, aloesy) i sklerofitów. Wyjątek stanowią jedynie oazy z rozwiniętą roślinnością tropikalną.
Zjawisko polegające na przekształcaniu się obszaru niebędącego pustynią, w pustynię lub półpustynie. Częstą przyczyną jest nieumiejętna gospodarka rolna lub leśna, np. nadmierny wypas zwierząt.
Lokalna nazwa na step używana na Węgrzech.