Etiopia to kraj, który jako jeden z nielicznych nie stał się kolonią żadnego europejskiego kraju, aż do podboju przez Włochy w 1936 roku (na krótko). Jest jednym z największych państw Afrykańskich, jednocześnie wielokrotnie w ostatnich dekadach cierpiał problemy z głodem i niedożywieniem.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Afryka

VII Głód w Etiopii

1. Podstawowe informacje o Etiopii

Etiopia jest położona we wschodniej Afryce, w tak zwanym „rogu Afryki”, na północ od równika. Stolicą kraju jest Addis Abeba z około 4 mln mieszkańców. W całym państwie o powierzchni ponad 1 mln 112 tys. km2 mieszka ponad 109 mln obywateli. Jest to jedno z największych afrykańskich państw, zarówno pod względem powierzchni jak i – zwłaszcza – pod względem liczby ludności.

Położenie Etiopii na mapie Afryki oraz flaga i godło kraju

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Location_Ethiopia_AU_Africa.svg/1024px-Location_Ethiopia_AU_Africa.svg.png oraz elementy domeny publicznej

Etiopia jest krajem dotkniętym problemem głodu i jest jednym z najmocniej cierpiących pod tym względem krajów świata. Wpływ mają na to zróżnicowane czynniki, obejmujące zarówno elementy środowiska przyrodniczego jak i społeczno-ekonomiczne.

2. Pojęcie głodu

Dorosły człowiek powinien spożywać minimum około 2000-2500 kcal dziennie. W obrębie problemów z deficytem żywności można wyróżnić kilka istotnych pojęć:

  • Niedożywienie, które oznacza spożywanie mniejszej niż zalecana ilości kalorii i w konsekwencji podobnie jak głód, może prowadzić do obniżenia masy ciała i utraty sił, lecz nie prowadzi do śmierci.
  • Głód to pojęcie bardziej daleko idące, oznaczające długotrwałe ograniczenie lub pozbawienie człowieka pożywienia, skutkujące stopniowym obniżeniem masy ciała i utratą sił witalnych, aż do całkowitego wycieńczenia, a nawet śmierci.
  • Głód utajony, który oznacza spożywanie wystarczającej ilości kalorii, ale pozbawionej wybranych, niezbędnych składników odżywczych, co w konsekwencji może prowadzić do różnych chorób.

Problem deficytu żywności (głodu i niedożywienia) w największym stopniu dotyka dzieci

Źródło: Sodexo USA; https://www.flickr.com/photos/sodexousa/6215046001/

3. Zjawisko niedożywienia i głodu na świecie

Problem głodu i niedożywienia dotyczy przede wszystkim Afryki, zwłaszcza jej środkowej i wschodniej części. Ponadto niektóre obszary Azji i Ameryki Południowej, są w mniejszym stopniu dotknięte tym problemem. Nie jest to jednak łatwe do zmierzenia zjawisko, oparte często niepełne lub trudne do potwierdzenia dane.

Problem głodu na świecie według Global Hunger Index w 2023 roku (kliknij, aby powiększyć mapę)

Źródło: własna edycja na podstawie: https://www.globalhungerindex.org

Jedną z prób pomiaru problemu głodu i niedożywienia jest Światowy Indeks Głodu (ang. Global Hunger Index). Wskaźnik ten przyjmuje wartości od 0 (brak problemu) do 100 (wszyscy głodują). Do jego wyliczenia przyjmuje się zmienne takie jak:

  • Niedożywienie – odsetek ludności jedzący niewystarczająca ilość kalorii;
  • Niskorosłość dzieci – odsetek dzieci poniżej 5 roku życia cierpiących na niższy wzrost niż wynikałby z ich wieku na skutek niedożywienia;
  • Niedowaga dzieci – odsetek dzieci poniżej 5 roku życia cierpiących na niższą wagę niż wynikałby z ich wieku w stosunku do osiągnietego wzrostu, jako efekt niedożywienia;
  • Śmiertelność dzieci i niemowląt – odsetek dzieci i niemowląt, które umierają przed 5 rokiem życia na skutek niedożywienia lub niezdrowego środowiska życia (w którym na skutek niedożywienia nie mogą prawidłowo funkcjonować)

W niektórych krajach np. w Polsce zjawisko głodu jest właściwie niemierzalne. Jednak według Światowego Indeksu Głodu, najgorsza sytuacja panuje w Afryce Subsaharyjskiej, zwłaszcza na Sahelu oraz w Afryce równikowej. Najgorsza sytuacja żywieniowa była w:  Sudanie Południowym, Somalii, Republice Środkowoafrykańskiej, Madagaskarze, Demokratycznej Republice Konga, Lesotho i Nigrze.

Odsetek niedożywionych w całej populacji według Global Hunger Index w 2023 r. w wybranych krajach Afryki, w których przekracza on 30%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Global Hunger Index

O ile głód jest trudniejszy do zmierzenia, a nawet oszacowania, ponieważ jest nasileniem niedożywienia skutkującym śmiercią, o tyle można oszacować statystycznie problem niedożywienia. Według danych Global Hunger Index za lata 2020-2022 (raport z 2023 r.), najgorsza sytuacja w Afryce panuje na Madagaskarze, gdzie ponad połowa populacji jest niedożywiona. Statystyki niedożywienia dla Afryki są jednak zatrważające:

  • W 1 kraju odsetek niedożywionych przekracza 50% (Madagaskar) – sytuacja w tym kraju dramatycznie pogorszyła się w ciągu ostatnich 15 lat (wzrost o 20 punktów procentowych)
  • W 3 krajach odsetek przekracza 40% (Somalia, Republika Środkowoafrykańska i Lesotho)
  • W kolejnych 10 krajach przekracza 30%.
  • Następne 10 państw ma wynik około lub powyżej 20%. (w tym tytułowa Etiopia)
  • W dalszych 9 krajach wynik mieści się między 10 a 20%.

Szacuje się, że z problemem głodu i niedożywienia na poważnie zmaga się 1/3 krajów świata, a problemem może być dotkniętym nawet 800-900 mln ludzi. Szczególnie narażone na ten problem są dzieci do 5 roku życia, które są najczęstszymi ofiarami śmiertelnymi. Dzieje się tak ponieważ najmniejsze dzieci nie są w stanie podjąć samodzielnego wysiłku w celu zdobycia pożywienia, mają też najsłabiej rozwinięte układy odpornościowe. Według FAO i WHO w latach 2019-2021 liczba głodujących (niedożywionych) w Afryce sięgała 20% całej ludności kontynentu, mniej bo około 9% głodowało w Azji. Oznaczałoby to, że w Azji mamy około 420 mln niedożywionych, a w Afryce około 280 mln, przy czym problem w Afryce najszybciej narasta.

Śmiertelność z powodu głodu jest problemem dla statystyki, ze względu na bardzo różne dane. Ostrożne szacunki mówiąc o kilkuset tysiącach ludzi umierających co roku z głodu. Raporty niektórych organizacji humanitarnych mówią nawet od  11 do 20 milionów osób rocznie. Problem może wynikać z metodologii, organizacje humanitarne podają dane o śmierci osób z powodu głodu oraz innych przyczyn spowodowanych długotrwałym niedożywieniem (głodem). Medycznie najczęściej przyczyny są inne, ale faktycznym sprawcą np. zapadnięcia na ciężkie choroby było dramatyczne osłabienie organizmu wywołane brakiem pożywienia. Dane te są jednak niemożliwe do dokładnego policzenia i zweryfikowania.

4. Przyczyny głodu i niedożywienia w Afryce

Za problem głodu na świecie, w Afryce i samej Etiopii, której dotyczy ten temat odpowiada co najmniej kilka czynników. Pierwszą z nich jest grupa czynników przyrodniczych:

  • Warunki geograficzne – Afryka cierpi w przeważajacej większości na niedobór deszczu. Sama Etiopia częściowo leży w niesprzyjającym klimacie podrównikowym o bardzo krótkiej porze deszczowej. Gleby naturalnie występujące tak w Afryce jak i w Etiopii są słabe, a znaczna część lądów, zwłaszcza, jest pokryta pustyniami i półpustyniami. Ponadto szacuje się, że w wyniku nieumiejętnie prowadzonego rolnictwa, znacząca większość gleb w Afryce została wyjałowiona. Szacuje się, że jedynie 10% powierzchni Afryki nadaje się pod uprawę roślin.
  • Istotnym problemem są częste klęski żywiołowe – zwłaszcza susze nawiedzające państwa regionu np. Sahelu oraz Rogu Afryki, które dramatycznie pogarszają i tak już ciężką sytuację.
  • Plagi szkodników, zwłaszcza szarańczy nie oszczędzają Etiopii i innych państw Afryki, są kolejną z przyczyn ograniczenia produkcji rolnej.

Poza niekorzystnymi warunkami naturalnymi, także działalność człowieka, w istotny sposób przyczynia się do spotęgowania problemu. Do przyczyn społeczno-ekonomicznych należą:

  • Bardzo wysoki przyrost naturalny, przerastający zdolność rozwojową niemal wszystkich państw kontynentu. W praktyce oznacza to, że ludzi przybywa szybciej, niż jest w stanie rozwinąć się gospodarka i infrastruktura, która by tych ludzi obsłużyła. Przyrost naturalny w Etiopii wynosi 29‰ i jest jednym z najwyższych na świecie. Oznacza to, że co roku liczba mieszkańców Etiopii zwiększa się o około 3 miliony. Analogiczne parametry ma większość krajów Afryki Subsaharyjskiej.

Jednym z najważniejszych czynników pogłębiających problem niedożywienia i głodu jest eksplozja demograficzna – gwałtowny przyrost liczby ludności (na zdjęciu typowa rodzina w Somalii)

Źródło: Ministerstwo Spraw Zagranicznych; https://www.flickr.com/photos/polandmfa/8070090769/
  • W całej Afryce, podobnie jak w Etiopii rolnictwo jest słabo rozwinięte i prowadzi do wyjałowienia i tak mało urodzajnych gleb.
  • Afryka jest miejscem konfliktów zbrojnych, m. in. w sąsiadującej z Etiopią Somalii, skąd do Etiopii często przybywają uchodźcy, pogarszając bardzo złą sytuację humanitarną kraju.
  • W wielu regionach mimo braku konfliktów zbrojnych panują rażąco nieudolne i skorumpowane rządy, które niweczą potencjał rozwojowy swoich państw.
  • Kraje Afryki są bardzo słabo rozwinięty gospodarczo. W niektórych z nich ponad 70% ludności pracuje w rodzinnych gospodarstwach rolnych i jest bardzo ubogich, przez co ewentualny import i zakup żywności zza granicy nie jest możliwy.

5. Problem głodu i niedożywienia w Etiopii

Etiopia przez lata stanowiła światowy symbol głodu. Jeszcze w 1991 r. uważano, że 75% mieszkańców Etiopii jest niedożywionych (dziś nieco ponad 20%). Największa klęska głodu nawiedziła Etiopię w latach 80-tych. Wiodącym czynnikiem głodu w Etiopii były klęski żywiołowe zwłaszcza susze. Dodatkowo nałożyły się na to wydarzenia polityczne i wojna domowa. Śmieć głodową w samej Etiopii mogło wtedy ponieść nawet 1,2 mln ludzi w ciągu zaledwie 3 lat (1983 – 1985). Problem uzyskał tak wielki rozgłos na Świecie, że w celu ratowania Etiopii zorganizowano nawet międzynarodową serię koncertów znanych jako Live Aid. W 1985 r. odbyły się dwa równoległe wielkie wydarzenia muzyczne – w Londynie i Filadelfii. Wystąpiły największe gwiazdy światowej muzyki, a celem była zbiórka pieniędzy na pomoc Etiopii. Do historii popkultury przeszedł ówczesny występ zespołu Queen na Wembley w Londynie. Podobne inicjatywy były potem wielokrotnie powtarzane.

Live Aid zorganizowano na pomoc głodującej Afryce, zwłaszcza Etiopii (tu w Filadelfii)

Źródło: Squelle; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/47/Live_Aid_at_JFK_Stadium%2C_Philadelphia%2C_PA.jpg

Dzisiejsza niekorzystna sytuacja Etiopii jest znacząco lepsza od tej, notowanej w niedawnej przeszłości, mimo iż w tym czasie zaludnienie kraju wzrosło o kilkadziesiąt procent. Pokazuje to, że przynajmniej w niektórych krajach Afryki dramatycznie złą sytuację można poprawić w dłuższym horyzoncie czasu. Mimo trudnych warunków gospodarka Etiopii dość szybko się rozwija, dzięki czemu problem głodu i niedożywienia zmniejsza się. Poprawia się także zdolność produkcji żywności i zmechanizowanie rolnictwa. Ma to miejsce pomimo trwającego dynamicznego wzrostu zaludnienia, ale kraj jest ciągle narażony na okresowe pogorszenie sytuacji w przypadku poważnych suszy.

6. Pomoc humanitarna a głód w Afryce

Choć wydaje się oczywiste, że głodującym dzieciom trzeba pomóc by uchronić je od śmierci, sytuacja jest nieco bardziej skomplikowana. Liczba mieszkańców Afryki co roku zwiększa się dynamicznie, a głód jest biologiczną barierą ograniczającą ten przyrost. Ciągłe przekazywanie żywności Afryce (i Etiopii) na pewien czas zlikwidowałoby problem głodu, co przyczyniłoby się do jeszcze większego przyrostu ludności, której trzeba by przekazywać coraz więcej żywności. To błędne koło musiałoby się skończyć w momencie, kiedy żywności zabrakłoby samym pomagającym i doprowadziłoby to do największej klęski głodowej w historii świata. Dalsze uzależnienia państw Afryki od pomocy humanitarnej w praktyce pozbawia te kraje suwerenności i na nowo czyni koloniami bogatych żywicieli. Poza tym pomaganie głodującym tworzy fałszywe wrażenie, że sytuacja jest korzystna i zniechęca do podejmowania reform w samych krajach zagrożonych głodem, w celu jego ograniczenia.


Pomoc humanitarna ma najczęściej charakter przekazywania żywności, co tylko chwilowo poprawia sytuację

Źródło: http://svet.charita.cz/res/archive/006/000866.jpg

Rzeczywista pomoc dla Afryki, nie powinna się opierać wyłącznie na przekazywaniu jej żywności, ale przede wszystkim na edukacji, budowie infrastruktury, rozwoju służby zdrowia i wspieraniu rozwoju gospodarki, a zwłaszcza modernizacji rolnictwa Etiopii, aby kraj stał się samowystarczalny. Istotnym czynnikiem, który ograniczyłby głód w Afryce, jest ograniczenie nadmiernego przyrostu naturalnego, np. poprzez promowanie skutecznych metod planowania rodziny i antykoncepcji, aby ograniczyć galopujący przyrost naturalny. Napotyka to jednak opór obu dominujących w Afryce religii – katolicyzmu i islamu, które sprzeciwiają się wszelkim formom ingerencji w naturalną płodność. Społeczność światowa mogłaby także w większym stopniu ingerować w ciągle nawiedzające Afrykę konflikty zbrojne, w celu stabilizacji sytuacji politycznej. Niekończące się wojny są jednym z ważnych czynników sprzyjających występowaniu głodu.