Podobnie jak w przypadku krajobrazów przyrodniczych dokonuje się podziału krajobrazów kulturowych. Obecnie obowiązujący podział wynikający z ministerialnego rozporządzenia, obejmuje 10 typów krajobrazu zebranych w dwóch głównych grupach: krajobrazów przyrodniczo-kulturowych i krajobrazów kulturowych.
Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)
Krajobrazy i środowisko w Polsce
III Krajobrazy kulturowe Polski
Jak wspominano wcześniej, krajobrazy kulturowe to takie krajobrazy, które – w przeszłości naturalne – poddane zostały antropopresji i na jej skutek uległy przekształceniu. Na skutek tego przekształcenia można wyróżnić: krajobrazy kulturowe harmonijne (zwane też przyrodniczo-kulturowymi), krajobrazy kulturowe przekształcone oraz krajobrazy kulturowe zdegradowane. Inny podział, obecny m.in. w rozporządzeniu Rady Ministrów ws. sporządzenia audytów krajobrazowych, dzieli krajobrazy antropogeniczne na przyrodniczo-kulturowe oraz kulturowe.
1. Typologia krajobrazów przyrodniczo-kulturowych i kulturowych w Polsce
Koncepcja klasyfikacji krajobrazów kulturowych według pokrycia terenu zaproponowana została w 2015 r. Tadeusz Chmielewski, Urszula Myga-Piątek i Jerzy Solon, a znalazła ona swoje odzwierciedlenie w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 11 stycznia 2019 r. w sprawie sporządzania audytów krajobrazowych.
| Grupa krajobrazu | Typ krajobrazu | Podtyp krajobrazu | Charakterystyka |
|---|---|---|---|
| Krajobrazy przyrodniczo-kulturowe | 6. Wiejskie | 6a. Sztuczne zbiorniki wodne | Krajobraz sztucznych zbiorników wodnych, w szczególności stawów hodowlanych, zbiorników przeciwpowodziowych, retencyjnych, rekreacyjnych, z regulowanym przez człowieka poziomem wody, wraz z bezpośrednio z nimi związanymi obwałowaniami (groble) i systemami zasilania lub odwadniania |
| 6b. Z przewagą wstęgowo ułożonych zespołów niewielkich pól ornych, łąk i pastwisk | Krajobraz gruntów wykorzystywane rolniczo obecnie (grunty orne, łąki i pastwiska) lub w przeszłości (ugory i odłogi) różnej wielkości, ale z dominacją działek ułożonych równolegle o wydłużonym kształcie i powierzchni najczęściej do 2 ha. Towarzyszyć temu mogą obszary zabudowane (wsie), różnego typu, oraz mogą występować inne obiekty infrastruktury technicznej, np. energetyki wiatrowej. | ||
| 6c. Z przewagą mozaikowo rozmieszczonych użytków rolnych tworzących małe pola | Krajobraz gruntów wykorzystywane rolniczo obecnie (grunty orne, łąki i pastwiska) lub w przeszłości (ugory i odłogi) różnej wielkości, ale z dominacją działek ułożonych mozaikowo („szachownica pól”) o kształcie zbliżonym do prostokąta i powierzchni najczęściej poniżej 3 ha. Towarzyszyć temu mogą obszary zabudowane (wsie), różnego typu, oraz mogą występować inne obiekty infrastruktury technicznej, np. energetyki wiatrowej. | ||
| 6d. Z przewagą mozaikowo rozmieszczonych użytków rolnych tworzących pola średniej wielkości | Krajobraz gruntów wykorzystywane rolniczo obecnie (grunty orne, łąki i pastwiska) lub w przeszłości (ugory i odłogi) różnej wielkości, ale z dominacją działek ułożonych mozaikowo („szachownica pól”) o kształcie zbliżonym do prostokąta i powierzchni najczęściej wielkości między 3 ha i 30 ha. Towarzyszyć temu mogą obszary zabudowane (wsie), różnego typu, oraz mogą występować inne obiekty infrastruktury technicznej, np. energetyki wiatrowej. | ||
| 6e. Z przewagą wielkoobszarowych pól lub łąk i pastwisk | Krajobraz gruntów wykorzystywane rolniczo obecnie (grunty orne, łąki i pastwiska) lub w przeszłości (ugory i odłogi) różnej wielkości, ale z dominacją działek większych niż 30 ha. Towarzyszyć temu mogą obszary zabudowane, oraz mogą występować inne obiekty infrastruktury technicznej, np. energetyki wiatrowej. | ||
| 6f. Z przewagą wielkoobszarowych sadów i plantacji | Krajobraz wielkopowierzchniowych sadów lub plantacji roślin (o powierzchni powyżej 100 ha), w tym krzewów owocowych lub przemysłowych, z punktowymi obiektami zabudowy, w tym obiektami obsługi sadu/plantacji np. zakłady przetwórstwa owocowo-warzywnego. | ||
| 6g. Z przewagą terenów zabudowanych o charakterze wiejskim | Krajobraz wyodrębnionej z otoczenia, intensywnej i zwartej zabudowy o charakterze wiejskim, o układzie siedliska wraz z ogrodami przydomowymi, otoczony polami. |
||
| 7. Mozaikowe | 7a. Z przewagą terenów porolnych | Krajobraz mozaiki form użytkowania terenu: sadów, nieużytków, zagajników (żadna z nich nie stanowi dominującej formy) oraz rozproszonej zabudowy: zakładów produkcyjnych, baz sprzętu, magazynów i składów oraz obiektów infrastruktury technicznej, np. energetyki wiatrowej, lub rozproszonej zabudowy mieszkaniowej. | |
| 7b. Podmiejskie | Krajobraz mozaiki form użytkowania terenu (nieużytki, zagajniki), na którym dominują wielkoprzestrzenne zabudowania magazynowo-składowe oraz rozproszona zabudowa centrów handlowych, zakładów produkcyjnych, baz sprzętu, sortowni i składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych lub rozproszonej zabudowy mieszkaniowej w sąsiedztwie krajobrazów miejskich. | ||
| 8. Podmiejskie i osadnicze | 8a. Leśno-osadnicze o charakterze willowym | Krajobraz wielkoobszarowej zabudowy willowej, w otoczeniu leśnym (najczęściej powyżej 100 ha), z dominacją zabudowy jednorodzinnej w sąsiedztwie krajobrazu miejskiego. |
|
| 8b. Wielkie kompleksy hotelowo-sportowe | Krajobrazy zabudowy hotelowej (o powierzchni powyżej 10 ha), przeważnie wielkogabarytowej, w otoczeniu zabudowy towarzyszącej (parkingi, drogi dojazdowe, tereny sportowo-rekreacyjne i inne tereny zieleni urządzonej). | ||
| 8c. Miejscowości o zwartej, wielorzędowej zabudowie o charakterze wiejskim | Krajobraz wyodrębnionej z otoczenia, intensywnej i zwartej zabudowy, głównie o charakterze wiejskim, z dominującą funkcją mieszkaniową, często z zachowanym charakterem siedliska i ogrodem przydomowym, ale z zaniechaniem dalszego eksploatowania pól uprawnych. | ||
| 8d. Zróżnicowana typologicznie i przestrzennie zabudowa nierolnicza na terenach wcześniej rolniczych | Krajobraz pofragmentowanej i perforowanej zabudowy osadniczej, zarówno starszej, jak i współczesnej (tzw. osiedla deweloperskie) złożone w szczególności ze standaryzowanych architektonicznie zespołów obiektów mieszkalnych, z systemem dróg dojazdowych w mozaice z gruntami rolnymi (mogą być nadal użytkowane rolniczo), tzw. urbanizacja łanowa lub urbanizacja skupiona. | ||
| 8e. Wielkoobszarowe zespoły pałacowo- -parkowe i klasztorne oraz inne komponowane układy architektury, zieleni i wód | Krajobraz mozaikowych kompozycji przestrzennych złożonych z historycznych, wielkopowierzchniowych leśno-wodno-rolniczo-osadniczych kompozycji (powyżej 50 ha), zawierających: zespoły pałacowo-parkowe, kalwarie, położone w strefach podmiejskich ogrody botaniczne, arboreta, skanseny, ogrody zoologiczne; występowanie zabudowy architektury sakralnej, klasztornej, dworskiej i rezydencjalnej oraz zabudowy towarzyszącej (stajnie, młyny, browary, gorzelnie, zabudowania mieszkalne, czworaki), w otoczeniu parkowym z udziałem stawów i starodrzewia, w szczególności obszary grodzone i wyizolowane. | ||
| Krajobrazy kulturowe | 9. Miejskie | 9a. Miejscowości z zachowanym układem historycznym | Krajobraz wyodrębnionej intensywnej i zwartej, wielkoobszarowej zabudowy o cechach miejskich z występowanie rynku i koncentrycznego układ ulic, obecnością historycznych obiektów architektonicznych o cechach osadniczych), funkcjach publicznych i sakralnych (kościół, ratusz, urząd miasta lub gminy, szkoła). |
| 9b. Miejscowości o charakterze współczesnym | Krajobraz wyodrębnionej intensywnej i zwartej, wielkoobszarowej zabudowy o cechach miejskich, złożonych ze współczesnych obiektów architektury osadniczej oraz zabudowań o funkcjach publicznych z możliwym placem centralnym o funkcjach rynku. | ||
| 10. Wielkomiejskie | 10a. Zespoły urbanistyczne o zachowanych założeniach historycznych | Krajobraz historycznych, wielkopowierzchniowe zespołów miejskich z wykształconym przestrzennie centrum (o powierzchni powyżej 100 ha), wyodrębnionym ze współczesnej zabudowy starym mieście (np. fragmenty murów miejskich). Dodatkowo może mieć miejsce występowanie obiektów użyteczności publicznej o typowej dla określonej epoki historycznej architekturze (w tym obiektów sakralnych); wielokondygnacyjna, kwartałowa zabudowa, która może posiadać charakter zabytkowy, o funkcjach mieszkaniowych i usługowych; możliwe zachowane fragmenty dawnych umocnień i fortyfikacji – architektura militaris; także tereny reprezentacyjnych zespołów rezydencjalnych i sakralnych pełniących funkcje publiczne. |
|
| 10b. Nowoczesne centra miast | Krajobraz wyodrębnionego centrum, o skupionych obiektach o nowoczesnej architekturze, wielokondygnacyjnej zabudowie, która w szczególności pełni funkcje usługowe (finanse, handel i kultura) i metropolitalne. | ||
| 10c. Obszary zabudowy mieszkaniowej | Krajobraz skupionej zabudowy mieszkalnej, w szczególności: osiedla bloków wielokondygnacyjnych, osiedla domów jednorodzinnych o zróżnicowanej lub standaryzowanej architekturze, oraz zabudowa innego rodzaju, w szczególności zabudowa biurowa, w otoczeniu zieleni urządzonej oraz osiedla patronackie (osiedla robotnicze położone w bezpośrednim sąsiedztwie terenów przemysłowych o charakterystycznej stylistyce i układzie, zabudowa z cegły lub kamienia). | ||
| 10d. Wielkie centra handlowe, logistyczne i składowo-magazynowe | Krajobraz wielkoobszarowych terenów zajętych pod niską zabudowę centrów handlowych (o powierzchni powyżej 100 ha) oraz hal magazynowych i składowych, z drogami dojazdowymi i wielkopowierzchniowymi parkingami, na których mogą występować również obiekty małej architektury reklamowej. | ||
| 10e. Tereny sportowo-rekreacyjne | Krajobraz wyodrębnionych dużych zespołów przestrzennych (o powierzchni powyżej 50 ha), w szczególności tereny stadionów, hal sportowych, kortów tenisowych i basenów z terenami towarzyszącymi w postaci form zieleni urządzonej (parki miejskie, ogrody działkowe); ogrodów zoologicznych i botanicznych, lasów i parków rozrywki. | ||
| 10f. Wielkie nekropolie | Krajobraz wyodrębnionych wielkopowierzchniowych cmentarzy o specyficznej zabudowie z obiektami małej architektury religijnej (kaplice, figury, sarkofagi), z elementami zieleni. | ||
| 11.Wodnogospodarcze | 11a. Duże sztuczne zbiorniki wodne o różnych funkcjach | Krajobraz wielkopowierzchniowych zbiorników wodnych (o powierzchni powyżej 100 ha) wraz z terenami przyległymi oraz zaporami i tamami wodnymi i obwałowaniami, urządzeniami dużych elektrowni wodnych i infrastrukturą przesyłową oraz towarzyszącymi zabudowaniami; zbiorniki retencyjne dla miast i wielkich zakładów produkcyjnych; zbiorniki przeciwpowodziowe; zabudowa inżynieryjna i hydrotechniczna dolin o wysokim stopniu wyizolowania podłoża materiałem nieprzepuszczalnym. | |
| 11b. Nabrzeża portowe, stocznie, porty morskie i rzeczne | Krajobraz infrastruktury portowej i stoczniowej o układzie pasowym z charakterystyczną architekturą zabudowań i urządzeń stanowiących dominanty krajobrazowe w postaci żurawi, dźwigów i suwnic. Linia brzegowa mola, pirsu, falochronu lub kanału portowego wraz z przyległymi terenami portowymi, odpowiednio przystosowane (uzbrojone) do postoju i obsługi jednostek pływających. |
||
| 12. Przemysłowe i energetyczne | 12a. Duże kompleksy przemysłowe | Krajobraz wyodrębniających się wielkopowierzchniowych kompleksów przemysłowych (o powierzchni powyżej 100 ha), położone w mieście lub poza nim. Tereny zabudowy zwartej o typowej architekturze przemysłowej: wysokie kominy lub wieże wyciągowe i szyby kopalń, wielkogabarytowe hale produkcyjne, systemy chłodzące, zabudowa pieców hutniczych i koksowni, hałdy, urządzenia transportowe; tereny składowania i sortowania odpadów komunalnych i przemysłowych, występowanie infrastruktury towarzyszącej w postaci dróg dojazdowych, bocznic kolejowych, parkingów; tereny trwale wyłączone z użytkowania przemysłowego – krajobrazy poprzemysłowe. | |
| 12b. Wielkie kompleksy elektrowni konwencjonalnych oraz wielkie farmy fotowoltaiczne | Krajobraz wielkopowierzchniowych (powyżej 100 ha) zabudowań elektrowni i elektrociepłowni konwencjonalnych z systemem charakterystycznych chłodni kominowych i urządzeń przesyłowych oraz urządzeń i systemów zbiorników chłodzących lub wielkopowierzchniowe (powyżej 100 ha) systemy urządzeń fotowoltaicznych. |
||
| 13. Górnicze | 13a. Tereny czynnej wielkopowierzchniowej eksploatacji odkrywkowej | Krajobraz przekształconej powierzchni ziemi, słabo pokryty roślinnością. Przekształcenie obejmuje zmieniające się w czasie wielkopowierzchniowe wyrobiska lub zespoły wyrobisk surowców skalnych, energetycznych, surowców chemicznych i metalicznych oraz kruszyw i piasku; wielkie zwałowiska skały płonnej, niecki osiadania, przełożone sztuczne koryta rzek. Ponadto występuje zabudowa złożona z infrastruktury naziemnej w postaci wież wyciągowych, szybów wiertniczych, osadników, rowów odwadniających oraz obiekty infrastruktury towarzyszącej w postaci dróg dojazdowych, bocznic kolejowych, parku maszynowego. | |
| 13b. Tereny zakończonej wielkopowierzchniowej eksploatacji odkrywkowej | Krajobraz przekształconej powierzchni ziemi, pokrytej sztucznie nasadzoną roślinnością, w obrębie której mogą znajdować się kompleksy zbiorników wodnych powyrobiskowych. Przekształcenie obejmuje ustabilizowane i kierunkowo rekultywowane wielkopowierzchniowe wyrobiska lub zespoły wyrobisk surowców skalnych, energetycznych, surowców chemicznych i metalicznych oraz kruszyw i piasku. Nowe formy i ukształtowanie terenu najczęściej nie odpowiadają wcześniejszym cechom charakterystycznym regionu. | ||
| 13c. Tereny czynnej eksploatacji podziemnej | Krajobraz przekształconej powierzchni ziemi (w szczególności kilkusethektarowe zwałowiska, hałdy mogące zawierać metale ciężkie i inne substancje toksyczne, o niskim albedo) najczęściej pozbawionej roślinności lub fragmentarycznie pokrytej roślinnością ruderalną, z obecnością niecek osiadań gruntów oraz wysokim nagromadzeniem infrastruktury technicznej (przesyłowej, transportowej i magazynowej). | ||
| 13d. Tereny zakończonej eksploatacji podziemnej | Krajobraz przekształconej powierzchni ziemi, w szczególności kilkusethektarowe zwałowiska, hałdy zrekultywowane w kierunku leśnym; zneutralizowane rośliny, niecki osiadania gruntów i zrekultywowane lub rekultywowane zwałowiska (hałdy); nieużytkowana infrastruktura, w szczególności mosty, nasypy, linie kolejowe, bocznice, drogi techniczne. | ||
| 14. Komunikacyjne | 14a. Węzły komunikacyjne i transportowe | Krajobraz przekształconej powierzchni ziemi, pokrytej sztuczną nawierzchnią oraz wielkoprzestrzenne (o powierzchni powyżej 100 ha) układy powiązań drogowych i węzłów kolejowych. |
|
| 14b. Kompleksy lotniskowe | Krajobraz przekształconej powierzchni ziemi, pokrytej sztuczną nawierzchnią oraz tereny pasów startowych, towarzyszących parkingów i systemu wież kontroli lotów. | ||
| 15. Ludyczne | Parki rozrywki | Krajobraz wielkopowierzchniowej zabudowa (o powierzchni powyżej 10 ha) pełniącej funkcje rozrywkowe, w szczególności imitującej świat innych epok historycznych, świat baśni lub miejsca z innych regionów świata. |
Wybrane typy krajobrazów, które zasługują na szczególną uwagę – omówiono poniżej.
2. Krajobraz rolniczy – wiejski na przykładzie Roztocza
Zdjęcie satelitarne rolnioczo-leśnych kompleksów Roztocza koło Tomaszowa Lubelskiego
Źródło: Google Maps
Większość obszarów Polski stanowią tereny wiejskie, stąd właśnie taki typ krajobrazu dominuje w naszym kraju. W jego obrębie można wyróżnić szereg podtypów, które opisano w tabeli powyżej. Jednym z najciekawszych krajobrazów rolniczych w Polsce jest ten, który występuje na Roztoczu. Powstanie krajobrazu jest związane z wieloletnimi procesami społeczno-gospodarczym, polegającymi na masowym rozdrobnieniu pól uprawnych między licznych gospodarzy i powstania mozaiki niewielkich gospodarstw (charakter typowy dla Polski południowo-wschodniej). Dodatkowym czynnikiem kształtującym, jest specyficzny układ terenu, złożony z niewielkich, pofałdowanych wzgórz pasa wyżyn. Krajobraz ma więc typowo przyrodniczo-kulturowy charakter.
Pola na roztoczu są wąskie, podłużne, oddzielone miedzami i występują na terenie wzniesień
Źródło: https://siedlisko-roztocze.com.pl/index_files/vlb_images1/roztocze.jpg
Cechami charakterystycznymi krajobrazu rolniczego Roztocza są:
- Obecność długich, wąskich i prostopadłych do dróg pasów pól na terenach wzniesień.
- Sąsiedztwo kompleksów leśnych.
- Niewielka powierzchnia gospodarstw rolnych.
- Zabudowa skupiona wzdłuż głównej drogi, zabudowa typu łańcuchówki lub ulicówki.
- Miedze z darniami lub krzewami, rozdzielające pola uprawne różnych gospodarzy lub zasiane pod różne uprawy.
Na Roztoczu typowe są wsie typu łańcuchówki lub ulicówki
Źródło: http://www.polskiekrajobrazy.pl/Galerie/77:Roztocze/163629:Sochy_wiosna.html
Dodatkowym elementem wartym wspomnienia, jest obecność tutaj Roztoczańskiego Parku Narodowego, który ma typowo leśny charakter.
3. Krajobraz podmiejski i rezydencjalny na przykładzie miejscowości podwarszawskich
Aglomeracja monocentryczna Warszawy z miejscowościami satelickimi
Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Aglomeracja_warszawska_wg_PZP_2004.png/1280px-Aglomeracja_warszawska_wg_PZP_2004.png
Warszawa wraz z otaczającymi ją miejscowościami tworzy największą aglomerację typu monocentrycznego w Polsce i drugą największą ogółem (po Konurbacji Górnośląskiej). Powstał tutaj klasyczny przyrodniczo-kulturowy krajobraz podmiejski osadniczy, który przejawia się rozwojem willowych dzielnic na przedmieściach stolicy, sąsiadujących z dawnymi, a czasem nadal użytkowanymi – terenami rolniczymi. W obrębie aglomeracji można wyróżnić szereg miejscowości satelickich – zarówno większe takie jak Piaseczno, Wołomin czy Pruszków, jak również mniejsze np. Łomianki, Ożarów Mazowiecki czy Radzymin oraz otaczające je niewielkie wsie podmiejskie.
Osiedla domków jednorodzinnych (np. w Piasecznie) rozlewają się wokół Warszawy, stopniowo zajmując dawne obszary rolniczego Mazowsza
Źródło: Google Maps
Cechami charakterystycznymi krajobrazu podwarszawskiej strefy podmiejskiej są:
- Rozlewające się bezkresne suburbia powstające w coraz większej odległości od stolicy.
- Dominujący typ zabudowy jednorodzinnej nowoczesnej, willowej, z przydomowymi ogródkami, często sąsiadujący z tradycyjną zabudową wiejską i polami wciąż użytkowanymi rolniczo.
- Dynamicznie rosnąca gęstość zaludnienia wcześniej niewielkich miejscowości typowo rolniczych i ich umiastowienie.
- Coraz częściej powstawanie zaplanowanych, uporządkowanych osiedli deweloperskich, sąsiadujących z powstałymi wcześniej osiedlami o chaotycznym układzie złożonych z indywidualnie budowanych domów.
- Dynamicznie rozwijająca się infrastruktura transportowa umożliwiająca migrację typu wahadłowego – pracę w Warszawie, odpoczynek w podmiejskiej miejscowości.
- Pogłębiające się problemy zakorkowania dróg dojazdowych do Warszawy.
Osiedle szeregowców wybudowanych przez dewelopera pod Warszawą
Źródło: https://www.projektinwestor.pl/media/cache/resolve/single_image_watermark/uploads/media/default/0001/24/bf0f84f64fceff8f654d4846d47fe3a5b5941def.jpeg
4. Krajobraz małomiasteczkowy na przykładzie Tykocina
Układ przestrzenny – małomiasteczkowy Tykocina nad Narwią na Podlasiu
Źródło: Google Maps
Krajobrazy małomiasteczkowe należą do najsilniej zróżnicowanych. Najczęściej charakteryzują się one dominacją zwartej, centralnej zabudowy historycznej, tak jak np. w Tykocinie położonym w województwie Podlaskim. W takim krajobrazie dominują obiekty średniowieczne lub nowożytne – zamki, kościoły, centralny plac i kamienice, czasem także ratusz miejski. Bardzo często miejscowości takie wykształciły się w sąsiedztwie rzeki, która zapewniała naturalną ochronę. Czynnikiem twórczym krajobrazu były z reguły czynniki historyczne oparte jednak o elementy przyrodnicze (rzeka). Zwykle w małych miasteczkach – w sąsiedztwie historycznego centrum znajdują się dzielnice ze współczesną zabudową. Tykocin jest szczególnym przykładem jednostki małomiasteczkowej, ponieważ na tle wielu innych miejscowości tego typu wyróżnia się niezwykłym bogactwem zabytków i mozaiki kulturowej polsko-żydowskiej, z obecną tutaj synagogą.
Tykocin charakteryzuje się nieprzeciętnym, oryginalnym układem architektonicznym
Źródło: https://lh3.googleusercontent.com/proxy/V6GbgI9lVNnLq3fJ41eixpu5TIbrPLTTHiLUhlZnme2KWII_VBKZHsD7j833LgMHKDkJQw37-21jECZE_ibK6LFQNCNC5vXP8MDG7lyetr2UlaDhqBk4pXC2dTAPZsnKCdKrtw
Cechami charakterystycznymi krajobrazu małomiasteczkowego są:
- Obecność starej, historycznej zabudowy w centrum z obecnością obiektów sakralnych, często ratusza, zamku i centralnego placu z otaczającymi kamienicami.
- Zwykle oryginalny układ urbanistyczny, często oparty o koryto rzeki.
- Względnie duży udział zieleni miejskiej.
- Obecność dzielnic współczesnej zabudowy sąsiadujących z dzielnicą centrum historycznego.
- Funkcjonowanie miasteczka w zamkniętym obiegu społeczno-gospodarczym, bez cech powiązań z dużymi miastami typowymi dla suburbiów.
- Coraz częstszy problem zaniku i wymierania miasteczka, na skutek zjawiska emigracji do większych jednostek osadniczych i związana z tym widoczność przestrzeni niezagospodarowanej.
Bardzo często małe miasteczka – tak jak Tykocin – rozwijały się w oparciu o warownie, często już nieistniejące
Źródło: https://www.globtroter.pl/zdjecia/polska/277340_polska_wojewodztwo_podlaskie_tykocin.jpg
5. Krajobraz wielkich miast na przykładzie Poznania
Centrum Poznania na mapie – miasto zajmuje olbrzymi obszar niema 262 km2, a zamieszkuje je ponad 530 000 osób
Źródło: Google Maps.
Krajobrazy wielkomiejskie różnią się w szczegółach, ale w Polsce najczęściej cechują się podobnym układem, z obecnością jakiejś formy historycznego centrum, wokół którego ciągną się gęsto zaludnione osiedla mieszkaniowe, usługowe czy handlowe. Coraz częściej wartościowe fragmenty tkanki miejskiej przebudowywane są pod dzielnice typu „city’ złożoną z wysokich biurowców – drapaczy chmur, a dawne obiekty przemysłowe przekształcane są w nowoczesne obiekty usługowe (np. Stary Browar). Poznań – obok Warszawy czy Wrocławia, jest jednym z najlepszych przykładów takich przemian. Kształtowanie się krajobrazu wielkomiejskiego związane jest z intensywną urbanizacją i rozwojem społeczno-gospodarczym.
Wielkie miasta zajmują duże obszary przestrzeni, gdzie tworzą zwarta tkankę urbanistyczną
Źródło: https://epoznan.pl/storage/gallery/10720/gxv34bzttw3vbxwzs8mpsn3whxhq72q2_gallery.jpg?1402487888
Cechami charakterystycznymi krajobrazu wielkomiejskiego są:
- Gęsta zabudowa z dominacją blokowisk i innej zabudowy wielorodzinnej.
- Gęsta sieć infrastruktury transportu, przede wszystkim dróg kołowych, ale często także z obecnością linii kolejowych biegnących przez centrum miasta.
- Obecność historycznego centrum, często odrestaurowanego lub przebudowanego, sąsiadującego z osiedlami mieszkaniowymi, usługowymi czy handlowymi.
- Niemal całkowity brak terenów niezagospodarowanych, za wyjątkiem intencjonalnie pozostawionej zieleni miejskiej (skwery, zieleńce, parki, lasy).
- Powstawanie w centrum lub w bliskim sąsiedztwie centrum dzielnicy typu „city” złożonej z biurowców – drapaczy chmur.
- Obecność dzielnic przemysłowych, zwłaszcza na terenach oddalonych od ścisłego centrum.
- Wysoka dynamika życia ludności.
Charakterystycznym elementem krajobrazu wielkomiejskiego w Polsce jest obecność wielkich galerii handlowych w centrach miast – np. Posnania w Poznaniu
Źródło: https://pliki.portalspozywczy.pl/i/08/16/77/081677_r0_940.jpg
6. Krajobraz przemysłowy na przykładzie Dąbrowy Górniczej
Kombinat metalurgiczny „Huta Katowice” w Dąbrowie Górniczej na zdjęciu satelitarnym
Źródło: Google Maps
W Polsce nie brakuje krajobrazów przemysłowych, z których wiele powstało w okresie PRL. Jednym z nich – kombinat metalurgiczny „Huta Katowice” znajduje się w Dąbrowie Górniczej. Kompleks przemysłowy wybudowany w latach 70-tych jest jednym z symboli uprzemysłowienia Śląska okresu Polski Ludowej. Za sprawą rozwoju tego zakładu, doszło do olbrzymich przekształceń krajobrazowych w mieście, związanego jego zindustrializowaniem. Skutki uprzemysłowienia widoczne są zarówno na fotografiach ulicznych jak i zdjęciach satelitarnych. Powstanie krajobrazu przemysłowego jest skutkiem wielkich inwestycji gospodarczych – w tym przypadku państwowych.
Archiwalne zdjęcie bramy Huty Katowice w Dąbrowie Górniczej
Źródło: https://d-pt.ppstatic.pl/kadry/k/r/1/55/34/5c5c9fd172a5c_o,size,1088×550,opt,w,q,71,h,c2c6f4.jpg
Cechami charakterystycznymi krajobrazu przemysłowego są:
- Silne zindustrializowanie i nagromadzenie gęstej infrastruktury na niewielkim obszarze, obecność dróg, linii kolejowych, obiektów energetycznych, taśmociągów itp.
- Obecność charakterystycznych budowli przemysłowych np. wielkich kominów, dużych hal produkcyjno-magazynowych, składowisk surowców, dźwigów czy towarzyszących im obiektów obsługi (biurowców).
- Istotne zmiany w atmosferycznej części krajobrazu – „dymiące kominy”.
- Znacząca degradacja środowiska naturalnego i pogorszenie jakości życia.
- Obecność przestrzeni zdegradowanych związanych np. ze składowaniem odpadów.
- Na skutek przemian w przemyśle – często obecność zrujnowanych budowli, pustostanów, przestrzeni porzuconej i nieużytkowanej.
- Wokół dużego zakładu przemysłowego często powstała dzielnica blokowisk dla jego pracowników, obecnie po prostu jedna z wielu dzielnic mieszkaniowych miasta.
Huta Katowice w Dąbrowie Górniczej to dominujący element krajobrazu miasta
Źródło: https://bi.im-g.pl/im/87/48/18/z25461639IBG,Widok-na-dabrowski-oddzial-ArcelorMittal-Poland.jpg
7. Krajobraz górniczy na przykładzie Bełchatowa
Kopalnia oraz Elektrownia węgla brunatnego w Bełchatowie na zdjęciu satelitarnym
Źródło: Google Maps
Krajobraz górnictwa odkrywkowego należy zdecydowanie do grupy najbardziej zdegradowanych krajobrazów kulturowych, jakie stworzył człowiek. Teren przyrodniczy poddawany jest w wyniku jego tworzenia ekstremalnemu przekształceniu (w zasadzie zniszczeniu). Skala tego zjawiska w Bełchatowie należy jednak z pewnością do największych na świecie, o czym świadczy choćby moc zainstalowana obecnej tutaj elektrowni – największa w Polsce, a wśród elektrowni opalanych węglem brunatnym – największa tego typu na świecie. Obszar zajmowany przez wyrobisko ma wymiary 25X5 km, a kolejne elementy krajobrazu zajmują: elektrownia oraz Góra Kamieńska – hałda pogórnicza. Powstanie takiego typu krajobrazu jest skutkiem połączenia korzystnych warunków naturalnych (zasoby surowców) oraz rozwoju energetyki.
Całkowicie zdegradowany krajobraz górniczy kopalni w Bełchatowie
Źródło: https://lh3.googleusercontent.com/proxy/Pebkxd6hivAFsImr2DoOnyuxE1rllFt64hAN5WcOZdi0Hi6llKzC7CLCDOxr35K5xPiGuVgRIl32mmlWOpNw-np2IXmKUXcw7SZ_rMZ16Hi11v67rAThLg
Cechami charakterystycznymi krajobrazu górniczego (odkrywkowego) są:
- Totalne przekształcenie terenu obejmujące zmianę rzeźby powierzchni, pokrycia terenu, gleb i stosunków wodnych, z dodatkowym intensywnym wpływem na atmosferę.
- Obecność charakterystycznych form terenu pochodzenia górniczego – wyrobisk i hałd.
- Obecność elementów infrastruktury górniczej i sprzętu górniczego – ciężkich koparek, wywrotek, taśmociągów i inne.
- Zmiany w środowisku otaczającym – przede wszystkim radykalne obniżenie stosunków wodnych oraz – w przypadku funkcjonowania elektrowni (jak w Bełchatowie) – pogorszenie jakości powietrza.
Górnictwo odkrywkowe to także olbrzymie zwałowiska (hałdy), które trzeba rekultywować
Źródło: https://cmsstatic.gkpge.pl/var/pgeeo_site/storage/images/0/1/4/8/18410-2-pol-PL/kamiensk002.jpg
8. Krajobraz komunikacyjny na przykładzie węzła Kraków-Balice
Lotnisko Kraków-Balice na zachód od Krakowa zajmuje ponad 300 ha powierzchni
Źródło: Google Maps
Krakowskie lotnisko w Balicach im. Jana Pawła II ma charakter międzynarodowego portu i jest drugim największym pod względem liczby obsłużonych pasażerów w Polsce (po Lotnisku Okęcie w Warszawie). Historia współczesnego portu sięga lat 60-tych i cały czas jest ono rozbudowywane. Lotnisko jako obiekt komunikacyjny (transportowy) ma olbrzymi wpływ na krajobraz nie tylko na samym jego terenie, ale także w sąsiedztwie. Rozwój krajobrazów komunikacyjnych związany jest z rozwojem społeczno-gospodarczym i związaną z nim potrzebą większej mobilności.
Płyta lotniska w Krakowie – Balicach
Źródło: https://www.rynek-lotniczy.pl/img/20190925132249krakowairportfotfotoair.jpg_678-443.jpg
Cechami charakterystycznymi krajobrazu komunikacyjnego (lotniczego) są:
- Obecność wysoko rozwiniętej infrastruktury, zawierającej specjalistyczne elementy charakterystyczne dla danego środka transportu – w przypadku lotniska: pas startowy, płyta lotniska, terminal pasażerski, wieża kontroli lotów oraz liczne parkingi.
- Obecność infrastruktury towarzyszącej np. połączeń kolejowych z portem lotniczym, sieci dróg kołowych – prowadzących do powstawania węzła komunikacyjnego.
- Obecność charakterystycznych pojazdów, np. samolotów w przypadku lotniska.
- Istotny wpływ na kształtowanie otoczenia, w przypadku lotniska – wyłączenie licznych przestrzeni z użytkowania (w celach mieszkaniowych) z uwagi na generowany hałas.
Lotnisko jako obiekt punktowy musi być obsługiwane przez inne środki transportu, w tym celu buduje się m.in. drogi dojazdowe i parkingi
Brak komentarzy