Powrót do słownika (kliknij aby powrócić)
Zapoznaj się z definicjami poniżej lub wybierz inną literę. Aby szybko znaleźć pojęcie użyj komendy „ctrl + f” lub opcji „znajdź” w swojej przeglądarce. Aktualnie w tej sekcji znajduje się 70 definicji.
Pojęcia (kliknij, aby wyświetlić definicję):
Ogół czynności stosowanych w rolnictwie przy uprawie roślin, obejmujący czynności uprawy, nawożenia, stosowania środków ochrony roślin i czynności melioracji.
Jeden z dwunastu głównych makroregionów rolniczych. Obejmuje kraje Europy zachodniej oraz częściowo północnej. Warunki rozwoju rolnictwa są korzystne. Dominuje zmechanizowane rolnictwo intensywne kapitałochłonne z dużym wykorzystaniem środków chemicznych, oparte o średniej wielkości gospodarstwa nastawione na produkcję zbóż, rozwinięte jest ponadto sadownictwo i produkcja warzyw. Oprócz bydła duże znaczenie odgrywa drób i trzoda chlewna. Zatrudnienie w rolnictwie jest niskie, bardzo wysoka jest towarowość.
Zjawisko optyczne, będące wynikiem ruchu obiegowego Ziemi wokół Słońca oraz ruchu obiegowego Księżyca wokół Ziemi. Do zjawiska dochodzi gdy Księżyc znajdzie się pomiędzy Ziemią i Słońcem. Księżyc całkowicie przesłania widok Słońca dla pasa o szerokości maksymalnie kilkuset kilometrów. Przesłonięty obszar jest niewielki, stąd zjawisko nie jest często obserwowalne. Niekiedy widzimy je w postaci częściowego zaćmienia.
Zjawisko optyczne, będące wynikiem ruchu obiegowego Ziemi wokół Słońca oraz ruchu obiegowego Księżyca wokół Ziemi. Do zjawiska dochodzi gdy Ziemia znajdzie się pomiędzy Słońcem i Księżycem. Ziemia całkowicie lub częściowo przesłania Księżyc, ze względu na znacznie większe od niego rozmiary. Zjawisko jest częste i powszechnie obserwowane w dowolnym miejscu na Ziemi.
Jedna z erozyjnych form fluwioglacjalnych, najczęściej koliste i niezbyt głębokie oczko wodne, utworzone przez wytapiającą się w zagłębieniu bryłę martwego lodu, która utknęła w nim wraz z wycofywaniem się lądolodu.
Element polityki przestrzennej, całokształt działań polegających na kształtowaniu i organizacji użytkowania przestrzeni według przyjętych założeń i planów (np. Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego). Efektem działań jest nadanie przestrzeni lub jej fragmentom określonych funkcji.
Płytki zbiornik odcięty od morza mierzeją, podobny do zatoki ale zasilany wodami uchodzących do niego rzek. Najczęściej ma niewielkie połączenie z morzem i bardzo słabą wymianę wód. Jest zwykle płytki i słabo zasolony, często silnie zarastający.
Jedna z mieszanych odmian człowieka, powstała na skutek połączenia odmiany żółtej i czarnej. Szczególnie licznie występuje w Ameryce Południowej.
Jeden z negatywnych skutków górnictwa wykonywanego w kopalni głębinowej, polegający na zawaleniu się terenu nad poziomem kopalni, na skutek wydobycia zalegającego pod masą ziemi surowca.
Jedna z form krasu powierzchniowego, zawalony strop jaskini krasowej mający bezpośredni kontakt z powierzchnią Ziemi.
Obszar rozległego obniżenia, zrzucony w czasie powstawania uskoku tektonicznego.
Jeden z pozaprzyrodniczych czynników lokalizacji przemysłu. Obejmuje instytuty naukowe i badawcze oraz uczelnie wyższe, które zapewniają napływ innowacji oraz wykwalifikowanej kadry, a także mogą wspierać proces badawczy i wdrożeniowy.
Największa z pięciu planowanych tam na rzece Omo w Etiopii. Trzecia największa hydroelektrownia w Afryce uruchomiona w 2016 r. Łączna moc zainstalowana wynosi 1,9 GW, a powierzchnia utworzonego zbiornika wynosi 210 km2.
Ilość soli rozpuszczonej w wodzie morskiej (oceanicznej) mierzona w promilach (‰), a więc w cząstkach na tysiąc (gdzie 1% = 10‰). Średnie zasolenie wody oceanicznej (przy powierzchni) to niecałe 35‰.
Przyrost naturalny na poziomie zapewniającym zastąpienie pokoleń wymierających następnymi. Przyjmuje się, że zastępowalność pokoleń jest uzyskana, jeżeli dzietność kobiet sięga co najmniej 2,1-2,15. Poniżej tej wartości społeczeństwa wymierają, a powyżej – rozwijają się.
Mniejsze akweny w obrębie mórz, przylegające do lądów. Zatoki najczęściej są otoczone lądem z 3 stron. Oddzielona od otwartego morza piaszczystym wałem np. kosą. Z reguły jest mniej zasolona i płytsza niż otwarte morze.
Jeden z układów barycznych. Powstaje na peryferiach niżu – pomiędzy dwoma wyżami, izobary na mapie mają kształt litery “V”.
Zatoka morska Oceanu Atlantyckiego położona u wybrzeży Kanady (45°00′N 65°45′W), gdzie występuję najwyższe notowane na Ziemi pływy morskie, których wysokość może sięgać nawet niemal 20 metrów.
Kolegialny organ wykonawczy powiatów (ziemskich), powoływany i odwoływany przez radnych rady powiatu. Na czele zarządu powiatu stoi starosta powiatu.
Kolegialny organ wykonawczy województw, powoływany i odwoływany przez radnych sejmiku województwa. Na czele zarządu województwa stoi marszałek województwa.
Morski statek transportowy przeznaczony do przewozu paliw płynnych, nazywany także statkiem-cysterną.
Pochylona powierzchnia terenu, dotyczy zwłaszcza form wklęsłych takich jak fragment kotliny lub doliny, ale też może być używane podobnie jak stok w odniesieniu do form wypukłych.
Punkt na sferze niebieskiej położony dokładnie naprzeciw nadiru, znajduje się pionowo nad przyjętym obserwatorem.
Jedna z indywidualnych form ochrony przyrody w Polsce. Obejmuje fragment krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne. W Polsce wyznaczono do tej pory 270 takich obiektów (2021).
Trzecia planeta od Słońca (średnio 149,6 mln km odległości od Słońca), nazywana “błękitną planetą” – ze względu na duży udział oceanów w powierzchni (71%). Jest jedyną planetą w Układzie, na której występuje życie biologiczne, co zawdzięcza korzystnym minerałom, wodzie w stanie ciekłym oraz sprzyjającej temperaturze (średnio ~15°C). Nie bez znaczenia jest także istnienie pola magnetycznego, chroniącego przed wiatrem słonecznym.
Część obecnego terytorium Polski, przyznana naszemu krajowi po 1945 r. kosztem pokonanych Niemiec (III Rzeszy). Obejmuje województwa północne i zachodnie Polski: warmińsko-mazurskie, zachodniopomorskie, lubuskie, dolnośląskie, opolskie oraz we fragmentach: pomorskie, wielkopolskie i śląskie. Nazwa nawiązuje do „odzyskania” tego terytorium, które było częścią Polski utworzonej przez dynastię Piastów m.in. Mieszka I i Bolesława Chrobrego, ale potem przez setki lat znajdowało się pod panowaniem niemieckim.
Roślina alimentacyjna należąca do bulwiastych i korzeniowych. Ma niewielkie wymagania glebowe i klimatyczne, dobrze znosi trudne warunki, a szkodzi mu nadmiar wody oraz mróz. Wyróżnia się dużą pracochłonnością. W 2018 r. światowa produkcja wynosiła 368 mln ton.
Jedna z klimatycznych pór roku w Polsce, wyróżniana w każdym wariancie (6 i 8 klimatycznych pór roku), jako obejmująca okres o średnich dobowych temperaturach poniżej 0°C.
Jeden z dwóch rodzajów prądów morskich, charakteryzujący się temperaturą niższą od wód otaczających. Skutkiem prądu zimnego jest spadek temperatury i spadek opadów na obszarze jego oddziaływania. Prądy zimne mają swój początek w strefie okołobiegunowej skąd wypływają ku strefom umiarkowanym.
Potoczne określenie stosowane w celu zobrazowania roli turystycznej Zakopanego (relatywnie niewielkiego miasta), które w okresie zimowym nawiedzane jest przez miliony turystów, stając się tym samym jednym z najbardziej zaludnionych (tymczasowo) miejsc w Polsce.
Różne zdarzenia świadczące o możliwości wystąpienia w bardzo bliskiej przyszłości trzęsienia ziemi. Należą do nich:
- deformacje powierzchni ziemi
- zmiana poziomu wody w jeziorach i studniach
- zmiana poziomu ropy naftowej w szybach
- wydobywanie się z litosfery radonu
- niespokojne zachowanie zwierząt
Skała osadowa okruchowa zwięzła, powstała na skutek lityfikacji żwiru. Znajduje zastosowanie w budownictwie.
Skała wapienna z dewonu, występująca w Górach Świętokrzyskich. Wykonano z niej pierwszą Kolumnę Zygmunta – stąd nazwa skały.
Obszar lądowy, z którego wody spływają do jednego morza lub oceanu.
Obszar lądowy, z którego wody spływają do jednej rzeki.
Seria zlodowaceń plejstoceńskich obejmująca: Zlodowacenie Liwca, Zlodowacenie Krzny, Zlodowacenie Odry i Zlodowacenie Warty. Trwały łącznie w okresie 430 – 130 tys. lat BP (w tym faza Odry i Warty w latach 300 – 130 tys. lat BP). Objęły duży obszar Polski, aż do jej części środkowo-południowej, sięgając do północnych granic dzisiejszego pasa wyżyn, a nawet dalej na południe.
Najstarsze ze zlodowaceń plejstoceńskich, które pojawiło się na obszarze Polski w latach 1,2 mln – 950 tys. lat BP. Objęło tereny środkowej i północno-wschodniej Polski oraz niewielki fragment dzisiejszego Pobrzeża Szczecińskiego.
Seria zlodowaceń obejmująca: Zlodowacenie Nidy, Zlodowacenie Sanu I i Zlodowacenie Sanu II, które miały miejsce w okresie 780 – 430 tys. lat BP. Objęło największy obszar Polski ze wszystkich zlodowaceń plejstoceńskich, w czasie Zlodowacenia Sanu II niemal cały kraj znalazł się pod lodem, za wyjątkiem fragmentu Sudetów i Karpat.
Ostatnie ze zlodowaceń plejstoceńskich, które objęło część północnej Polski z maksymalnym zasięgiem do południowej granicy dzisiejszego pasa pojezierzy. Trwało od około 115 tys. lat BP przez około 100 tys. lat. Odegrało największą rolę w uformowaniu rzeźby północnej Polski, szczególnie pasa pojezierzy, którego efektem jest obecność licznych form młodoglacjalnych oraz tysięcy jezior polodowcowych.
Zamarznięcie oceanów i mórz w obszarach okołobiegunowych, które ma najczęściej charakter sezonowy.
Jeden z rodzajów znaków stosowanych na mapie i opisanych w legendzie. Ma charakter podłużny i objaśnia rzeczywiste obiekty o wydłużonym kształcie takie jak drogi, rzeki czy linie energetyczne. Znaki liniowe stosuje się w odniesieniu do obiektów, których najistotniejszym parametrem jest długość.
Jeden z rodzajów znaków stosowanych na mapie i opisanych w legendzie. Ma charakter obszarowy i objaśnia rzeczywiste obiekty zajmujące rozległe przestrzenie takie jak strefy zabudowy, lasy czy duże zbiorniki wodne. Znaki powierzchniowe stosuje się w odniesieniu do obiektów, których najistotniejszym parametrem jest powierzchnia.
Jeden z rodzajów znaków stosowanych na mapie i opisanych w legendzie. Ma charakter punktowy i objaśnia rzeczywiste obiekty o niewielkich wymiarach i ściśle określonej lokalizacji. Znaki punktowe stosuje się w odniesieniu do obiektów, których parametry nie mają istotnego znaczenia, a kluczowy jest sam fakt ich wystąpienia w danym miejscu.
Obszar rozległego wyniesienia terenu, wywyższony w czasie powstawania uskoku tektonicznego.
Jeden z elementów zrównoważonego rozwoju, takie prowadzenie działalności turystycznej, które pozwoli na zachowanie walorów przyrodniczych i kulturowych dla przyszłych pokoleń, rozwój turystyki w perspektywie wieloletniej.
Takie gospodarowanie przez człowieka, które będzie minimalizować negatywny wpływ na środowisko naturalne i zapewni możliwość korzystania ze środowiska naturalnego przez przyszłe pokolenia.
Stopień jednolitości etniczno-narodowej danego kraju wyrażany najczęściej w procentach.
Granica warstwy wodonośnej, występująca na styku strefy aeracji i strefy saturacji. Zwierciadło może mieć charakter swobodny, gdy od powierzchni gruntu nie jest ograniczona przez skały nieprzepuszczalne lub napięty, gdy warstwa wodonośna jest z obu stron ograniczona skałami nieprzepuszczalnymi. Na rozmaitych rycinach i ilustracjach, zwierciadła swobodne oznacza się odwróconym trójkątem o jasnym zabarwieniu, zaś napięte – o ciemnym zabarwieniu.
Zniszczony, rozdrobniony i luźny materiał skalny powstający w procesie wietrzenia, podatny na dalsze działanie procesów transportu i akumulacji.
Jeden ze szczególnych równoleżników o położeniu 23°26’N (zwrotnik Raka) lub 23°26’S (zwrotnik Koziorożca). Wyznacza północną i południową granicę strefy międzyzwrotnikowej, w której słońce może górować pod kątem 90°.
Jedna ze stref klimatyczno-roślinnych, formacja podobna do wilgotnego lasu równikowego, ale o innej genezie deszczu, który jest wynikiem nadmorskiego położenia i oddziaływania ciepłych prądów morskich z większymi wahaniami temperatury i dużą amplitudą opadów. Roślinność jest podobna, ale mniej różnorodna niż w lesie równikowym. Pewną odmianą są min. lasy bambusowe. Występuje często na granicy lasu równikowego, a także samodzielnie, na duża skalę w Azji wschodniej (południowe Chiny, południowa Japonia) oraz w południowo-wschodnim USA, zwłaszcza na Florydzie. Oprócz gleb typowych dla strefy międzyzwrotnikowej pojawiają się gleby cynamonowe.
Miejsce – najczęściej niewielki otwór w utworach skał nieprzepuszczalnych, którym wody podziemne wypływają na powierzchnię. Woda może wypływać w dół pod wpływem grawitacji (źródła zstępujące) lub być wypychana ku górze pod wpływem ciśnienia (źródła wstępujące).
Nietypowy rodzaj źródła, którym woda podziemna pod wysokim ciśnieniem (uwięziona między dwiema warstwami skał nieprzepuszczalnych) wypływa z niecki artezyjskiej.
Typ źródła zasilanu wodami spływającymi grawitacyjnie przez skały przepuszczalne ku dolinie (typ zstępujący) lub w miejscu, gdzie dolina przecina utwory skał nieprzepuszczalnych (typ wstępujący).
Typ źródła zasilany wodami gromadzącymi się w jaskiniach zbudowanych ze skał krasowych (najczęściej po opadach). W zależności od typu – tworzą wypływy krasowe (typ zstępujący) lub wywierzyska pod silnym ciśnieniem hydrostatycznym (typ wstępujący). Źródło powstaje na granicy skał krasowych i powierzchni Ziemi.
Typ źródła zasilany wodami spływającymi grawitacyjnie w utworach skał przepuszczalnych. Źródło jest przesunięte na skraj osuwiska, które odcięło miejsce przecięcia warstwy przepuszczalnej przez powierzchnię Ziemi.
Typ źródła zasilany wodami gromadzącymi się w podziemnym nieckowatym zagłębieniu złożonym z utworów skał przepuszczalnych (o spągu przepuszczalnym lub nieprzepuszczalnym). Źródło występuje w miejscu przelania się wody przez granice powierzchni Ziemi. Mogą być zstępujące lub wstępujące.
Typ źródła zasilany wodami spływającymi przez wąskie szczeliny w grupach skał nieprzepuszczalnych. Źródło występuje w miejscu przecięcia szczeliny przez powierzchnię Ziemi. Mogą być zstępujące lub wstępujące.
Typ źródła zasilany wodami spływającymi przez skały przepuszczalne otoczone skałami nieprzepuszczalnymi. Źródło występuje w miejscu przesunięcia (uskoku) skał względem pierwotnego położenia – na granicy z powierzchnią Ziemi. Mogą być zstępujące lub wstępujące.
Typ źródła zasilany wodą spływającą grawitacyjnie w nachylonych utworach skał przepuszczalnych otoczonych przez skały nieprzepuszczalne. Źródło występuje na granicy skał nieprzepuszczalnych i powierzchni Ziemi.
Jeden z najważniejszych metali wykorzystywanych na świecie, wykorzystywany jest przede wszystkim do produkcji stali, z której z kolei wytwarza się niezliczone elementy w budownictwie, przemyśle elektromaszynowym czy środków transportu. Światowe wydobycie wynosiło w 2019 r. 2,5 mld ton.
Wklęsła forma ukształtowania terenu (o kształcie litery „V”), najczęściej występująca w górach, powstaje w procesie ruchów masowych (odpadania), stopniowo rzeźbiona przez odpadający i toczący się materiał, niekiedy wzmagany płynącą wodą.
Jedna z form krasu powierzchniowego, występujące naprzemiennie bruzdy skał wapiennych (żłobki) oraz rozdzielające je grzbiety (żebra). Wyrzeźbione przez wody płynące.
Obywatel państwa Izrael albo wyznawca Judaizmu zamieszkujący poza Izraelem.
Jedna z form występowania złóż surowców mineralnych. Złoże przebiegające w poprzek starszych skał, wypełniające szczeliny i spękania między nimi. Może dotyczyć wielu surowców, np. złota, granitu.
Roślina alimentacyjna należąca do zbóż. Ma małe wymaganiach glebowe i klimatyczne, dobrze radzi sobie w trudnych warunkach, zwłaszcza w mniej korzystnej odmianie klimatu umiarkowanego. Światowa produkcja w 2018 r. wynosiła 12 mln ton.
Żywność pochodząca z gospodarstwa ekologicznego, oznaczona stosownym certyfikatem „euroliścia” – dającym gwarancję jej ekologicznego pochodzenia i spełniania restrykcyjnych norm produkcji.
Rodzaj żywności produkowanej w rolnictwie, która poddana została modyfikacji genetycznej, np. w celu zmniejszenia wymagań co do środowiska przyrodniczego, podniesienia odporności na choroby czy poprawy wyglądu, zapachu i smaku, ale też wielkości uzyskiwanego towaru.
Naturalna zdolność gleby do zaspokojenia potrzeb życiowych (wody, powietrza, składników pokarmowych) porastającej ją roślinności.
Skała osadowa okruchowa luźna, o wielkości ziarna od 0,2 do 2 cm. Występuje pospolicie, zwłaszcza na obszarach polodowcowych. Powszechnie wykorzystywany w budownictwie drogowym.