Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego i gospodarki Rosji

Rosja jest największym państwem Świata, a jednocześnie ważnym sąsiadem Polski, choć nasz kraj graniczy bezpośrednio jedynie z fragmentem jej terytorium. Jest to państwo o olbrzymim zróżnicowaniu środowiska przyrodniczego i wielkim potencjale gospodarczym, a jednocześnie niebezzpiczeny i imperialistyczny kraj.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)

Sąsiedzi Polski

V Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego i gospodarki Rosji

1. Geografia Rosji

Rosja jest największym państwem Świata. Jej powierzchnia to niemal 17,1 mln km2, a ponadto kraj obejmuje rozmaite tereny okupowane lub kontrolowane przez podległe sobie zbuntowane autonomie kilku innych państw. Rosja jako państwo jest więc niemalże tak duża, jak Ameryka Południowa. Na tym bezkresnym obszarze ciągnącym się przez tysiące kilometrów mieszka jednak (zaledwie) 146 mln osób (w tym 2,5 mln na tymczasowo okupowanym Krymie). Oznacza to, że przeciętnie na 1 km2 powierzchni państwa przypada zaledwie 8,5 osoby, co jest jednym z najniższych wyników na Świecie (dla porównania w Polsce – 122 os./km2). Rosja jest więc przede wszystkim państwem bezkresnych pustkowi. Posiada jednak bardzo duża stolice – Moskwę, w której mieszka 13 mln osób, a w całym jej obszarze metropolitalnym – ponad 21 mln (oznacza to, że prawie 15% Rosjan mieszka w stolicy lub jej bliskim sąsiedztwie, dla porównania w Polsce – mniej niż 5%).

Położenie Rosji na mapie Świata wraz terenami tymczasowo okupywanymi w Ukrainie

Źródło: Jamie Eliat; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/Russian_Federation_%28orthographic_projection%29_-_All_Territorial_Disputes.svg/1024px-Russian_Federation_%28orthographic_projection%29_-_All_Territorial_Disputes.svg.png

Rosja stanowi pozostałość Związku Radzieckiego, który był jeszcze większy i obejmował wiele sąsiadujących dzisiaj z Rosją – obecnie niepodległych państw. Główne elementy przestrzeni geograficznej stanowią wielkie formy lądowe, z których najważniejszą jest Nizina Wschodnio-Europejska, gdzie mieszka zdecydowana większość Rosjan, a jej granicę wyznacza łańcuch górski Ural – będący jednocześnie granicą Europa-Azja. Granicę południowego zasięgu Rosji w Europie wyznaczają Góry Kaukaz oraz Nizina Nadkaspijska, z kolei na północy są to: Półwysep Kolski i Archipelag Nowa Ziemia wraz z akwenami: Morzem Barentsa i Morzem Białym. Oprócz tego, do Rosji przynależy także niewielka eksklawa – Obwód Królewiecki (Kaliningradzki), który sąsiaduje z Polską i Litwą nad Morzem Bałtyckim.

Mapa fizycznogeograficzna Rosji

Źródło: https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RaOT78tUk4YUs/1712843358/1Z5jGS7wpO3zBwZJrtFV3EoAix37FUOk.png

Azjatycka część Rosji tworzona jest głównie przez bekresną Syberię (Nizina Zachodnio-Syberyjska, Wyżyna Środkowo-Syberyjska). Na południu i wschodzie granice państwa wyznaczają liczne pasma górskie: Ałtaj, Sajany, Góry Jabłoniowe czy Góry Stanowe (na południu) oraz Góry Wierchojańskie, Góry Czerskiego i Góry Kołymskie (na wschodzie). Kres państwa Rosyjskiego sięga aż do Oceanu Spokojnego gdzie znajduje się Półwysep Kamczatka oraz Półwysep Czukocki. Północną część tego obszaru Rosji oblewa Ocean Arktyczny i szereg mórz wydzielonych w jego obrębie (Karskie, Łaptiewów, Wschodniosyberyjskie, Czukockie). Szczególnie wartym odnotowania jest leżący tutaj półwysep Jamał (półwysep Jamalski), będący ważnym obszarem eksploatacji cennych surowców, zwłaszcza gazu ziemnego.

2. Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Rosji

Rosja ze względu na swoje olbrzymie rozmiary jest krajem o wielkiej różnorodności środowiska przyrodniczego. Jest to kraj o powierzchni ponad 55-krotnie większej niż Polska, a więc ilość fenomenów środowiska będzie proporcjonalnie większa. Jej rozciągłość południkowa przekracza 40°, a więc ponad 4400 km na osi północ-południe. Rozciągłość równoleżnikowa to ponad 170°, a więc odpowiednik (na tych szerokościach geograficznych) około 9000 km na osi zachód-wschód. Rosja jest krajem pogranicza Europy i Azji. Umowna granica pomiędzy tymi kontynentami biegnie wzdłuż Uralu – niewielkiej, ale symbolicznej geograficznej granicy Europy.

Ural – niski łańcuch górski o symbolicznym znaczeniu – koniec Europy i początek Azji

Źródło: Irina Kazanskaya; flickr.com

Najwyższym punktem Rosji jest położony na Kaukazie szczyt Elbrus (5642 m n.p.m.), a najniższym – depresja nabrzeża Morza Kaspijskiego (faktycznie jeziora) na Nizinie Nadkaspijskiej, wynosząca około -28 m n.p.m. Oznacza to, że między najwyższym i najniższym punktem Rosji różnica wysokości wynosi aż 5670 metrów.

Elbrus (5642 m n.p.m.) jest najwyższym szczytem całego Kaukazu i Rosji – znajduje się 5670 metrów wyżej niż najniższy punkt tego kraju na brzegu Morza Kaspijskiego

Źródło: JukoFF; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Mount_Elbrus_May_2008.jpg/1280px-Mount_Elbrus_May_2008.jpg

Choć na terenie Rosji występują olbrzymie różnice wysokości nad poziomem morza, to jest ona w większości krajem nizinnym, zwłaszcza jej europejska część. Jednak rosyjskie niziny są w olbrzymim stopniu zróżnicowane, ze względu na klimat tego kraju. W Rosji dominuje klimat umiarkowany, występują tu wszystkie jego odmiany. Z kolei odległa północ kraju znajduje się w już w strefie klimatów okołobiegunowych. Występują tu dwa typowe dla Rosji krajobrazy – tajga (last iglasty w strefie klimatu umiarkowanego chłodnego kontynentalnego) i tundra (w strefie klimatu okołobiegunowego subpolarnego).

Typowy krajobraz Syberii to bezkresne lasy iglaste – tajga, często otaczające duże rzeki lub jeziora

Źródło: Vadim tLS Andrianov; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2d/Vasyugan.jpg

Azjatycka część Rosji to także miejsce płynięcia potężnych rzek. Pojawiają się tu cieki takie jak Ob z Irtyszem, Jenisej, Lena, czy Kołyma. Ich charakterystyczną cechą jest napełnianie się wodą podczas wiosennych roztopów śniegu i tworzenie wielkich rozlewisk w odcinkach ujściowych. Jest tam wciąż zimno i występuje zjawisko wiecznej zmarzliny co uniemożliwia wsiąkanie. Nawet na obszarach cieplejszych, gdzie wieczna zmarzlina zanika, ilość wody z topniejącego śniegu jest tak duża, że grunt nie jest w stanie jej przyjąć. Tak powstają największe podmokłości Świata na północy Syberii. W Rosji około 2 mln km2 powierzchni stanowia obszary podmokłe (bagna).

Bagienne krajobrazy towarzyszą m. in. rzece Jenisej (tutaj w sąsiedztwie Norylska), jeszcze na pograniczu tajgi i tundry

Źródło: Сан Саныч; https://www.flickr.com/photos/125980693@N05/15682345563/

Na dalekim skraju niedaleko brzegów mórz Oceanu Akrtycznego rozciąga się kolejny wielki i bezkresny obszar – tundra. Grunt jest przemarznięty (wieczna zmarzlina), przez co nie ma tu roślin o bogatym systemie korzeniowym. Dominuję odporne na chłód łąki. Często pojawiają się tutaj odporne na niskie temperatury zwierzęta np. renifery. Obszar ten pozostaje gospodarczo prawie niewykorzystany (poza eksploatacją surowców).

Krajobraz typowej rosyjskiej tundry w archipelagu Nowa Ziemia

Źródło: Tatiana Bashinskaya; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%BA_%D0%BD%D0%B0_%D0%B1%D1%83%D0%B3%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B5_-_panoramio.jpg/1280px-%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%BA_%D0%BD%D0%B0_%D0%B1%D1%83%D0%B3%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B5_-_panoramio.jpg

Przez Rosję przepływają wielkie rzeki nie tylko w Azji, ale też w Europie. To właśnie przez ten bezkresny kraj przepływa największy europejski ciek – Wołga. Uchodzi ona do największego jeziora Świata – Morza Kaspijskiego, tworząc rozległą deltę. To piękne zjawisko występuje oczywiście w Rosji, niedaleko granicy z Kazachstanem.

Ujście Wołgi do Morza Kaspijskiego (jeziora) widziane z kosmosu

Źródło: NASA; https://www.flickr.com/photos/nasamarshall/5030222171/

Oprócz największego jeziora Świata, w Rosji znajdziemy też najgłębsze czyli Bajkał. Jest to jednocześnie największy zbiornik wody słodkiej na Ziemi, a zarazem obiekt geograficznie fascynujący. Głębokość jeziora podaje się na 1642 m (inne źródła – 1620 m). Jezioro posiada gatunki endemiczne oraz niezwykle czystą wodę. Zimą zwykle zamarza.

Bajkał jest jeziorem tektonicznym wielkich rozmiarów, a otoczony kilkoma pasmami górskimi (Góry Stanowe, Góry Jaboniowe, Sajany)

Źródło: tak.wing; https://www.flickr.com/photos/takwing/5047205840/

Na południowych krańcach Rosji, zwłaszcza w jej zachodniej części występują jeszcze stepy, ale są one w większości zagospodarowane rolniczo. Kolejne piękne krajobrazy zobaczymy jeszcze u samych brzegów Oceanu Arktycznego. Możemy tu spotkać typową dla Arktyki faunę, np. niedźwiedzie polarne.

Na Morzu Barentsa leży odległy rosyjski archipelag – Ziemia Franciszka Józefa – to jeden z najsurowszych klimatycznie obszarów Rosji, leżący powyżej 80° szerokości geograficznej północnej (80°N)

Źródło: Николай Гернет; https://en.wikipedia.org/wiki/Arctic_desert#/media/File:Вид_на_остров_Бэлл.jpg

3. Ludność i Gospodarka Rosji

Rosja jest krajem będącym bezpośrednim spadkobiercą ZSRR. Formalnie w obecnej formie istnieje od 1991 r. Kraj zamieszkuje obecnie 146,1 mln osób, w tym 2,5 mln na okupowanym Krymie. Wartość ta jednak cechuje się trendem spadkowym. W momencie powstania Rosji (po upadku ZSRR) mieszkało tam 148,4 mln osób, a więc nieco więcej niż obecnie. Choć problemy demograficzne Rosji nie są tak głębokie jak Ukrainy czy Białorusi, także tutaj zaznacza się w coraz większym stopniu problem starzenia populacji.

Piramida płci i wieku Rosji pokazuje, że podobnie jak inne kraje regionu zmaga się ona z poważnymi problemami demograficznymi

Źródło: Kaj Tallungs; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Russia_Population_Pyramid.svg/1024px-Russia_Population_Pyramid.svg.png

Rosyjską demografię ratują migracje z państw otaczających – wielu rosyjskojęzycznych Ukraińców i Białorusinów zdecydowało się wyemigrować do jednak nieco bogatszej Rosji. Rezerwuar ten jednak właściwie się wyczerpał, a w ostatnich latach ciosem w rosyjską demografię są także straty wojenne w starciu z Ukrainą. Olbrzymim problemem ludności Rosji są gigantyczne wręcz różnice w oczekiwanej długości życia mężczyzn (68 lat) i kobiet (79 lat). Należą one do najwyższych wśród państw rozwiniętych. Rosyjskich mężczyzn zabija nie tylko wojna, ale też alkohol.

W Rosji jest największy odsetek alkoholików i osób przedwcześnie umierających z powodu nadużywania alkoholu na Świecie

Źródło: Ralf Steinberger; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Drunk_man_in_Saint_Petersburg%2C_Russia._During_the_White_Nights_in_Summer%2C_people_love_to_drink_and_to_party._Some_then_need_an_early_break._%2832866545022%29.jpg/800px-Drunk_man_in_Saint_Petersburg%2C_Russia._During_the_White_Nights_in_Summer%2C_people_love_to_drink_and_to_party._Some_then_need_an_early_break._%2832866545022%29.jpg?20170318101617

Rosja nie jest też krajem etnicznie jednolitym. Rosjanie stanowią około 81% jej ludności. Oprócz tego w Rosji żyje kilka milionów Tatarów. Jest też wiele bardzo mało licznych i rozproszonych grup etnicznych. Największy odsetek mniejszości stanowią na Kaukazie oraz w azjatyckiej części kraju, zwłaszcza na Syberii. Dominującym wyznaniem jest prawosławie, ale wyznaje je jedynie około 40% Rosjan. Oprócz tego w Rosji żyją muzułmanie, wyznawcy plemiennych religii ludowych, wyznawcy innych religii chrześcijańskich oraz spora grupa ateistów.

W Rosji żyje wiele mniejszości etnicznych np. Baszkirzy w Autonomicznej Republice Baszkirii niedaleko granicy z Kazachstanem

Źródło: Рөстәм Нурыев; https://en.wikipedia.org/wiki/Bashkirs#/media/File:Holiday_Bashkir_national_costume_52.jpg

Duży wpływ na funkcjonowanie kraju i rosyjską gospodarkę ma rozmieszczenie ludności. Jest ono bardzo nierówne – większość Rosjan mieszka w europejskiej części kraju oraz na jego południu, podczas gdy Syberia i rubieże północne są właściwie pustkowiami. To właśnie dlatego Rosja w przeszłości wszystkich więźniów zsyłała na Syberię. Nie trzeba ich tam było nawet pilnować, ponieważ nie ma tam dokąd uciekać.

Rozmieszczenie ludności Rosji jest bardzo nierówne

Źródło: https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RmmriXJfebg8O/1712843359/i5VLq4ELLxS0chuPsCfAuKCkqepsYYO0.png

Gospodarka Rosji pomimo wielu lat rozwoju, ma tradycyjny rolniczo-przemysłowy charakter. Rosyjskie rolnictwo rozwija się przede wszystkim w europejskiej części kraju oraz na stepach południowej Rosji. Warunki jego rozwoju nie są jednak zbyt sprzyjające – zimy są chłodne, gleby słabe, a opady niewystarczające. Pomimo olbrzymiego terytorium rolnictwo jest mało efektywne, a produkcja żywności jest niewystarczające. Rosja musi stale importować wiele produktów rolnych z zagranicy. Rolnictwo rosyjskie jest silnie powiązane z rozmieszczeniem ludności tego kraju.

Mapa rosyjskiego rolnictwa

Źródło: https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RaXw52LIjBpZ9/1712843361/2S8A1VD8p1quFrkUCTcZs7HfXjrv7zNo.png

Produkcja rolna w Rosji koncentruje się na zbożach. Ma ona charakter podobny do rolnictwa zachodnioeuropejskie, widoczne jest jednak wciąż duże zacofanie i niedoinwestowanie tego sektora. Zupełnie nierozwinięte jest np. sadownictwo czy produkcja przetworów spożywczych np. serów. W rosyjskim rolnictwie – zupełnie inaczej niż w Europie Zachodniej gdzie dominują gospodarstwa prywatne i rodzinne – rozwijają się obecnie duże przedsiębiorstwa rolne (korporacje rolne), które przejęły grunty po dawnych kołchozach. W ten sposób – podobnie jak na Ukrainie – w Rosji rozwija się oligarchia niewielkiej grupy biznesmenów, kontrolujących istotne sektory produkcji rolnej.

Rosja produkuje przede wszystkim zboża – pszenicę, żyto i jęczmień oprócz tego istotna jest produkcja buraków cukrowych, ziemniaków i słonecznika oraz roślin przemysłowych

Źródło: Вадим Анохин; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/23/Rostov%27s_region_combain.jpg

Najważniejszym sektorem rosyjskiej gospodarki jest bezdyskusyjnie przemysł, a zwłaszcza przemysł ciężki. Do kluczowych sektorów należą: górnictwo, hutnictwo, produkcja pojazdów, maszyn i urządzeń, produkcja uzbrojenia i sprzętu wojskowego, przemysł drzewny i przemysł chemiczny oraz energetyka. Wynika to z olbrzymiego bogactwa surowców mineralnych, które posiada Rosja. Kraj ma największe na Świecie zasoby gazu ziemnego (m. in. półwysep Jamał), duże zasoby ropy naftowej, węgla kamiennego i węgla brunatnego oraz rozmaitych metali (w tym żelaza, niklu, miedzi, platyny czy złota), a także uranu. Zdecydowanie słabiej w Rosji rozwija się przemysł lekki. Posiadane surowce energetyczne pozwalają Rosji produkować energię elektryczną bez potrzeby jakiegokolwiek importu. Dynamicznie rozwija się m. in. energetyka gazowa. Rosja niespecjalnie przejmuje się faktem, że jej przemysłowa gospodarka jest bardzo szkodliwa dla środowiska naturalnego.

Mapa rosyjskich okręgów przemysłowych

Źródło: https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RFbJa8XIpyKNc/1712843360/1k9EF0U2AG8RHLqccFcZi5n3VkPggS7f.png

Rosja jest nie tylko producentem wyrobów krańcowych, ale także eksporterem surowców w postaci nieprzetworzonej. Przed atakiem na Ukrainę, Rosja była drugim największym na Świecie eksporterem gazu ziemnego oraz również drugim największym eksporterem ropy naftowej, wśród jej klientów były zwłaszcza kraje Europy Zachodniej. W ten sposób kraj generował olbrzymie wpływy do budżetu państwa, pozwalająca finansować ambitne zbrojenia. Zmieniła to napaść na Ukrainę i nałożone na Rosję sankcje, które odcięły temu krajowi dostęp do wielu dochodowych kontraktów na rynku europejskim. Obecnie Rosja szuka nowych klientów na swoje surowce, licząc m. in. na partnerstwo z Chinami, ale nie płacą one tak dobrze, jak np. Niemcy czy Włochy.

Rosyjski przemysł wydobywczy rozwija się nawet za kołem podbiegunowym – ważnym ośrodkiem górniczym i hutniczym jest Norylsk na Syberii

Źródło: Ninara; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/4Y1A0093_Norilsk_%2828929420786%29.jpg/800px-4Y1A0093_Norilsk_%2828929420786%29.jpg

Rosja przez wiele lat uchodziła za kraj zacofany z niedorozwiniętym sektorem usługowym. Na początku XXI wieku zaczęło się to jednak zmieniać. Przed okresem konfliktów z sąsiadami, Rosja zaczęła nawet popularyzować się turystycznie. Przed wybuchem pandemii COVID-19 Rosję odwiedziło w 2019 r. prawie 25 mln turystów zagranicznych. Nie wyczerpuje to potencjału tego olbrzymiego państwa. Jednak sektor ten niemal całkowicie załamał się po napaści na Ukrainę.

Szczególnie wielu turystów wybierało Moskwę jako cel swojej podróży – to ogromne miasto pełne jest wybitnych zabytków i innych atrakcji turystycznych

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/36/Moscow_International_Business_Center7.jpg

Rosja postawiła także na rozwój transportu. Oprócz rosnącej sieci drogowej, ważną rolę odgrywają te elementy transportu, które pozwalają na rozwój handlu zagranicznego w tym eksportu surowców i innych towarów wytworzonych przez rosyjski przemysł. Z tego powodu Rosja stawia m. in. na rozwój portów morskich. Przez wiele lat największym portem na Morzu Bałtyckim był Petersburg (w ostatnich latach wyprzedził go Gdańsk).

Dla Rosji bardzo ważne są także porty morskie na Morzu Czarnym – jedna z przyczyn konfliktu z Ukrainą. Szybko rozwija się transport np. w Noworosyjsku

Źródło: IvanStudenov; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/NUTEP_and_KSK.jpg/1280px-NUTEP_and_KSK.jpg

Ważną atrakcją turystyczną, ale też ważnym elementem sieci transportowej kraju jest kolej transsyberyjska. O ile dzisiaj coraz mniej osób podróżuje nią w celach innych niż przeżycie przygody (przeważa obecnie transport lotniczy), to transport kolejowy odgrywa wciąż olbrzymią rolę w przewozie rozmaitych ładunków na osi zachód-wschód.

Kolej transsyberyjska pełni wciąż ważną rolę w przewozie ładunków w Rosji – ruch odbywa się na trasie liczącej ponad 9000 km

Źródło: Sorovas; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/05/VL_85-022_container_train.jpg

Wśród dziedzin nowoczesnej gospodarki Rosja postawiła na rozwój teleinformatyki i telekomunikacji oraz sektora finansowego, w tym branży ubezpieczeniowej. Bogacące się rosyjskie społeczeństwo dynamizuje także rozwój handlu detalicznego. Choć statystyczny Rosjanin jest nieco biedniejszy od Polaka, to wciąż jest znacznie zamożniejszy od Ukraińca czy Białorusina. Najważniejsze rosyjskie przedsiębiorstwa z branży usługowej mają swoją siedzibę w Moskwie.

Jedną z ważniejszych inwestycji w Mokswie było utworzenie kompleksy wieżowców Moscow International Business Center (MIBC)

Źródło: Astemir Almov; https://en.wikipedia.org/wiki/Moscow#/media/File:Москва,_Россия_(Unsplash_-kgrPSetNW8).jpg

4. Obwód Królewiecki (Kaliningradzki)

Interesującą częścią Rosji jest graniczący z Polską na odcinku 210 km Obwód Królewiecki (nazwa rosyjska: Obwód Kaliningradzki). Jest to niewielka eksklawa (terytorium odcięte od głównej części państwa) Rosji na terenie Europy Środkowej nad Morzem Bałtyckim. Obecnie istnienie tego obszaru odciętego od głównej części Rosji budzi pewne niezrozumienie, jednak należy pamiętać, że przed 1991 r. kraje dzisiaj graniczące z Polską od północy i wschodu należały do ZSRR, a więc Obwód Kaliningradzki był po prostu integralną częścią tego bloku państwowego.

Geografia Obwodu Królewieckiego (Obwodu Kaliningradzkiego)

Źródło: https://zpe.gov.pl/a/srodowisko-przyrodnicze-i-gospodarka-federacji-rosyjskiej/DKCiuIPbV

Ten niewielki obszar o powierzchni 15 000 km2 i zamieszkały przez nieco ponad 1 mln osób, to relikt skutków II Wojny Światowej. Wcześniej tereny te stanowiły obszar tzw. Prus Wschodnich i należały do Niemiec. Po II Wojnie Światowej Rosjanie przepędzili stąd Niemców i zasiedlili ten obszar własną ludnością. Choć pierwotnie rozważano przyłączenie tego terytorium do Polski, rosyjski przywódca Józef Stalin postanowił zatrzymać ten teren dla Rosji jako świetną bazę dla rosyjskiej armii (obwód pełni tą rolę do dzisiaj). Dodatkowo jest to teren o niezwykle bogatych zasobach bursztynu.

Jedynym dużym miastem obwodu jest Królewiec (Kaliningrad) – dawna siedziba Prus Książęcych – polskiego lennika – obecnie koncentruje się tu prawie połowa wszystkich mieszkańców Obwodu Królewieckiego

Źródło: A. Savin; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Kaliningrad_05-2017_img10_aerial_view.jpg/1920px-Kaliningrad_05-2017_img10_aerial_view.jpg

5. Rosyjski imperializm

Rosja w obecnej formie (Federacja Rosyjska) jest państwem powstałym w 1991 r. na skutek rozwiązania Związku Radzieckiego (ZSRR). Po upadku tego kolosa Rosja nie tylko utraciła wiele terytoriów, dotychczas znajdujących się pod bezpośrednią jej kontrolą, które stały się teraz niepodległymi państwami, ale też pogrążyła się w głębokim kryzysie gospodarczym, który trwał przez całe lata 90-te. W tym czasie prezydentem Rosji był pokojowo nastawiony Borys Jelcyn, który próbował modernizować swoje państwo na wzór zachodni. W tym czasie wyjątkowo dobre były m. in. relacje Rosji z Polską. W tym czasie Rosja miała na swoim koncie jeden poważny konflikt – ze zbuntowaną Czeczenią.

Borys Jelcyn niespodziewanie zrezygnował z urzędu w 1999 r. i przekazał władzę Władimirowi Putinowi

Źródło: kremlin.ru; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Vladimir_Putin_with_Boris_Yeltsin-5.jpg/1280px-Vladimir_Putin_with_Boris_Yeltsin-5.jpg

Wraz z przejęciem władzy przez Władimira Putina w 2000 roku, Rosja zaczęła stopniowo odbudowywać swoją pozycję na Świecie. Poprawa sytuacji gospodarczej umożliwiła wznowienie aktywnych zbrojeń i wzrost znaczenia w regionie. Stopniowo zaczęły odradzać się rosyjskie resentymenty względem ZSRR. Mieszkańcy Rosji mogli obserwować, jak kolejne kraje stopniowo oddalają się z rosyjskiej strefy wpływów. Putin postanowił odbudować rosyjską pozycję różnymi sposobami. W tym celu wykorzystane zostały m. in. rosyjskie surowce, zwłaszcza gaz. Pozwolił on Rosji nie tylko podźwignąć się z finansowego kryzysu, ale także zbudować życzliwą, a momentami wręcz pobłażliwą relację krajów Europy Zachodniej postawę wobec rosyjskich ambicji. Po raz pierwszy uwidoczniło się to już w 2008 r., kiedy doszło do konfrontacji z Gruzją.

Mapa rosyjskiej interwencji wojskowej w Gruzji w 2008 r.

Źródło: Andrein; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/2008_South_Ossetia_war_en.svg/1280px-2008_South_Ossetia_war_en.svg.png

Gruzja jest niewielkim krajem na Kaukazie, który jednak bardzo dynamicznie wyrwał się z rosyjskiej strefy wpływów po upadku ZSRR. Na początku XXI wieku władze Gruzji aspirowały nawet do członkostwa w NATO i Unii Europejskiej, w czym znajdywały poparcie głównie władz USA i Polski. Latem 2008 r. Prezydent Gruzji Michaił Saakaszwili postanowił przywrócić władzę rządu Gruzji nad częściowo-zbuntowanym od wielu lat terytorium Osetii Południowej. Rosja wykorzystała to jako pretekst do inwazji na Gruzję. Niewielka armia gruzińska nie miała żadnych szans i wkrótce zmuszona została do odwrotu. Tylko interwencja wielu państw Europejskich na czele z Francją i Polską uchroniła Gruzję przed całkowitym anektowaniem przez Rosję. Ostatecznie konflikt zakończył się rozbiciem Gruzji i faktyczną utratą przez nią kontroli nie tylko nad Osetią Południową, ale też Abchazją na zachodzie kraju. Za ten atak Rosji nie spotkały jednak żadne poważne konsekwencje. Po wojnie Gruzja pogrążyła się w wielkim wewnętrznym konflikcie i do dzisiaj nie odbudowała swojej pozycji oraz wycofała się z pro-zachodnich aspiracji.

Władimir Putin miał kiedyś świetne kontakty z „zachodnimi” politykami np. Kanclerzem Niemiec – Gerardem Schroderem (zdjęcie z 2005 r.)

Źródło: Kremlin.ru; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/32/Victory_Day_Parade_2005-26.jpg

To co wydarzyło się w Gruzji było jedynie zapowiedzią dalszych działań Rosji. Stosując presję surowcową, kraj ten niemal całkowicie uzależnił od siebie Białoruś, której gospodarka oparta jest na gazie ziemnym. Rosja pomogła też Aleksandrowi Łukaszence utrzymać władzę podczas protestów przeciwko fałszowaniu wyborów (2020) w zamian za jego całkowitą uległość wobec Rosji. Rosja wielokrotnie wpływała też na politykę Ukrainy, próbując ją utrzymać w swojej strefie wpływów. Gdy to się nie udało po Rewolucji Godności (2013-2014), Rosja dokonała zbrojnej Aneksji Krymu (2014) i wywołała Wojnę w Donbasie (2014-2022). Ponieważ również za te uczynki Rosję spotkały jedynie symboliczne i krótkotrwałe „kary”, Putin postanowił ostatecznie rozstrzygnąć sprawę Ukrainy wywołując wojnę z tym krajem (2022 – nadal). Dopiero wtedy – o wiele lat za późno – spadły na Rosję naprawdę dotkliwe sankcje, które poważnie uderzyły w jej gospodarkę. Jednak dzięki pomocy sprzymierzeńców – np. Węgier, Iranu czy Chin, Rosja skutecznie te sankcje omija. Rosja wysuwała też potencjalne groźby wobec państw NATO – Krajów Bałtyckich (Litwy, Łotwy i Estonii), a nawet Polski. Rosja jest też skonfliktowana z Japonią o archipelag Wysp Kurylskich. W celu realizacji swojego imperializmu Rosja groziła nawet użyciem broni jądrowej. Rosja podejmowała też próby wpływu na państwa Unii Europejskiej w celu łagodzenia sankcji i rozbicia jedności wspólnoty.

Utrata kontraktów na Zachodzie spowodowała zwrócenie się Rosji ku nowemu partnerowi – Chinom