Polska mimo iż narodowościowo jest krajem jednolitym, należy do państw bardzo silnie zróżnicowanych wewnętrznie. W obrębie naszego kraju funkcjonują różne grupy etnograficzne oraz mniejszości etniczne i narodowe, bardzo silne jest także zróżnicowanie religijne i światopoglądowe Polaków.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Ludność Polski

V Zróżnicowanie ludności Polski

Dla prawidłowego zrozumienia struktury narodowościowej i etnicznej konieczne jest najpierw doprecyzowanie, co to znaczy naród, a co to takiego grupa etniczna. Zgodnie z Ustawą o mniejszościach narodowych i etnicznych (Dz.U. 2005 Nr 17 poz. 141), mniejszością narodową jest grupa obywateli odróżniająca się od pozostałych językiem, kulturą lub tradycją; dąży do ich zachowania; ma świadomość historyczną i utożsamia się z narodem zamieszkującym właściwy kraj, ponadto jej przodkowie co najmniej od 100 lat mieszkają w Polsce. Ustawa wymienia dokładnie 9 narodowości uznawanych w Polsce za mniejszości narodowe:

  • Białoruską
  • Czeską
  • Litewską
  • Niemiecką
  • Ormiańską
  • Rosyjską
  • Słowacką
  • Ukraińską
  • Żydowską

Do mniejszości narodowych nie zaliczają się więc np. mieszkający w naszym kraju Wietnamczycy czy Amerykanie (z USA), ponieważ pojawili się w Polsce stosunkowo niedawno.

Ustawa definiuje też pojęcie mniejszości etnicznej. Jest nią grupa obywateli, która spełnia te same kryteria co mniejszość narodowa, ale nie istnieje zorganizowane państwo, z którym mogłaby się utożsamiać. Ustawa wymienia 4 mniejszości etniczne uznawane w Polsce:

  • Karaimską
  • Łemkowską
  • Romską
  • Tatarską

Na tym tle powstał spór (i poważny problem prawno-geograficzny), w związku z manifestacyjnym deklarowaniem przez część obywateli polskich przynależności do narodowości śląskiej lub kaszubskiej, co nie znajduje odzwierciedlenia w klasyfikacji prawnej. O ile w przypadku języka kaszubskiego ustawa wskazana powyżej definiuje go jako język regionalny, o tyle w Polsce brak jest podobnej klasyfikacji tzw. języka śląskiego, który formalnie uznawany jest za polską gwarę (dialekt językowy), niespełniający kryteriów odrębnego języka (zdaniem wiodącego nurtu badań językowych). Ponadto istnienie „Narodowości Śląskiej” zostało kilkukrotnie odrzucone prawomocnymi wyrokami sądów polskich, w tym przez Sąd Najwyższy.

Z tego powodu zarówno Kaszubi jak i Ślązacy zgodnie z prawem uznawani są za Polaków, formalnie grupę etnograficzną, a więc grupę osób narodowości polskiej wykazującą pewien poziom poczucia odrębności kulturowej od reszty społeczeństwa, jednak ogólnie identyfikujących się z polskością. Taka klasyfikacja wydaje się jednak absurdalna wziąwszy pod uwagę deklarowaną odrębność Ślązaków i Kaszubów i postrzeganiem siebie jako mniejszość narodową w kolejnych spisach ludności. Z punktu widzenia wiodącego nurtu geografii, Ślązaków i Kaszubów należy zakwalifikować do mniejszości etnicznych ze względu na deklarowany wysoki stopień odrębności kulturowej i świadomość historyczną, a w przypadku Kaszubów – także istnienie odrębnego języka.

1. Struktura narodowościowa i etniczna ludności Polski

Podstawowym narzędziem badawczym z zakresu geografii ludności prowadzącym do ustalenia struktury narodowościowo-etnicznej, jest spis ludności. Badanie oprócz szeregu innych pytań, polega m.in. na określeniu swojej przynależności do wybranego narodu. Spisy ludności prowadzone są średnio co 10 lat. Aktualnie trwa opracowywanie wyników spisu z 2021 r. (artykuł zostanie zaktualizowany po ich opublikowaniu).

Porównanie struktury narodowościowo-etnicznej ludności Polski w 1931 i 2011 r. (kliknij, aby powiększyć)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Powszechny Spis Ludności (1931), Narodowy Spis Powszechny (2011).

W drugim spisie ludności, przeprowadzonym w II RP w 1931 r. zrezygnowano z pytania o narodowość, zastępując je pytaniem o używany język. Używanie języka polskiego zadeklarowało blisko 22 miliony osób, tj. 68,9% ówczesnej ludności kraju. 10,1% zadeklarowało język ukraiński, a 3,8% – ruski (łącznie 13,9% ludności ukraińskiej). Oprócz tego 7,8% obywateli zadeklarowało żydowski, 3,1% białoruski, a 2,3% niemiecki. Co ciekawe, 2,2% ludności, w ówczesnym województwie poleskim zadeklarowało język „tutejszy”, będący w istocie szeregiem lokalnych dialektów ukraińsko-białorusko-polskich. Obok około 22 milionów Polaków, w kraju mieszkało blisko 10 milionów osób faktycznie narodowości innej niż Polska – zwłaszcza na kresach wschodnich.

Bardzo istotne zmiany w strukturze ludności Polski nastąpiły na skutek zmian granic po II Wojnie Światowej oraz procesów repatriacji. Polska z kraju wielonarodowościowego, jakim była przed wojną – stała się w istocie krajem jednolitym narodowościowo. W kolejnych prowadzonych spisach, Polacy stanowili niemal 100% całej ludności kraju. W ostatnim badaniu przeprowadzonym w 2011 r., 37 mln 310 tys. osób zadeklarowało narodowość Polską (jako jedyną lub pierwszą z dwóch) – 96,9% wszystkich. Wyłącznie niepolską narodowość deklaruje tylko 1,5% mieszkańców Polski. Wśród głównych mniejszości narodowych w naszym kraju znaleźli się:

  • Niemcy – 74,5 tys. Niemców (0,2%) i kolejne 73,3 tys. osób z drugą narodowością niemiecką (obok pierwszej – polskiej).
  • Ukraińcy – 38,4 tys. (0,1%) i kolejne 12,6 tys. osób z drugą narodowością ukraińską (obok pierwszej – polskiej).
  • Białorusini – 36,4 tys. (0,1%) i kolejne 10,4 tys. osób z drugą narodowością białoruską (obok pierwszej – polskiej).

Narodowości te jako pierwsze zadeklarowało łącznie mniej niż 0,5% ludności Polski. Oprócz tego deklarowano rozmaite inne narodowości np. rosyjską (8 tys.), litewską (5,6 tys.), wietnamską (3,6 tys.), ormiańską (3,6 tys.), żydowską (2,5 tys.), słowacką (2,3 tys.), a nawet angielską, amerykańska (USA), włoską, francuską, czeską czy grecką (1-2 tys. deklaracji) oraz liczne inne.

Ponadto w Polsce występują mniejszości etniczne, które zadeklarowano jako narodowości, ale nie spełniają one opisanych wcześniej kryteriów ustawowych.

  • Jako Ślązacy zadeklarowało się łącznie 846,7 tys. osób, w tym 435,8 tys. podało taką narodowość, jako pierwszą lub jedyną.
  • Jako Kaszubi zadeklarowało się 232,5 tys. osób, ale tylko 17,7 tys. osób podało taką narodowość,  jako pierwszą lub jedyną.
  • Ponadto 17 tys. osób zadeklarowało narodowość romską, 10,5 tys. łemkowską, niecałe 2 tys. tatarską i 350 osób karaimską.

2. Mniejszości w Polsce

Mniejszości i grupy etnograficzne w Polsce na tle regionów historycznych

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o..; https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RsbGz4FzJDWCQ/1630406341/25DlvK8M6NTkASSMPG28D8o3UnhMGhds.png

Według danych spisowych, najliczniejszą mniejszością narodową w Polsce jest mniejszość niemiecka. Przytłaczająca większość osób identyfikujących się jako Niemcy mieszka w województwie opolskim, w mniejszym stopniu w śląskim. Liczy łącznie nieco ponad 147 tys. osób, w tym połowa deklaruje narodowość Polsko-Niemiecką lub Niemiecko-Polską. Niemcy na Opolszczyźnie to ostatnia grupa etnicznych Niemców przedwojennych, która z różnych powodów (m.in. ze względu na częściową identyfikację Polską) nie została w całości przesiedlona do Niemiec.

Logo Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców na Śląsku Opolskim

Źródło: https://skgd.pl/wp-content/uploads/2016/03/tskn-logo.png

Mniejszość Niemiecka od wielu lat cieszy się w Polsce licznymi przywilejami (analogicznych nie posiada znacznie liczniejsza mniejszość Polska w Niemczech). Posiada reprezentację w Polskim Sejmie (jest zwolniona z 5% progu wyborczego), zazwyczaj liczącą jednego posła. Mniejszość Niemiecka regularnie wystawia także swoich kandydatów do Sejmiku Województwa Opolskiego i uzyskuje w nim mandaty radnych (obecnie 5 z 30 radnych), zazwyczaj znajduje się także w koalicji rządzącej województwem. Posiada także reprezentację w samorządach gminnych i powiatowych. Jest to mniejszość dobrze zorganizowana (najlepiej ze wszystkich polskich mniejszości), skupiona głównie w Towarzystwie Społeczno-Kulturalnym Niemców na Śląsku Opolskim. Utrzymuje kontakty z Niemcami w Republice Federalnej Niemiec.

Formalnie drugą najliczniejszą mniejszością narodową w Polsce jest mniejszość ukraińska. Dane spisowe z 2011 r. nie uwzględniają jednak wielkiej fali migracji Ukraińców do Polski i podają liczbę osób narodowości ukraińskiej zaledwie 51 tys. (w tym 12,6 tys. jako narodowość Polsko-Ukraińska). Jest to liczba całkowicie niezgodna z obecnym stanem faktycznym. Mniejszość Ukraińska, głównie na skutek Akcji „Wisła” jest silnie rozproszona. Zamieszkuje głównie województwa „ziem odzyskanych” – warmińsko-mazurskie, pomorskie, zachodniopomorskie, dolnośląskie, lubuskie, podlaskie i tylko częściowo podkarpackie. Było to umyślne działanie władz PRL, w celu odcięcia ludności etnicznie ukraińskiej od możliwości dążenia do przyłączenia zajmowanych terenów przygranicznych do ZSRR. Przed 2016 r. była to mniejszość niezorganizowana i rozproszona, w znacznym stopniu spolonizowana. Obecnie Ukraińcy koncentrują się głównie w dużych miastach i ich otoczeniu, zwłaszcza w aglomeracji Warszawy, Gdańska, Poznania, Krakowa, Wrocławia, Rzeszowa oraz w miastach Górnego Śląska.

Ostoją narodowości białoruskiej w Polsce jest Cerkiew prawosławna (na zdjęciu – Sobór Świętej Trójcy w Hajnówce)

Źródło: https://api.culture.pl/sites/default/files/images/imported/sztuki%20wizualne/linkbajty/Nowosielski_Tarasewicz/cerkiew_hajnowka_1_pap.jpg

Trzecią najliczniejszą mniejszością jest mniejszość białoruska. Jest ona silnie skoncentrowana w obszarze przygranicznym województwa podlaskiego, głównie w powiecie hajnowskim. Ze względu na silny stopień skoncentrowania na małym obszarze niecałych 50 tys. osób narodowości białoruskiej (w tym ponad 10 tys. Polsko-Białoruskiej), jest ona znacznie lepiej zorganizowana niż mniejszość ukraińska. Posiada pewną reprezentację w samorządach gminnych, a w Hajnówce znajduje się Muzeum i Ośrodek Kultury Białoruskiej. Podstawowym spoiwem ludności białoruskiej jest przynależność do Cerkwi prawosławnej, do której należy prawie 90% tej mniejszości. Badania wskazują, że jest to ludność znacznie mniej podatna na asymilację, niż mniejszość ukraińska.

Wśród uznawanych w ustawie mniejszości etnicznych, najliczniejsza jest mniejszość Romska, którą deklaruje około 17 tys. osób (około 40% wspólnie z Polską). W porównaniu z innymi krajami europejskimi, ta mniejszość jest w Polsce mało liczna. Romowie pochodzą historycznie z obszaru Indii, są wędrownym ludem obecnym w wielu państwach świata. W Polsce często pejoratywnie nazywani są Cyganami, co sami Romowie uznają za określenie rasistowskie i obraźliwe. Pierwsze wzmianki o Romach w Polsce pochodzą z XV wieku. Obecnie Romowie mieszkają głównie w dużych polskich miastach. Ludność używa własnego języka romskiego (romani). Ważniejszą organizacją tego ludu jest Związek Romów Polskich. Romowie bardzo słabo asymilują się i utrzymują silne przywiązanie do własnej tradycji, często sprzecznej z polskim prawem (np. w zakresie małżeństw bardzo młodych kobiet). Większość polskich Romów przyjęła jednak katolicyzm i chętnie pielgrzymuje na Jasną Górę. Niestety wielu Romów zmaga się z różnego rodzaju problemami społecznymi takimi jak alkoholizm, narkomania i przestępczość (zwłaszcza kradzieże). Wielu Romów trudni się żebractwem na dużą i zorganizowaną skalę. Problem ten jest jednak obecnie znacznie mniejszy niż jeszcze w latach 90-tych. Dzisiaj Romowie kojarzą się coraz bardziej z barwnymi strojami i wesołą muzyką.

Do żebractwa często wykorzystywane są małe Romskie dzieci (na zdjęciu żebrzące Romskie dzieci w Poznaniu w 2017 r.)

Źródło: https://epoznan.pl/storage/gallery/34936/fsmkp6h9dpx4ttwhswt6vnp24xqf5h44.jpg

Drugą główną uznawaną mniejszością etniczną w Polsce są Łemkowie. Jest to grupa wschodniosłowiańska z obszaru pogranicza Polsko-Ukraińskiego, posługująca się językiem łemkowskim. W 2011 r. Łemków było w Polsce ponad 10 tys. (w tym ponad 3 tys. osób deklarujących się jako Polacy-Łemkowie). W przeszłości Łemkowie żyli w Beskidzie Niskim, ale w ramach Akcji „Wisła” zostali wysiedleni – podobnie jak Ukraińcy. Obecnie koncentrują się głównie na Dolnym Śląsku. Pozostałością po Łemkach w Beskidach są liczne cerkwie.

Pierwotnie zamieszkiwany przez Łemków obszar Beskidu Niskiego nazywany jest Łemkowszczyzną

Źródło: https://przeglad-turystyczny.pl/images/stories/polska/lemkowszczyzna/lemkowszczyzna_3.jpg

Tatarzy to trzecia najliczniejsza uznawana mniejszość etniczna, obecnie licząca niecałe 2 tys. osób. Dwie główne miejscowości przez nich zamieszkiwane – Bohoniki i Kruszyniany, mieszczą się na Podlasiu. Tatarzy są muzułmanami, ale nie zaliczają się do fundamentalistów islamskich. W Polsce żyją od XIV wieku, są pozostałościami Tatarów Krymskich – ludów mongolskich. Obecnie niektórzy Tatarzy czerpią korzyści z turystyki. W Kruszynianach znajduje się meczet oraz jurta tatarska (restauracja i gospodarstwo agrotuystyczne), gdzie serwowana jest tradycyjna kuchnia tatarska.

Tatarska Jurta w Kruszynianach na Podlasiu

Źródło: https://static.polskieszlaki.pl/zdjecia/wycieczki/2015-08/516_290/kruszyniany-11.jpg

Najmniejszą uznawaną w Polsce mniejszością etniczną są Karaimi. To zaledwie 300-osobowa grupa, skupiona obecnie głównie w Warszawie. Pierwotnie zamieszkiwali Krym. Posiadają własny język karaimski (którym posługuje się jednak mniej niż połowa wszystkich Karaimów w Polsce) oraz wyznanie – Karaimizm (zbliżone do Judaizmu). W znacznej mierze jest to jednak grupa spolonizowana.

Odsetek osób deklarujących „Narodowość Śląską” w NSP w 2011 r. według powiatów województw: opolskiego i śląskiego

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Odsetek_%C5%9Al%C4%85zak%C3%B3w_w_powiatach_wojew%C3%B3dztw_%C5%9Bl%C4%85skiego_i_opolskiego_z_roku_2011.png/1024px-Odsetek_%C5%9Al%C4%85zak%C3%B3w_w_powiatach_wojew%C3%B3dztw_%C5%9Bl%C4%85skiego_i_opolskiego_z_roku_2011.png

Podczas Narodowego Spisu Powszechnego najliczniejszą grupą niepolską okazali się Ślązacy – jak wspomniano wcześniej, nieuznawani oficjalnie ani za mniejszość narodową, ani etniczną, a jedynie za grupę etnograficzną, faktycznie jednak spełniający kryteria mniejszości etnicznej. Deklarację „Narodowości Śląskiej” złożyło 847 tys. osób, w tym 436 tys. jako pierwszą lub jedyną. 371 tys. osób w tej grupie zidentyfikowało się jako Polacy-Ślązacy. Faktycznie Ślązacy to ludność zamieszkująca Górny Śląsk – głównie województwo śląskie i w mniejszym stopniu opolskie oraz śladowo dolnośląskie. Charakterystycznym elementem odmienności jest Godka, nieuznawana oficjalnie za język, ale rodzaj dialektu (gwary) języka polskiego. Śląsk od pokoleń był obszarem mieszania się ludności niemieckiej, polskiej i czeskiej, a wytworzona struktura etniczna obszaru oddaje te złożoności, których jednym z elementów jest istnienie na tym obszarze sporej grupy protestantów. Warto jednak zauważyć, że większość ludności województwa śląskiego ma charakter napływowy, etnicznie czysto Polski i związana jest z industrializacją i rozwojem górnictwa na tym obszarze (tzw. „gorączka węgla”). Ludność ta znacząco dominuje obecnie liczebnie nad rdzennymi mieszkańcami historycznego Śląska.

Najważniejszą organizacją polityczną na Śląsku jest Ruch Autonomii Śląska

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/V_Marsz_Autonomii_%C5%9Al%C4%85ska.jpg/1280px-V_Marsz_Autonomii_%C5%9Al%C4%85ska.jpg

Wiara w Śląskość jest wśród wielu mieszkańców województwa śląskiego silnie zakorzeniona, a działacze na rzecz Śląskości skupiają się wokół Ruchu Autonomii Śląska, który wprowadził w latach 2010-2018 radnych do Sejmiku Śląskiego. Działalność organizacji polega na zwoływaniu marszy na rzecz autonomii, a nawet organizacji parareferendów w tej sprawie. Formalnie Ruch domaga się przyznania Śląskowi statusu podobnego do tego, jaki województwo miało w okresie II RP . Część Ślązaków domaga się także uznania dialektu śląskiego za język regionalny. Podejmowane są próby uznania Ślązaków za naród na drodze sądowej (odrzucone przez sądy Polskie i międzynarodowe). Obawy co do działalności Ślązaków już w 2000 r. wyraził Urząd Ochrony Państwa, jednak RAŚ jednoznacznie odcina się od oskarżeń o działalność separatystyczną.

Odsetek osób używający w domu języka Kaszubskiego w 2002 r. według gmin województwa pomorskiego

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Cassubia1238_J%C4%99zyk_Kaszubski_2002.png/1920px-Cassubia1238_J%C4%99zyk_Kaszubski_2002.png

W przeciwieństwie do wielu Ślązaków, Kaszubi znacznie silniej identyfikują się z Polskością. Formalnie to druga najliczniejsza grupa narodowościowa (według deklaracji), jednak wśród 233 tys. osób określających się jako Kaszubi, 215 tys. deklaruje się jako Polacy-Kaszubi, a jedynie 16 tys. jako wyłącznie Kaszubi niebędący Polakami. Spora społeczność potomków rdzennych Kaszubów żyje na emigracji np. w USA. Kaszubi historycznie zamieszkują Pomorze Gdańskie, za swoją stolicę uważają Gdańsk, ale faktycznym ośrodkiem Kaszubskości są Kartuzy, a innymi istotnymi obszarami – powiat pucki, wejherowski i kościerski, choć teren historycznych Kaszub obejmuje znacznie większy teren. Odmienność Kaszubów częściowo się zaciera za sprawą suburbanizacji w obrębie Aglomeracji Gdańskiej.

XX Światowy Zjazd Kaszubów w Chojnicach w 2018 r.

Źródło: PAP; https://dzieje.pl/dziedzictwo-kulturowe/6-lipca-w-chojnicach-odbedzie-sie-xxi-swiatowy-zjazd-kaszubow

Kaszubom udało się uzyskać status języka regionalnego dla języka Kaszubskiego. Oprócz tradycyjnego zajęcia polegającego na uprawie roli oraz rybołówstwa, Kaszubi coraz częściej żyją z turystyki, wykorzystując walory Pojezierza Pomorskiego. Prowadzą dość aktywną działalność kulturalną i edukacyjną, sprawuję władzę w wielu samorządach i mają istotne wpływy w Sejmiku Pomorskim. Od wielu lat działa Radio Kaszëbë. Język Kaszubski uczony jest w szkołach i można z niego zdawać maturę. Co roku odbywa się Światowy Zjazd Kaszubów. Kaszubi słyną z przywiązania do religii katolickiej i zakładają tradycyjnie duże rodziny.

3. Grupy etnograficzne w Polsce

Kraje świata o bogatej historii, w tym Polska – składają się zwykle z różniących się od siebie lokalnymi zwyczajami i kulturą grup ludności zwanych grupami etnograficznymi. Grupy te najczęściej zamieszkują ograniczoną przestrzeń geograficzną zwaną regionem etnograficznym. Liczebność każdej z grup jest jednak trudna do oszacowania i ogranicza się zwykle do obszarów wiejskich i ewentualnie małych miast.

Wybrane grupy etnograficzne w Polsce

Źródło: http://naludowo.pl/kultura-ludowa/regiony-etnograficzne-w-polsce-malopolska-slask-wielkopolska-pomorze-mapa-grupy-etnograficzne-zdjecie-opis.html

Do podstawowych elementów odróżniających grupy etnograficzne należą:

  • Identyfikacja z określoną społecznością lub określoną przestrzenią geograficzną.
  • Istnienie wspólnoty historycznej lub religijnej danego terytorium.
  • Istnienie gwary językowej najczęściej z zapożyczeniami z innych języków.
  • Kultura ludowa (folklor) charakterystyczna dla danego obszaru, np. rękodzieło, tańce, stroje, potrawy regionalne itp.
  • Istnienie lokalnych zwyczajów, świąt i tradycji w ich obrębie, z możliwością wytworzenia własnej mentalności.

Często spoiwem społeczności jest religia i tradycja, np. w przypadku Górali

Źródło: https://www.niedziela.pl/gifs/portaln/624×400/1505730303.jpg

W przeszłości historycznej w Polsce istniało wiele grup etnograficznych, jednak z czasem ich odrębność zatarła się. Odpowiadają za to m.in. przemiany na obszarach wiejskich, które były tradycyjnym bastionem regionalizmów. Obecnie do najważniejszych funkcjonujących grup etnograficznych (niespełniających jednocześnie kryteriów mniejszości etnicznej) należy zaliczyć:

  • Górali – zamieszkujących Podhale (powiat tatrzański i nowotarski).
  • Kurpi na granicy Mazowsza, Warmii i Mazur oraz Podlasia (zwłaszcza powiat ostrołęcki w woj. mazowieckim oraz łomżyński i kolneński w podlaskim).
  • Kociewiaków (powiat starogardzki i tczewski w pomorskim oraz świecki w kujawsko-pomorskim).
  • Łowiczan [Księżaków] (powiat łowicki województwo łódzkie).

Grupy etnograficzne np. Łowiczanie charakteryzują się zwykle barwnymi strojami

Źródło: https://villsethnoatlas.files.wordpress.com/2012/12/c582owiczanie.jpg?w=640

4. Zróżnicowanie religijne i światopoglądowe Polaków

Podczas Narodowego Spisu Powszechnego w Polsce zapytano także o wyznanie. 88,86% Polaków zadeklarowało przynależność do jakiegoś wyznania, w tym 33,7 mln Polaków określiło się jako Katolicy (87,58% ogółu ludności).

Wyznanie ludności według deklaracji w czasie Narodowego Spisu Powszechnego w 2011 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Oprócz Katolików, którzy stanowili przytłaczającą większość, w Polsce żyli wyznawcy prawosławia (głównie mniejszość Białoruska), różnych odłamów protestanckich (głównie na Śląsku oraz mniejszość Niemiecka), Świadkowie Jehowy (duże miasta) oraz Grekokatolicy (głównie mniejszość Ukraińska). Ponadto na Podlasiu żyła niewielka grupa tatarskich muzułmanów. Ponad 11% Polaków nie udzieliło odpowiedzi na pytanie o wyznanie lub zadeklarowało się jako nieprzynależący do żadnego wyznania.

Wskaźnik Dominicantes – uczęszczających na niedzielną Mszę Świętą wśród wszystkich Katolików według parafii i w granicach diecezji

Źródło: https://irp-cdn.multiscreensite.com/7ee92a2c/Dominicantes_parafie_2018.jpg

Wśród osób deklarujących się jako Katolicy istnieje bardzo zróżnicowane podejście do praktykowania religii. Według danych Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego odsetek osób uczęszczających na niedzielną Mszę Świętą (Dominicantes) stale maleje. W 1990 r. wynosił jeszcze 50,3%, a w 2018 r. spadł do 38,2%. Jednocześnie wzrósł odsetek, które przystępują do Komunii Świętej czyli Communicantes (z 10,7% w 1990 r. do 17,3% w 2018 r.). Najwyższą religinjnością charakteryzują się obszary Polski południowej, zwłaszcza diecezja tarnowska (ponad 70% Dominicantes), a najniższą północnej i zachodniej Polski oraz okolic Łodzi (diecezja łódzka i szczecińsko-kamieńska – poniżej 25% Dominicantes). Jednocześnie w Polsce funkcjonuje grupa osób, dla których wiara jest najważniejszą wartością, a oddawanie się praktykom religijnym, w tym pielgrzymkom, jest bardzo ważnym elementem codziennego życia.

Pokłon feretronów podczas pielgrzymki do Wejherowa w 2018 r. 

 


Oprócz stale spadającej religijności i postępującej laicyzacji polskiego społeczeństwa, zmienia się także mentalność społeczna. Od wielu lat w Polsce toczą się niezakończone debaty publiczne dotyczące między innymi problemów społecznych takich jak:

  • Prawo do aborcji
  • Prawo do sformalizowania związku nieheteronormatywnego
  • Prawo do adopcji dzieci przez pary nieheteronormatywne
  • Prawo do zapłodnienia pozaustrojowego (In Vitro) i jego finansowanie przez państwo
  • Prawo do eutanazji
  • Obecność w szkołach edukacji seksualnej

Osoby popierające powyższe rozwiązania identyfikuje się najczęściej jako osoby o poglądach lewicowych. Natomiast przeciwnicy takich praw określani są jako osoby o poglądach prawicowych. Jednocześnie osoby szukające rozwiązań pośrednich lub mających odmienne zdanie na różne z tych tematów, identyfikuje się jako osoby o poglądach centrowych (centro-lewicowych, centro-prawicowych).

Identyfikacje światopoglądowe ludności Polski i grupy wiekowej 18-24 w 2021 r.

Źródło: CBOS; https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2021/K_016_21.PDF

W całej populacji Polski przeważają osoby o poglądach prawicowych, z kolei wśród osób młodych – o poglądach lewicowych. Kilkanaście procent Polaków w każdej grupie wiekowej nie potrafi zidentyfikować się z żadną orientacją światopoglądową. Obecnie obserwuje się silny wzrost osób o poglądach lewicowych, zwłaszcza wśród młodych kobiet, przy jednoczesnym nieco niższym wzroście osób o poglądach prawicowych, głównie wśród młodych mężczyzn. Towarzyszy temu jednoczesny spadek liczby osób o poglądach centrowych.