Transport, jako bardzo istotny element działalności usługowej i jedna z podstawowych aktywności człowieka, w istotny sposób wpływa na warunki życia ludzi, ale też stan środowiska. Trudno wyobrazić sobie rezygnację z transportu, ale można zorganizować go tak, by miał charakter bardziej zrównoważony.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Człowiek a środowisko

VI Transport a środowisko

1. Pozytywny wpływ transportu na życie człowieka

Transport należy do czynności niezbędnych w życiu człowieka, a rozwój tej dziedziny usług niesie za sobą wiele korzyści.

Oszczędność pieniędzy

Dzięki dynamicznemu rozwojowi technologicznemu oraz wolnorynkowej konkurencji, transport jest relatywnie tani w porównaniu z jego kosztami z przeszłości historycznej. Duże oszczędności widoczne są zwłaszcza w zakresie indywidualnych przewozów pasażerskich. Za sprawą powszechnej dostępności do uprawnień kierowania pojazdami samochodowymi oraz dzięki dynamicznego rozwojowi przemysłu, bardzo tani stał się przede wszystkim transport samochodowy. Również transport kolejowy obniżył koszty przewozów, co wiąże się przede wszystkim z lepszą organizacją (np. zabezpieczeniem oferty stałych podróży na wybranych liniach) oraz w związku z rozwojem infrastruktury. Ostatnim akcentem w obniżeniu kosztów transportu jest rozwój tanich linii lotniczych. Wszystkie te czynniki składają się na możliwość względnie taniego i dobrze zorganizowanego podróżowania.

Nowe technologie i lepsza organizacja produkcji pozwoliły praktycznie każdemu człowiekowi na świecie stać się posiadaczem własnego samochodu

Źródło: https://www.parkiet.com/apps/pbcsi.dll/storyimage/PA/20200410/ANALIZY/304109998/AR/0/AR-304109998.jpg?imageversion=MT1&AlignV=center

Również w zakresie przewozów ładunków, obserwujemy znaczne oszczędności. Widoczny jest tutaj podobny jak w przypadku transportu pasażerów wpływ transportu samochodowego i kolejowego, ale w znacznym stopniu przyczynił się do tego rozwój transportu morskiego. Największą zasługę w obniżeniu kosztów miał rozwój konteneryzacji. Dzięki temu zjawisku efektywność przewozu ładunków oraz możliwość przewozu bardzo zróżnicowanych towarów na duże odległości znacznie wzrosła. Dodatkowym impulsem był rozwój infrastruktury transportu morskiego. Wszystkie te zagadnienia przyczyniły się do radykalnej poprawy wydolności transportu ładunków (obniżenie kosztów, wzrost masy ładunków). Podobne zasługi dla ograniczenia kosztów transportu spowodowało wynalezienie i rozwój transportu przesyłowego.

Rozwój konteneryzacji był wielką rewolucją w transporcie morskim. Obecnie w ten sposób przewozi się 90% ładunków drobnicowych

Źródło: https://www.gospodarkamorska.pl/zdjecia/artykul/49171/6097/600×600/3/hmm_algeciras_2-800×450.jpg

Oszczędność czasu

Nowe technologie oraz lepsza organizacja w transporcie przyczyniają się także do zmniejszenia czasu potrzebnego do poświęcenia na podróż. Jeszcze 100 lat temu, aby dostać się z jednego kontynentu na inny (np. z Europy do Ameryki Północnej) trzeba było udać się w rejs (dodatkowo bardzo kosztowny), który mógł trwać od kilku dni do nawet kilku tygodni. Dzięki rozwojowi transportu lotniczego, dziś w dowolne miejcie na świecie z dowolnego innego miejsca, można dostać się zwykle w ciągu kilku-kilkunastu godzin. Rozwój infrastruktury transportu samochodowego i kolejowego oraz nowe technologie (lepsze i szybsze samochody, koleje dużych prędkości), pozwoliły znacząco skrócić także czas podróży w obrębie poszczególnych państw i kontynentów, w tym podejmowanych przez indywidualnych podróżnych jak i w ramach transportu zbiorowego.

Oszczędność czasu w transporcie samochodowym jest możliwa m.in. dzięki budowie sieci dróg szybkiego ruchu

Źródło: https://cloudfront-us-east-1.images.arcpublishing.com/ajc/WCQ7GJEEYUNDRQ46NW2BPYJS5Q.jpg

Duży wpływ na oszczędność czasu w transporcie ładunków, miało wybudowanie i otwarcie Kanału Sueskiego (1869) oraz Kanału Panamskiego (1920). Dzięki obu tym potężnym inwestycjom, możliwe stało się skrócenie czasu podróży liczonego w tygodniach. Dodatkowym atutem było jednoczesne obniżenie kosztów transportu morskiego (krótszy czas pracy załogi i mniejsze zużycie materiałów i paliw). Obecnie istotna staje się perspektywa rozwoju transportu morskiego w regionach polarnych, za sprawą zmniejszania się stałej i okresowej pokrywy lodowej.

Budowa Kanału Sueskiego zmniejszyła długość morskiej drogi z Europy do Azji Wschodniej o 6500 km, a czas podróży o prawie 2 tygodnie

Źródło: https://ichef.bbci.co.uk/news/640/cpsprodpb/708C/production/_117721882_suez_taiwan_netherlands_shipping_routes_640map-nc.png

Korzystne zmiany społeczne i gospodarcze

Rozwój transportu oprócz obiektywnych parametrów mierzalnych matematycznie, odmienił także życie wielu ludzi. Wśród przykładów pozytywnych skutków można wskazać:

  • Przyspieszenie procesów globalizacji
  • Zwiększenie liczby miejsc pracy i ich większa różnorodność
  • Dynamizację rozwoju turystyki
  • Liberalizację stosunków społecznych
  • Wzrost wiedzy i świadomości świata otaczającego (podróże kształcą)
  • Przyspieszenie wzrostu globalnego PKB
  • Poprawę dostępności do dóbr i usług
  • Zwiększenie mobilności społecznej

To m.in. rozwój transportu przyczynił się do rozwoju pojęcia świata jako „globalnej wioski”

Źródło: https://www.joc.com/sites/default/files/field_feature_image/Top%2050%20global%20logisitics%20providers%20concept.jpg

2. Negatywny wpływ transportu na życie człowieka

Być może zaskakujące dla wielu jest, że transport, którego rozwój w oczywisty sposób podnosi jakość ludzkiego życia, ma także negatywny wpływ na ludzkość.

(Nie)Bezpieczeństwo w transporcie

Transport niesie za sobą ryzyko wypadku, który w zależności od okoliczności może skończyć się niewielką kontuzją, kalectwem, a nawet śmiercią. Od wielu lat prowadzone są badania na temat bezpieczeństwa różnych środków transportu. Okazuje się, że wbrew powszechnej opinii (stymulowanej manipulacją mediów), podejrzewany o wielkie tragedie transport lotniczy, jest w rzeczywistości najbezpieczniejszym środkiem transportu. Tymczasem wykorzystywany przez większość ludzi każdego dnia transport samochodowy, w rzeczywistości należy uznać za śmiertelnie niebezpieczny. Jak to możliwe?

Liczba zgonów na 1 mln pasażero-mil pracy transportowej według środków transportu w USA (średnia dla lat 2007-2019)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: https://injuryfacts.nsc.org/home-and-community/safety-topics/deaths-by-transportation-mode/

Powszechna opinia o ryzyko podróżowania samolotami, podszyta jest medialnymi doniesieniami o wielkich katastrofach, w których najczęściej nikt nie przeżył. Medialna chwytliwość takich tematów jest większa, niż codzienne informowanie o setkach lub tysiącach wypadków drogowych, w których były pojedyncze ofiary. Tymczasem dla porównania w 2019 r. na skutek wypadków drogowych w USA zginęło ponad 22 tysiące osób, podczas gdy w transporcie lotniczym tylko jedna osoba. Dlaczego transport samochodowy jest tak niebezpieczny? Właśnie dlatego, że jest dostępny dla każdego. O ile w transporcie lotniczym obsługuje nas wysoko opłacana profesjonalna kadra (szkolona przez lata), kierowcą może być każdy z nas.

Śmiertelność w wypadkach drogowych (przy tej samej wykonanej pracy transportowej) jest blisko 400-krotnie wyższa, niż w transporcie lotniczym

Źródło: https://wypadeksamochodowywpolsce.pl/wp-content/uploads/2017/12/wypadek.png

Wniosek jest bardzo prosty. Transport jest niebezpieczny dla ludzkiego życia i zdrowia. Im więcej (i dalej) osób podróżuje (zwłaszcza indywidualnie, samochodem lub motocyklem), tym więcej ginie. Według WHO od 1896 r. w wypadkach drogowych zginęło co najmniej 35 mln ludzi, czyli prawie tyle, ile mieszka w Polsce. Z kolei według danych ONZ, co roku na drogach ginie 1,2 mln ludzi. Stanowi to współcześnie bardzo poważny problem społeczny.

Hałas

Nieprzyjemne i zwykle głośne dźwięki wydawane przez środki transportu, należą do jednej z największych uciążliwości tej aktywności dla człowieka.

Głośność wybranych zjawisk w decybelach

Źródło: http://static.e-okna.pl/articles/17917_okna-zdjecia_1_png_dzwiekoszczelne-okna-poziom-glosnosci-infografika-vetrex.jpg?12

Okazuje się, że środki transportu należą do najgłośniejszych aktywności człowieka. Już zwykła droga emituje dźwięk przekraczający 70 db. Z kolei działalność lotniska wiąże się już z dźwiękiem nawet powyżej 120 db. Poziom wrażliwości ludzi na hałas jest zróżnicowany, istnieje jednak szereg badań wskazujących na to, że długotrwała ekspozycja na głośne i nieprzyjemne dźwięki ma bardzo niekorzystny wpływ na ludzką psychikę (wiąże się też z zagrożeniem rozwoju konkretnych schorzeń słuchu). Mieszkanie w bliskiej okolicy ruchliwej drogi szybkiego ruchu czy w sąsiedztwie lotniska niesie też za sobą konkretne straty ekonomiczne, obniżając wartość posiadanych nieruchomości.

Jednym z najgłośniejszych zjawisk akustycznych jest start samolotu odrzutowego

Źródło: https://www.tapeciarnia.pl/tapety/normalne/216156_samolot_start_pas_startowy.jpg

Dla niektórych osób hałas może być tak dokuczliwy, że wiąże się z koniecznością przeprowadzki. Rozwój ruchu lotniczego w Gdańsku-Rębiechowo spowodował lawinę pozwów sądowych przeciwko władzom portu lotniczego, które skutkowały dużymi odszkodowaniami dla właścicieli nieruchomości w dzielnicach takich jak Matarnia czy Kokoszki.

W celu ochrony przed hałasem podejmuje się czasem pewne działania techniczne takie jak budowa ekranów akustycznych, zwłaszcza na obszarach silnie zaludnionych

Źródło: https://sozosfera.pl/wp-content/uploads/2016/12/images/feature_image/wiele-halasu-o-ekrany-akustyczne.jpg

Kongestia

Kongestia zwana potocznie zakorkowaniem (dotykająca zwłaszcza transportu samochodowego), jest obecnie coraz poważniejszym problemem społeczno-gospodarczym. W wielu obszarach zurbanizowanych skala ruchu przekracza znacząco zdolność istniejącej infrastruktury. Problemy dotyczą nie tylko przemieszczania się, ale zwłaszcza parkowania.

Centra miast w Polsce i na świecie stały się wielkimi parkingami

Źródło: https://bi.im-g.pl/im/67/31/11/z18027111V,Plac-Teatralny-to-dzis-jeden-wielki-parking—ma-p.jpg

Polska jest jednym z państw, w których problemu braku przestrzeni w ruchu drogowym jest największy na świecie. Wynika to m.in. z jednej z najwyższych światowych wartości liczby samochodów na 1000 mieszkańców przy jednoczesnej w przeważającej większości starej i wąskiej zabudowie. Dodatkowym problemem są przyzwyczajenia i brak wyuczonego zachowania korzystania z transportu publicznego. Aby rozwiązać problem nadmiernego tłoku, władze wielu miast w Polsce i na świecie podejmują działania utrudniające ruch drogowy lub parkowanie np. poprzez tworzenie obszarów płatnego parkowania, stref wykluczonych z ruchu samochodowego czy świadomej likwidacji miejsc postojowych i zwężania ulic.

W niektórych krajach np. w Holandii intensywnie rozwija się transport alternatywny dla samochodu np. rowerowy

Źródło: https://bi.im-g.pl/im/7c/06/de/z14550652Q,Holenderskie-dzieci-jadace-na-rowerach-do-szkoly.jpg

Wykluczenie transportowe

Problemem odwrotnym wobec nadmiernego ruchu jest jego całkowity lub częściowy brak, związany z problemem wykluczenia transportowego (czasami nieprecyzyjnie nazywane wykluczeniem komunikacyjnym). Ze względu na konflikt na linii – ekonomika transportu  a potrzeby społeczne, w niektórych miejscach dochodzi do niedorozwoju infrastruktury transportu, likwidacji połączeń transportu zbiorowego (zwłaszcza kolejowego) lub wręcz całkowitego odcięcia tych miejsc od świata. Dotyczy to zwłaszcza obszarów wiejskich o małej gęstości zaludnienia, gdzie rozwój transportu po prostu się nie opłaca. Klub Jagielloński szacuje, że w Polsce takie zjawisko może dotyczyć nawet ponad 13 mln osób.

Wykluczenie transportowe wynika m.in. z likwidacji nierentownych połączeń kolejowych

Źródło: https://www.rynek-kolejowy.pl/img/20190306163824Jastrzebie.jpg_732-419.jpg

3. Wpływ transportu na środowisko naturalne

Niestety transport, tak jak każda inna działalność człowieka, wywiera presję na środowisko naturalne. Istnieje wiele przejawów negatywnego wpływu rozwoju tej dziedziny życia, na naszą planetę.

Transport a atmosfera i hydrosfera

Największy (choć niekoniecznie najbardziej widoczny) jest wpływ transportu na atmosferę i hydrosferę. Transport w przytłaczającej większości napędzany jest poprzez spalanie paliw (lub poprzez prąd pochodzący z ich spalania), co prowadzi do emisji zanieczyszczeń do atmosfery. To z kolei skutkuje problemami smogu (w skali lokalnej, w tym zwłaszcza smogu typu Los Angeles) oraz globalnego ocieplenia (w skali całej planety). Szacuje się, że transport odpowiada za minimum 5% całego globalnego ocieplenia.

Na obszarach zurbanizowanych transport jest drugim najważniejszym obok ogrzewania, źródłem emisji zanieczyszczeń powietrza

Źródło: https://www.f5.pl/wp-content/uploads/2018/11/drogi.jpg

Z kolei w wyniku produkcji środków transportu i niezbędnych do nich paliw, dochodzi do wykorzystania i zanieczyszczenia wody. Może ona zostać także zanieczyszczona bezpośrednio przez transport, np. poprzez zanieczyszczenia z transportu morskiego, np. awarie tankowców.

Awarie w transporcie morskim nie są zbyt częste, ale niosą olbrzymie zagrożenie dla środowiska

Źródło: https://i.wpimg.pl/O/644×330/filerepo.grupawp.pl/api/v1/display/embed/cc4c1956-7131-4344-a850-e05365aeafde

Transport a przestrzeń i krajobraz

Budowa infrastruktury transportowej to olbrzymia ingerencja w środowisko. W niektórych przypadkach (np. porty, lotniska), ma ona charakter punktowy, w innych – liniowy (drogi, linie kolejowe). Powoduje to olbrzymie zużycie przestrzeni. Szacuje się, że na świecie 1% powierzchni lądów (około 1,5 mln km2 – obszar porównywalny z Mongolią) jest aktualnie zagospodarowany jako infrastruktura transportowa. 2/3 tej wielkości zajmuje infrastruktura transportu drogowego.

Wielkie węzły transportowe zajmują dziesiątki hektarów powierzchni

Źródło: https://inzynieria.com/uploaded/articles/crop_5/53404.jpg

Oprócz zajęcia przestrzeni zmienia się także jej wygląd. Transport w olbrzymim stopniu ingeruje więc w krajobraz. Naturalne obszary pól i łąk zajmuje infrastruktura drogowa, silniej rozwija się też infrastruktura w samych miastach, a istotne wpływ na wody powierzchniowe czy obszary górskie mają obiekty inżynieryjne takie jak mosty, wiadukty czy tunele. Czasami wraz z rozwojem infrastruktury transportu powstają całkiem nowe elementy krajobrazu np. sztuczne wyspy, nasypy czy połączenia między obiektami (np. dwoma zbiornikami wodnymi), których nie wytworzyła natura (np. kanały wodne).

Ingerencję w krajobraz stanowią m.in. obiekty inżynieryjne

Źródło: https://www.slaskie.travel/Media/Default/.MainStorage/Article/qp42ksov.cuk/BLOG_Sydney_harbour_bridge_new_south_wales.jpg

Transport a fauna i flora

Zmiany w krajobrazie nie niosą tylko negatywnych skutków dla człowieka, ale też innych mieszkańców obszarów naturalnych – flory i fauny. Pozyskanie przestrzeni dla infrastruktury transportu w oczywisty sposób prowadzi do zagłady życia na danym obszarze, w tym m.in. do bardzo szkodliwego procesu deforestacji. Skutkiem ubocznym jest nie tyko zmieszczenie szaty roślinnej i pokrywy glebowej, ale też likwidacja siedlisk zwierząt. Inny problem to przerwanie naturalnego połączenia między obszarami życia fauny, gdzie liniowa infrastruktura stanowi barierę niczym ogrodzenie, która uniemożliwia ruch zwierząt, przyczyniając się też do zmniejszenia bioróżnorodności.

W celu ochrony połączeń siedlisk zwierząt w ciągu wielu dróg tworzy się korytarze ekologiczne

Źródło: https://www.dondereciclo.org.ar/blog/wp-content/uploads/2019/06/puente-verde-holanda.jpg-2.jpg


Zwierzęta odczuwają także inne negatywne skutki transportu, częściowo te same co człowiek. Niektóre z nich giną pod kołami pojazdów (lub pociągów), inne umierają na skutek skażenia środowiska naturalnego (zwłaszcza wód, gleb i powietrza), kolejne opuszczają swoje miejsce życia ze względu na hałas.