Powrót do słownika (kliknij aby powrócić)
Zapoznaj się z definicjami poniżej lub wybierz inną literę. Aby szybko znaleźć pojęcie użyj komendy „ctrl + f” lub opcji „znajdź” w swojej przeglądarce. Aktualnie w tej sekcji znajduje się 113 definicji.
Pojęcia (kliknij, aby wyświetlić definicję):
Sposób prowadzenia gospodarki, polegający na nieprzemyślanym i nadmiernym korzystaniu z zasobów środowiska naturalnego, cechujący się ignorancją wobec środowiskowych skutków takich działań oraz brakiem poszanowania potrzeb kolejnych pokoleń ludzi w zakresie środowiska przyrodniczego.
Organ stanowiący władzy samorządowej w gminach wiejskich, wybierany w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję. Rada wybiera ze swojego grona jej przewodniczącego.
Organ stanowiący władzy samorządowej w gminach miejskich i gminach miejskich będących miastami na prawach powiatu, wybierany w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję. Rada wybiera ze swojego grona jej przewodniczącego.
Organ stanowiący władzy samorządowej w gminach miejsko-wiejskich, wybierany w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję. Rada wybiera ze swojego grona jej przewodniczącego.
Organizacja zrzeszająca wszystkie kraje leżące nad Bałtykiem oraz Islandię i Norwegię, dodatkowo także wspierana przez Komisję Europejską. Celem jest regionalna współpraca międzynarodowa, m.in. w zakresie środowiska, kultury i gospodarki. Siedziba organizacji mieści się w Sztokholmie (Szwecja).
Organ stanowiący władzy samorządowej w powiatach (ziemskich), wybierany w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję. Rada powiatu dokonuje wyboru przewodniczącego rady oraz zarządu powiatu, w tym starosty powiatu.
Ideologia wskazująca, że nie wszystkie odmiany człowieka są równe i odmiana biała powinna panować nad pozostałymi. Uznany przez ONZ za zbrodnię przeciwko ludzkości. Współcześnie pogląd dyskryminujący przedstawicieli innych odmian człowieka ze względu na ich wygląd.
Ponowny zakup wyrobów wcześniej sprzedanych za granicę, np. po ich uprzednim przetworzeniu.
Jeden z rodzajów migracji, polegający na powrocie do miejsca pierwotnego zamieszkania po uprzednim wyemigrowaniu z niego.
Typ głosowania, w którym mieszkańcy kraju (referendum ogólnopolskie) lub wybranego obszaru (referendum lokalne) opowiadają się za lub przeciw jakiemuś rozwiązaniu. W referendum można oddać tylko głos na tak lub na nie w odpowiedzi na pytanie (lub pytania) postawione przez organizatora referendum.
Jedno z pięter roślinności górskiej, w Tatrach jest to piętro lasu liściastego; odpowiednik dolnej części piętra lasów (leśnego) w Alpach. Sięga do 1250 m n.p.m., dominuje las liściasty – bukowy, z czasem przechodząc w las mieszany.
Jedno z pięter roślinności górskiej, w Tatrach jest to piętro lasu iglastego; odpowiednik górnej części piętra lasów (leśnego) w Alpach. Sięga od 1250 do 1600 m n.p.m., dominuje las iglasty – świerkowy, z czasem coraz bardziej karłowaty.
Obszar geograficzny (najczęściej ograniczony do terenów wiejskich i małych miast) na terenie państwa wykazujący spójną odrębność w kwestiach kulturowych od pozostałego jego obszaru. Zamieszkiwany jest przez grupę etnograficzną, która wytwarza własne elementy kultury w obrębie ogólnej kultury danego narodu.
Obszar, który wykazuje wewnętrzną spójność fizycznogeograficzną. Wydzielanie obszaru opiera się na czynnikach takich jak: budowa geologiczna, ukształtowanie powierzchni, elementy krajobrazowe i klimatyczne terenu. W obecnie stosowanej regionalizacji fizycznogeograficznej, stosuje się podział na 6 jednostek hierarchicznych: megaregiony – prowincje – podprowincje – makroregiony – mezoregiony – mikroregiony.
Proces wydzielania podobnych regionów na podstawie przyjętych kryteriów, oparty na tworzeniu regionów większych złożonych z budujących je regionów mniejszych. Jest podstawowym zadaniem geografii regionalnej.
Pojęcie odnoszące się do lądolodu, lodowca górskiego lub morza (oceanu), oznaczające zmniejszanie się jego powierzchni i wycofywanie z obszarów objętych dotychczas jego wpływem.
Etap cofania się lodowca. Jęzor lodowca topi się i cofa ku górze, a lądolód topi się i zanika.
Proces odbudowy znaczenia przemysłu w gospodarce, poprzez ponowny wzrost zatrudnienia w tym sektorze na bazie nowo tworzonych zakładów, zazwyczaj z branży przemysłu zaawansowanych technologii.
Ponowne wprowadzenie gatunku na obszar jego pierwotnego występowania, gdzie z różnych powodów jego występowanie zanikło (np. na skutek wytępienia przez człowieka). Najczęściej jest to ostatni element restytucji gatunku zagrożonego.
Wykaz obiektów zabytkowych, objętych szczególną ochroną prawną na terenie Polski. Wpis do rejestru zabytków dokonuje się na podstawie decyzji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
Procesy inicjowane przez człowieka w celu przywrócenia wartości użytkowej terenom uprzednio zdegradowanym np. w wyniku działalności górniczej. Zaliczamy do nich szereg działań przyrodniczych i społeczno-gospodarczych.
Przyjęty kodeks moralno-etyczny oparty o system wierzeń i powiązanych z nimi obrzędów, tradycji i zwyczajów, kształtujący w istotny sposób postawę i zachowanie wyznawcy.
Religia, w której jest jeden kluczowy Bóg (wiara w jednego Boga), ale oprócz niego mogą występować inne istotne osoby. Przykładami są: Judaizm, Chrześcijaństwo i Islam.
Religia, w której kluczową nie wyznaje się istnienia Boga ani bogów. Przykładem jest Buddyzm.
Religia, w której jest wielu różnych bogów (wiara w wielu bogów), czasami o różnej hierarchii. Przykładem jest Hinduizm.
Religia, w której kluczową postacią jest Bóg lub bogowie, czyli siła wyższa, opatrzność, stwórca itp. Obejmuje najważniejsze religie świata (Chrześcijaństwo, Islam, Judaizm, Hinduizm) z wyjątkiem Buddyzmu.
Religia, która nie jest przywiązana do określonej grupy etnicznej lub narodowej i może być bez niezbędnej adaptacji wyznawana przez każdego człowieka.
Proces polegający na przenoszeniu zakładów przemysłowych w do nowej lokalizacji, najczęściej z krajów wysokorozwiniętych o wysokich kosztach pracy do państw rozwijających się, gdzie koszty te są znacznie niższe, a przez to opłacalność produkcji – wyższa. Prowadzi do dezindustrializacji.
Działania, które prowadzą do przywrócenia środowisku naturalnemu charakteru maksymalnie zbliżonego do pierwotnego. Wysiłki w tym obszarze mogę obejmować np. biosferę (pokrywę leśną) i hydrosferę (koryta rzek).
Jeden z rodzajów migracji, powrót na ojczyste terytorium, po uprzednim przesiedleniu lub zmianie kraju zamieszkania na skutek przesunięcia granic państw.
Proces przemiany przemysłu polegający najczęściej na zmianie jego struktury gałęziowej (np. z przemysłu ciężkiego w przemysł lekki lub przemysł zaawansowanych technologii) albo przekształcenie zakładów przemysłowych w obiekty usługowe.
Działania z zakresu ochrony środowiska, polegające na odbudowie populacji gatunku, którego liczebność uległa znacznemu zmniejszeniu. Może obejmować także reintrodukcję gatunku do jego pierwotnego środowiska.
Proces przechodzenia pary wodnej w ciało stałe – lód lub śnieg z pominięciem skroplenia, czyli przejście ze stanu gazowego w stan ciekły.
Czasowe zatrzymanie wody.
Jedna z czterech głównych faz urbanizacji. Faza ta inicjowana jest przez władze miasta przeżywającego kryzys. Wyludnione centrum zostaje poddane gruntownej przebudowie, często także rewitalizacji i zmianie przeznaczenia funkcjonalnego. Miejsca dawnych fabryk zaczynają zajmować galerie handlowe i centra finansowe, co daje miastu nowy impuls rozwojowy. Stare blokowiska są wyburzane i zastępują je nowoczesne apartamentowce, co ponownie zachęca do osiedlania się w centrum – którego liczba ludności dość wyraźnie wzrasta. Podnosi to także zaludnienie miasta jako całości.
Podwodny, zwykle równoległy do brzegu piaszczysty wał przybrzeżny (mielizna) często zalegający bardzo płytko pod wodą. Potrafi ciągnąć się nawet na wiele kilometrów.
Ogół działań na rzecz przywrócenia funkcjonalności i użytkowości zdegradowanej przestrzeni, zwłaszcza miejskiej, obejmuje obszary: społeczny, gospodarczy, środowiskowy, przestrzenno-funkcjonalny, techniczny.
Istotna zmiana w zakresie sposobu życia człowieka, rozpoczęta około 10 000 lat p.n.e., polegająca na przejściu od koczowniczego trybu życia do trybu osiadłego. Cechowała się rozwojem rolnictwa w zakresie upowszechnienia uprawy roślin i hodowli zwierząt oraz powstaniem pierwszych cywilizacji.
Okres intensywnego rozwoju produkcji opartej o podział pracy i wykorzystanie maszyn zapoczątkowany w XVIII wieku, ze szczytowym okresem rozwoju w XIX wieku. Doprowadził do znacznego wzrostu liczby miejsc pracy i przyspieszenia urbanizacji oraz znacznej poprawy warunków życia.
Jedna z międzynarodowych form ochrony przyrody występująca w Polsce, wprowadzona na skutek umowy międzynarodowej. Celem tworzonych rezerwatów jest ochrona biomów reprezentatywnych dla danego obszaru. Obszary rezerwatów, których obecnie jest w Polsce 11, w większości pokrywają się z fragmentami obszarów Parków Narodowych.
Jedna z obszarowych form ochrony przyrody w Polsce. Obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Na terenie rezerwatu może być wprowadzona ochrona ścisła z zakazem wstępu. Obecnie (2021) w Polsce są 1504 takie obiekty, są najczęściej niewielkie i chronią konkretne obiekty tematyczne (wybrany element środowiska).
Jeden z typów gleb śródstrefowych, powstają na skałach węglanowych (zwłaszcza wapiennych), które w profilu glebowym posiadają płytko zalegające fragmenty skały macierzystej. Choć poziom próchniczny jest z reguły miąższy i gleby te są żyzne, ze względu na płytkie zaleganie dużych odłamków skał ich uprawa jest problematyczna.
Jedna akumulacyjnych form eolicznych, drobniutkie skalne “fale” usypane najczęściej z piasku. Przypominają swoim wyglądem zmarszczki lub grzbiety przeplatane niewielkimi obniżeniami.
Superkontynent, obejmujący prawdopodobnie wszystkie lub prawie wszystkie główne lądy w okresie Proterozoiku, uformowany między 1,3 – 0,9 mld lat BP i trwający kolejne 150 mln lat. Znajdował się w większości w strefie międzyzwrotnikowej.
Grupa podobnych języków, które łączy sposób powstania (źródło narodzin języka) oraz rozmaite cechy etymologiczne, w zakresie mowy i pisma.
Okres między 1 listopada a 31 października roku następnego. Taki czas trwania (przesunięcie względem roku kalendarzowego) jest uzasadniony tym, żeby opady śniegu z jednego roku (zima) nie wpływały na zasilanie z roztopu innego roku hydrologicznego, a mieściło się w jednym cyklu.
Zgodnie z kalendarzem gregoriańskim, od 1582 r. za rok przestępny uznaje się rok, którego numeracja jest podzielna przez 4 i niepodzielna przez 100 lub jest podzielna przez 400. W takim roku w miesiącu lutym dodaje się 29-ty dzień. Jest to więc sytuacja występująca raz na 4 lata (choć nie zawsze). Rok przestępny trwa więc 366 dni. Istnienie roku przestępnego jest konieczne ze względu na czas obiegu Ziemi wokół Słońca (około 365 i 1/4 dnia).
Jednostka odległości stosowana w astronomii, wynosi ~9,5 biliona kilometrów. W uproszczeniu jest to odległość, jaką światło pokonuje w próżni w ciągu jednego roku.
Pierwszy sektor gospodarczy, zajmuje się uprawą roślin i hodowlą zwierząt. Obejmuje także leśnictwo i rybołówstwo.
Typ rolnictwa ekstensywnego pracochłonnego, w którym wykorzystuje się jedynie tradycyjne zabiegi rolnicze i naturalne nawozy. Większość prac wykonywana jest ręcznie, a produkcja jest niewielka. Żywność ma jednak charakter naturalny, dzięki czemu możliwa jest jej sprzedaż po wysokiej cenie.
Jeden z czterech podtypów rolnictwa według podziału intensywności i kapitałochłonności. W tym typie nakłady finansowe są bardzo wysokie i występuje powszechna mechanizacja, ale niska chemizacja, a uzyskiwane plony są niskie, jednak zbiory wysokie ze względu na duży areał upraw. Cechuje się wysokim stopniem towarowości. Charakterystyczne dla państw o dużej powierzchni m. in. USA i Kanady (Wielkie Równiny), Argentyny (Nizina La Platy).
Jeden z czterech podtypów rolnictwa według podziału intensywności i kapitałochłonności. W tym typie nakłady finansowe są niskie, podobnie jak mechanizacja i chemizacja. Uprawa i chów oparte są o pracę ludzką, plony są jednak niskie. Cechuje się niskim stopniem towarowości i zwykle nastawianiem na samozaopatrzenie. Charakterystyczne dla państw słabo rozwiniętych m.in. krajów Afryki, niektórych państw Azji wschodniej (Indonezja, Filipiny), Indii oraz niektórych państw Ameryki Środkowej.
Jeden z czterech podtypów rolnictwa według podziału intensywności i kapitałochłonności. W tym typie nakłady finansowe są bardzo wysokie i występuje powszechna mechanizacja i chemizacja, a uzyskiwane płody rolne są wysokie. Cechuje się wysokim stopniem towarowości. Charakterystyczne dla państw wymagających dużej produkcji żywności z ograniczonej powierzchni terenu m.in. w wysokorozwiniętych państwach Europy Zachodniej (Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Holandia) oraz Japonii.
Jeden z czterech podtypów rolnictwa według podziału intensywności i kapitałochłonności. W tym typie nakłady finansowe są niskie, podobnie jak mechanizacja i chemizacja. Uprawa i chów oparte są o pracę ludzką, ale mimo tego uzyskiwane plony są dość wysokie. Cechuje się niskim lub średnim stopniem towarowości. Charakterystyczne dla państw wymagających dużej produkcji żywności z uwagi na intensywne zaludnienie i niekorzystne warunki geograficzne m.in. państw Azji Południowo-Wschodniej (zwłaszcza Chin) oraz w dolinie i delcie Nilu.
Typ rolnictwa o niezwykle niskim poziomie kultury rolnej, dotyczący obecnie wybranych obszarów Afryki oraz Azji południowej. Charakteryzuje się niezwykle niską opłacalnością i towarowością zbliżoną do zera. Mechanizacja w tym typie rolnictwa prawie nie występuje, a większość prac wykonywana jest ręcznie z użyciem prymitywnych narzędzi.
Typ rolnictwa intensywnego kapitałochłonnego, w którym skala produkcji rolniczej ma charakter masowy, występuje wysoka mechanizacja i chemizacja, zaawansowany podział pracy. Efektem takiej działalności jest wysoka produkcja żywności w niskiej cenie.
Typ rolnictwa charakterystyczny dla najlepiej rozwiniętych cywilizacyjnie państw i terytoriów. Cechuje się z reguły dużą intensywnością pracy przy użyciu maszyn lub dużych nakładów pracy ręcznej, ale każdorazowo z bardzo wysokim stopniem towarowości. Z reguły w tym typie rolnictwa inwestuje się duże nakłady finansowe w poprawę efektywności produkcji, zwłaszcza z przeznaczeniem na maszyny, środki ochrony roślin, nawozy oraz zabiegi melioracji i irygacji. Występuje przede wszystkim w Europie, Ameryce Północnej, Australii i Nowej Zelandii oraz na plantacjach w Afryce i Ameryce Południowej.
Typ rolnictwa z nastawieniem na wykorzystanie produkcji rolnej na własne potrzeby rolnika i jego rodziny z niskim poziomem towarowości.
Typ rolnictwa z nastawieniem na sprzedaż produkcji rolniczej w celu osiągnięcia korzyści finansowej.
Typ rolnictwa średnio-rozwiniętego, charakterystyczny dla obszarów o wyższym rozwoju cywilizacyjnym. Towarowość jest nadal niska, ale wyższa niż w rolnictwie pierwotnym. Charakteryzuje się przede wszystkim dużymi nakładami pracy ludzkiej, z niewielkim użyciem maszyn i nawozów, ale o zadowalającej efektywności. Typowym obszarem występowania takiego rolnictwa jest Azja południowa i południowo-wschodnia, ale też inne regiony świata z niedoinwestowanym rolnictwem małoobszarowym.
Jeden z podtypów rolnictwa pierwotnego, prymitywny sposób działalności rolniczej wykorzystywany obecnie w niektórych regionach Afryki. Polega na wypalaniu lasów i nawożeniu gleb z uzyskanego popiołu. Pole eksploatuje się aż do jego całkowitego wyjałowienia, następnie pozostawia się je odłogiem i wypala kolejny fragment lasu.
Jedna z czterech oficjalnie uznawanych przez Polskę mniejszości etnicznych w naszym kraju, pochodząca z Indii i obecna w Polsce od średniowiecza. Jej liczebność szacuje się na 17 tys. osób. Posługują się językiem romskim. Ludność Romska podlega asymilacji tylko częściowo (np. w kwestii religii katolickiej), a niektóre zachowania w obrębie tej grupy np. dotyczące małżeństwa młodych kobiet budzą sprzeczność z polskim prawem. Grupa ta pejoratywnie nazywana jest Cyganami i kojarzy się powszechnie ze zróżnicowanymi zachowaniami – z jednej strony wesołą muzyką ludową i barwnymi strojami, z drugiej strony – z problemami społecznymi takimi jak żebractwo dzieci czy kradzieże. Mniejszość zamieszkuje głównie duże miasta.
Najważniejszy na świecie surowiec energetyczny. Ciekła kopalina, mieszanina węglowodorów. Cechuje się bardzo wysoką kalorycznością na poziomie 10 000 kcal/kg, ale jest paliwem wysoko emisyjnym, bardzo szkodliwym dla środowiska. Wykorzystywana jest przede wszystkim w przemyśle paliwowym do produkcji oleju napędowego i benzyny, ale używa jej się także w przemyśle chemicznym (leki, farby, kosmetyki, ale też oleje i smary samochodowe). Jest także wykorzystywana w produkcji energii cieplnej i elektrycznej. W 2019 r. wydobywano na świecie 82 mln 342 tys. baryłek.
Jeden z elementów infrastruktury transportu przesyłowego, typ rurociągu umożliwiający przesył paliw płynnych w tym zwłaszcza ropy naftowej.
Morski statek transportowy przeznaczony do przewozu materiałów tocznych, w tym pojazdów kołowych np. samochodów.
Jeden z osadów atmosferycznych, ma postać kropel wody na przedmiotach, glebie, roślinach. Powstaje latem, gdy dochodzi do intensywnego wypromieniowania ciepła z podłoża. Wychłodzone powietrze osiąga w nocy temperaturę punktu rosy i osadza się na zimnym terenie.
Zbiór stref roślinności typowej dla obszarów górskich, który może występować we wszystkich strefach klimatycznych poza strefa polarną. Charakteryzuje się ubożeniem roślinności wraz ze wzrostem wysokości oraz licznymi paradoksami np. występowaniem roślinności wilgociolubnej w suchych klimatach (ze względu na opady orograficzne) lub nagich skał i śniegu w klimatach gorących i wilgotnych. Silnie zróżnicowana lokalnie. Poszczególne piętra występują na różnych wysokościach w różnych strefach klimatycznych. Zaliczamy do nich:
- Piętro pogórza (podgórskie)
- Piętra lasów
- Piętro subalpejskie
- Piętro alpejskie
- Piętro subniwalne
- Piętro niwalne
Jedna ze stref klimatyczno-roślinnych, obejmuje część obszarów klimatu podzwrotnikowego wilgotnego z charakterystycznym ciepłym i słonecznym latem oraz łagodną i deszczową zimą. Teren znajduje się w strefie dobrych gleb cynamonowych, a porasta go specyficzna twardolistna roślinność – niskie drzewa (cyprysy, dęby, drzewa owocowe) i krzewy. Lokalnie nazywany makia (basem Morza Śródziemnego) oraz busz (Afryka), scrub (Australia) lub chaparral (Kalifornia).
Grupa roślin, których podstawowym zastosowaniem jest bezpośrednia konsumpcja. W tej grupie znajdują się: zboża, niektóre rośliny strączkowe, niektóre rośliny bulwiaste i korzeniowe, warzywa i owoce.
Grupa roślin, których podstawowym zastosowaniem jest karmienie zwierząt hodowlanych. W tej grupie znajdują się: niektóre rośliny strączkowe, niektóre rośliny bulwiaste i korzeniowe i niektóre trawy.
Grupa roślin, które nie nadają się do bezpośredniej konsumpcji, ale znajdują zastosowanie do produkcji wyrobów przemysłowych (także konsumpcyjnych). W tej grupie znajdują się: rośliny cukrodajne, rośliny oleiste, rośliny włóknodajne i rośliny kauczukodajne.
Typ rozciągłości geograficznej jakiegoś obszaru, mierzony między jego skrajnymi punktami na osi północ-południe. Mierzony w stopniach szerokości geograficznej, które następnie (za sprawą równej długości każdego z południków) mnożąc przez ~111,2 km można przeliczyć na odległość rzeczywistą.
Typ rozciągłości geograficznej jakiegoś obszaru, mierzony między jego skrajnymi punktami na osi zachód-wschód. Mierzony w stopniach szerokości geograficznej, ale ich przeliczenie na kilometry nie jest możliwe ze względu na różną długość każdego z równoleżników (możliwe jest jej wyliczenie w kilometrach jedynie dla konkretnie ustalonego równoleżnika).
Jeden z rodzajów wietrzenia chemicznego, minerały z udziałem wody przekształcają się w roztwór. Niektóre minerały (np. chlorki) takie sól, węglan wapnia czy gips, są szczególnie podatne na to wietrzenie.
Jeden z 23 Parków Narodowych w Polsce. Utworzony w 1974 r. Zajmuje powierzchnię 84,8 km2 na terenie województwa lubelskiego, na terenie polskiej części Polesia. Chroni krajobraz leśny i podmokły. Jego symbolem jest konik polski.
Jedna z form terenu dna oceanicznego. Wąskie zagłębienia powstające w strefie subdukcji. Ich głębokość może zbliżać się do nawet 10 000 m.p.p.m. lub nawet ją przekraczać.
Rozległe i głębokie obniżenie terenu, na zbieżnej granicy dwóch płyt tektonicznych – w strefie subdukcji.
Najważniejszy i najdłuższy (40 075 km) z równoleżników o współrzędnej geograficznej 0°. Dzieli Ziemię na półkule: północną i południową.
To okrąg wielki – płaszczyzna prostopadła do osi obrotu sfery niebieskiej. Płaszczyzna ta pokrywa się z płaszczyzną równika ziemskiego. Dzieli sferę niebieską na dwie równe części: północną i południową.
Okrąg obiegający Ziemię, którego środkiem jest oś Ziemi. Najdłuższym równoleżnikiem jest równik, kolejne równoleżniki są tym krótsze im bliżej są biegunów. Na biegunie północnym i południowym równoleżniki są punktami i mają długość 0. Podróżując wzdłuż południka przemieszczamy się na zachód (W) lub na wschód (E), ale same równoleżniki w określaniu położenia punktu służą do wskazywania położenia na północy (N) lub południu (S). Istnienie równoleżników ma charakter umowny. Istnieje kilka szczególnych równoleżników: równik, zwrotniki, granice kół podbiegunowych, bieguny.
Moment górowania Słońca nad równikiem: 23 września – dla półkuli północnej lub 21 marca – dla półkuli południowej. W momencie równonocy długość dnia na całej planecie jest jednakowa i wynosi 12 godzin.
Moment górowania Słońca nad równikiem: 21 marca – dla półkuli północnej lub 23 września – dla półkuli południowej. W momencie równonocy długość dnia na całej planecie jest jednakowa i wynosi 12 godzin.
Organizacja polityczna działająca w województwach: śląskim i opolskim, skupiająca śląską mniejszość etniczną i dążąca do uzyskania dla regionu Śląska pewnych praw, w tym autonomii na wzór okresu II RP.
Termin z geografii ludności obejmujący zjawisko urodzeń i zgonów ludności, na podstawie których możliwe jest obliczanie zmian w zaludnieniu obszarów.
Ruch Ziemi wokół Słońca po określonej orbicie w kształcie elipsy, trwający dokładnie 365 dni, 5 godzin, 48 minut i 46 sekund.
Ruch Ziemi wokół własnej osi trwający dokładnie 23 godzin 56 minut i 4 sekundy, ale z przyjętym punktem odniesienia – takim samym położeniem wobec Słońca – trwającym 24 godziny.
Pionowe ruchy lądotwórcze, prowadzące do powstawania nowych struktur kontynentalnych. Są to ruchy pionowe i powolne, obejmujące olbrzymie obszary i nie prowadzące do powstawania deformacji takich jak góry czy wulkany. Wywołane są najczęściej ruchami konwekcyjnymi magmy.
Pionowe ruchy prowadzące do podniesienia lub obniżenia skorupy ziemskiej, w wyniku pojawienia się lub zaniknięcia nacisku zewnętrznego na litosferę. Pod pojęciem tym najczęściej rozumie się wynurzanie uprzednio „wgniecionych” w astenosferę lądów, po stopieniu przykrywającego ich lądolodu, ale nie jest to jedyny przykład tego zjawiska.
Przemieszczanie się materiału skalnego za sprawą grawitacji pod wpływem siły ciężkości. Ciężar skał czasami pokonuje zdolność materiału do utrzymania jego ciągłości. W wyniku przerwania spoistości materii dochodzi do jej przemieszczenia w dół. Niezbędnym warunkiem jest jakiekolwiek nachylenie terenu.
Klasycznymi rodzajami ruchów masowych są:
- Odpadanie
- Obrywanie
- Osuwanie
- Spełzywanie
- Spływanie
Nietypowymi rodzajami ruchów masowych są:
- Soliflukcja
- Lawina
- Lahar
- Spłukiwanie
- Cieczenie
Pionowe ruchy oceanotwórcze, przeciwieństwo ruchów epejrogenicznych, prowadzą do obniżania poziomu skorupy ziemskiej, przekształcaniem lądów w dno oceaniczne i tym samym powiększania powierzchni oceanu.
Materiał skalny niesiony przez wodę w rzece wyerodowany w jej górnym biegu i transportowany w dół rzeki.
Dział rolnictwa zajmujący się gospodarczym wykorzystaniem organizmów wodnych.
Poddział rybactwa zajmujący się połowami organizmów wodnych (morskich i śródlądowych).
Zagłębienie terenu, mające charakter pęknięcia, powstałe na rozbieżnej (dywergentnej) granicy dwóch (zwykle oceanicznych) płyt tektonicznych, o długości setek kilometrów, gdzie magma wydostaje się na powierzchnie Ziemi i tworzy nowe fragmenty litosfery.
Sytuacja na rynku pracy w gospodarce wolnorynkowej, w której ze względu na brak miejsc pracy i dużą liczbę bezrobotnych, korzystniejsza jest sytuacja zatrudniających, którzy mogą oferować niższe wynagrodzenie lub gorsze warunki pracy i przebierać w ofertach potencjalnych kandydatów do pracy.
Sytuacja na rynku pracy w gospodarce wolnorynkowej, w której ze względu na brak rąk do pracy i duża liczbę nieobsadzonych wakatów, dochodzi do poprawy warunków pracy i podwyżki wynagrodzeń.
Jeden z rodzajów rynku w ekonomii, w którym występuje popyt na pracę (zatrudniający pracodawca) oraz podaż pracy (pracownik poszukujący pracy), a ceną jest wysokość wynagrodzenia pracownika. Charakterystycznymi cechami rynku pracy są: występowanie wakatów (nieobsadzonych stanowisk pracy) oraz bezrobocie (brak stanowisk pracy dla osób poszukujących zatrudnienia).
Jedna z form terenu powstała na skutek procesu deflacji. Małe zagłębienie o wydłużonym kształcie, które powstało w piasku na skutek jego wywiania między obszarami o większej odporności na erozję.
Jedna z erozyjnych form fluwioglacjalnych, podłużne zagłębienie, utworzone przez wody płynące pod topniejącym lądolodem pod dużym ciśnieniem (stąd silna erozja podłoża), są wąskie i bardzo długie oraz względnie głębokie. Obecnie często wypełnia je woda i powstają w nich jeziora rynnowe.
Skała magmowa wylewna (wulkaniczna), skrytokrystaliczna, o jednolitej jasnej (zwłaszcza szarej) budowie. W przeszłości popularny do tworzenia narzędzi, obecnie o umiarkowanym znaczeniu w budownictwie oraz jako źródło cennych kamieni jubilerskich.
Jedna z cech fizycznych minerałów. Oznacza barwę proszku (śladu) pozostawionego przez minerał po jego kontakcie z innym materiałem. Dotyczy zwłaszcza minerałów o małej twardości.
Jedna z erozyjnych form utworzonych przez lodowiec górski, widoczne zarysowania i oberwania niewielkich fragmentów skał na ich powierzchni (często występujące także na powierzchni mutonów) lub oszlifowane bloki skalne w wyniku nasuwania się jęzora lodowca (lub czoła lądolodu).
Roślina alimentacyjna należąca do zbóż, jedna z najważniejszych roślin uprawnych na świecie. Stanowi podstawowy produkt żywnościowy w Azji. Roślina wykazuje silne uzależnienie od cyklu monsunowego, a wokół niej wytworzyła się cała kultura. Światowa produkcja w 2018 wyniosła 688 mln ton.
Ciek powierzchniowy wody płynącej w określonym kierunku (od źródła do ujścia), w zagłębieniu nazywanym korytem.
Nietypowe rzeki, które pojawiają się tylko po dużych opadach, które nie występują regularnie. Mogą pojawiać się wielokrotnie w tym samym miejscu lub wyłącznie jeden raz. Koryto poza epizodem wystąpienia deszczu jest całkowicie suche. Taka sytuacja zachodzi często na pustyniach strefy zwrotnikowej, gdzie opady występują rzadko i mają gwałtowny charakter. Paradoksalnie rzeki epizodyczne są bardzo groźne, gdyż gwałtownie przybierają wody i często płyną w sposób trudny do przewidzenia.
Inaczej sezonowe/periodyczne – rzeki, które płyną przez część roku (np. kilka miesięcy), ale w sposób powtarzalny w cyklu wieloletnim. Dotyczy to takich obszarów klimatycznych, gdzie typowe dla klimatu jest występowanie pory deszczowej i pory suchej. Rzeki pojawiają się w porze deszczowej, a w porze suchej zanikają.
Rzeki, które płyną przez cały rok. Poziom wody w rzece może ulegać zmianie, ale nigdy nie wysychają całkowicie. Większość istotnych rzek jest tej kategorii.
Roślina przemysłowa należąca do oleistych. Popularna roślina w średnich szerokościach geograficznych, ma jednak dość duże wymagania klimatyczno-glebowe, zwłaszcza w odniesieniu do wody (źle znosi suszę). Światowa produkcja w 2016 r. wyniosła 69 mln ton.
Formy terenu powstałe pod wpływem rozpuszczania skał wapiennych przez kwas węglowy (H2CO3).
Do form powierzchniowych należą:
- Lejek krasowy
- Uwał
- Polje
- Żłobki i żebra krasowe
- Ponor
- Zapadlisko krasowe
- Wywierzysko
- Ostaniec krasowy
- Kras wieżowy
Do form podziemnych należą:
- Jaskinia
- Korytarz krasowy
- Komin krasowy (studnia krasowa)
- Komora jaskini
- Draperia (naciekowa)
- Misa martwicowa
- Stalagmit
- Stalaktyt i makarony
- Stalagnat
Jeden z dwóch rodzajów rzeźby polodowcowej, obejmuje łatwe w identyfikacji nawet gołym okiem formy polodowcowe, które powstały relatywnie niedawno (w czasie ostatniego zlodowacenia). Krajobraz jest intensywnie sfałdowany i zawiera liczne ślady obecności lądolodu. Obszary z takim krajobrazem nazywamy pojezierzami.
Typ rzeźby występującej m.in. w Górach Świętokrzyskich, gdzie wzniesienia i łańcuchy górskie (bardziej odporne na erozję) poprzecinane są dolinami (zbudowanymi ze skał podatnych na erozję).
Jeden z dwóch rodzajów rzeźby polodowcowej, obejmuje trudne w identyfikacji nawet przy użyciu specjalistycznego sprzętu formy polodowcowe, które powstały dawno (w czasie wielu dawnych zlodowaceń). Krajobraz jest mało zróżnicowany a śladów zlodowaceń jest niewiele.
Typ wsi z jedną główną drogą, w której zabudowa skoncentrowana jest po jednej stronie ulicy, a po drugiej jej stronie znajdują się pola przyporządkowane do kolejnych domostw.