Powrót do słownika (kliknij aby powrócić)
Zapoznaj się z definicjami poniżej lub wybierz inną literę. Aby szybko znaleźć pojęcie użyj komendy “ctrl + f” lub opcji “znajdź” w swojej przeglądarce. Aktualnie w tej sekcji znajduje się 40 definicji.
Pojęcia (kliknij, aby wyświetlić definicję):
Etap cofania się lodowca. Jęzor lodowca topi się i cofa ku górze, a lądolód topi się i zanika.
Proces przechodzenia pary wodnej w ciało stałe – lód lub śnieg z pominięciem skroplenia, czyli przejście ze stanu gazowego w stan ciekły.
Czasowe zatrzymanie wody.
Podwodny, zwykle równoległy do brzegu piaszczysty wał przybrzeżny (mielizna) często zalegający bardzo płytko pod wodą. Potrafi ciągnąć się nawet na wiele kilometrów.
Jeden z typów gleb śródstrefowych, powstają na skałach węglanowych (zwłaszcza wapiennych), które w profilu glebowym posiadają płytko zalegające fragmenty skały macierzystej. Choć poziom próchniczy jest z reguły miąższy i gleby te są żyzne, ze względu na płytkie zaleganie dużych odłamków skał ich uprawa jest problematyczna.
Jedna akumulacyjnych form eolicznych, drobniutkie skalne “fale” usypane najczęściej z piasku. Przypominają swoim wyglądem zmarszczki lub grzbiety przeplatane niewielkimi obniżeniami.
Superkontynent, obejmujący prawdopodobnie wszystkie lub prawie wszystkie główne lądy w okresie Proterozoiku, uformowany między 1,3 – 0,9 mld lat BP i trwający kolejne 150 mln lat. Znajdował się w większości w strefie międzyzwrotnikowej.
Zgodnie z kalendarzem gregoriańskim, od 1582 r. za rok przestępny uznaje się rok, którego numeracja jest podzielna przez 4 i niepodzielna przez 100 lub jest podzielna przez 400. W takim roku w miesiącu lutym dodaje się 29-ty dzień. Jest to więc sytuacja występująca raz na 4 lata (choć nie zawsze). Rok przestępny trwa więc 366 dni. Istnienie roku przestępnego jest konieczne ze względu na czas obiegu Ziemi wokół Słońca (około 365 i 1/4 dnia).
Jednostka odległości stosowana w astronomii, wynosi ~9,5 biliona kilometrów. W uproszczeniu jest to odległość, jaką światło pokonuje w próżni w ciągu jednego roku.
Jeden z osadów atmosferycznych, ma postać kropel wody na przedmiotach, glebie, roślinach. Powstaje latem, gdy dochodzi do intensywnego wypromieniowania ciepła z podłoża. Wychłodzone powietrze osiąga w nocy temperaturę punktu rosy i osadza się na zimnym terenie.
Zbiór stref roślinności typowej dla obszarów górskich, który może występować we wszystkich strefach klimatycznych poza strefa polarną. Charakteryzuje się ubożeniem roślinności wraz ze wzrostem wysokości oraz licznymi paradoksami np. występowaniem roślinności wilgociolubnej w suchych klimatach (ze względu na opady orograficzne) lub nagich skał i śniegu w klimatach gorących i wilgotnych. Silnie zróżnicowana lokalnie. Poszczególne piętra występują na różnych wysokościach w różnych strefach klimatycznych. Zaliczamy do nich:
- Piętro pogórza (podgórskie)
- Piętra lasów
- Piętro subalpejskie
- Piętro alpejskie
- Piętro subniwalne
- Piętro niwalne
Jedna ze stref klimatyczno-roślinnych, obejmuje część obszarów klimatu podzwrotnikowego wilgotnego z charakterystycznym ciepłym i słonecznym latem oraz łagodną i deszczową zimą. Teren znajduje się w strefie dobrych gleb cynamonowych, a porasta go specyficzna twardolistna roślinność – niskie drzewa (cyprysy, dęby, drzewa owocowe) i krzewy. Lokalnie nazywany makia (basem Morza Śródziemnego) oraz busz (Afryka), scrub (Australia) lub chaparral (Kalifornia).
Jeden z rodzajów wietrzenia chemicznego, minerały z udziałem wody przekształcają się w roztwór. Niektóre minerały (np. chlorki) takie sól, węglan wapnia czy gips, są szczególnie podatne na to wietrzenie.
Jedna z form terenu dna oceanicznego. Wąskie zagłębienia powstające w strefie subdukcji. Ich głębokość może zbliżać się do nawet 10 000 m.p.p.m. lub nawet ją przekraczać.
Rozległe i głębokie obniżenie terenu, na zbieżnej granicy dwóch płyt tektonicznych – w strefie subdukcji.
Proces wydzielania podobnych regionów na podstawie przyjętych kryteriów, oparty na tworzeniu regionów większych złożonych z budujących je regionów mniejszych. Jest podstawowym zadaniem geografii regionalnej.
Najważniejszy i najdłuższy (40 075 km) z równoleżników o współrzędnej geograficznej 0°. Dzieli Ziemię na półkule: północną i południową.
To okrąg wielki – płaszczyzna prostopadła do osi obrotu sfery niebieskiej. Płaszczyzna ta pokrywa się z płaszczyzną równika ziemskiego. Dzieli sferę niebieską na dwie równe części: północną i południową.
Okrąg obiegający Ziemię, którego środkiem jest oś Ziemi. Najdłuższym równoleżnikiem jest równik, kolejne równoleżniki są tym krótsze im bliżej są biegunów. Na biegunie północnym i południowym równoleżniki są punktami i mają długość 0. Podróżując wzdłuż południka przemieszczamy się na zachód (W) lub na wschód (E), ale same równoleżniki w określaniu położenia punktu służą do wskazywania położenia na północy (N) lub południu (S). Istnienie równoleżników ma charakter umowny. Istnieje kilka szczególnych równoleżników: równik, zwrotniki, granice kół podbiegunowych, bieguny.
Moment górowania Słońca nad równikiem: 23 września – dla półkuli północnej lub 21 marca – dla półkuli południowej. W momencie równonocy długość dnia na całej planecie jest jednakowa i wynosi 12 godzin.
Moment górowania Słońca nad równikiem: 21 marca – dla półkuli północnej lub 23 września – dla półkuli południowej. W momencie równonocy długość dnia na całej planecie jest jednakowa i wynosi 12 godzin.
Ruch Ziemi wokół Słońca po określonej orbicie w kształcie elipsy, trwający dokładnie 365 dni, 5 godzin, 48 minut i 46 sekund.
Ruch Ziemi wokół własnej osi trwający dokładnie 23 godzin 56 minut i 4 sekundy, ale z przyjętym punktem odniesienia – takim samym położeniem wobec Słońca – trwającym 24 godziny.
Pionowe ruchy lądotwórcze, prowadzące do powstawania nowych struktur kontynentalnych. Są to ruchy pionowe i powolne, obejmujące olbrzymie obszary i nie prowadzące do powstawania deformacji takich jak góry czy wulkany. Wywołane są najczęściej ruchami konwekcyjnymi magmy.
Pionowe ruchy prowadzące do podniesienia lub obniżenia skorupy ziemskiej, w wyniku pojawienia się lub zaniknięcia nacisku zewnętrznego na litosferę. Pod pojęciem tym najczęściej rozumie się wynurzanie uprzednio “wgniecionych” w astenosferę lądów, po stopieniu przykrywającego ich lądolodu, ale nie jest to jedyny przykład tego zjawiska.
Przemieszczanie się materiału skalnego za sprawą grawitacji pod wpływem siły ciężkości. Ciężar skał czasami pokonuje zdolność materiału do utrzymania jego ciągłości. W wyniku przerwania spoistości materii dochodzi do jej przemieszczenia w dół. Niezbędnym warunkiem jest jakiekolwiek nachylenie terenu.
Klasycznymi rodzajami ruchów masowych są:
- Odpadanie
- Obrywanie
- Osuwanie
- Spełzywanie
- Spływanie
Nietypowymi rodzajami ruchów masowych są:
- Soliflukcja
- Lawina
- Lahar
- Spłukiwanie
- Cieczenie
Pionowe ruchy oceanotwórcze, przeciwieństwo ruchów epejrogenicznych, prowadzą do obniżania poziomu skorupy ziemskiej, przekształcaniem lądów w dno oceaniczne i tym samym powiększania powierzchni oceanu.
Materiał skalny niesiony przez wodę w rzece wyerodowany w jej górnym biegu i transportowany w dół rzeki.
Zagłębienie terenu, mające charakter pęknięcia, powstałe na rozbieżnej (dywergentnej) granicy dwóch (zwykle oceanicznych) płyt tektonicznych, o długości setek kilometrów, gdzie magma wydostaje się na powierzchnie Ziemi i tworzy nowe fragmenty litosfery.
Jedna z form terenu powstała na skutek procesu deflacji. Małe zagłębienie o wydłużonym kształcie, które powstało w piasku na skutek jego wywiania między obszarami o większej odporności na erozję.
Jedna z erozyjnych form fluwioglacjalnych, podłużne zagłębienie, utworzone przez wody płynące pod topniejącym lądolodem pod dużym ciśnieniem (stąd silna erozja podłoża), są wąskie i bardzo długie oraz względnie głębokie. Obecnie często wypełnia je woda i powstają w nich jeziora rynnowe.
Jedna z cech fizycznych minerałów. Oznacza barwę proszku (śladu) pozostawionego przez minerał po jego kontakcie z innym materiałem. Dotyczy zwłaszcza minerałów o małej twardości.
Jedna z erozyjnych form utworzonych przez lodowiec górski, widoczne zarysowania i oberwania niewielkich fragmentów skał na ich powierzchni (często występujące także na powierzchni mutonów) lub oszlifowane bloki skalne w wyniku nasuwania się jęzora lodowca (lub czoła lądolodu).
Ciek powierzchniowy wody płynącej w określonym kierunku (od źródła do ujścia), w zagłębieniu nazywanym korytem.
Nietypowe rzeki, które pojawiają się tylko po dużych opadach, które nie występują regularnie. Mogą pojawiać się wielokrotnie w tym samym miejscu lub wyłącznie jeden raz. Koryto poza epizodem wystąpienia deszczu jest całkowicie suche. Taka sytuacja zachodzi często na pustyniach strefy zwrotnikowej, gdzie opady występują rzadko i mają gwałtowny charakter. Paradoksalnie rzeki epizodyczne są bardzo groźne, gdyż gwałtownie przybierają wody i często płyną w sposób trudny do przewidzenia.
Inaczej sezonowe/periodyczne – rzeki, które płyną przez część roku (np. kilka miesięcy), ale w sposób powtarzalny w cyklu wieloletnim. Dotyczy to takich obszarów klimatycznych, gdzie typowe dla klimatu jest występowanie pory deszczowej i pory suchej. Rzeki pojawiają się w porze deszczowej, a w porze suchej zanikają.
Rzeki, które płyną przez cały rok. Poziom wody w rzece może ulegać zmianie, ale nigdy nie wysychają całkowicie. Większość istotnych rzek jest tej kategorii.
Formy terenu powstałe pod wpływem rozpuszczania skał wapiennych przez kwas węglowy (H2CO3).
Do form powierzchniowych należą:
- Lejek krasowy
- Uwał
- Polje
- Żłobki i żebra krasowe
- Ponor
- Zapadlisko krasowe
- Wywierzysko
- Ostaniec krasowy
- Kras wieżowy
Do form podziemnych należą:
- Jaskinia
- Korytarz krasowy
- Komin krasowy (studnia krasowa)
- Komora jaskini
- Draperia (naciekowa)
- Misa martwicowa
- Stalagmit
- Stalaktyt i makarony
- Stalagnat
Jeden z dwóch rodzajów rzeźby polodowcowej, obejmuje łatwe w identyfikacji nawet gołym okiem formy polodowcowe, które powstały relatywnie niedawno (w czasie ostatniego zlodowacenia). Krajobraz jest intensywnie sfałdowany i zawiera liczne ślady obecności lądolodu. Obszary z takim krajobrazem nazywamy pojezierzami.
Jeden z dwóch rodzajów rzeźby polodowcowej, obejmuje trudne w identyfikacji nawet przy użyciu specjalistycznego sprzętu formy polodowcowe, które powstały dawno (w czasie wielu dawnych zlodowaceń). Krajobraz jest mało zróżnicowany a śladów zlodowaceń jest niewiele.