Większość obszarów Ziemi przeznaczona jest pod uprawę roślin. Dominują wśród nich zboża, ale wyróżnić można cały szereg różnych roślin, które znajdują zastosowania w życiu człowieka – czy to kulinarne, przemysłowe, a także pastewne.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Rolnictwo

IV Główne obszary upraw

Na świecie istnieje kilka gatunków roślin nadających się do spożycia lub wykorzystania przemysłowego, jednak człowiek przeważnie używa nie więcej niż 300 z nich, z czego zaledwie około 30 odgrywa istotną rolę w handlu.

1. Podział roślin uprawnych

Zasadniczy podział roślin dokonuje się na cztery główne grupy:

  • Rośliny alimentacyjne – służące konsumpcji bezpośredniej lub po przetworzeniu
  • Rośliny przemysłowe – mające zastosowanie do produkcji wyrobów przemysłowych, zarówno konsumowanych jak i innych
  • Rośliny pastewne – służą jako pasza dla zwierząt hodowlanych
  • Inne – używki i przyprawy, służą do poprawy jakości jedzenia lub spożywano bezpośrednio w celu odniesienia przyjemności

Typ roślin

Grupa

Przykłady roślin

Zastosowanie
AlimentacyjneZbożaPszenica, żyto, pszenżyto, kukurydza, ryż, jęczmień, owies, proso, sorgo, grykaMąka, kasza, płatki, olej, syrop, alkohol, celuloza
StrączkoweBób, fasola, groch, soja, soczewica, ciecierzycaKulinaria, nawóz, olej
Bulwiaste i korzenioweZiemniak, batat, jam, taro, maniokKulinaria, spirytus, krochmal
WarzywaMarchew, cebula, kapusta, pomidor, ogórekKulinaria, przetwory przemysłowe, alkohol, mąka
OwoceJabłoń, brzoskwinia, truskawka, winorośl, cytrusy, bananKulinaria, dżem, sok, alkohol, przetwory przemysłowe
PastewneStrączkowe, bulwiaste i korzeniowe, trawy i inneŁubin, wyka, koniczyna, lucerna, burak pastewny, ziemniak, marchew, kostrzewa, stokłosa, kapusta, kukurydza pastewna, słonecznik pastewnyPasza
PrzemysłoweCukrodajneTrzcina cukrowa, burak cukrowyCukier, słodzik, materiały wybuchowe
OleisteSoja, oliwka, orzech ziemny, słonecznik, rzepak, sezam, palma koksowa, palma oleistaKulinaria, olej, kosmetyki
WłóknodajneBawełna, len, konopia siewna, juta, agawaWłókno, olej
KauczukodajneKauczukowiecKauczuk
InneUżywkiHerbata, kakaowiec, kawowiec, orzeszki kola, tytoń, koka, konopia indyjskaKulinaria, napój, czekolada, lekarstwo, kosmetyk, papieros, cygaro, narkotyk
PrzyprawyPieprz, bazylia, cynamon, wanilia, kardamon, kolendra, tymianek, rozmaryn, oreganoKulinaria, kosmetyk, lekarstwo

2. Charakterystyka uprawy wybranych zbóż

Zboża są najważniejszą grupą roślin na świecie, stanowią około 70% powierzchni wszystkich zasiewów. Stanowią podstawę wyżywienia ludności i zwierząt gospodarskich.

  • Pszenica – podstawowe zboże, cechuje się wysokimi wymaganiami klimatyczno-glebowymi i dość długim okresem wegetacyjnym. Cieszy się dużą popularnością. Światowa produkcja w 2018 r. wynosiła 734 mln ton.

Pszenica

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Wheat_close-up.JPG/1280px-Wheat_close-up.JPG

Rozmieszczenie upraw pszenicy w 2010 r.

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/10/WheatYield.png

Główni producenci pszenicy w 2018 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.
  • Ryż – jedno z najważniejszych zbóż, stanowi podstawowy produkt żywnościowy w Azji. Roślina wykazuje silne uzależnienie od cyklu monsunowego. Światowa produkcja w 2018 wyniosła 688 mln ton.

Ryż

Źródło: https://4.bp.blogspot.com/-BNdJRaAJrFQ/UZB_cn57IfI/AAAAAAAAAiU/pO2cK4Hz5_w/s1600/China-Round-Grain-Rice-RR201-.jpg

Rozmieszczenie upraw ryżu w 2010 r.

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/18/RiceYield.png

Główni producenci ryżu w 2018 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.
  • Kukurydza – należy do roślin ciepłolubnych, sprzyjają jej też umiarkowane opady deszczu oraz dobre gleby. W 2018 światowa produkcja wynosiła 1147 mln ton i była największa ze wszystkich głównych zbóż świata.

Kukurydza

Źródło: https://ec.europa.eu/jrc/sites/jrcsh/files/styles/normal-responsive/public/maize-losses-climate-extremes_marima_adobestock_25924532.jpeg?itok=swMnMTfz

Rozmieszczenie upraw kukurydzy w 2010 r.

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/49/MaizeYield.png

Główni producenci kukurydzy w 2018 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.
  • Jęczmień – na tle innych zbóż wyróżnia się dużą odpornością na trudne warunki klimatyczne, nie lubi też nadmiaru wody. Światowa produkcja jęczmienia była znacznie niższa niż innych zbóż i wyniosła tylko 141 mln ton w 2018 r.

Jęczmień

Źródło: https://phr.pl/wp-content/uploads/2018/09/20170714_095211.jpg

Rozmieszczenie upraw jęczmienia w 2018 r.

Źródło: https://ourworldindata.org/agricultural-production

Główni producenci jęczmienia w 2018 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.
  • Żyto – jest zbożem o małych wymaganiach glebowych i klimatycznych, dobrze radzi sobie w trudnych warunkach, zwłaszcza w mniej korzystnej odmianie klimatu umiarkowanego. Światowa produkcja w 2018 r. wynosiła zaledwie 12 mln ton.

Żyto

Źródło: https://www.koppert.com/content/_processed_/0/c/csm_rye_1_3677630ed1.jpg

Rozmieszczenie upraw żyta w 2010 r.

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f7/RyeYield.png

Główni producenci żyta w 2018 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.
  • Pszenżyto – krzyżówka pszenicy i żyta, zachowująca część właściwości odżywczych pszenicy, z jednoczesnym obniżeniem wymagań klimatyczno-glebowych typowych dla żyta. Światowa produkcja w 2018 r. wynosiła prawie 13 mln ton.

Pszenżyto

Źródło: https://advancecovercrops.com/wp-content/uploads/2019/04/triticale-crop-advance-cover-crops1.jpg

Rozmieszczenie upraw pszenżyta w 2007 r.

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8d/2007triticale.png

Główni producenci pszenżyta w 2018 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.
  • Owies – Nie należy do wymagających zbóż, dobrze znosi przymrozki, ale źle radzi sobie z nadmiarem wilgoci. Zawiera stosunkowo dużą wartość energetyczną w porównaniu do innych zbóż. Światowe zbiory w 2018 r. wynosiły 23 mln ton.

Owies

Źródło: https://zasoby.ekologia.pl/artykulyNew/22169/xxl/shutterstock-1462224350_800x600.jpg

Rozmieszczenie upraw owsu w 2017 r.

Źródło: https://lh3.googleusercontent.com/proxy/mBJ_fYNycZVZqNB_DMg66X4s6RkLfs8O2Q7PYeiNeUJolGED7d01TKa7b_xm1slcBuCBY8kT40mlH4ZXZqCp-4gVJxZGaFTnF82f2CpXF3p0TASAyLrf9q_Msd0Zj8ghUK_9AO_c

Główni producenci owsu w 2018 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.

3. Charakterystyka uprawy wybranych roślin strączkowych, bulwiastych i korzeniowych

Rośliny strączkowe są istotne ze względu na dużą zawartość białka i innych składników odżywczych, przez co są popularne szczególnie na obszarach o ograniczonej konsumpcji mięsa. Z kolei rośliny bulwiaste i korzeniowe cieszą się popularnością, ze względu na duża opłacalność produkcji – wysoki plon. Pozwala to wyżywić duże populacje rozwijających się demograficznie państw.

  • Fasola – roślina charakteryzuje się dość wysokimi wymaganiami klimatycznymi (odpowiednio ciepło i duża ilość wody), z jednocześnie nieco mniejszymi (choć nadal wysokimi) wymaganiami glebowymi. Światowa produkcja w 2017 r. wynosiła 31 mln ton.

Fasola

Źródło: https://media.castorama.pl/media/catalog/product/f/a/fasola.jpg

Rozmieszczenie upraw fasoli w 2017 r.

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9e/Produkcja_fasoli_na_%C5%9Bwiecie.png

Główni producenci fasoli w 2017 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.
  • Ziemniak – jest rośliną o niewielkich wymaganiach glebowych i klimatycznych, dobrze znosi trudne warunki, a szkodzi mu nadmiar wody oraz mróz. Wyróżnia się dużą pracochłonnością. W 2018 r. światowa produkcja wynosiła aż 368 mln ton.

Ziemniak

Źródło: https://www.wiatrak.nl/sites/default/files/2019-11/Potega-ziemniaka-1.jpg

Rozmieszczenie upraw ziemniaka w 2008 r.

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/55/PotatoYield.png

Główni producenci ziemniaka w 2018 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.
  • Maniok (kassawa) – wieloletni krzew uprawiany w strefie równikowej i podrównikowej. Ma szczególne walory i przez to znajduje zastosowanie przy wyrobie produktów bezglutenowych. Światowa produkcja w 2018 r. wyniosła 278 mln ton.

Maniok

Źródło: https://bi.im-g.pl/im/0/10524/z10524230AMP,Maniok-w-niektorych-krajach-tropikalnych-bywa-spoz.jpg

Rozmieszczenie upraw manioku w 2005 r.

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/55/2005cassava.PNG

Główni producenci manioku w 2018 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.
  • Batat (słodki ziemniak) – słodka odmiana ziemniaka, ma dość duże wymagania termiczno-wodne, dlatego uprawia się ją wyłącznie w strefie międzyzwrotnikowej, na obszarach o dużych opadach. Światowa produkcja w 2018 r. wynosiła 113 mln ton.

Batat

Źródło: https://media.apnarm.net.au/media/images/2018/11/02/b881650937z1_20181102104525_000gs11a7jlu2-0-44n5ssj1dxj7owc18r2_fct2258x1693x122_t1880.jpg

Rozmieszczenie upraw batatów w 2018 r.

Źródło: https://ourworldindata.org/agricultural-production

Główni producenci batatów w 2018 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.

4. Charakterystyka uprawy wybranych warzyw i owoców

Uprawa warzyw i owoców różni się w zależności od regionu. W krajach wysokorozwiniętych uprawy koncentrują się wokół aglomeracji – w pobliżu rynków zbytu. Takiej prawidłowości nie dostrzega się w krajach rozwijających się, które swoje produkty głównie eksportują. Rola owoców i warzyw w wyżywieniu ludności świata stale wzrasta.

  • Pomidor – cechuje się wysokimi wymaganiami termicznymi, ale jednocześnie dobrych gleb, stąd zasięg jego występowania jest mocno ograniczony. Światowa produkcja w 2018 r. wyniosła 182 mln ton.

Pomidor

Źródło: https://ogrodniktomek.pl/wp-content/uploads/2013/02/shutterstock_49492744-1024×688-640×430.jpg

Rozmieszczenie upraw pomidorów w 2008 r.

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ec/Tomatooutput.png

Główni producenci pomidorów w 2018 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.
  • Ogórek – cechuje się średnio-dużymi wymaganiami termicznymi i glebowymi w początkowym okresie kiełkowania, dobrze radzi sobie jednak w klimacie umiarkowanym. Światowa produkcja w 2018 r. wynosiła 81 mln ton.

Ogórek

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Cucumis_sativus.jpg/240px-Cucumis_sativus.jpg

Rozmieszczenie upraw ogórków w 2016 r.

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/99/Countries_by_cucumber_production_in_2016.png

Główni producenci ogórków w 2018 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.
  • Banan – na tle innych owoców wyróżnia się dużymi wartościami odżywczymi. Ma duże wymagania klimatyczne – wysoka temperatura i duża ilość wody, mniejsze glebowe. Należy do roślin plantacyjnych, wieloletnich. Światowa produkcja wyniosła 114 mln ton w 2017 r.

Banan

Źródło: https://images.theconversation.com/files/227374/original/file-20180712-27021-7iamol.jpg?ixlib=rb-1.1.0&q=45&auto=format&w=496&fit=clip

Rozmieszczenie upraw bananów w 2018 r.

Źródło: https://ourworldindata.org/agricultural-production

Główni producenci bananów w 2017 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.
  • Jabłko – ma niewielkie wymagania glebowe, ale pewne umiarkowane wymagania klimatyczne (jest wrażliwe na mróz i niedobór wody). Dobrze radzi sobie w klimacie umiarkowanym. Należy do najpopularniejszych owoców w tej strefie – światowa produkcja w 2018 r. wyniosła 86 mln ton.

Jabłko

Źródło: https://static.fajnyogrod.pl/media/uploads/images/jablon-ligol.jpg

Rozmieszczenie upraw jabłek w 2008 r.

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Appleoutput.png/450px-Appleoutput.png

Główni producenci jabłek w 2018 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.
  • Pomarańcza – jeden z najpopularniejszych światowych owoców, wymaga odpowiednio wysokiej temperatury i dużej ilości wody, stąd sprawdza się jedynie w klimacie podzwrotnikowym i wilgotnych odmianach klimatów międzyzwrotnikowych. Światowa produkcja w 2018 r. wyniosła 73 mln ton.

Pomarańcza

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Pomara%C5%84cza._Cytrusy._01.jpg/1280px-Pomara%C5%84cza._Cytrusy._01.jpg

Rozmieszczenie upraw pomarańczy w 2018 r.

Źródło: https://ourworldindata.org/agricultural-production

Główni producenci pomarańczy w 2018 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.
  • Winogrono – ma umiarkowane wymagania glebowe, ale dość duże wymagania jeżeli chodzi o nasłonecznienie i wodę (choć potrafią też znosić suszę). Szczególnie spopularyzowane w basenie morza śródziemnego. Światowa produkcja w 2017 r. wyniosła 74 mln ton.

Winogrono

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Pomara%C5%84cza._Cytrusy._01.jpg/1280px-Pomara%C5%84cza._Cytrusy._01.jpg

Rozmieszczenie upraw winogron w 2018 r.

Źródło: https://ourworldindata.org/agricultural-production

Główni producenci winogron w 2017 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.

5. Charakterystyka uprawy wybranych roślin przemysłowych

Rośliny przemysłowe z reguły nie podlegają bezpośredniej konsumpcji, a są wykorzystywane do produkcji innych wyrobów – zarówno takich, które konsumujemy, jak i zupełnie niezwiązanych z żywnością (np. ubrań czy biopaliw).

  • Burak cukrowy – ma niewielkie wymagania klimatyczne (choć wymaga odpowiedniej ilości wody), ale relatywnie duże wymagania glebowe. Dobrze radzi sobie w klimacie umiarkowanym. Światowa produkcja w 2018 r. wyniosła aż 275 mln ton.

Burak cukrowy

Źródło: https://bi.im-g.pl/im/e6/14/17/z24201446Q,Burak-cukrowy.jpg

Rozmieszczenie upraw buraków cukrowych w 2008 r.

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/Sugarbeetoutput.png/220px-Sugarbeetoutput.png

Główni producenci buraków cukrowych w 2018 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.
  • Trzcina cukrowa – cechuje się dużymi wymaganiami w zakresie temperatury, a zwłaszcza opadów (nawet około 1500 mm rocznie), wymagają także dobrych gleb. Światowa produkcja w 2018 r. wyniosła bardzo dużo, bo aż 1907 mln ton.

Trzcina cukrowa

Źródło: https://zwierzetainformacje.pl/wp-content/uploads/2016/12/trzcina-cukrowa-640×425.jpg

Rozmieszczenie upraw trzciny cukrowej w 2008 r.

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0e/SugarcaneYield.png

Główni producenci trzciny cukrowej w 2018 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.
  • Bawełna – należy do wymagających roślin, potrzebuje odpowiednio wysokiej temperatury oraz dużej wilgoci w okresie kwitnięcia i suszy w okresie późniejszym. Wymaga intensywnej pracy ręcznej. W 2019 r. światowa produkcja wyniosła około 25 mln ton.

Bawełna

Źródło: https://comparic.pl/wp-content/uploads/2019/12/bawe%C5%82na-cotton.jpg

Rozmieszczenie upraw bawełny w 2008 r.

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/89/CottonYield.png

Główni producenci bawełny w 2019 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.
  • Rzepak – popularna roślina oleista w średnich szerokościach geograficznych, ma jednak dość duże wymagania klimatyczno-glebowe, zwłaszcza w odniesieniu do wody (źle znosi suszę).  Światowa produkcja w 2016 r. wyniosła 69 mln ton.

Rzepak

Źródło: https://dziendobry.tvn.pl/media/cache/content_cover/gettyimages-1072293622-jpg.jpg

Rozmieszczenie upraw rzepaku w 2018 r.

Źródło: https://ourworldindata.org/agricultural-production

Główni producenci rzepaku w 2016 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.
  • Soja – Ma niewielkie wymagania klimatyczne (choć nie toleruje przymrozków), ale dość duże wymagania glebowe. Cieszy się dużą popularnością jako roślina genetycznie modyfikowana. Światowa produkcja w 2018 r. wyniosła 356 mln ton.

Soja

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Glycine_max_003.JPG/1200px-Glycine_max_003.JPG

Rozmieszczenie upraw soi w 2018 r.

Źródło: https://ourworldindata.org/agricultural-production

Główni producenci soi w 2018 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.

6. Charakterystyka uprawy wybranych używek 

  • Kawa – Dość wymagająca roślina, która potrzebuje stałej dostawy dużej ilości wody, jednocześnie jest wrażliwa na nadmiar słońca. Uprawy zwykle znajdują się na znacznych wysokościach nad poziomem morza. Występuje w strefie międzyzwrotnikowej. Światowa produkcja w 2018 r. wyniosła 10 mln ton.

Kawa

Źródło: https://lh3.googleusercontent.com/proxy/EEo5G1ios-nCpcf-ps848LxNgf4fThkr6vUiruG96E5757MsfdqUElj1lWmZakLRFxW6e1MRoply-GSOv9UBJ8sXwJjivZc

Rozmieszczenie upraw kawy w 2018 r.

Źródło: https://ourworldindata.org/agricultural-production

Główni producenci kawy w 2018 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.
  • Herbata – Wymaga odpowiednich warunków termicznych i wodnych. Najlepiej rośnie w klimacie monsunowym, który zapewnia duże opady i duże nasłonecznienie. Sprzyjają jej wysokie temperatury. Światowa produkcja w 2017 r. wyniosła 6 mln ton.

Herbata

Źródło: https://plantogram.com/wa-data/public/shop/products/26/05/526/images/1000/1000.750×0.jpg

Rozmieszczenie upraw herbaty w 2018 r.

Źródło: https://ourworldindata.org/agricultural-production

Główni producenci herbaty w 2017 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.
  • Kakao – Wymaga gorącego i wilgotnego klimatu o małych rocznych amplitudach temperatury, nie znosi też ostrego słońca. Wymaga dobrych gleb. Takie warunki stwarzają jedynie niewielkie obszary okołorównikowe. Światowa produkcja wyniosła w 2017 r. jedynie 5 mln ton.

Kakao

Źródło: https://sites.google.com/site/rolnictwowkolumbii/_/rsrc/1467896357902/kakaowiec/xdfghb.jpg

Rozmieszczenie upraw kakao w 2018 r.

Źródło: https://ourworldindata.org/agricultural-production

Główni producenci kakao w 2017 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.


  • Tytoń – jest rośliną o dobrej adaptacji do zróżnicowanych warunków, stąd występuje w wielu miejscach na świecie, najkorzystniejsze warunki ma jednak w ciepłych klimatach. Światowa produkcja w 2017 r. wyniosła 6,5 mln ton.

Tytoń

Źródło: https://sites.google.com/site/rolnictwowkolumbii/_/rsrc/1467896357902/kakaowiec/xdfghb.jpg

Rozmieszczenie upraw tytoniu w 2018 r.

Źródło: https://ourworldindata.org/agricultural-production

Główni producenci tytoniu w 2017 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.