Powrót do słownika (kliknij aby powrócić)
Zapoznaj się z definicjami poniżej lub wybierz inną literę. Aby szybko znaleźć pojęcie użyj komendy „ctrl + f” lub opcji „znajdź” w swojej przeglądarce. Aktualnie w tej sekcji znajduje się 107 definicji.
Pojęcia (kliknij, aby wyświetlić definicję):
Schemat przebiegu historii Ziemi, uwzględniający podział na eony, ery, okresy i epoki z podanym okresem ich trwania. Stosuje się też pewne jednostki umowne, którą jest np. Prekambr – obejmujący wszystkie eony, ery, okresy i epoki poprzedzające okres Kambru czy Hadeik – nieoficjalny eon poprzedzający Archaik.
Inaczej ablacja, proces ubywania lodu lub śniegu, najczęściej rozumiany jako jego topnienie, ale także sublimacja lub w wyniku procesów erozji. Głównym czynnikiem napędzającym proces jest odpowiednio wysoka temperatura powietrza, w mniejszym stopniu mogą go powodować lub nasilać – insolacja, inne źródła ciepła (np. geotermalne), niszczenie mechaniczne przez siły fizyczne (deszcz, spływ powierzchniowy, wiatr) lub zanieczyszczenie ciemniejszym materiałem (zmniejsza albedo).
Lokalna nazwa używana na Cyklon Tropikalny na obszarze Oceanu Spokojnego we wschodniej Azji, zwłaszcza u wybrzeży Wysp Japońskich.
Jedna ze stref klimatyczno-roślinnych, występuje na dużą skalę w Kanadzie (większość terytorium), Europie Północnej i północnej Rosji w strefie klimatu umiarkowanego chłodnego i wyłącznie na półkuli północnej. Cechuje się długą i mroźną zimą z krótkim latem, opady są zróżnicowane, w Eurazji raczej niewielkie, większe w Ameryce. Drzewostan ma charakter większościowo lub wyłącznie iglasty (sosny, świerki, jodły), występują także torfowiska. Przeważają gleby bielicowe.
Jasny (niekiedy biały) minerał z gromady krzemianów, pospolity. Charakteryzuje się najniższą twardością w skali Mhosa wynoszącą 1, co oznacza, że jest najbardziej miękkim minerałem. Ma szerokie zastosowanie, m.in. w przemyśle kosmetycznym, ceramicznym, gumowym, papierniczym, ponadto w sporcie w celu zapobiegania poślizgowi.
Uruchomiona w 2010 r. największa hydroelektrownia na świecie w Chinach na rzece Jangcy, o mocy zainstalowanej 22,5 GW. Najdroższy w historii ludzkości pojedynczy projekt budowlany. Na skutek budowy utworzono sztuczny zbiornik o powierzchni ponad 1000 km2.
Typ transportu lotniczego (samolotowego) o relatywnie niskich kosztach podróżowania, który jest wynikiem silnej konkurencji między liniami lotniczymi oraz obniżenia kosztów obsługi.
Zabieg agrotechniczny polegający na przekształceniu obszaru górskiego w pola uprawne, poprzez wykonania taras rolnych (teras rolnych), w celu zatrzymania naturalnego (grawitacyjnego) odpływu wód powierzchniowych (głównie opadowych). Stosowany jest w Azji Wschodniej w celu umożliwienia uprawy ryżu w niekorzystnych warunkach terenowych.
Jedna z form budujących kontynenty, rozległy obszar zbudowany ze skał krystalicznych, niepokryty młodszymi osadami.
Jeden z elementów infrastruktury transportu przesyłowego, umożliwiający przesył ładunków (zwłaszcza ciał stałych) z wykorzystaniem przenośników taśmowych.
Jedna z czterech oficjalnie uznawanych przez Polskę mniejszości etnicznych w naszym kraju. Jej liczebność szacuje się na 2 tys. osób. Pochodzi z Półwyspu Krymskiego, w Polsce zamieszkuje od średniowiecza na Podlasiu, m.in. w Bohonikach i Kruszynianach. Tatarzy są muzułmanami i prowadzą aktywną promocję swojej kultury (zwłaszcza kulinarnej) w regionie podlaskim.
Jeden z 23 Parków Narodowych w Polsce. Utworzony w 1955 r. Zajmuje powierzchnię 211,9 km2 na terenie województwa małopolskiego, w Tatrach. Chroni krajobraz gór wysokich. Jego symbolem jest kozica tatrzańska.
Najbardziej zaawansowana forma koncentracji przemysłu wysokich technologii. To rozległe okręgi przemysłowe, w których funkcjonuje wiele nowoczesnych zakładów, liczne uczelnie wyższe, instytuty naukowe, ale także instytucje otoczenia biznesu np. z zakresu finansów i wsparcia instytucjonalnego, które pomagają na etapie wdrożeniowym produktu (np. kredytując taką działalność). Ich powstanie zależy od szeregu czynników technologicznych, ekonomicznych i społecznych.
Technika badań zdjęć satelitarnych i lotniczych, polegająca na wykorzystywaniu specjalistycznych czujników i rejestracji różnego rodzaju sygnałów.
Środek łączności nowoczesnej zaliczany do telekomunikacji, tworzący kablowe (w telefonii stacjonarnej) lub radiowe (w telefonii komórkowej) połączenie miedzy rozmówcami, umożliwiając połączenie na odległość w czasie rzeczywistym. Szacuje się, że na świecie są miliardy telefonów, gdzie na 100 osób przypadało średnio około 17 telefonów stacjonarnych i 104 telefony komórkowe w 2017 r.
Środki łączności służące do nadawania, odbioru lub transmisji informacji, niezależnie od ich rodzaju, za pomocą przewodów, fal radiowych bądź optycznych lub innych środków wykorzystujących energię elektromagnetyczną. Zaliczamy do nich: telegraf, telefon (w tym komórkowy), radio, telewizję, Internet.
Przyrząd obserwacyjny bardzo zaawansowany technologicznie, znajdujący się stale w przestrzeni kosmicznej, na orbicie okołoziemskiej. Prowadzi obserwacje od 1990 r. Przyczynił się do spektakularnych i przełomowych odkryć w astronomii.
To temperatura powietrza występującą dokładnie w momencie wykonania pomiaru w danym miejscu.
Najwyższa lub najniższa zmierzona temperatura chwilowa lub średnia dla danego obszaru, odstająca w sposób istotny od średnich norm w danym okresie w danym miejscu.
Temperatura danego obszaru uśredniona w wybranej jednostce czasu. Najczęściej dobowa (na podstawie całodniowego pomiaru), miesięczna (na podstawie średnich temperatur dla wszystkich dni miesiąca), roczna (na podstawie średniej temperatury dla wszystkich miesięcy roku) lub średnia z wielolecia (średnia temperatura dla danego okresu na podstawie wieloletnich obserwacji – to pozwala obiektywnie ocenić klimat miejsca).
To temperatura, przy której wilgotność (względna) powietrza osiąga 100%. Osiągnięcie takiej temperatury jest niezbędne dla rozpoczęcia procesu kondensacji pary wodnej i tym samym – wystąpienia opadów.
Teoria budowy Wszechświata uważana w przeszłości (do XVI wieku) za obowiązującą wykładnię nauki, ostatecznie sformułowana przez Klaudiusza Ptolemeusza w 140 r.n.e. Teoria zakładała, że Ziemia znajduje się w centrum Wszechświata, a wokół niej obracają się gwiazdy i planety. Upadek teorii rozpoczął się w 1543 r. wraz z publikacją teorii geocentrycznej autorstwa Mikołaja Kopernika i stopniowo przestano ją uznawać za obowiązującą.
Teoria budowy Wszechświata obecnie obowiązująca (z pewnymi modyfikacjami), sformułowana i opublikowana w 1543 r. n.e. przez Mikołaja Kopernika (choć już w Starożytności pojawili się głosiciele podobnych tez). Teoria zakłada (w zaktualizowanej wersji), że to Ziemia i inne planety krążą wokół Słońca – centrum Układu Słonecznego. W pierwotnej wersji tej teorii uważana, że Słońce jest centrum Wszechświata, a ruch planet odbywa się po orbitach w kształcie okręgów (a nie jak obecnie wiemy – elipsach) co później poprawiono.
Teoria w geografii ludności (demografii) zakładająca, że społeczeństwa ludzkie w sposób wzorcowy przechodzą określone, kolejne fazy rozwoju demograficznego. Opisana szczegółowo jako model przejścia demograficznego.
Powszechnie uznawana za obowiązującą teoria naukowa, wyjaśniająca zjawisko dryfu kontynentów i obserwowanych jego skutków – deformacji powierzchni Ziemi. Teoria zakłada, że cała litosfera nie jest jednolitą warstwą (choć być może była nią pierwotnie), ale jest ona podzielona na co najmniej kilkanaście większych i mniejszych fragmentów (płyt). litosfera jest chłodna i tym samym sztywna, z kolei zalegająca pod nią astenosfera – ciepła i plastyczna. dzięki temu możliwe jest “ślizganie” się płyt tektonicznych po powierzchni astenosfery. Cały ten ruch wywoływany jest przez prądy konwekcyjne magmy w górnej części płaszcza ziemskiego (w tym w astenosferze), które docierając do powierzchni litosfery rozchodzą się w przeciwnych kierunkach, wymuszając ruch płyt tektonicznych.
Jedna z teorii powstania Wszechświata, uważana obecnie za najbardziej prawdopodobną i najbardziej popularną na świecie. Do jej wysnucia przyczyniły się min. badania Georges Lemaître (którego uważa się za pomysłodawcę teorii) potwierdzone później przez Edwina Hubble’a. Według tej teorii, około 14 mld lat (dokładnie szacowany wiek to 13,82 mld lat) temu doszło do wielkiego wybuchu, w wyniku którego powstał Wszechświat. Następnie materia zaczęła się od siebie oddalać i czyni to nadal, zmniejszając swoją gęstość i temperaturę. Póki co nie udało się znaleźć odpowiedzi na pytanie, co poprzedziło Wielki Wybuch. Stanowi to naukową podstawę dla zwolenników stworzenia Wszechświata przez Boga.
Jeden z rodzajów terasy rzecznej, występuje w środkowym i dolnym biegu rzeki, gdzie koryto jest znacznie szersze. Ma najczęściej plejstoceńskie pochodzenie, a obecnie jest niezagrożona zalaniem za wyjątkiem skrajnie potężnych powodzi.
Jeden z rodzajów terasy rzecznej, niekiedy wyróżniany, zalewana jest wodą w czasie obfitych wezbrań rzeki. W jej obrębie mogą występować starorzecza.
Jeden z rodzajów terasy rzecznej, płaski fragment doliny (najczęściej po obu stronach koryta) okresowo zalewany przez rzekę w czasie wezbrania. W jej obrębie mogą występować starorzecza.
Z reguły płaska forma terenu utworzona w toku rzeźbotwórczej działalności rzeki. Obejmuje:
- Terasy zalewowe
- Terasy powodziowe
- Terasy nadzalewowe
Element infrastruktury transportu intermodalnego, miejsce przeładunku i składowania towaru, najczęściej w jednostce o zestandaryzowanych parametrach (np. kontener), gdzie z wykorzystaniem odpowiednich urządzeń możliwy jest przeładunek towaru do innego środka transportu.
Jedna z warstw atmosfery (czwarta od powierzchni Ziemi), występująca na wysokości od około 85 km do 800 km nad poziomem morza. Temperatura wzrasta z -80°C w Mezopauzie do nawet 1000°C (lub więcej) w Termopauzie, z kolei ciśnienie osiąga wartości tak niskie, że są one nieistotne statystycznie. W dolnej części Termosfery występuje Jonosfera. W termosferze ulega zmianie stały dotychczas skład gazowy atmosfery. Na wysokości 100 km przebiega tak zwana linią Kármána uważana za umowną granicę kosmosu. W termosferze krążą niektóre satelity i stacje kosmiczne (np. Międzynarodowa Stacja Kosmiczna na wysokości około 400 km).
Jeden z elementów pionowej budowy atmosfery, cienka warstwa przejściowa między Termosferą i Egzosferą na wysokości około 800 km nad poziomem morza.
Rodzaj żyznej gleby obszarów podzwrotnikowych o szczególnym, czerwonym zabarwieniu.
Forma walki z użyciem przemocy, w której dokonuje się ataków lub zamachów przy wykorzystaniu pojedynczych żołnierzy (często samobójców) ewentualnie niewielkich oddziałó, w celu zniszczenia kluczowego obiektu lub uprowadzenia albo zabicia cywili albo określonych osób. Nadrzędnym celem terroryzmu jest sianie strachu i paniki oraz demobilizacja opinii publicznej.
Część powierzchni ziemi znajdująca się pod władzą i zarządem określonego państwa lub innego podmiotu społeczności międzynarodowej o jednoznacznie określonych granicach.
Obszar o częściowej autonomii wewnętrznej i niewielkiej autonomii zewnętrznej będący w silnej zależności od decyzji innego – znacznie silniejszego – kraju. Najczęściej dawna kolonia tego państwa, która z różnych powodów nie domaga się niepodległości.
Jeden z najważniejszych, cieszących się powszechnym uznaniem na świecie, mierników jakości systemów edukacyjnych. Międzynarodowe badanie koordynowane przez OECD. Jego celem jest uzyskanie porównywalnych danych o umiejętnościach uczniów, którzy ukończyli 15. rok życia. Obejmuje trzy kategorie: czytanie i interpretacja, matematyka, nauki przyrodnicze.
Jednostka stosowana do określania pojemności (statków i portów morskich), wyrażona jako ekwiwalent jednego kontenera o długości 20 stóp czyli objętości około 39 metrów sześciennych.
Związki chemiczne, budulec niektórych minerałów i skał na Ziemi, złożone z tlenu (O) i innych pierwiastków.
Bezbarwny lub o zróżnicowanej kolorystyce, minerał z gromady krzemianów, powszechny, ceniony w jubilerstwie (to jego główne zastosowanie). Charakteryzuje się wysoką twardością w skali Mhosa wynoszącą 8.
Lokalny układ rzeźby terenu o istotnym znaczeniu dla klimatu lokalnego. Tereny położone w obniżeniu będą zimą i o poranku chłodniejsze, ze względu na zaleganie powietrza. Z kolei obszary położone na wzniesieniach mają większą dostawę energii słonecznej, ale są też bardziej narażone na wiatr.
Skała osadowa pochodzenia organicznego (ze szczątków roślinnych). Zawiera poniżej 60% węgla w swoim składzie. W niektórych krajach znajduje zastosowanie jako opał, powszechniej wykorzystywany jest w medycynie i ogrodnictwie.
Jeden z zaawansowanych procesów glebotwórczych, intensywny rozkład materii roślinnej i jej przekształcanie w torf pod wpływem bakterii (i grzybów), w warunkach stałego uwilgotnienia, którego źródłem są wody opadowe, podsiąkające lub zalewające teren.
Typ bagna o silnym i stałym uwilgotnieniu z procesem glebotwórczym prowadzącym do powstawania torfu. Torfowiska dzielą się na wysokie – zasilane opadami atmosferycznymi oraz niskie – zasilane wodami podziemnymi oraz wodami rzeki i jezior otaczających.
Jeden z dwóch typów torfowisk, które zasilane jest podsiąkającymi wodami podziemnymi oraz napływającymi wód rzek i jezior otaczających obszar torfowiska.
Jeden z dwóch typów torfowisk, które zasilane jest opadami atmosferycznymi.
Lokalna nazwa na trąbę powietrzną używana w USA.
Procentowa część produkcji rolniczej przeznaczona na sprzedaż.
Model rodziny oparty na wartościach chrześcijańskich w kręgu cywilizacji zachodniej, zakładający istnienie rodziny w postaci małżeństwa mężczyzny i kobiety i ich dzieci, z reguły w liczbie 3 i więcej. Rodzina tradycyjna odrzuca stosowanie antykoncepcji, a małżeństwo jest w niej trwałe i nierozerwalne.
Jedna z form transportu eolicznego. W toku tego procesu materiał jest przesuwany po podłożu bez odrywania się od niego.
Pojęcie odnoszące się do lądolodu, lodowca górskiego lub morza (oceanu), oznaczające powiększanie się jego powierzchni i zajmowanie (zlodzenie/zalewanie) nowych obszarów.
Etap ekspansji lodowca. Jęzor lodowca górskiego schodzi coraz niżej w dół góry, a lądolód powiększa swój rozmiar we wszystkich kierunkach.
Proces parowania wody z roślin (zieleni).
Dział usług, jedna z dwóch (obok łączności) składowych komunikacji. Odpowiada za przewóz ładunków i osób.
Proces przemieszczania materiału skalnego.
Jeden z podtypów transportu lądowego, obejmuje ruch odbywający się po drogach m.in. transport samochodowy i transport niezmechanizowany (w tym transport juczny).
Typ transportu, w którym wykorzystuje się więcej niż jeden środek transportu, gdzie towar musi ulec przeładowaniu z wykorzystaniem przystosowanych do tego urządzeń technicznych. Podstawową zasadą jest oparcie takiego transportu o łatwą w przeładunku, zestandaryzowaną jednostkę ładunkową – najczęściej kontener.
Jeden z podtypów transportu drogowego niezmechanizowanego, mówimy o nim w przypadku gdy osoby i ładunki przewożone są na grzbiecie wykorzystywanych do tego zwierząt.
Jeden z podtypów transportu szynowego, obejmuje przewóz ładunków i osób z wykorzystaniem pociągów.
Jeden z podtypów transportu powietrznego, obejmuje ruch odbywający się ponad powierzchnią ziemi (w atmosferze i w kosmosie) z wykorzystaniem statków kosmicznych (rakiet i wahadłowców).
Jeden z trzech typów transportu wyróżnianych ze względu na środowisko występowania, obejmuje podtypy takie jak: transport drogowy, szynowy, przesyłowy i linowy.
Jeden z podtypów transportu lądowego, obejmuje ruch odbywający się z wykorzystaniem wyciągów, dźwigów (w tym wind) i kolei linowych.
Jeden z podtypów transportu powietrznego, obejmuje ruch odbywający się ponad powierzchnią ziemi (w granicach atmosfery) z wykorzystaniem samolotów i śmigłowców. Najważniejszy środek transportu w turystyce międzypaństwowej oraz w przewozie osób między kontynentami.
Typ transportu, najczęściej drogowego (autobusy i trolejbusy) i szynowego (tramwaje i metro) wykorzystywany na terenie obszaru zurbanizowanego do organizacji według rozkładu jazdy transportu zbiorowego. Może obejmować także pojazdy dzierżawione do transportu indywidualnego (hulajnoga elektryczna, rower miejski) i grupowego (samochody na wynajem, taksówki), czasami środki transportu wodnego (tramwaj wodny). Często (niepoprawnie) potocznie nazywany komunikacją miejską.
Jeden z podtypów transportu wodnego, obejmuje ruch statków odbywający się po powierzchni mórz i oceanów. Najważniejszy środek transportu ładunków na duże odległości, zwłaszcza w ruchu międzykontynentalnym.
Jeden z podtypów transportu drogowego, który do pracy transportowej (przewozu ładunków i osób) wykorzystuje siłę mięśni. W jego obrębie możemy wyróżnić transport pieszy, transport juczny oraz transport zaprzęgowy.
Jeden z trzech typów transportu wyróżnianych ze względu na środowisko występowania, obejmuje dwa podtypy: transport lotniczy i kosmiczny
Jeden z podtypów transportu lądowego, obejmuje ruch odbywający się z wykorzystaniem linii energetycznych, rurociągów i taśmociągów.
Jeden z podtypów transportu drogowego, obejmuje przewóz ładunków i osób z wykorzystaniem pojazdów samochodowych. Najważniejszy środek transportu odpowiadający za największą część światowej pracy przewozowej ładunków i osób.
Jeden z podtypów transportu lądowego, obejmuje ruch odbywający się po szynach m.in. transport kolejowy, tramwajowy oraz metro.
Jeden z podtypów transportu wodnego, obejmuje ruch jednostek pływających (statków, barek) odbywający się po rzekach i jeziorach.
Jeden z trzech typów transportu wyróżnianych ze względu na środowisko występowania, obejmuje dwa podtypy:transport (wodny) śródlądowy i transport morski.
Jeden z podtypów transportu drogowego niezmechanizowanego, mówimy o nim w przypadku gdy osoby i ładunki umieszczone są na wozie ciągniętym przez zwierzęta.
Występujące na wszystkich kontynentach (za wyjątkiem Antarktydy), jednak najczęściej w USA ekstremalne wiatry o ruchu wirowym, tworzące się nad lądem na styku wilgotnego ciepłego powietrza i chłodnego suchego powietrza, o dość skomplikowanym mechanizmie powstawania. Mogą nieść za sobą katastrofalne zniszczenia.
Pierwszy okres Mezozoiku, nastąpił bezpośrednio po Kambrze z ery Paleozoicznej, a przed Jurą. Trwał w okresie od 252 mln lat do 201 mln lat BP (51 mln lat). Ważniejsze wydarzenia:
- Orogeneza Hercyńska (Waryscyjska) dobiega końca
- Rozpoczyna się Orogeneza Alpejska
- Pangea zaczyna się rozpadać na Gondwanę i Laurazję – kontynenty zaczynają przemieszczać się w kierunku dzisiejszego położenia, zaczyna powstawać Ocean Atlantycki i Ocean Indyjski
- Pojawiają się pierwsze dinozaury, rozpoczyna się ekspansja gadów
- Pojawiają się prymitywne ssaki
- Następuje Wielkie Wymieranie Triasowe – zagłada około 80% organizmów morskich (np. liczne ryby i koralowce) oraz wiele gatunków lądowych min. płazów
Jeden z elementów pionowej budowy atmosfery, cienka warstwa o grubości około 1-2 km na granicy Troposfery i Stratosfery (na wysokości około 12 km nad poziomem morza). Charakteryzuje się stałą temperaturą około -60°C.
Jedna z warstw atmosfery, występująca bezpośrednio nad powierzchnią Ziemi. Sięga od poziomu morza do średnio 12 kilometrów. Wyższe poziomy osiąga w strefie międzyzwrotnikowej (więcej ciepła – wyższa troposfera) do około 16-18 kilometrów (nad zwrotnikami). Najniżej sięga nad biegunami (zimno – niższa troposfera) do około 6-8 kilometrów. Temperatura średnia na Ziemi wynosi 15°C i spada wraz z wysokością średnio o 0,6°C na każde 100 metrów. Na granicy troposfery osiąga średnią wartość około -60°C. Średnie ciśnienie przy powierzchni wynosi 1013 hPa i stale spada wraz z wysokością o około 11,5 hPa na każde 100 metrów. Na granicy troposfery osiąga wartość około 200 hPa. Troposfera skupia 80% masy atmosfery i niemal całą parę wodną, jest to także sfera kształtowania klimatu i pogody.
Grupa roboczej współpracy trzech państw: Polski, Niemiec i Francji, utworzona w 1991 r. Przez wiele lat faktycznie grupa decydująca o kierunku rozwoju Unii Europejskiej, po 2015 r. utraciła dawne znaczenie.
Inicjatywa polityczna i gospodarcza państw Unii Europejskiej obszaru Europy Środkowej, Środkowo-Wschodniej i Środkowo-Południowej, zapoczątkowana w 2015 r., skupiona wokół regionalnego przywództwa Polski, będąca rozszerzeniem Grupy Wyszehradzkiej (V4). Skupia 12 państwa między morzami: Bałtyckim, Czarnym i Adriatyckim, których celem jest obrona wspólnych interesów w obrębie UE. Historycznie nawiązuje do międzywojennej koncepcji Międzymorza.
Technika uprawy ziemi polegająca na podzieleniu pola na trzy części, z których dwie przeznacza się pod uprawę innych gatunków roślin, a trzecią część pozostawia się jako ugór.
Regionalny przysmak Pomorza, truskawka uprawiana na terenie Kaszub na Pojezierzu Pomorskim. Wykorzystuje naturalnie sprzyjające warunki terenowo-klimatyczne. Nazwa wyrobu wpisana została na listę Chronionych Oznaczeń Geograficznych.
Jedna z kluczowych skamieniałości przewodnich – marker geologiczny ery paleozoicznej. Biologicznie jest wymarłym morskim stawonogiem. Występuje w skałach pochodzenia ode wczesnego kambru, do końca permu.
Roślina przemysłowa należąca do cukrodajnych. Cechuje się dużymi wymaganiami w zakresie temperatury, a zwłaszcza opadów (nawet około 1500 mm rocznie), wymagają także dobrych gleb. Światowa produkcja w 2018 r. wyniosła bardzo dużo, bo aż 1907 mln ton.
Bagno występujące jako wierzchnia warstwa na płytkim, zarastającym jeziorze przy jego linii brzegowej, mająca charakter unoszącego się na wodzie “kożucha”.
Drgania skorupy ziemskiej, których przyczyną jest powstawanie naprężeń skorupy ziemskiej, a następnie ich rozładowywanie przez uwolnienie olbrzymiej energii w postaci fal sejsmicznych. Przyczyny trzęsienia ziemi mogą być:
- tektoniczne – 90% wszystkich trzęsień, efekt ruchu płyt litosfery (zwłaszcza kolizyjnego, a w drugiej kolejności przesuwczego), mają też największą siłę.
- wulkaniczne – 7%, związane z erupcją wulkanu, najczęściej krótkotrwałe i o umiarkowanej sile.
- zapadliskowe (zapadowe) – 3%, są skutkiem zapadnięcia się terenu np. stropu jaskini na obszarze krasowym lub innych próżni w skałach, są wybitnie lokalne i bardzo słabe.
- antropogeniczne – <1%, niezwykle rzadkie, wywołane działalnością człowieka np. potężnymi eksplozjami lub zapadnięciem się terenu nad kopalnią głębinową.
Jedno z głównych zwierząt (świnia) gospodarskich wykorzystywanych w rolnictwie. Cechuje się dość duża dochodowością, za sprawą szybkiego przyrostu masy świni i dużej popularności mięsa. Ograniczeniem dla wieprzowiny są religijne zakazy w islamie i judaizmie. Świnie hoduje się przeważnie w trybie przemysłowym. Produkcja nastawiona jest głównie na mięso i skóry. Światowe pogłowie w 2018 r. wyniosło 978 mln sztuk i nieznacznie wzrastało.
Ogromna fala, wywołana ruchami tektonicznymi skorupy ziemskiej np. trzęsieniem ziemi lub wybuchem wulkanu. Ponieważ dla wystąpienia tsunami potrzebne są duże ilości wody oraz pobudzenie w postaci wibracji, fale te nie występują na płytkich wodach, ani na obszarach pozbawionych aktywności sejsmicznej. Dogodnym miejscem dla powstawania tsunami jest Ocean Spokojny i w mniejszym stopniu – Ocean Indyjski. Fala porusza się z ogromną prędkością nawet kilkuset kilometrów na godzinę. Wysokość fali na środku oceanu jest niewielka, ale rośnie wraz ze zbliżaniem się do brzegu (wzburzona woda nie mieści się w zbiorniku). Spiętrzona w pasie brzegowym potrafi osiągać wysokość kilkudziesięciu metrów. Sam moment uderzenia poprzedzony jest cofnięciem się wody wgłąb oceanu. Ze względu na siłę uderzenia, tsunami niesie katastrofalne skutki, potrafi niszczyć całe miasta i zabijać tysiące ludzi.
Skała pochodząca z materiału piroklastycznego, jest lekka, zwięzła i porowata, należy do grupy skał osadowych. Tworzą się na niej żyzne gleby.
Jedna ze stref klimatyczno-roślinnych, obejmuje obszar dalekiej północny Kanady i Eurazji, ponadto występuje na Alasce, Grenlandii i Islandii, niemal wyłącznie na półkuli północnej (za wyjątkiem skrajnie południowych brzegów Ameryki Południowej). Dominuje tu klimat okołobiegunowy subpolarny, z bardzo krótkim i chłodnym “latem” oraz długą i bardzo mroźną zimą. Ze względu na brak przeszkód terenowych występują też silne wiatry. Na słabych glebach tundrowych (często oglejonych) rosną jedynie niskie trawy, mchy i porosty, gdzieniegdzie krzewy i pojedyncze drzewa. Pod ziemią występuje też wieczna zmarzlina. Szczególnym przypadkiem jest tak zwana Tundra Alpejska, która występuje poza strefą klasycznej tundry na obszarach wysokogórskich (z podobną roślinnością, ale innymi gatunkami zwierząt, np. Jakiem w Azji). Strefa przejściowa między Tundrą i Tajgą nazywana jest Lasotundrą.
Formacja roślinna podobna do tej znanej z tundry, występująca jednak poza obszarem klimatycznym tundry, zazwyczaj na obszarach wysokogórskich lub wysoko wyniesionych wyżyn, gdzie panują niskie, okresowo dodatnie temperatury. Na dużą skalę występuje min. w Tybecie.
Nieregularny, chaotyczny, wielokierunkowy ruch powietrza atmosferycznego na niewielkim obszarze. Wywołana może być różnicą w nagrzewaniu obszarów albo różnicami w lokalnym ukształtowaniu powierzchni. Taki ruch powietrza stanowi zagrożenie w transporcie lotniczym.
Jedna z form rzeźby wysokogórskiej powstającej przy udziale lodowca górskiego, szczyt lub skała o ścianie zbliżonej do pionowej, powstała w wyniku erozji otoczenia przez działalność lodowca górskiego.
Dziedzina usług, zaliczana do najbardziej dynamicznie rozwijających się na świecie. Obejmuje wszystkie czynności osób, które podejmują dobrowolną podróż z rozmaitych powodów, ale głównie w celach wypoczynkowych lub służbowych. Turystykę od migracji różni tymczasowość i cel niezwiązany z chęcią trwałej przeprowadzki. Za graniczny czas turystyki przyjmuje się maksymalnie jeden nieprzerwany rok przebywania poza miejscem swojego stałego zamieszkania.
Podtyp turystyki wyróżniany ze względu na cel podróży. Związana jest ze służbowym celem wyjazdu – w interesach lub w związku z wykonywaną pracą (delegacja). Wśród jej podtypów można wskazać: turystykę służbową (wyjazd związany z wykonywanym zawodem), turystykę targową/wystawową (udział w targach handlowych), turystykę korporacyjną (wyjazdy integracyjne zakładu pracy lub grupy pracowników), turystykę konferencyjno-kongresową (udział w ważnym evencie zawodowym).
Podtyp turystyki wyróżniany ze względu na liczbę uczestników. Obejmuje samodzielne podróże turysty.
Jeden z rodzajów turystyki, podtyp turystyki poznawczej. Jeden z najczęściej uprawianych rodzajów turystyki. Celem turystyki krajoznawczej jest zaspokojenie ciekawości w zakresie poznania jakiegoś miejsca na świecie, które realizuje się poprzez zwiedzanie. Nieodłącznym elementem turystyki krajoznawczej jest podziwianie piękna krajobrazów przyrodniczych i kulturowych.
Podtyp turystyki wyróżniany ze względu na cel podróży. Szczególny typ turystyki, związany z wykonywaniem aktywności, gdzie konieczne jest posiadanie specjalistycznych umiejętności lub sprzętu. Istnieje bardzo wiele podtypów tego rodzaju turystyki. Niektórymi z nich są: turystyka surwiwalowa (doskonalenie umiejętności przetrwania w różnych środowiskach), turystyka rowerowa (podróże jednośladem), turystyka narciarska (w celu zjeżdżania i biegania na nartach), turystyka żeglarska (żeglowanie po morzach, jeziorach i rzekach), turystyka kajakowa (np. spływ kajakowy).
Podtyp turystyki wyróżniany ze względu na sposób organizacji wyjazdu. Obejmuje podróże, gdzie turysta samodzielnie organizuje swój wyjazd bezpośrednio u usługodawców.
Podtyp turystyki wyróżniany ze względu na cel podróży. Obejmuje wyjazdy polegające na zwiedzaniu miejsc i obiektów, obserwacji krajobrazu oraz doświadczaniu kulturowym. Jej podtypami są m.in. turystyka przyrodnicza (doświadczanie środowiska naturalnego), turystyka krajoznawcza (zwiedzanie), turystyka kulturowa (doświadczanie walorów kulturowych, artystycznych i historycznych), turystyka kulinarna (związana z chęcią doznań gastronomicznych) czy fanoturystyka (udział w wydarzeniach sportowych związany z kibicowaniem).
Podtyp turystyki wyróżniany ze względu na cel podróży. Ma na celu zaspokojenie potrzeb duchowych, związanych z religią osoby podejmującej wyjazd. Obejmuje elementy turystyki poznawczej związane z kwestiami religijnymi (turystyka religijna) oraz pielgrzymki (turystyka pielgrzymkowa).
Podtyp turystyki wyróżniany ze względu na cel podróży. Obejmuje wyjazdy których celem jest regeneracja sił fizycznych i poprawa kondycji psychicznej w obrębie działań rekreacyjnych. Obejmuje szereg aktywności, takich jak: agroturystyka (wypoczynek w gospodarstwie rolnym), turystyka handlowa (celem są zakupy), turystyka rozrywkowa (pobyt w obiektach zapewniających zabawę, np. parkach rozrywki), clubbing (udział w imprezach w klubach rozrywki), czy turystyka towarzyska (spotkania ze znajomymi).
Podtyp turystyki wyróżniany ze względu na liczbę uczestników. Obejmuje podróże organizowane w grupie.
Podtyp turystyki wyróżniany ze względu na cel podróży. Obejmuje wyjazdy mające na celu poprawę stanu zdrowia turysty poprzez pobyt w lecznicach, sanatoriach czy uzdrowiskach i korzystaniu z oferty leczniczej i rehabilitacyjnej. W jej obrębie wyróżniamy: turystykę medyczną (pobyt w ośrodku zdrowia), turystykę uzdrowiskową (sanatoria i uzdrowiska) oraz turystykę spa i wellness.
Podtyp turystyki wyróżniany ze względu na sposób organizacji wyjazdu. Obejmuje podróże, gdzie obsługa turysty zostaje powierzona jakiemuś organizatorowi, np. biuru podróży.
Roślina z grupy używek. Ma wysoką zdolność adaptacji do zróżnicowanych warunków, stąd występuje w wielu miejscach na świecie, najkorzystniejsze warunki ma jednak w ciepłych klimatach. Światowa produkcja w 2017 r. wyniosła 6,5 mln ton.
Jedna z cech fizycznych minerałów. Liczona w dziesięciostopniowej skali tzw. skali Mohsa odporność minerału na zarysowanie. Minerały są uszeregowane według wzorcowych przykładów – od najtwardszego (10) do najmiększego (1), gdzie minerały o większej twardości są w stanie zarysować minerały miększe, które nie mogą ich zarysować. Skala ma charakter względny i porównawczy.