Na świecie mówi się każdego dnia na dużą skalę w setkach języków, a całkowita ich liczba mierzona jest już w tysiącach. Tylko kilka języków ma jednak znaczenie międzynarodowe. Również wykształcenie ludności krajów świata jest bardzo mocno zróżnicowane.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Ludność

VI Języki świata i wykształcenie ludności

1. Języki i rodziny językowe

Szacuje się, że ludzie posługują się łącznie około 7 tysiącami języków, ale tylko kilka-kilkanaście z nich odgrywa wiodącą rolę. W obrębie ONZ przyjęto na przykład 6 oficjalnych języków: angielski, francuski, hiszpański, rosyjski, chiński i arabski.

Grupy podobnych języków (spokrewnione pod względem pochodzenia) tworzą rodziny językowe. Najważniejszą światową rodziną języków, do których należy też język polski jest indoeuropejska rodzina językowa. Językami z tej grupy posługuje się blisko połowa (46,4%) populacji świata.

Udział rodzin językowych w używanych językach na świecie w 2019 r.

Opracowanie własne na podstawie: ethnologue.com

Rodzina indoeuropejska opanowała kontynenty amerykańskie, Europę, część Azji i Australii. W Azji silna jest ponadto rodzina chińsko-tybetańska i turkijska oraz drawidańska, a w Afryce – nigero-kongijska. Na granicy Azji i Afryki duża rolę odgrywa rodzina afroazjatycka. Osobne rodziny językowe utworzył języki izolowane, takie jak japoński czy koreański. W Europie poza rodziną inodoeuropejską są w zasadzie tylko 3 liczące się kraje – Węgry, Estonia i Finalndia, wszystkie należą do rodziny uralskiej.

Rodziny językowe na świecie

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c8/Human_Language_Families.png

Łączna liczba użytkowników języków na świecie daje pierwsze miejsce językowi angielskiemu, ale tylko jeśli uwzględnić zarówno native speakers oraz posługujących się nim jako drugim językiem. Drugie miejsce (pierwsze, jeżeli uwzględnić tylko tych, dla których jest to język narodowy) zajmuje mandaryński (chiński). Wydaje się jednak, że liczba osób posługujących się angielskim, jest znacznie zaniżona.

Liczba użytkowników 10 najważniejszych języków na świecie jako pierwszego i drugiego języka

Źródło: Opracowanie własne na podstawie ethnologue.com

Rodziny językowe są także silnie podzielone na grupy języków. Szereg takich grup można wyróżnić w rodzinie indo-europejskiej.

Grupy językowe w rodzinie indoeuropejskiej

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Indo-European_branches_map.svg/1024px-Indo-European_branches_map.svg.png

Rodzinę indoeuropejską można podzielić na 9 głównych rodzin niższego rzędu i należących do nich języków:

  • germańską – niemiecki, angielski, szwedzki, duński, fryzyjski, flamandzki, islandzki, norweski
  • romańską – francuski, hiszpański, włoski, portugalski, rumuński, kataloński
  • słowiańską – rosyjski, polski, czeski, ukraiński, słowacki, bułgarski, macedoński, białoruski, serbski, chorwacki, słoweński
  • indoirańską – kurdyjski, perski, tadżycki, paszto, urdu, bengalski, hindi, romski
  • celtycką – irlandzki, szkocki, walijski, bretoński
  • bałtycką – litewski, łotewski
  • grecką – grecki
  • albańską – albański
  • ormiańską – ormiański

2. Języki urzędowe i inne

Państwa świata ustanawiają wybrane języki jako języki urzędowe, tzn. takie, którymi oficjalnie posługuje się w danym państwie w instytucjach publicznych. O ile w niektórych krajach (np. Polsce) nie ma z tym problemu i język urzędowy jest po prostu językiem używanym w domu przez prawie wszystkich mieszkańców kraju, o tyle w problem pojawia się w państwach wielonarodowych i postkolonialnych.

W niektórych krajach, gdzie struktura narodowościowa i etniczna jest rozdrobniona, a w użyciu pozostaje wiele języków, można ustalić jako język urzędowy kilka z nich (np. Szwajcarii są aż 4 języki urzędowe – niemiecki, francuski, włoski i retoromański). W innych krajach, obok języka narodowego większości społeczeństwa dodaje się jako język urzędowy dawny język kolonialny. Tak jest np. w Indiach, gdzie oprócz języka hindi, urzędowym jest także angielski (oraz w różnych stanach – wiele innych języków). Jeszcze inaczej jest w Stanach Zjednoczonych, w ogóle nie ustanowiono języka urzędowego na poziomie federalnym i decydują o tym rządy stanowe. W przypadku USA angielski jako język urzędowy ustanowiło oficjalnie tylko 30 z 50 stanów, w 2 kolejnych oprócz angielskiego używa się języków lokalnych (Hawaje i Alaska), a w 18 kolejnych mimo oczywistego korzystania z języka angielskiego, oficjalny język nie został ustanowiony.

Języki świata ewoluowały przez lat od mowy pierwotnej i wytwarzały się w różnych kulturach przez tysiące lat. Istnieją jednak języki sztuczne, które nie powstały naturalnie i zostały wynalezione jako propozycja języka globalnego. Takim językiem jest min. esperanto. Mimo teoretycznej łatwości stosowania, żaden język sztuczny nie odgrywa zbyt dużej roli na świecie. De facto obecnie rolę języka światowego pełni język angielski.

3. Przyczyny i skutki upowszechniania się wybranych języków

Upowszechnianie języka zależy w największym stopniu od siły politycznej kraju. W przeszłości rozwiązanie upowszechnienia języka było zasadniczo proste – polegało na podboju (kolonizacji) określonego terytorium i zasiedlaniu go własnymi obywatelami, albo zmuszaniu (pośrednio lub bezpośrednio) lokalnej społeczności do nauki języka metropolii.

W erze postkolonialnej największe znaczenie mają powiązania gospodarcze. Uczymy się języków potężnych państw, w których można znaleźć pracę, lub zrobić jakieś interesy. Stąd siła języka angielskiego – z dominującymi światowymi mocarstwami (zwłaszcza USA), które się nim posługują. W przeszłości rolę języków międzynarodowych odgrywała łacina i język francuski.

Istotnym elementem jest trudność języka. Mimo, iż Polska w czasach szczytowych kontrolowała rozległe terytoria, nie potrafiła spolonizować kontrolowanych terytoriów w krótkim czasie. Polski należy jednak do najtrudniejszych języków na świecie, w przeciwieństwie do angielskiego, który znajduje się w dużo łatwiejszej grupie.

Konsekwencje upowszechniania się wybranych języków są bardzo istotne. Należą do nich:

  • Łatwość w kontaktach międzynarodowych.
  • Łatwość podjęcia pracy i działalności gospodarczej w innych krajach.
  • Znaczne ułatwienia w turystyce.
  • Przyspieszenie globalizacji.
  • Wymieranie języków lokalnych.
  • Upowszechnienie kultury związanej z językiem międzynarodowym i zanik własnej kultury lokalnej.

4. Wykształcenie ludności świata

Istnieje wiele kryteriów oceny poziomu wykształcenia ludności świata. Najbardziej podstawowych z nich jest wskaźnik alfabetyzacji (przeciwieństwem – wskaźnik analfabetyzmu), czyli odsetek populacji, który potrafi pisać i czytać oraz rozumie prosty tekst na temat codziennego życia.

Wskaźnik alfabetyzacji w krajach świata

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Adult_literacy_rates%2C_2015_or_most_recent_observation%2C_OWID.svg/1280px-Adult_literacy_rates%2C_2015_or_most_recent_observation%2C_OWID.svg.png

Wyraźnie widać mocny podział na świat upowszechnienia alfabetu oraz świat analfabetyzmu. Problemy z czytaniem i pisaniem występują najmocniej w Afryce (zwłaszcza środkowej) oraz części południowej Azji. W pozostałych częściach świata analfabetyzm dotyczy skrajnie małej grupy ludzi. Przyczyną analfabetyzmu jest w oczywisty sposób brak szkół i nauczycieli. Odpowiedzią na rozwiązanie tego problemu jest więc skolaryzacja czyli upowszechnianie dostępu do edukacji. Wskaźnik skolaryzacji informuje nas, jak duży odsetek dzieci w wieku szkolnym uczęszcza do szkół określonego typu. W krajach wysokorozwiniętych sięga on blisko 100%.

Indeks edukacji w krajach świata w 2009 r.

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Education_index_UN_HDR_2008.svg/1920px-Education_index_UN_HDR_2008.svg.png

Indeks edukacji – to złożona miara informująca o poziomie wykształcenia ludności, powstająca na bazie części raportu dotyczącego HDI – poświęconej oczekiwanej i otrzymanej liczby lat edukacji. Im wyższy wskaźnik tym lepiej wykształcona ludność. Mapa ta pokrywa się w częściowo z mapą alfabetyzacji – kraje o niskim kształceniu mają wśród ludności wielu analfabetów.

Średnia liczba lat edukacji a poziom analfabetyzmu w wybranych krajach

Źródło: Opracowanie własne.

Dużo o poziomie wykształcenia ludności dowiemy się także, analizując jaki jest średni łączny czas kształcenia. Okazuje się, że bardzo zróżnicowany.

Średnia liczba lat edukacji w państwach świata

Źródło: https://ourworldindata.org/global-education

Najdłużej kształcą się mieszkańcy Europy oraz Stanów Zjednoczonych, Kanady, Australii, Japonii i Korei Południowej. Najkrócej – mieszkańcy środkowej Afryki i Azji Południowo-Wschodniej.

5. Wykształcenie a poziom rozwoju społeczno-gospodarczego

Od wielu lat prowadzone są badania, które mają potwierdzić wpływ edukacji na poziom rozwoju społeczno-gospodarczego. Okazuje się, że związek jest silny i bezpośredni. Kraje z długim okresem kształcenia mają najwyższe PKB per capita.

Liczba lat edukacji, a PKB per capita w wybranych krajach i regionach

Źródło: https://ourworldindata.org/global-education


Również poziom uzyskanego wykształcenia jest skorelowany z innym ważnym wskaźnikiem rozwoju – czyli HDI.

Odsetek osób z trzecim stopniem wykształcenia a HDI

Źródło: Opracowanie własne.

Państwa o najwyższym wskaźniku HDI zapewniły swoim obywatelom relatywnie wysoki poziom wykształcenia, z kolei państwa o słabych wynikach w rankingu HDI, mają z reguły gorzej wykształcone społeczeństwo.

Przyczyną jest przede wszystkim odpowiednie wykształcenie kadry pracowników. Brak specjalistów z zakresu wybranych dziedzin ciąży przede wszystkim na sektorze usługowym, który jest najbardziej dochodową częścią gospodarki. Słabo wykształceni pracownicy wykonują głównie nisko opłacaną pracę fizyczną. Wyjątkiem na tym tle są jedynie kraje o dużych zasobach surowców naturalnych, zwłaszcza ropy naftowej.