Republika Południowej Afryki, Nigeria i Egipt to trzy dynamicznie rozwijające się gospodarki Afryki, z których każda cechuje się innymi podstawami rozwoju. W RPA kluczowe jest górnictwo, w Nigerii – przemysł naftowy w Nigerii, z kolei w Egipcie – turystyka.
Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)
Afryka
VIII Gospodarka w wybranych krajach Afryki
1. Geografia Republiki Południowej Afryki
Republika Południowej Afryki zwana także Południową Afryką, to duży kraj położony na południowym skraju kontynentu. Powierzchnia państwa wynosi ponad 1 mln 221 tys. km2. Liczba ludności RPA przekroczyła w 2024 r. 63 mln mieszkańców. Państwo to posiada trzy stolice: Pretorię (siedzibę władzy wykonawczej i administracyjnej oraz większości ambasad innych państw), Kapsztad (siedzibę parlamentu) oraz Bloemfontein – siedziba władzy sądowniczej. Co ciekawe, funkcji stołecznej nie pełni Johannesburg – największe miasto RPA (ponad 5,5 mln mieszkańców), choć to tutaj a nie w Bloemfontein mieści się siedziba najwyższego sądu w RPA – Sądu Konstytucyjnego.
Położenie Południowej Afryki (RPA) na mapie Afryki oraz jej flaga i godło
Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Location_South_Africa_AU_Africa.svg/1024px-Location_South_Africa_AU_Africa.svg.png oraz elementy domeny publicznej
RPA leży na pograniczu dwóch Oceanów: Atlantyckiego i Indyjskiego. Geograficzna granica między oboma akwenami przebiega na Przylądku Igielnym – najdalej na południe wysuniętym punkcie Afryki. Kraj znany jest jednak także z położonego tutaj Przylądka Dobrej Nadziei pierwotnie nazwany przez portugalskiego odkrywcę Bartolomeu Diasa Przylądkiem Burz. Stanowił przez lata symboliczną granicę zachodniego wybrzeża Afryki i miejsce wpłynięcie na wody wschodnie (Oceanu Indyjskiego). W jego sąsiedztwie położony jest Kapsztad – jeden z ważniejszych obszarów kolonialnych dawnej Afryki. Ciekawostką geograficzną jest istnienie „wewnątrz” terytorium RPA enklawy Lesotho – państwa otoczonego terytorium RPA ze wszystkich stron i pozbawionego dostępu do morza.
RPA – kraj pogranicza dwóch Oceanów – Indyjskiego na wschodzie i Atlantyckiego na zachodzie
Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Agulhas.jpg
Ukształtowanie powierzchni jest wyżynno-górskie, za wyjątkiem linii brzegowej. Na terenie RPA znajdują się m. in. Góry Smocze i Góry Przylądkowe. Pozostała część rzeźby to rozległy płaskowyż. Na zachodzie kraju rozciąga się fragment Kotliny Kalahari. Przez kraj przepływa też potężna rzeka – Oranje – jeden z głównych cieków południowej części kontynentu. Istotną rzeką jest jeszcze Limpopo na północnej granicy kraju. Najwyższym szczytem kraju jest Mafadi w Górach Smoczych na pograniczu z Lesotho (3446 m n.p.m., według innych źródeł 3450 m n.p.m.), ukazujący jak wysokogórskim państwem jest Południowa Afryka.
Mapa wysokościowa RPA ukazująca wyżynno-górski charakter państwa
Źródło: Sadalmeik; https://uk.m.wikipedia.org/wiki/Файл:South_Africa_Topography.png
RPA jest ponadto państwem niezwykle zasobnym w surowce naturalne. Do głównych „skarbów” kraju należą złoża węgla kamiennego, złota i diamentów, a także niektórych metali. W istotny sposób przyczynia się to do ukierunkowania gospodarki kraju na wydobywczo-przemysłową. Powstały w ten sposób duże zagłębia górniczo-produkcyjne (okręgi przemysłowe), wokół których skoncentrowała się ludność państwa. Najważniejszym okręgiem przemysłowym (typowym górniczym okręgiem przemysłu ciężkiego) jest Witwatersrand.
Mapa gęstości (os./km2) zaludnienia RPA, pokazuje jak duże znaczenie w kraju ma okręg przemysłowy Witwatersrand
Źródło:https://en.wikipedia.org/wiki/South_Africa#/media/File:South_Africa_2011_population_density_map_(hex_cells).svg
2. Gospodarka Republiki Południowej Afryki
RPA jest jednym z najsilniejszych gospodarczo państw Afryki, choć nie jest wcale najbardziej ludnym krajem kontynentu. Jest jednak na 1 miejscu pod względem PKB nominalnego z wynikiem ponad 323 mld USD (2024) i na 7 miejscu pod względem PKB per capita (niecałe 6000 USD – 2024) i na 9 pod względem PKB per capita PPP. Również 7 miejsce kraj zajmuje w rankingu HDI. Natomiast państwo zmaga się z olbrzymim bezrobociem (ponad 30% w 2024 r.).
Kopalnia odkrywkowa w RPA – symbol najważniejszego sektora gospodarczego RPA – górnictwa
Źródło: http://www.miningfeeds.com/c/wp-content/uploads/2018/05/compDSC01546-800×534.jpg
Gospodarka RPA opiera się dynamicznym rozwoju rolnictwa i przemysłu. Ponadto kraj ma znacząco korzystniejsze warunki klimatyczne (strefa podzwrotnikowa wilgotna) i glebowe (gleby cynamonowe) dla rozwoju rolnictwa niż reszta Afryki, na znacznym obszarze kraju. Dzięki temu jest jednym z niewielu w Afryce eksporterów żywności. Poza produkcją roślinną, występuje dobrze rozwinięta hodowla zwierząt, a uzupełnieniem są połowy ryb, których bogate łowiska znajdują się u wybrzeży RPA.
Wielkość wydobycia wybranych kopalin w RPA w ostatnich latach
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych rozproszonych.
Najważniejszym sektorem gospodarki jest jednak wydobywanie i przetwarzanie surowców. W RPA znajduje się znaczny odsetek (kilkadziesiąt procent) światowych zasobów złota i diamentów. Energetyka RPA opiera się na węglu kamiennym, którego kraj posiada zdecydowaną większość zasobów całej Afryki. Szacuje się, że w RPA produkuje się dzięki temu między 25-40% całej energii elektrycznej w Afryce. Ponadto RPA jest liderem światowym w produkcji chromu i platyny, ważnym producentem żelaza oraz uranu. W kraju brakuje z kolei zupełnie złóż ropy naftowej czy gazu ziemnego. Mimo dużej roli sektora wydobywczego, coraz ważniejszym działem gospodarki RPA stają się usługi, zwłaszcza finanse i sektor bankowy.
3. Geografia Nigerii
Nigeria to dość duży powierzchniowo kraj w Afryce Zachodniej o powierzchni ponad 923 tys. km2, położony nad Zatoką Gwinejską. Jest zdecydowanie najbardziej zaludnionym krajem Afryki, zaliczanym do tzw. „kolosów demograficznych” czyli państw o zaludnieniu przekraczającym 100 mln mieszkańców. Nigeria liczy ich już ponad 231 mln w 2024 r., a więc ponad 15% ludności całego kontynentu to Nigeryjczycy. Tak olbrzymie zaludnienie przy wskazanej powierzchni przekłada się na bardzo wysoki poziom gęstości zaludnienia sięgający niemal 250 os./km2 (wśród państw o powierzchni powyżej 100 tys. km2, Nigeria zajmuje 9 miejsce na świecie według gęstości zaludnienia) Stolicą kraju jest Abudża (około 1,7 mln mieszkańców), ale największym miastem jest Lagos, którego zaludnienie szacuje się obecnie na 16-17 mln (według innych danych nawet ponad 20 mln), co czyni je największym miastem Afryki.
Położenie Nigerii na mapie Afryki oraz jej flaga i godło
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Nigeria#/media/File:Location_Nigeria_AU_Africa.svg oraz elementy domeny publicznej
Nigeria jest najważniejszym państwem Zatoki Gwinejskiej, która jest częścią Oceanu Atlantyckiego. W przeszłości historycznej, obszar nadmorski dzisiejszej Nigerii stanowił tzw. Wybrzeże Niewolnicze, czyli główny teren wywozu czarnoskórych niewolników z Afryki na kontynenty Amerykańskie. Obecnie nad akwenem mieszka największa część Nigeryjczyków i stanowi on kluczowy obszar gospodarczy państwa.
Nigeria jest kluczowym państwem Afryki Zachodniej i basenu Zatoki Gwinejskiej
Źródło: Google Maps
Nigeria jest krajem o zróżnicowanej rzeźbie terenu głównie jednak nizinnym, nadmorskim. Niziny to około 40% powierzchni państwa, głównie w południowej jego części nad Zatoką Gwinejską. W środkowej części kraju znajduje się Wyżyna Dżos, której wysokości sięgają nawet ponad 1700 m n.p.m. Najwyższy szczyt Nigerii – Chappal Wadd (2419 m n.p.m.) znajduje się jednak na wschodzie kraju na granicy z Kamerunem w obszarze Płaskowyżu Mambilla. Niezwykle ważnym elementem geografii Nigerii jest rzeka Niger, której kraj zawdzięcza swą nazwę. Uchodzi do niej druga istotna rzeka państwa – Benue. U samego ujścia Niger tworzy rozległą deltę, która odgrywa dużą rolę w gospodarce kraju. Na północnym wschodzie Nigerii znajduje się także Jezioro Czad, stanowiące granicę m. in. z sąsiednim Czadem. Nigeria leży w szerokościach geograficznych okołorównikowych – a w kraju dominuje klimat podrównikowy wilgotny z elementami klimatu równikowego wybitnie wilgotnego na południu kraju (nad Zatoką).
Nigeria to kraj w przeważnie nizinny, nad Zatoką Gwinejską – wyższe obszary występują na północy i wschodzie – w rzeźbie wielką rolę odgrywa dolina i delta Nigru
Źródło: Sadalmelik; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Nigeria_Topography.png/1024px-Nigeria_Topography.png
4. Gospodarka Nigerii
Pod względem wielkości PKB nominalnego (ponad 252 mld USD w 2024 r.) Nigeria ustępuje w Afryce tylko RPA, Egiptowi i Algierii, ma jednak relatywnie duży wzrost gospodarczy. Ze względu na duże zaludnienie, PKB per capita jest jednak bardzo małe (ledwie przekracza 1100 USD w 2024 r.), co plasuje kraj na odległej lokaci na kontynencie. Nieco wyżej Nigeria wypada w rankingu PKB per capita PPP oraz HDI. W kraju relatywnie niskie (jak na standardy afrykańskie) jest szacowane bezrobocie, jego wynik zaniża jednak przerost zatrudnienia w rolnictwie.
Uprawa ziemi w Nigerii to jedno z podstawowych źródeł utrzymania – w kraju występują liczne plantacje
Źródło: https://i0.wp.com/leadership.ng/wp-content/uploads/2018/01/Farmers-2.jpg?w=1280&ssl=1
Ludność Nigerii pracuje głównie w rolnictwie i przemyśle. Ze względu na obecność gorącego i wilgotnego klimatu, uprawia się i eksportuje wiele egzotycznych płodów rolnych, pomimo nisko ocenianej efektywności produkcji rolnej w tym rkaju. Część ludności nadal trudni się jednak pasterstwem koczowniczym oraz wypala sawannę pod prymitywną metodę żarowo-odłogową uprawy ziemi. Nigeria jest m. in. 4 największym producentem kakao na Świecie, czy też liderem globalnej produkcji nasion coli. W Afryce przoduje także w produkcji oleju palmowego, imbiru i orzeszków ziemnych oraz jest ważnym producentem bananów i kukurydzy.
Uprawa wybranych roślin lub produkcja ich przetworów w Nigerii w ostatnich latach
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych rozproszonych.
Najważniejszym działem gospodarki Nigerii pozostaje jednak przemysł wydobywczy ropy naftowej, ponieważ Nigeria jest szacowana jako (w zależności od źródła) 10 lub 11 państwo na Świecie pod względem udowodnionych zasobów ropy naftowej. Szacuje się, że w 2000 roku Nigeria była tak bardzo uzależniona od ropy, że stanowiło to jej 98% całego eksportu co odpowiadało za 60-80% całkowitych dochodów państwa. Wydobycie ropy naftowej odpowiadało też za niemal 15% całego PKB, co czyniłoby ten kraj jednym z najbardziej uzależnionych od wydobycia ropy naftowej na świecie. Większość zasobów znajduje się w Delcie Nigru i u wybrzeży kraju we wspominanej wcześniej Zatoce Gwinejskiej. Od tego czasu znaczenie ropy nieco zmalało, ale nadal ma kolosalne znaczenie w gospodarce (około 9% PKB w ostatnich latach).
Występowanie ropy naftowej w Nigerii
Źródło: https://www.stratfor.com/sites/default/files/main/images/Niger_Delta_Nigeria.jpg
Obecnie Nigeria jest 14 największych producentem ropy naftowej z wynikiem na poziomie 1 mln 573 tys. baryłek dziennie (2023 r.), będąc jednocześnie liderem produkcji w Afryce – wyprzedzając m. in. Libię, Angolę i Algierię. Z tego powodu Nigeria zapisała się do Organizacji Krajów Eksportujących Ropę Naftową (OPEC) już w 1971 r. Nigeria zajmuje także wysokie, 19 miejsce w światowej produkcji gazu ziemnego (40 mln m3 gazu rocznie w 2022 r.) w Afryce ustępując tylko Algierii i Egiptowi.
Nieumiejętnie prowadzone wydobycie ropy naftowej w Delcie Nigru przyczynia się niestety to poważnego zanieczyszczenia środowiska i negatywnie wpływa na życie i zdrowie lokalnych mieszkańców
Źródło: Friend’s of the Earth International Photostream; https://www.flickr.com/photos/foei/12947943085/
5. Geografia Egiptu
Położony na północnym wschodzie Afryki oraz częściowo w Azji (półwysep Synaj) Egipt, to jeden z najważniejszych krajów Afryki. Państwo o dużej powierzchni ponad 1 010 000 km² zamieszkuje około 108 milionów ludzi (trzeci najludniejszy kraj kontynentu po Nigerii i Etiopii). Stolicą kraju Egiptu Kair (z ponad 10 milionami mieszkańców co czyni to miejsce jednym z największych państw kontynentu). Egipt jest państwem o jednej z najdłuższych na Świecie tradycji państwowych, która sięga najwcześniejszej starożytności.
Położenie Egiptu na mapie Afryki oraz jego flaga i godło
Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Location_Egypt_AU_Africa.svg/1024px-Location_Egypt_AU_Africa.svg.png i elementy domeny publicznej
Egipt leży nad Morzem Śródziemnym i jest najbardziej zaludnionym krajem nad tym akwenem (uwzględniając również kraje Europejskie i Azjatyckie). Większość tego rozległego kraju stanowią jednak bezkresne (głównie piaszczyste) pustynie. 98% ludności Egiptu oraz niemal cała aktywność gospodarcza państw koncentruje się wzdłuż doliny rzeki Nil – największej w Afryce – oraz jej delty. Państwo leży także nad Morzem Czerwonym. Jednym z krytycznie istotnych obiektów geograficznych w Egipcie jest Kanał Sueski wykopany w drugiej połowie XIX w. (1859- 1869) w Przesmyku Sueskim.
Egipt to państwo pustynne, którego krajobraz urozmaicony jest niemal wyłącznie w dolinie i delcie Nilu
Źródło: Google Maps
Rozmieszczenie ludności Egiptu jest osobliwe i nietypowe. Większość obszaru państw pozostaje w zasadzie niewykorzystana. Tylko nieliczne kraje mają podobnie nietypowy poziom wykorzystania własnej przestrzeni. Pokazuje to, w jak olbrzymim stopniu występujący w Egipcie klimat zwrotnikowy suchy, pozbawiający kraj niemal całej wody słodkiej za wyjątkiem tej, która płynie rzeką Nil – wpływa na sytuacje społeczno-ekonomiczną państwa.
Rozmieszczenie ludności widoczne na mapie gęstości zaludnienia Egiptu
Źródło: Giorgiop2; https://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_Egypt#/media/File:Egypt_2010_population_density1.png
6. Gospodarka Egiptu
Egipt posiada drugie największe PKB nominalne w Afryce na poziomie ponad 347,5 mld USD (2024). Nieco gorzej wypada pod względem PKB per capita, do czego przyczynia się wysoki poziom ludności (nieco ponad 3000 USD – 15 miejsce na kontynencie). Z kolei na tle innych państw Afryki, Egipt bardzo korzystnie wypada w rankingu PKB per capita PPP (7 miejsce), posiada też niski wskaźnik ubóstwa i relatywnie niskie bezrobocie. Także w rankingu HDI Egipt wypada – na tle Afryki – bardzo dobrze, zajmując 6 miejscu na kontynencie.
Zagospodarowane w Egipcie jest zaledwie kilka procent powierzchni kraju – wzdłuż Nilu
Źródło: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/41/Vallee_fertile_du_Nil_a_Louxor.jpg
Gospodarka Egiptu jest różnorodna i opiera się zarówno na rolnictwie, przemyśle, jak i usługach. Uprawa ziemi jest możliwa tylko na niewielkim obszarze – wzdłuż Nilu i w jego delcie. Pozostały obszar kraju stanowi pustynia nie mająca (obecnie) niemal żadnego potencjału gospodarczego. Wylewy rzeki Nil i obecność bardzo żyznych mad rzecznych sprzyjają uprawie różnych roślin. Z tego powodu Egipt jest ważnym producentem między innymi: melonów, fig, bakłażanów, truskawek, trzciny cukrowej (tu w Afryce ustępuje tylko RPA) i rozmaitych cytrusów, a także jest największym producentem pszenicy w Afryce. Egipt jest także drugim po Nigerii producentem ryżu i jednym z nielicznych istotnych producentów tego zboża spoza regionu Azji Południowo-Wschodniej.
Produkcja wybranych płodów rolnych oraz pozyskiwanie wybranych surowców w Egipcie w ostatnich latach
Źródło: Opracowanie własne na podstawie źródeł rozproszonych.
Coraz ważniejszym sektorem gospodarczym Egiptu jest przemysł. Jedną z kluczowych inwestycji przemysłowych Egiptu była budowa tamy Asuan, znanej także jako Wysoka Tama na Nilu, która jest jedną z najpotężniejszych hydroelektrowni w Afryce o mocy zainstalowanej 2100 MW (ekwiwalent dużej elektrowni węglowej). Pozwoliła ona także regulować wylewy Nilu i zapobiegać efektom suszy. Wokół tamy rozwinęły się liczne zakłady przemysłowe, dla których duże ilości energii są niezbędne do pracy, min. zakłady przemysłu metalowego i hutniczego. Oprócz tego, Egipt posiada dość istotne zasoby ropy naftowej (27 miejsce na Świecie i 5 w Afryce z produkcją na poziomie 559 tys. baryłek dziennie w 2023 r.) i gazu ziemnego (13 miejsce na Świecie i 2 w Afryce z produkcją na poziomie 65 milionów m3 rocznie w 2022 r.).
Wysoka Tama Asuan w Egipcie
Źródło: https://cdn.britannica.com/668×448/34/76234-004-2A9B844D.jpg
Podstawą gospodarki Egiptu, mimo rozwoju innych źródeł są usługi. Sektor ten zatrudnia około 50% pracowników Egiptu oraz odpowiada za generowanie ponad 55% PKB. Niezwykle ważną branżą usług w Egipcie jest turystyka, która mimo pojawiających się w ostatnich latach problemów związanych z zamachami terrorystycznymi, jest kluczowym działem gospodarki. Egipt posiada dobrze rozwiniętą i doinwestowaną infrastrukturę turystyczną m. in. w zakresie hoteli i innych obiektów noclegowych. Kraj zapewnia relatywnie niskie ceny usług turystycznych, a co ważne – wykorzystuje korzystne warunki klimatyczne, gwarantując słoneczną i gorącą pogodę klimatu zwrotnikowego. W połączeniu z ciepłymi wodami Morza Śródziemne i Morza Czerwone, rozwija się turystyka wypoczynkowa nadmorska. Panują tu warunki doskonałe nie tylko do kąpieli ale także do nurkowania. Jednymi z najbardziej znanych na Świecie kurortów turystycznych ukierunkowanych na tą aktywność są: Szarm el-Szejk na Półwyspie Synaj oraz Hurghada we wschodnim Egipcie – oba nad Morzem Czerwonym.
Plażowy wypoczynek w warunkach pełnych Słońca w Hurghadzie jest bardzo atrakcyjny zwłaszcza dla turystów z krajów o chłodniejszym klimacie np. z Europy
Źródło: Marc Ryckaert; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Sahl_Hasheesh_R03.jpg/1920px-Sahl_Hasheesh_R03.jpg
Niezwykle atrakcyjne są obiekty historyczne Egiptu, takie jak piramidy. Jest to w skali Świata państwo o wybitnym dorobku cywilizacyjnym, znanym powszechnie na całej Ziemi. W kraju znajduje się 7 obiektów na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO – głównie zabytków architektury starożytnej w tym jeden z siedmiu cudów Świata – Piramida Cheopsa w Gizie. Ponadto niezwykle dużo, bo aż 34 obiekty znajdują się na tzw. Liście Informacyjnej UNESCO. Z tego powodu Egipt przyciąga także turystów pragnących podziwiać efekty wielu wieków cywilizacji tego interesującego kraju. Ciekawym rodzajem turystyki w Egipcie jest także żegluga turystyczna wycieczkowcami na Nilu.
Piramidy w Egipcie to jedna z najwybitniejszych atrakcji turystycznych Świata
Źródło: http://0.s.dziennik.pl/pliki/9544000/9544808-piramidy-w-gizie-900-555.jpg
Roczna liczba turystów zagranicznych w Egipcie w ciągu ostatnich kilkunastu lat wahała się przeciętnie między 9 a 14 mln osób. W okolicy 2019 r. wykazywała ona nawet korzystną tendencję wzrostową, ale załamała to Pandemia COVID-19. Turystyka w ostatnich latach szybko się jednak odbudowuje. Egipt jest najpopularniejszym turystycznie krajem w Afryce (o miano to corocznie rywalizuje z nieznacznie ustępującymi Egiptowi: drugim Maroko i trzecim RPA oraz czwartą Tunezją) i mieści się także w grupie bardzo popularnych państw na Świecie (mieści się wśród 20 najczęściej odwiedzanych państw). Jest to także kraj, który z turystyki czerpie najwyższe w Afryce dochody na poziomie 14 mld USD w 2023 r.
Wielkość ruchu turystycznego i dochodów z turystyki w latach 2010-2022 w Egipcie
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych WTO.
Egipt jest także kluczowym miejscem na mapie transportowej świata. Istniejący tu Kanał Sueski, łączący Morze Czerwone z Morzem Śródziemnym, pozwala znacząco skrócić drogę morską z Europy i Ameryki Północnej do wschodniej Azji. Jest to niezwykle ważne, gdyż korzyść nawet kilku tygodni oszczędzonego czasu, wpływa w olbrzymim stopniu na handel z dalekim wschodem. Szacuje się, że dochody z tytułu użytkowania kanału wynosiły około 5 mld dolarów rocznie w 2014 roku.
Kanał Sueski z widocznym statkiem wojskowym USA
Brak komentarzy