Wszechświat i Ziemia – to drugi dział w 4-letnim liceum ogólnokształcącym. Zawiera informacje o kosmosie (w tym zwłaszcza Układzie Słonecznym), położeniu Ziemi we Wszechświecie, ruchach Ziemi i ich następstwach.
Spis tematów (kliknij na temat, aby przejść do strony)
Wszechświat i Ziemia
I Wszechświat
- Powstanie Wszechświata
- Budowa Wszechświata
- Rozmiar i kształt Wszechświata
- Historia badań i eksploracji kosmosu
- Gwiazdozbiory nieba północnego
- Znaczenie eksploracji kosmosu
II Układ Słoneczny
- Powstanie Układu Słonecznego
- Rodzaje ciał niebieskich w Układzie Słonecznym
- Charakterystyka obiektów w Układzie Słonecznym
III Ruch obiegowy Ziemi
- Cechy ruchu obiegowego
- Obserwacja ruchu obiegowego
- Skutki ruchu obiegowego
- Zmiany oświetlenia Ziemi w ciągu roku i strefy oświetlenia Ziemi
- Górowanie Słońca – obliczenia
- Ruch Słońca nad horyzontem
- Zjawiska zaćmienia Słońca i zaćmienia Księżyca
IV Ruch obrotowy Ziemi
- Cechy ruchu obrotowego
- Skutki ruchu obrotowego
- Oddziaływanie Ziemia-Księżyc
- Zjawisko pływów morskich
V Czas na Ziemi
- Historyczne pomiary czasu
- Czas słoneczny (miejscowy, lokalny) – obliczenia
- Czas uniwersalny
- Czas strefowy – obliczenia
- Czas urzędowy
- Międzynarodowa Linia Zmiany Daty – obliczenia
Słownik
Aparat pojęciowy w tym dziale (kliknij aby rozwinąć definicję):
Moment w ciągu roku (między 3 a 7 lipca każdego roku), kiedy Ziemia znajduje się najdalej od Słońca, w odległości około 152,1 milionów kilometrów. To o około 5 milionów kilometrów (około 3,4%) dalej większy dystans, niż w czasie peryhelium. Występowanie aphelium wynika z elipsoidalnego kształtu orbity Ziemi.
Synonim pojęcia planetoida – jedno z ciał niebieskich występujących w Układzie Słonecznym. To niewielki obiekt, zwykle o średnicy <1000 km, podobnie jak planety obiegający Słońce po orbicie. Ma skalistą lub lodową powierzchnię i nieregularny kształt, często nosi znamiona kolizji z innymi obiektami. Dwoma głównymi skupiskami planetoid są: pas główny planetoid (między Marsem i Jowiszem) oraz pas Kuipera.
Termin stosowany w astronomii dla określenia punktu przebicia sfery niebieskiej przez oś obrotu Ziemi. Występuje biegun niebieski północny – w okolicach Gwiazdy Polarnej oraz południowy – w okolicach gwiazdy σ Octantis.
Dowolny obiekt fizyczny w przestrzeni kosmicznej znajdujący się poza atmosferą ziemską, w szczególności gwiazdy, planety, planetoidy, meteory i inne podobne ciała.
Hipotetyczna, niewidoczna materia stanowiąca około 95% (wspólnie z ciemną energią) Wszechświata. Nie emituje, ani nie odbija promieniowania elektromagnetycznego, a jej istnienia dowodzą jedynie pośrednie efekty grawitacyjne.
Synonim określeń: czas miejscowy i czas słoneczny. Oznacza precyzyjną godzinę w danym miejscu, wynikającą z aktualnego położenia Słońca nad danym południkiem lokalnym. Obliczenie czasu opiera się na znanym czasie obrotu Ziemi wokół własnej osi (360° – 24 godziny – 1440 minut), z którego wynika, że obrót Ziemi o 1° trwa 4 minuty.
Synonim określeń: czas lokalny i czas słoneczny. Oznacza precyzyjną godzinę w danym miejscu, wynikającą z aktualnego położenia Słońca nad danym południkiem lokalnym. Obliczenie czasu opiera się na znanym czasie obrotu Ziemi wokół własnej osi (360° – 24 godziny – 1440 minut), z którego wynika, że obrót Ziemi o 1° trwa 4 minuty.
Synonim określeń: czas lokalny i czas miejscowy. Oznacza precyzyjną godzinę w danym miejscu, wynikającą z aktualnego położenia Słońca nad danym południkiem lokalnym. Obliczenie czasu opiera się na znanym czasie obrotu Ziemi wokół własnej osi (360° – 24 godziny – 1440 minut), z którego wynika, że obrót Ziemi o 1° trwa 4 minuty.
Godzina w danym miejscu wynikający z jego położenia w określonej strefie czasowej. Cała Ziemia podzielona jest na 24 strefy czasowe, a zmiana czasu wynosi 1 godzinę co każdą strefę. Strefy określono na podstawie prędkości ruchu obrotowego Ziemi – dlatego szerokość każdej strefy wynosi 15° (czas obrotu Ziemi o 1 godzinę).
Wyznacza dokładną godzinę czasu słonecznego punktu na południku 0°, za który umownie przyjęto południk przebiegający przez Greenwich w Londynie. 12:00 UTC oznacza więc moment górowania Słońca nad Londynem. Ustalenie czasu UTC umożliwiło podział Ziemi na strefy czasowe – późniejsze i wcześniejsze względem godziny w Londynie – który jest strefą czasową 0.
Strefa czasowa obowiązująca na danym obszarze, przyjęta przez władze państwa – jednakowa dla całego kraju lub jego wybranych części. Czas urzędowy może być z powodów społeczno-gospodarczych niezgodny z faktycznym czasem strefowym w danym miejscu. Czas urzędowy to czas rzeczywiście pokazywany przez zegary na świecie.
Faktyczny rzeczywisty czas obrotu Ziemi wokół własnej osi – wynoszący 23 godzin 56 minut i 4 sekundy.
Okres przyjmowany do stosowania rachuby czasu na Ziemi – wynoszący około 24 godzin czas pomiędzy dwoma górowaniami Słońca nad tym samym południkiem.
Jedna z galaktyk we Wszechświecie, w której znajduje się Układ Słoneczny (i tym samym Ziemia) – Słońce obiega centrum Drogi Mlecznej. Szacuje się, że może liczyć nawet 400 miliardów gwiazd.
Okres w roku na skrajnie wysokich szerokościach geograficznych (powyżej 66°34’N i 66°34’S), kiedy Słońce przez całą dobę znajduje się powyżej linii horyzontu. Najdłużej dzień polarny trwa dokładnie na biegunach – pół roku. Wraz z oddalaniem się od bieguna w kierunku koła podbiegunowego, okres ten jest coraz krótszy.
Okręg na sferze niebieskiej, po którym obserwuje się pozorną wędrówkę Słońca w ciągu roku. Oś obrotu Ziemi jest nachylona względem płaszczyzny ekliptyki pod kątem 66°34′, a płaszczyzna równika niebieskiego pod kątem 23°26′.
Bryła matematyczna powstała w wyniku obrotu elipsy wokół jej osi – w przypadku Ziemi, wokół osi ziemskiej. Jest najbliższą rzeczywistemu wyglądowi Ziemi figurą matematyczną.
Obserwowane z Ziemi zmiany oświetlenia Księżyca występujące w cyklicznych i powtarzalnych etapach, wynikające z jego ruchu obiegowego wokół Ziemi (około 29 dni, 12 godzin i 44 minut). Wyróżniamy 4 główne fazy: I kwadra, pełnia, III kwadra, nów.
Jedna z liter alfabetu greckiego, stosowana we wzorach na obliczanie wysokości górowania Słońca – symbolizuje we wzorze szerokość geograficzną punktu, dla którego prowadzone jest obliczenie.
Powiązany grawitacją układ gwiazd, pyłu, gazu, ciemnej materii i licznych ciał niebieskich, krążących wokół centrum galaktyki. Jedną z galaktyk jest Droga Mleczna – w niej znajduje się Układ Słoneczny wraz z Ziemią.
Pojęcie z zakresu geologii, wyrażające najbliższy rzeczywistemu kształt Ziemi, uwzględniający jej przestrzenne zróżnicowane rzeźby.
Prosty przyrząd astronomiczny, najczęściej pręt, patyk lub słupek wbity w Ziemię. Słońce oświetlając gnomon powoduje, że ten rzuca cień, na podstawie którego możliwe jest ustalenie godziny czasu słonecznego i wysokości Słońca.
Moment w ciągu dnia (najczęściej przyjmuje się, że jest to godzina 12:00 – zwana południem słonecznym), w którym Słońce świeci najwyżej nad horyzontem. Każdego dnia wysokość górowania Słońca nad danym punktem jest inna, ze względu na ruch obiegowy Ziemi i nachylenie osi do orbity. Obliczenie górowania Słońca w dniach równonocy i przesileń jest jedną z podstawowych umiejętności z zakresu geografii matematycznej.
Zazwyczaj duże (większe od innych ciał niebieskich), kuliste ciało niebieskie świecące własnym światłem i emitujące energię w postaci promieniowania elektromagnetycznego. Głównymi budulcami (i źródłami energii) są wodór i hel. Najczęściej wokół gwiazd krążą po orbitach inne ciała niebieskie, z kolei gwiazdy krążą wokół centrum galaktyki. Gwiazdą najbliższą Ziemi jest Słońce.
Zwana Polaris (Alfa Ursae Minoris), najważniejsza gwiazda na półkuli północnej, znajdująca się niemal dokładniej przy północnym biegunie niebieskim (przyjmuje się 90°N). Jest najjaśniejszą gwiazdą gwiazdozbioru Małej Niedźwiedzicy. Ze względu na stabilne i niemal niezmienne położenie, stanowi od setek lat kluczowy punkt nawigacyjny.
Określony obszar na sferze niebieskiej ustalony przez Międzynarodową Unię Astronomiczną. Obserwowana z Ziemi konstelacja gwiazd, pozwalająca na ich grupowanie.
Okręg na styku sfery niebieskiej i płaszczyzny, na której znajduje się obserwator. Linia horyzontu określa teoretyczną, maksymalną możliwą widzialność z punktu obserwacji, o ile nie jest ona przesłonięta przez inne przeszkody.
Jednostka odległości stosowana w astronomii. To średnia odległość Ziemi od Słońca wynosząca 149 597 870,7 km. Określana jest skrótem AU. Służy do porównywania odległości między obiektami, zarówno obiektów w Układzie Słonecznym jak i innych.
Piąta od Słońca (778,4 mln km odległości od Słońca), największa i najcięższa planeta Układu Słonecznego (ponad 2,5 razy więcej niż masa wszystkich pozostałych planet Układu razem wziętych). Z powodu szybkiego obrotu wokół własnej osi, jest silnie spłaszczony przy biegunach. Jest stale pokryty barwnymi warstwami chmur. Na powierzchni można zaobserwować Wielką Czerwoną Plamę – ogromny, trwający od setek lat antycyklon, większy od powierzchni Ziemi.
Wprowadzony w 1582 r. bullą Papieża Grzegorza XIII obowiązujący aktualnie na świecie kalendarz. Jego wprowadzenie było konieczne, ze względu na błędy przesunięcia dni wynikające z kalendarza Juliańskiego. Reforma przesuwała czas natychmiast o 10 dni do przodu (likwidując ówczesne przesunięcie czasu o 10 z 12 dni – przywracając stan faktyczny z 325 r. n.e.) oraz korygowała sposób wyznaczania lat przestępnych – lata o numerach podzielnych przez 100, ale niepodzielne przez 400, nie będą przestępne, przy zachowaniu przestępności pozostałych lat o numerach podzielnych przez 4.
Pierwszy kalendarz porządkujący rachubę czasu, wprowadzony przez Rzymskiego władcę – Juliusza Cezara. W 46 r. p.n.e. wprowadził nowy kalendarz – nazwany od jego imienia – Juliańskim. Kalendarz dzielił rok na 365 dni, a co 4 lata rok miał 366 dni. Miesiące miały tak jak obecnie – 30 lub 31 dni, a luty 28 dni (co 4 lata – 29). Ze względu na nieprecyzyjność dotyczącą dni przestępnych, w 1582 r. zastąpiony kalendarzem Gregoriańskim.
Niewielkie ciało niebieskie zbudowane najczęściej z lodu i zamrożonych gazów oraz okruchów skalnych. Posiada także jądro. Komety cechuje ruch po orbitach, ale w okolicach Słońca pojawiają się rzadko (komety okresowe) lub wyłącznie 1 raz (komety nieokresowe). Przelot blisko Słońca powoduje parowanie lodu i tworzenie charakterystycznych obiektów – komy (otoczka wokół jądra) oraz warkoczy – gazowego i pyłowego. Warkocz gazowy jest zawsze zwrócony w przeciwnym kierunku do Słońca, natomiast warkocz pyłowy – zgodny z trajektorią lotu komety.
Krater uderzeniowy w stanie Arizona w USA, powstały w wyniku uderzenia dużego meteorytu (o średnicy ~50 m). Wymiary krateru to 1200 m szerokości i 170 m głębokości. Jest jednym z najlepiej zachowanych miejsc uderzeń meteorytów na Ziemi, ze względu na korzystne warunki pustynnego klimatu i niewielką erozję.
Zwany naturalnym satelitą, to najczęściej skalny lub lodowy obiekt krążący (zazwyczaj cechuje go obrót synchroniczny) wokół planety, planety karłowatej lub planetoidy. Najwięcej księżyców mają Jowisz i Saturn, Ziemia ma jedne księżyc, Mars – dwa. Obecnie znamy 185 księżyców w Układzie Słonecznym.
Jedyny naturalny satelita Ziemi i tak duży obiekt krążący wokół Ziemi. Ma średnicę 3476 km, czyli około 27% średnicy Ziemi. Oddziałując na Ziemię wspólnie ze Słońcem powoduje powstawanie pływów. Ponieważ Księżyc znajduje się w synchronicznej rotacji z Ziemią, zawsze widoczna jest tylko jedna jego strona. Posiada także jądro. Powierzchnia posiada liczne kratery po uderzeniach innych ciał niebieskich. Znajduje się w stałej odległości około 384 tys. km od Ziemi.
Jedna z czterech głównych faz Księżyca. Wyróżniamy Kwadrę Pierwszą (poprzedzającą Pełnię) i Kwadrę Trzecią (poprzedzająca Nów). W czasie kolejnych kwadr widoczna jest połowa tarczy (I i III Kwadra), cała tarcza (Pełnia) Księżyca lub jest on całkowicie niewidoczny gołym okiem (Nów). Gdy Księżyc znajduje się w I lub III kwadrze, występują słabsze pływy kwadraturowe.
Czwarta i ostatnia planeta skalista w Układzie Słonecznym (227,9 mln km odległości od Słońca), zwana “czerwoną planetą”, co zawdzięcza pokryciu pyłem o dużej zawartości tlenków żelaza. Temperatura planety może się wahać od -133°C (na biegunach, zimą) do +27°C (w okolicy równika, latem). Planetę charakteryzują potężne wiatry, w tym burze piaskowe (300 km/h), które mogą obejmować powierzchnię niemal całej planety.
Najmniejsza i położona najbliżej Słońca (57,9 mln km odległości od Słońca) planeta Układu Słonecznego. Temperatura waha się od -183°C do 427°C. Na Merkurym odkryto wodę w postaci lodu – znajdującego się w stale zacienionych miejscach. Wyglądem przypomina ziemski Księżyc.
Jeden z meteoroidów, który wpadł w Ziemską atmosferę i uległ w niej całkowitemu spaleniu przez dotarciem do jej powierzchni (co odróżnia go od Meteorytu). Z Ziemi obserwowany jest pod postacią „spadającej gwiazdy”.
Malutki okruch skalny lub metaliczny (pochodzący np. z planetoid lub komet), o średnicy od ułamków milimetrów do góra 10 metrów. Większość z nich porusza się wokół Słońca, ale niektóre wpadają w Ziemską atmosferę i stają się Meteorami lub Meteorytami.
Jeden z meteoroidów, który wpadł w Ziemską atmosferę i nie spalił się całkowicie w atmosferze, po czym uderzył w powierzchnię Ziemi (co odróżnia go od Meteoru). Rocznie takich obiektów spada na Ziemię ponad 3000, ale w większości są to obiekty wielkości małych kamieni.
Umownie przyjęta na świecie granica daty w kalendarzu, której przekroczenie oznacza zmianę dnia. Zasadniczo Linia leży na południku 180°, ale jej przebieg jest zniekształcony ze względu na przebieg granic państw. Przekraczając Linię w kierunku zachodnim (w lewo – z półkuli zachodniej na półkulę wschodnią): dodajemy 1 dzień, natomiast przekraczając ją w kierunku wschodnim (w prawo – z półkuli wschodniej na półkulę zachodnią): odejmujemy 1 dzień.
Obiekt techniczny krążący wokół Ziemi, którego budowa rozpoczęła się w 1998 r. Stacja umożliwia obecnie stały pobyt w kosmosie 6 astronautów. Państwami zaangażowanymi w program są USA, Rosja, Kanada, Japonia, Brazylia oraz 11 krajów Unii Europejskiej. Na stacji prowadzone są badania naukowe w warunkach mikrograwitacji, niemożliwej do osiągnięcia na Ziemi.
Punkt na sferze niebieskiej położony dokładnie naprzeciw zenitu, znajduje się pionowo pod przyjętym obserwatorem.
Ósma i tym samym ostatnia planeta Układu Słonecznego (4 492,2 mln km odległości od Słońca), odkryty został na podstawie obliczeń matematycznych, co dopiero później potwierdziły obserwacje nieba. Kolor podobnie jak Uran – zawdzięcza obecnemu w atmosferze metanowi. Na powierzchni widoczna jest charakterystyczna Wielka Ciemna Plama (która znika i niekiedy występuje w innych częściach planety) – w której prawdopodobnie wieją wiatry o prędkości 2100 km/h – największej w Układzie Słonecznym.
Okres w roku na skrajnie wysokich szerokościach geograficznych (powyżej 66°34’N i 66°34’S, choć w rzeczywistości z powodów optycznych zjawisko w pełni obserwuje się dopiero na szerokości 67°23″), kiedy Słońce przez całą dobę znajduje się poniżej linii horyzontu. Najdłużej dzień polarny trwa dokładnie na biegunach – pół roku. Wraz z oddalaniem się od bieguna w kierunku koła podbiegunowego, okres ten jest coraz krótszy.
Kliknij by dowiedzieć się więcej
Jedna z astronomicznych faz Księżyca (po III kwadrze, a przed I kwadrą), w której Księżyc znajduje się między Słońcem a Ziemią, przez co jest w cieniu i jest z Ziemi całkowicie niewidoczny (gołym okiem). Gdy Księżyc znajduje się w Nowiu występują silne pływy syzygijne.
Występujące dwukrotnie w ciągu doby zjawisko obniżania się poziomu wody morskiej, będące efektem grawitacyjnego oddziaływania Księżyca i Słońca oraz sił odśrodkowej wynikającej z ruchu obrotowego Ziemi. Przeciwieństwem jest przypływ.
Tor po jakim jedno ciało niebieskie obiega inne ciało niebieskie pod wpływem grawitacji. Gwiazdy krążą po orbitach wokół centrów galaktyk, planety wokół gwiazd, a księżyce wokół planet.
Jednostka odległości stosowana w astronomii i określana skrótem „pc”. Największa z jednostek miar stosowanych w astronomii. 1 pc = 3,26 roku świetlnego.
Cześć układu Słonecznego rozciągająca się za orbitą Neptuna i obejmująca znacznie olbrzymią liczbę małych obiektów (być może nawet miliardy planetoid) oraz co najmniej 3 planety karłowate (w tym jego najjaśniejszy obiekt – Pluton oraz Haumea i Makemake). Szacuje się, że nawet 70 000 obiektów w tym pasie może mieć średnicę ponad 100 km. Jest znacznie szerszy i bardziej masywny od Pasa planetoid.
Obszar między Marsem i Jowiszem (zwany też głównym pasem planetoid), pełny niewielkich ciał niebieskich, z których przynajmniej kilkadziesiąt milionów ma średnicę do kilku metrów. Szacuje się, że nawet do 2 milionów planetoid ma średnicę >1km, a 200 z nich ma średnicę większą niż 200 kilometrów. Jednak tylko 4 z nich osiągają duże rozmiary (Ceres, Westa, Pallas, Hygiea) – średnica powyżej 400 km (i stanowią łącznie 50% masy całego Pasa). Łączna masa całego Pasa to zaledwie 4% masy Księżyca.
Jedna z astronomicznych faz Księżyca (po I kwadrze, a przed III kwadrą), w której Księżyc znajduje się za Ziemią, przez co jest całkowicie oświetlony i jest z Ziemi widoczny cała jego tarcza (gołym okiem). Gdy Księżyc znajduje się w Pełni występują silne pływy syzygijne.
Moment w ciągu roku (między 2 a 5 stycznia każdego roku), kiedy Ziemia znajduje się najbliżej Słońca, w odległości około 147,1 milionów kilometrów. To o około 5 milionów kilometrów (około 3,4%) bliżej, niż w czasie aphelium. Występowanie peryhelium wynika z elipsoidalnego kształtu orbity Ziemi.
Ciało niebieskie okrążające gwiazdę lub pozostałości gwiezdne, w którego wnętrzu nie zachodzą reakcje termojądrowe. Jest wystarczająco duży, aby uzyskać prawie kulisty kształt oraz osiągnąć dominację w przestrzeni wokół swojej orbity. Świeci światłem odbitym. W Układzie Słonecznym wyróżniamy 8 planet podzielonych na dwie grupy. Do pierwszej zaliczamy: Merkurego, Wenus, Ziemię i Marsa (planety skaliste – “typu Ziemskiego”). Druga grupa to: Jowisz, Starun, Uran i Neptun (planety gazowe – “planety olbrzymy”).
Ciało niebieskie okrążające gwiazdę, które spełnia wszystkie kryteria potrzebne do bycia uznanym za planetę, za wyjątkiem jednego – nie oczyściło swojego sąsiedztwa z innych relatywnie dużych obiektów. Zazwyczaj są to obiekty znacznie mniejsze od planet. Uznajemy za takie przynajmniej 5 ciał niebieskich w Układzie Słonecznym – Ceres, Pluton (do 2006 r. uznawany za planetę), Haumea, Makemake, Eris.
Jedno z ciał niebieskich występujących w Układzie Słonecznym. To niewielki obiekt, zwykle o średnicy <1000 km, podobnie jak planety obiegający Słońce po orbicie. Ma skalistą lub lodową powierzchnię i nieregularny kształt, często nosi znamiona kolizji z innymi obiektami. Dwoma głównymi skupiskami planetoid są: pas główny planetoid (między Marsem i Jowiszem) oraz pas Kuipera.
Do 2006 r. ostatnia (dziewiąta) planeta Układu Słonecznego, następnie zdegradowany do roli planety karłowatej. Zbudowany jest głównie z lodu, jest mniejszy niż Księżyc, choć sam również ma naturalne satelity. Pluton cechuje się nietypową orbitą, która sprawia, że czasami znajduje się bliżej Słońca niż Neptun.
To zmiana wysokości poziomu morza – podnoszenie (przypływ) i opadanie (odpływ). Pływy powodowane są przez działanie siły odśrodkowej wynikającej z ruchu obrotowego Ziemi oraz sił grawitacyjnych – przyciągania Księżyca i Słońca (w mniejszym stopniu). W ciągu każdej doby Księżycowej (czyli w czasie około 24 godzin i 50 minut – czas potrzebny do kolejnego górowania Księżyca) występują 2 przypływy i 2 odpływy. Średni czas pomiędzy kolejnymi przypływami wynosi 12 godzin i 27 minut. Dzielimy je na słabsze – kwadraturowe oraz silniejsze – syzygijne.
Jeden z rodzajów pływów morskich, występuje gdy Słońce, Ziemia i Księżyc tworzą kąt prosty. Ma to miejsce w I i III kwadrze Księżyca. Są słabsze niż pływy syzygijne, ponieważ oddziaływanie Słońca i Księżyca na Ziemię odbywa się w innych kierunkach.
Jeden z rodzajów pływów morskich, występuje gdy Słońce, Ziemia i Księżyc znajdują się w linii prostej. Ma to miejsce w czasie Nowiu i Pełni Księżyca. Są to silniejsze pływy (od kwadraturowych), ponieważ siły Słońca i Księżyca nakładają się.
To czas obrotu Ziemi wokół własnej osi wyrażany w stopniach w jednostce czasu. Całkowity czas obrotu o 360° wynosi 24 godziny (1440 minut), z czego wynika, że w ciągu jednej godziny (60 minut) dokona się obrót o 15°, a czas obrotu o 1° wynosi 4 minuty. Wszystkie punkty na Ziemi obracają się z tą samą prędkością kątową, za wyjątkiem nieruchomych biegunów.
To czas obrotu Ziemi wokół własnej osi wyrażony w kilometrach na godzinę. Czas ten jest inny dla różnych punktów na Ziemi, ponieważ każdy ma do pokonania inny dystans, a musi on zostać pokonany w tym samym czasie. Np. punkty leżące na równiku poruszają się najszybciej (najdłuższa droga do pokonania) z prędkością około 1670 km/h, z kolei im bliżej do biegunów tym prędkość niższa. Bieguny mają prędkość 0, ponieważ stoją w miejscu.
To prędkość fali elektromagnetycznej w próżni, wynosząca 299 792 458 m/s.
Moment górowania Słońca nad zwrotnikiem Raka (22 czerwca) – dla półkuli północnej lub nad zwrotnikiem Koziorożca (22 grudnia) – dla półkuli południowej. W momencie przesilenia letniego Słońce świeci dla danej półkuli pod najwyższym możliwym kątem, a dzień trwa najdłużej.
Moment górowania Słońca nad zwrotnikiem Koziorożca (22 grudnia) – dla półkuli północnej lub nad zwrotnikiem Raka (22 czerwca) – dla półkuli południowej. W momencie przesilenia letniego Słońce świeci dla danej półkuli pod najniższym możliwym kątem, a dzień trwa najkrócej.
Występujące dwukrotnie w ciągu doby zjawisko podnoszenia się poziomu wody morskiej, będące efektem grawitacyjnego oddziaływania Księżyca i Słońca oraz sił odśrodkowej wynikającej z ruchu obrotowego Ziemi. Przeciwieństwem jest odpływ.
Zgodnie z kalendarzem gregoriańskim, od 1582 r. za rok przestępny uznaje się rok, którego numeracja jest podzielna przez 4 i niepodzielna przez 100 lub jest podzielna przez 400. W takim roku w miesiącu lutym dodaje się 29-ty dzień. Jest to więc sytuacja występująca raz na 4 lata (choć nie zawsze). Rok przestępny trwa więc 366 dni. Istnienie roku przestępnego jest konieczne ze względu na czas obiegu Ziemi wokół Słońca (około 365 i 1/4 dnia).
Jednostka odległości stosowana w astronomii, wynosi ~9,5 biliona kilometrów. W uproszczeniu jest to odległość, jaką światło pokonuje w próżni w ciągu jednego roku.
To okrąg wielki – płaszczyzna prostopadła do osi obrotu sfery niebieskiej. Płaszczyzna ta pokrywa się z płaszczyzną równika ziemskiego. Dzieli sferę niebieską na dwie równe części: północną i południową.
Moment górowania Słońca nad równikiem: 23 września – dla półkuli północnej lub 21 marca – dla półkuli południowej. W momencie równonocy długość dnia na całej planecie jest jednakowa i wynosi 12 godzin.
Moment górowania Słońca nad równikiem: 21 marca – dla półkuli północnej lub 23 września – dla półkuli południowej. W momencie równonocy długość dnia na całej planecie jest jednakowa i wynosi 12 godzin.
Ruch Ziemi wokół Słońca po określonej orbicie w kształcie elipsy, trwający dokładnie 365 dni, 5 godzin, 48 minut i 46 sekund.
Ruch Ziemi wokół własnej osi trwający dokładnie 23 godzin 56 minut i 4 sekundy, ale z przyjętym punktem odniesienia – takim samym położeniem wobec Słońca – trwającym 24 godziny.
Szósta planeta od Słońca (1 426,2 mln km odległości od Słońca), druga pod względem wielkości, choć ma najmniejszą gęstość materii ze wszystkich planet. Najbardziej charakterystyczną cechą planety jest jej pierścień (a dokładniej 9 pierścieni) – utworzony z brył lodu i skał o rozmiarach do 100 metrów średnicy. Choć pierścienie mają wszystkie planety typu gazowy gigant, to tylko pierścienie Saturna są tak duże i doskonale widoczne z Ziemi, co czyni go najbardziej niezwykłym obiektem Układu Słonecznego.
To złudzenie optyczne, widziane z powierzchni Ziemi, polegające na postrzeganiu widocznego fragmentu nieba jako kopuły, na której umieszczone są obiekty (gwiazdy). Cechą sfery niebieskiej jest postrzeganie gwiazd jako znajdujących się (wbrew rzeczywistości) w jednakowej odległości od obserwatora (dostrzegamy jedynie różnicę kątową względem naszego położenia).
Zwana też Efektem Coriolisa – jedno z następstw ruchu obrotowego Ziemi, powoduje odchylenie ruchu ciał poruszających się po Ziemi – na półkuli północnej – w prawo, na półkuli południowej – w lewo. Mówiąc precyzyjniej – siła Coriolisa powoduje odchylenie w kierunku zachodnim toru ciała poruszającego się po powierzchni Ziemi ku równikowi, a w kierunku wschodnim, gdy ciało porusza się w stronę któregoś z biegunów, czyli ku osi obrotu.
Centrum Układu Słonecznego i jedyna jego gwiazda o 333 tysiące razy większej masie od Ziemi . Stanowi 99,87% masy całego Układu. Średnica wynosi prawie 1,4 mln km (109 razy większa od Ziemi). Zbudowane z plazmy. Głównymi budującymi pierwiastkami są wodór i hel. Ma prawie idealnie kulisty kształt. Posiada jądro. Aktywność Słońca mierzona jest 11-letnich cyklach, na przemian wzrostu i spadku aktywności słonecznej. Cechą gwiazdy jest emisja własnego światła i ciepła (jako skutek reakcji termojądrowych we wnętrzu gwiazdy – przemianie wodoru w hel). Temperatura powierzchni Słońca to nawet 5500°C, a jego wnętrza – 15 000 000°C
Umowny pas powierzchni ziemi o długości geograficznej 15° kątowych w obrębie którego obowiązuje jednakowy czas (czas strefowy). Na Ziemi występują 24 takie strefy. Przemieszczenie z jednej strefy do innej skutkuje koniecznością zmiany czasu o godzinę.
Jedna z trzech głównych stref oświetlenia Ziemi, ograniczona Zwrotnikiem Raka – 23°26’N od północy i Zwrotnikiem Koziorożca – 23°26’S od południa. W tej strefie Słońce nad każdym punktem (za wyjątkiem samych zwrotników) góruje dwukrotnie pod kątem 90° i nigdy nie góruje pod kątem niższym niż 43°08′. Długość dnia waha się między 13,5 a 10,5 godziny. W tej sferze Słońce dostarcza największe ilości ciepła. Jedyną obserwowaną porą roku jest lato.
Jedna z trzech głównych stref oświetlenia Ziemi. Obejmuje dwa obszary – północny (od bieguna północnego do granicy północnego koła podbiegunowego na południu – 66°34’N) oraz południowy (od bieguna południowego do granicy południowego koła podbiegunowego na północy – 66°34’S). Słońce nigdy nie góruje wyżej niż pod kątem 23°26′, za to często w ogóle nie góruje (górowanie ujemne czyli równe 0°). Długość dnia może wynosić 0 godzin, ale też 24 godziny przez dłuższy okres czasu. Jest to strefa najmniejszej dostawy energii słonecznej, gdzie w zasadzie jedyną obserwowaną porą roku jest zima. W tej strefie obserwujemy zjawisko dnia i nocy polarnej – na biegunach trwają one naprzemiennie pół roku bez przerwy.
Jedna z trzech głównych stref oświetlenia Ziemi. Obejmuje dwa obszary – północny (ograniczony od południa Zwrotnikiem Raka – 23°26’N i granicą koła podbiegunowego północnego – 66°34’N od północy) oraz południowy (ograniczony od północy Zwrotnikiem Koziorożca – 23°26’S i granicą koła podbiegunowego południowego – 66°34’S od południa. Wysokość górowania Słońca maleje wraz z oddalaniem się w kierunku biegunów – od maksymalnie 90° do minimum – 0°. Długość dnia podlega największym wahaniom od 0 do nawet 24 godzin. Są to strefy o średniej wartości dostawy energii słonecznej, ponadto silnie zróżnicowanej w ciągu roku. Obserwujemy tutaj zjawisko typowych pór roku – lata, jesieni, wiosny i zimy.
Eksplozja kosmiczna starej gwiazdy i pozostałość po gwieździe, która uległa eksplozji na skutek złożonych procesów.
Przyrząd obserwacyjny bardzo zaawansowany technologicznie, znajdujący się stale w przestrzeni kosmicznej, na orbicie okołoziemskiej. Prowadzi obserwacje od 1990 r. Przyczynił się do spektakularnych i przełomowych odkryć w astronomii.
Teoria budowy Wszechświata uważana w przeszłości (do XVI wieku) za obowiązującą wykładnię nauki, ostatecznie sformułowana przez Klaudiusza Ptolemeusza w 140 r.n.e. Teoria zakładała, że Ziemia znajduje się w centrum Wszechświata, a wokół niej obracają się gwiazdy i planety. Upadek teorii rozpoczął się w 1543 r. wraz z publikacją teorii geocentrycznej autorstwa Mikołaja Kopernika i stopniowo przestano ją uznawać za obowiązującą.
Teoria budowy Wszechświata obecnie obowiązująca (z pewnymi modyfikacjami), sformułowana i opublikowana w 1543 r. n.e. przez Mikołaja Kopernika (choć już w Starożytności pojawili się głosiciele podobnych tez). Teoria zakłada (w zaktualizowanej wersji), że to Ziemia i inne planety krążą wokół Słońca – centrum Układu Słonecznego. W pierwotnej wersji tej teorii uważana, że Słońce jest centrum Wszechświata, a ruch planet odbywa się po orbitach w kształcie okręgów (a nie jak obecnie wiemy – elipsach) co później poprawiono.
Jedna z teorii powstania Wszechświata, uważana obecnie za najbardziej prawdopodobną i najbardziej popularną na świecie. Do jej wysnucia przyczyniły się min. badania Georges Lemaître (którego uważa się za pomysłodawcę teorii) potwierdzone później przez Edwina Hubble’a. Według tej teorii, około 14 mld lat (dokładnie szacowany wiek to 13,82 mld lat) temu doszło do wielkiego wybuchu, w wyniku którego powstał Wszechświat. Następnie materia zaczęła się od siebie oddalać i czyni to nadal, zmniejszając swoją gęstość i temperaturę. Póki co nie udało się znaleźć odpowiedzi na pytanie, co poprzedziło Wielki Wybuch. Stanowi to naukową podstawę dla zwolenników stworzenia Wszechświata przez Boga.
System, w którym planety i inne ciała niebieskie krążą wokół gwiazdy. Szczególnym układem planetarnym jest Układ Słoneczny.
To system planetarny obejmujący Słońce, 8 planet (w tym Ziemię) oraz planety karłowate, księżyce, planetoidy i inne ciała niebieskie, poruszające się po orbitach wokół gwiazdy – Słońca. Układ Słoneczny porusza się wokół centrum galaktyki Drogi Mlecznej.
Układ współrzędnych, w którym oś główną stanowi lokalny kierunek pionu, a płaszczyzną jest płaszczyzna horyzontu. Biegunami układu są zenit i nadir. Ich położenie na sferze niebieskiej zależy od współrzędnych geograficznych obserwatora oraz momentu obserwacji, więc współrzędne horyzontalne opisują chwilowe położenie ciała niebieskiego.
Siódma planeta od Słońca (2871 mln km odległości od Słońca). Był pierwszą planeta odkrytą przy użyciu teleskopu (wszystkie bliższe słońcu odkryto gołym okiem). Na tle innych planet wyróżnia się osią obrotu, która jest silnie nachylona. To powoduje, że bieguny planety leżą tam, gdzie równik na pozostałych planetach. Ostatnie badania dowodzą, że wiatry na Uranie mogą sięgać nawet 900 km/h. Charakterystyczny kolor zawdzięcza dużej ilości metanu w atmosferze.
Pyłowy lub gazowy strumień, widziany z Ziemi w postaci łuny (warkocza), uwalniany z komety pod wpływem promieniowania słonecznego. Warkocz gazowy ma kolor niebieski i jest skierowany w stronę przeciwną do słońca, z kolei warkocz pyłowy porusza się zgodnie z trajektorią lotu komety.
Druga najbliższa Słońcu planeta (108,2 mln km odległości od Słońca), trzecie najjaśniejsze po Słońcu i Księżycu ciało niebieskie widziane z Ziemi. Choć znajduje się dalej od Słońca niż Merkury, dzięki gęstej, złożonej głównie z dwutlenku węgla atmosferze (96,5%) jest najcieplejszą planetą Układu Słonecznego (nawet do 460°C). Tak wysoka temperatura to efekt potężnego efektu cieplarnianego.
Linia pozornego zetknięcia sfery niebieskiej z powierzchnią Ziemi, wyznaczająca faktyczną granicę obserwacji możliwej do dokonania z danego miejsca – uwzględniająca przeszkody terenowe, które różnicują pojęcie widnokręgu od pojęcia horyzontu.
Obszar Wszechświata, który jest obserwowalny z Ziemi o średnicy około 92 miliardów lat świetlnych. Z Ziemi obserwowana jest tylko ta część Wszechświata, z której sygnały pochodzą z okresu nie wcześniejszego niż Wielki Wybuch.
Katastrofalne zjawisko masowego wymierania, spowodowane uderzeniem w Półwysep Jukatan (Meksyk) planetoidy o prawdopodobnej średnicy około 10 kilometrów i masie biliona ton. Zdarzenie oznaczało koniec Ery Kredy (około 66 mln lat p.n.e.). Szacuje się, że w wyniku wymierania bezpowrotnie zginęło około 75% wszystkich gatunków roślin i zwierząt, w tym dinozaurów. Pośrednim skutkiem była możliwość przejęcia dominującej roli przez ssaki.
Wszystko co fizycznie istnieje, wszelkie formy przestrzeni energii i materii. Wielkość i kształt Wszechświata nie są znane, ale przyjmuje się, że ulega on ciągłemu rozszerzaniu. Wszechświat dzieli się na Supergromady -> Supergromady lokalne -> Lokalne Grupy Galaktyk -> Galaktyki -> Układy planetarne.
Zjawisko optyczne, będące wynikiem ruchu obiegowego Ziemi wokół Słońca oraz ruchu obiegowego Księżyca wokół Ziemi. Do zjawiska dochodzi gdy Księżyc znajdzie się pomiędzy Ziemią i Słońcem. Księżyc całkowicie przesłania widok Słońca dla pasa o szerokości maksymalnie kilkuset kilometrów. Przesłonięty obszar jest niewielki, stąd zjawisko nie jest często obserwowalne. Niekiedy widzimy je w postaci częściowego zaćmienia.
Zjawisko optyczne, będące wynikiem ruchu obiegowego Ziemi wokół Słońca oraz ruchu obiegowego Księżyca wokół Ziemi. Do zjawiska dochodzi gdy Ziemia znajdzie się pomiędzy Słońcem i Księżycem. Ziemia całkowicie lub częściowo przesłania Księżyc, ze względu na znacznie większe od niego rozmiary. Zjawisko jest częste i powszechnie obserwowane w dowolnym miejscu na Ziemi.
Zatoka morska Oceanu Atlantyckiego położona u wybrzeży Kanady (45°00′N 65°45′W), gdzie występuję najwyższe notowane na Ziemi pływy morskie, których wysokość może sięgać nawet niemal 20 metrów.
Punkt na sferze niebieskiej położony dokładnie naprzeciw nadiru, znajduje się pionowo nad przyjętym obserwatorem.
Trzecia planeta od Słońca (średnio 149,6 mln km odległości od Słońca), nazywana “błękitną planetą” – ze względu na duży udział oceanów w powierzchni (71%). Jest jedyną planetą w Układzie, na której występuje życie biologiczne, co zawdzięcza korzystnym minerałom, wodzie w stanie ciekłym oraz sprzyjającej temperaturze (średnio ~15°C). Nie bez znaczenia jest także istnienie pola magnetycznego, chroniącego przed wiatrem słonecznym.
Brak komentarzy