Tradycyjne rolnictwo znajduje się obecnie w defensywie i ustępuje pola dwóm głównym trendom w rolnictwie – uprzemysłowieniu dążącemu do maksymalizacji produkcji oraz ekologii – stawiającej na zdrową, nieprzetworzoną, naturalną żywność.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Rolnictwo

III Rolnictwo przemysłowe i rolnictwo ekologiczne

Rosnąca liczba ludności oraz stale wzrastający poziom konsumpcji prowadzą do coraz większego zapotrzebowania na żywność. Wymusza to stosowania coraz bardziej intensywnego rolnictwa co prowadzi do jego uprzemysłowienia. Z drugiej jednak strony w społeczeństwach zamożnych państw radykalnie wzrasta poziom świadomości dotyczący zdrowego żywienia. Coraz więcej osób wykazuje gotowość zapłacić więcej, ale w zamian za zdrową żywność. Odpowiedzią na to jest rolnictwo ekologiczne.

1. Cechy rolnictwa przemysłowego

Rolnictwo przemysłowe (zwane też uprzemysłowionym) powstało w odpowiedzi na rosnące zapotrzebowanie na żywność. Jego nazwa nawiązuje do podobieństwa do działalności przemysłowej – masowej skali produkcji, z zastosowaniem zaawansowanego podziału pracy, wykorzystania maszyn i produkcji (względnie) jednorodnych wyrobów. Jest to jeden z podtypów rolnictwa intensywnego kapitałochłonnego (choć o takim rolnictwie mówimy też czasem w przypadku rolnictwa ekstensywnego kapitałochłonnego). Celem rolnictwa przemysłowego jest produkcja dużej liczby żywności po niskiej cenie.

Źródło: https://www.rynek-rolny.pl/images/articles/560/770ac0ddac4dd8a446ffe14910e48875-rolnictwo-inetnsywne-1.jpg

Głównymi cechami rolnictwa przemysłowego są:

  • Towarowość zbliżona do 100%.
  • Wysoka kapitałochłonność.
  • Masowa mechanizacja rolnictwa.
  • Zastosowanie w produkcji rolniczej nowinek technologicznych np. komputeryzacji, GPS.
  • Wysoka chemizacja (zużycie nawozów sztucznych, środków ochrony roślin).
  • Niski poziom zatrudnienia w rolnictwie.
  • Stosowanie wydajnych odmian roślin uprawnych i ras zwierząt gospodarskich.
  • Średnia lub duża powierzchnia gospodarstw rolnych.
  • Wysokie plony.
  • Niskie jednostkowe koszty produkcji.

Rolnictwo przemysłowe występuje przede wszystkim w Europie Zachodniej, USA, Kanadzie i Australii. Od pewnego czasu rozwija się ono także w Polsce.

2. Czynniki rozwoju rolnictwa przemysłowego

Czynniki rozwoju rolnictwa przemysłowego są następujące:

Przyrodnicze:

  • Korzystne (płaskie lub równinne) ukształtowanie terenu.
  • Sprzyjający (umiarkowany lub podzwrotnikowy) klimat.
  • Korzystne (co najmniej średnie) gleby.

Ekonomiczne:

  • Dążenie do obniżenia jednostkowego kosztu produkcji żywności.
  • Wysoka konkurencja na rynku.
  • Możliwość stosowania nowoczesnych rozwiązań technologicznych.
  • Stosowanie nowych odmian roślin i zwierząt oraz użycie GMO.

Społeczne:

  • Wzrost liczby ludności i tym samym wzrost zapotrzebowania na żywność.
  • Konsumpcyjny styl życia.

3. Zalety i wady rolnictwa przemysłowego

Zalety

Wady
+ Wzrost efektywności produkcji rolnej
+ Powstawanie wyspecjalizowanych gospodarstw rolnych
+ Rozwój pozarolniczych działalności na wsi na skutek uwolnienia siły roboczej
+ Ograniczenie występowania chorób roślin i zwierząt
+ Szybszy przyrost masy zwierząt i ich mniejsza śmiertelność
+ Zagospodarowanie mniej żyznych gleb
+ Rozwój przemysłu maszyn rolniczych
+ Redukcja problemu głodu i niedożywienia
+ Obniżenie cen płodów rolnych
+ Uregulowanie stosunków wodnych umożliwiające zagospodarowanie dotychczasowych nieużytków
+ Wymusza postęp technologiczny w rolnictwie		- Zanieczyszczenie gleb i wód chemikaliami (wzrost eutrofizacji wód powierzchniowych)
- Wzrost zanieczyszczenia powietrza na skutek użytkowania paliw
- Bezrobocie technologiczne na wsi związane z zastąpieniem pracy ludzkiej przez maszyny
- Ryzyko wyjałowienia gleb
- Zmniejszenie bioróżnorodności i ryzyko chorób w gospodarstwach stosujących monokulturę rolną
- Industrializacja krajobrazu wiejskiego
- Ryzyko powstawania monopolów na rynku producentów rolnych
- Ryzyko nieprawidłowo prowadzonej melioracji i wysuszenia niektórych obszarów
- Przyczynia się do przyspieszenia globalnego ocieplenia

Wśród środowisk lewicowych rolnictwo przemysłowe budzi wielkie kontrowersje

Źródło: https://lh3.googleusercontent.com/proxy/Ekk7IxjKaxyPpbTQflXlZiQZYW1_1amOGY9wqRKjSOK9H9Rknpfl-a4Iiv25B-cYXCvmtzfQep3XHTp2hBDLBKqBo_l72GoifSLQO0yVKXWWeIgllUmVwSvnLFwZC0LT2_55kOnVBC9i2RePhYEWBDwhxhM-Fs7mhmaCqECT

4. Cechy rolnictwa ekologicznego

Wzrost społecznej świadomości potrzeby zdrowego odżywiania doprowadził do ukształtowania się mody na żywność typu ekologicznego (organiczną, bio). Popyt na taką żywność dotyczy jednak wyłącznie państw wysokorozwiniętych, które w 100% zaspokajają potrzeby żywnościowe mieszkańców, a poziom ich zamożności pozwala mieszkańcom tych krajów na zakup droższej, ale zdrowszej żywności.

Głównymi cechami rolnictwa ekologicznego są:

  • Naturalna uprawa ziemi z rezygnacją z nadmiernego nawożenia oraz minimalizacją wykorzystania sprzętu rolniczego.
  • Wysoka pracochłonność.
  • Wyższe zatrudnienie w rolnictwie.
  • Zwykle mała lub średnia powierzchnia gospodarstw rolnych.
  • Wysokie jednostkowe koszty produkcji.
  • Niskie plony.
  • Wysoka towarowość.

Odsetek gospodarstw ekologicznych w UE w 2013 na poziomie województw (regionów)

Źródło: https://ec.europa.eu/agriculture/rica/pdf/Organic_2016_web_new.pdf

5. Główne zasady rolnictwa ekologicznego

Rolnictwo ekologiczne opiera się na trzech głównych fundamentach:

  • Zwiększanie urodzajności gleby – poprzez stosowanie ograniczonego nawożenia (w tym zwłaszcza z wykorzystaniem nawozów naturalnych) gleby (a nie żywności), w celu zwiększenia jej urodzajności, prowadzi się do przyswojenia przez rośliny większej ilości substancji odżywczych.
  • Utrzymywanie różnorodności biologicznej – dążenie do przywrócenia i zachowania różnorodności biologicznej na obszarze stosowania rolnictwa ekologicznego w celu naturalnego ograniczania chorób i negatywnych zjawisk środowiskowych.
  • Dbałość o równowagę paszowo-nawozową – dążenie do utrzymania zamkniętego obiegu gospodarstwa, tj. użyźnianie gleby nawozem wytwarzanym przez zwierzęta, karmione następnie roślinami z ekologicznej uprawy.

6. Zalety i wady rolnictwa ekologicznego

Zalety

Wady
+ Unikanie nadmiernego nawożenia i stosowanie nawozów naturalnych w miejsce nawozów chemicznych
+ Wysoka wartość odżywcza i teoretycznie zdrowsze produkty rolne
+ Stosowanie mechanizacji wyłącznie adekwatnie do potrzeb
+ Zachowanie naturalnego krajobrazu wsi
+ Rozwój agroturystyki
+ Rozwój drobnej przedsiębiorczości gospodarstw rolnych
+ Rosnący popyt na produkty ekologiczne		- Większe narażenie na choroby roślin i zwierząt
- Wysokie jednostkowe koszty produkcji - droga żywność
- Możliwość wyrządzenia szkód poprzez nieumiejętne stosowanie nawozów naturalnych
- Niskie plony i mała efektywność produkcji
- Znikomy wpływ na rozwój innych branż, zwłaszcza przemysłu maszyn rolniczych
- Silne uzależnienie od aktualnie panującej mody

Ekologiczne płody rolne są mniejsze i droższe niż te zapewniane przez rolnictwo przemysłowe

Źródło: https://www.greenqueen.com.hk/wp-content/uploads/2020/02/organic-farming.jpg

7.  Żywność genetycznie modyfikowana (GMO)

Odkąd ludzkość zainteresowała się genetyką i zaczęła poważnie rozwijać tą dziedzinę biologii, pojawiły się pomysły modyfikacji genetycznej żywności, które mogłyby uczynić ją łatwiejszą w produkcji, a może nawet bardziej wartościową odżywczo. W ten sposób wykształciła się żywność Genetically Modified Organism (GMO).

Głównymi aspektami właściwości roślin poddanych modyfikacji genetycznej są:

  • Wzrost odporności na szkodniki, wirusy, środki chemiczne (chwastobójcze)
  • Większa wytrzymałość w trudnych warunkach geograficznych
  • Obniżone wymagania wodne i glebowe
  • Wyższa jakość gotowego wyrobu (lepszy wygląd, intensywniejszy smak)

W 2017 r. najczęściej uprawianymi roślinami GMO były: soja i kukurydza oraz w mniejszym stopniu – bawełna. W tym roku uprawy GMO prowadzono w 24 krajach, z czego w UE wyłącznie w Hiszpanii i Portugalii w ograniczonym zakresie. GMO jest zakazane w Polsce. Największymi światowymi producentami żywności GMO są: USA, Brazylia i Argentyna, kolejne miejsca zajmują: Kanada i Indie. Łączna powierzchnia upraw GMO na świecie to przeszło 190 mln ha.

Źródło: https://preview.redd.it/jj2iaxoh5lmy.png?width=960&crop=smart&auto=webp&s=76906100422890ff555d534a61d06f7c64cadba3

Produkcja żywności genetycznie modyfikowanej budzi kontrowersje, ma zarówno swoich zwolenników jak i przeciwników.

Potencjalne pozytywne skutki i szanse wynikające ze stosowania GMO:

  • Taka żywność może być paradoksalnie zdrowsza niż np. w rolnictwie przemysłowym, z uwagi na brak konieczności stosowania sztucznych nawozów i środków ochrony roślin.
  • Brak jakichkolwiek dowodów na negatywny wpływ GMO na zdrowie człowieka
  • Lepsza odporność GMO na szkodniki i choroby obniża ich koszty produkcji i przyczynia się do niższych kosztów żywności.
  • Większa odporność i niższe wymagania biologiczne oraz wyższe plony GMO może pomóc rozwiązać problem głody i niedożywienia państw rozwijających się.
  • GMO może zapewnić dostawę bardziej wartościowych składników odżywczych niż tradycyjna żywność.
  • Dzięki GMO możliwe jest upowszechnienie upraw naturalnie nie występujących na danym obszarze.

Żywność GMO może być większa, smaczniejsza i zdrowsza

Źródło: https://saznajlako.com/wp-content/uploads/2013/11/genetski-modifikovani-organizmi-za-i-protiv.jpg


Potencjalne negatywne skutki i zagrożenia wynikające ze stosowania GMO:

  • GMO może prowadzić do wyparcia naturalnej roślinności na danym obszarze.
  • Nie jest znany wpływ GMO na zdrowie człowieka, gdyż badania na ten temat prowadzone są zbyt krótko.
  • Materiał siewny GMO jest drogi i prowadzi do uzależnienia rolników od jego dostawców.
  • W krajach rozwijających się mogłoby zabraknąć pieniędzy na kosztowne licencje i materiał siewny, co stanowi barierę w rozwoju tego typu upraw.
  • Istnieje zagrożenie wprowadzenia nieprzewidzianych modyfikacji genetycznych, które mogłyby wzbudzić społeczne kontrowersje.

Ryzyko dziwnych modyfikacji żywności wzbudza opory społeczne

Źródło: https://lh3.googleusercontent.com/proxy/OBNwfqbvlpFJ2BHbK4PsUTtlyHmd3ecCSxAy1TsyQQpjznwEOeebtQo2fbfzdGOKBhHh4cK9C8_JEwWZaZkqoDX3TqJox2_uliOKMvqJQ8jG4OGuPPvWkzGgwA