Na świecie mamy w rzeczywistości ponad 200 niezależnych państw, jednak oficjalna liczba krajów jest niższa. Istnieje wiele powodów, dla których niektóre terytoria nie są traktowane jako państwa.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Podział polityczny świata

I Państwa świata

Trudno jednoznacznie stwierdzić, ile jest krajów na świecie. Liczba ta różni się w zależności od przyjętych kryteriów. Krajów jest nie mniej niż 194 (tyle cieszy się powszechnym światowym uznaniem) z czego wszystkie (oprócz Watykanu) należą także do Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ). Niekiedy to właśnie członkostwo w ONZ przyjmuje się za kluczowy wyznacznik bycia uznawanym za państwo. Doliczając do tego państwa nieuznawane lub uznawane częściowo, ale kontrolujące swoje terytorium mamy około 205 państw.

Podział polityczny świata

Źródło: https://www.mapsofworld.com/world-political-map.htm

1. Kryteria uznania podmiotu za państwo:

  • Posiada i kontroluje własne terytorium nieznajdujące się pod zarządem innego państwa z jednoznacznie określonymi granicami (lub chociaż jego część)
  • Posiada własną ludność (w praktyce co najmniej 1 osoba)
  • Posiada władzę, która sprawuje rzeczywistą kontrolę nad terytorium i ludnością i jest niezależna od innych państw
  • Dokonało aktu ogłoszenia niepodległości wskazując: nazwę, stolicę i symbolikę międzynarodową (np. flaga, hymn).
  • Posiada powszechne uznanie ze strony innych państw na arenie międzynarodowej

W praktyce to właśnie ostatni wymóg jest najistotniejszy, ponieważ istnieje szereg de facto niepodległych terytoriów, które jednak nie są powszechnie uznawane na świecie i przez to nie cieszą się statusem państwa. Istnieją podmioty, które cieszą się poparciem niewielkiej liczby państw świata (np. Tajwan), ale są też takie, które są uznawane przez wiele ważnych państw np. Kosowo (uznawane przez 93 państwa), ale ponieważ co do jego niepodległości nie ma konsensusu i sprzeciwiają się mu istotne państwa (w tym przypadku np. Rosja, Hiszpania, Chiny, Indie i około 100 innych krajów). O ile ogłoszenie niepodległości przy sprzeciwie Serbii wydaje się możliwe, o tyle przy sprzeciwie największych światowych potęg – jest znacznie trudniejsze. Ostatnim państwem świata, które skutecznie doprowadziło do ogłoszenia i międzynarodowego uznania swojej niepodległości jest Sudan Południowy – nazywany także „najmłodszym” państwem świata (2011 r.).

2. Państwa świata według kontynentów

Największe i najmniejsze państwa świata pod względem powierzchni, a Polska

Źródło: Opracowanie własne.

Największe i najmniejsze państwa świata pod względem liczby ludności, a Polska

Źródło: Opracowanie własne.
  • Azja – liczy 48 państw uznawanych (+ Rosja) oraz 6 państw nieuznawanych (Tajwan [Republika Chińska] – były członek ONZ i Palestyna (status obserwatora przy ONZ oraz Abchazja, Osetia Południowa, Cypr Północny i Górski Karabach). Największym państwem są Chiny (jeśli nie liczyć Rosji), są też państwem o największej liczbie ludności. Najmniejszym krajem kontynentu są z kolei Malediwy (300 km2) a najmniejszą liczbę ludności ma Brunei (380 tys. mieszkańców).

Mapa polityczna Azji

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Asia-administrative_map.png/1024px-Asia-administrative_map.png
  • Afryka – znajdują się tutaj 54 niepodległe państwa i 2 państwa nieuznawane (Sahara Zachodnia i Somaliland). Największym państwem jest Algieria, z kolei najwięcej mieszkańców liczy Nigeria. Najmniejszym zarówno pod względem powierzchni (455 km2), jak i liczby ludności (94 tys. mieszkańców) są Seszele.

Mapa polityczna Afryki

Źródło: https://afryka.biz.pl/node/20 z dodanym Somalilandem
  • Ameryka Północna – na tym kontynencie są 22 państwa i wszystkie cieszą się uznaniem międzynarodowym. Największym krajem jest Kanada, a najbardziej zaludnionym – USA. Z kolei w grupie najmniejszych i najmniej ludnych przodują wyspy Saint Kitts and Nevis (261 km² powierzchni i zaledwie 55 tys. mieszkańców).

Mapa polityczna Ameryki Północnej

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/North_America-administrative_map_PL.png/300px-North_America-administrative_map_PL.png
  • Ameryka Południowa – podobnie jak północnej części – wszystkie 13 krajów tego kontynentu cieszy się uznaniem międzynarodowym. Największym i najbardziej zaludnionym jest Brazylia. Na przeciwnym biegunie znajdują się: Trynidad i Tobago (5000 km²) i Surinam (590 tys. mieszkańców).

Mapa polityczna Ameryki Południowej

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Ameryka_Po%C5%82udniowa_mapa_polityczna.png/800px-Ameryka_Po%C5%82udniowa_mapa_polityczna.png
  • Europa – mimo niewielkiej powierzchni liczy wiele krajów bo aż 44, a ponadto 2 państwa nieuznawane (Naddniestrze i Kosowo, które z kolei cieszy się uznaniem większości państw kontynentu). Największym krajem jest Rosja, która ma też najwięcej mieszkańców. Najmniejszym i najmniej zaludnionym krajem jest Watykan.

Mapa polityczna Europy

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Europa-mapa_polityczna.png/1024px-Europa-mapa_polityczna.png
  • Australia i Oceania – liczy łącznie 14 państw całkowicie niepodległych i uznawanych kolejne 2 państwa de facto niepodległe formalnie zależne od Nowej Zelandii (Wyspy Cooka oraz Niue) i szereg małych terytoriów zależnych z których część aspiruje do rzeczywistej niepodległości. Wśród państw uznawanych największym i liczącym najwięcej mieszkańców jest Australia, a najmniejszymi są Nauru (pod względem powierzchni) i Tuvalu (pod względem liczby mieszkańców).

Mapa polityczna Australii i Oceanii

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/77/Australia_and_Oceania-administrative_map_PL.png
  • Na ostatnim z kontynentów – Antarktydzie – nie ma żadnych państw ani stałych mieszkańców. Status tego kontynentu reguluje Układ Antarktyczny z 1959 r., który zakłada, że kontynent ten stanowi obszar międzynarodowy, niezależny od wszystkich państw. Objęty jest zakazem eksploatacji surowców (póki co do 2048 r.) i swobodą prowadzenia badań naukowych.

3. Państwa nieuznawane lub uznawane częściowo

Mapa terytoriów o spornym statusie

Źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_states_with_limited_recognition#/media/File:Limited_recognition.png – własna edycja

Status terytoriów spornych jest różny i zależy od konkretnego przypadku:

  • Sahara Zachodnia (oficjalnie Saharyjska Arabska Republika Demokratyczna) – to dawna kolonia Hiszpanii, która próbuje wybić się na niepodległość, ale obecnie kontroluje jedynie wschodnią część swojego terytorium. Za integralną część swojego kraju uznaje to terytorium Maroko, które próbuje zapobiec jego usamodzielnieniu. Niepodległość tego kraju uznaje około 40 państw (bez Polski).
  • Kosowo – oficjalnie niepodległe od 2008 r., po wieloletniej wojnie z Serbią i po interwencji wojsk międzynarodowych i misji ONZ. Uznawane przez 93 ze 193 państw członkowskich ONZ – przez Serbię uznawana za zbuntowaną prowincję – integralną część tego państwa. Niepodległości nie uznają kraje sojusznicze Serbii (i sojusznicy jej sojuszników) oraz mające problemy z własnymi mniejszościami dążącymi do niepodległości (Rosja, Ukraina, Hiszpania). Polska uznała niepodległość Kosowa jako jedno z pierwszych państw świata.
  • Naddniestrze powstało po rozpadzie ZSRR w wyniku uniezależnienia się od Mołdawii. De facto nie jest uznawane przez żaden liczący się kraj świata, nawet przez swojego protektora – Rosję. Jedynymi krajami uznającymi ten kraj są 3 inne państwa nieuznawane – Abchazja, Osetia Południowa i Górski Karabach. Powszechnie (także przez Polskę) traktowane jest jako zbuntowana prowincja Mołdawii.
  • Abchazja oraz Osetia Południowa – uniezależniły się od Gruzji na skutek konfliktu zbrojnego z Rosją w 2008 r., choć formalną niepodległość ogłosiły wcześniej – w latach 90-tych. Cieszą się poparciem zaledwie kilku (5-6) innych państw członkowskich ONZ, z których liczącym się jest jedynie Rosja. Przez Gruzję (i Polskę) uznawane za integralną część tego kraju.
  • Górski Karabach (znany także pod nazwą Arcach) – powszechnie uznawany za integralną część Azerbejdżanu, de facto niepodległy od 1991 r. (upadek ZSRR). Jedynie Abchazja, Osetia Południowa i Naddniestrze wspierają niepodległość tego terytorium.
  • Cypr Północny – ogłosił niepodległość w 1983 r. na skutek interwencji wojsk tureckich. Uznawany wyłącznie przez Turcję, de facto w pełni kontroluje swoje terytorium. Republika Cypru uznaje to terytorium za integralną część swojego kraju. Cały Cypr (mimo położenia w Azji) został przyjęty do Unii Europejskiej, ale stosowanie prawa europejskiego w Cyprze Północnym jest bezterminowo zawieszone.
  • Palestyna – obiekt niekończącej się wojny z Izraelem, teoretycznie terytorium autonomiczne tego kraju, posiadające jednak status obserwatora przy ONZ. De facto niepodległy kraj pod częściową izraelska okupacją, stopniowo anektowany przez Izrael rozbudowujący swoje osiedla mieszkalne na jego terytorium. Polska i 138 innych krajów uznaje niepodległość Palestyny, czego nie czyni USA i większość państw Europy Zachodniej.
  • Somaliland – część Somalii, która uniezależniła się w 1991 r. i stworzyła de facto niepodległe państwo. Mimo faktycznej, prawie 30-letniej niepodległości, państwo nie jest uznawane na arenie międzynarodowej i oficjalnie uznawane jest za autonomiczną część Somalii.
  • Tajwan (Republika Chińska) – państwo formalnie istniejące od 1947 r., a do 1971 r. reprezentujące Chiny w ONZ, powstałe na skutek przegranej przez demokratycznych nacjonalistów wojny domowej z chińskimi komunistami (zakończone ucieczką legalnego rządu Chin na Tajwan). Uznaje samo-siebie za jedyne legalne państwo chińskie. Po 1971 r. uznawany jedynie przez nieliczne kraje, w tym min. przez Watykan. De facto całkowicie niepodległy kraj, z którym bliskie kontakty utrzymuje większość państw świata (mimo formalnego nieuznawania).

4. Granice i stolice państw

Wszystkie kraje świata kończą się tam, gdzie przebiega ich granica czyli linia graniczna (lub raczej obwód) stanowiący koniec terytorium danego kraju (ma charakter pionowy i biegnie we wszystkich sferach ziemi – także pod ziemią i w powietrzu). Granica może mieć charakter naturalny (rzeka, jezioro, brzeg morza, szczyty górskie) lub sztuczny (przebieg po spójnym geograficznie terenie). Granica najczęściej jest punktem kontrolnym podróżujących, chyba że państwa znajdują się w strefie wolnego ruchu (np. Strefa Schengen) i kontrole graniczne zostały zniesione.

Szczególnym rodzajem granic są granice morskie. Zgodnie z konwencją o prawie morza, każdy kraj nadmorski ma prawo do użytkowania części przyległego akwenu. Położona wewnątrz terytorium zatoka czy zalew (szerokość wejścia poniżej 24 mil morskich), uznawane są za morskie wody wewnętrzne czyli integralną część danego kraju. Państwo – właściciel – może z tym obszarem postępować tak, jak z obszarem lądowym (teoretycznie może go nawet zasypać). Druga część to pas 12-mil morskich stanowiących wody terytorialne. Państwo sprawuje nad tym terytorium pełną kontrolę, ale nie może zabronić nikomu swobodnej żeglugi na tym obszarze. Ostatnia część akwenu to wyłączna strefa ekonomiczna, sięgająca maksymalnie 200 mil morskich od brzegu. Kraj-właściciel jako jedyny może na tym obszarze prowadzić eksploatację zasobów i badania naukowe. Poza tym obszarem mamy wody międzynarodowe – nienależące do żadnego kraju.

Morze otwarte (ciemny niebieski) oraz morza terytorialne i wyłączne strefy ekonomiczne (jasny niebieski)

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/International_waters.svg/1920px-International_waters.svg.png

Czasami akweny do podziału są niewielkie i otoczone wieloma krajami (np. Morze Bałtyckie). Wtedy przebieg poszczególnych stref (zwłaszcza wyłącznej strefy ekonomicznej) jest regulowany odrębnymi umowami i zazwyczaj nie sięga 200 mil morskich.

Wody morskie Polski

Źródło: https://www.ums.gov.pl/images/foto2018/pom_2018.jpg

Kluczowym obiektem każdego kraju oprócz jego granicy jest jego stolica – czyli miasto, w którym umiejscowiona jest siedziba jego władz. Najczęściej stolicą jest największe miasto państwa, ale czasami dzieje się inaczej (np. w USA stolicą jest relatywnie niewielki Waszyngton).

Istnieje też szereg krajów, w których funkcję stołeczną pełni kilka miast. Należą do nich np. RPA (Pretoria i Kapsztad), Boliwia (La Paz i Sucre) czy Holandia (Amsterdam i Haga), Malezja (Kuala Lumpur i Putrajaya) i kilku innych państw. Najczęściej dzieje się tak, gdy inna jest siedziba rządu i parlamentu lub inne są zapisy konstytucyjne, a inna rzeczywista praktyka. Szczególnie ciekawa jest sytuacja Izraela, który przeniósł niedawno swą stolicę do Jerozolimy, ale większość państw świata za stolicę tego kraju nadal uznaje Tel-Awiw (w tym ONZ).

Czasami państwa posiadają swoje terytoria odcięte od macierzystego lądu – oddzielone od głównej części kraju poprzez terytoria innych państw. Taki obszar państwa nazywamy eksklawa. Takimi terytoriami są min. Obwód Kaliningradzki dla Rosji, Alaska dla USA czy miasta Ceuta i Melilla dla Hiszpanii. Inna możliwość, to terytorium w całości otoczone przez inne państwo, nieposiadające żadnych sąsiadów poza krajem otaczającym. Takie terytorium jest enklawą na terenie innego kraju. Przykładami są min. San Marino i Watykan we Włoszech czy Lesotho w RPA.

Ceuta i Melilla to wzorcowe przykłady eksklawy Hiszpanii

Źródło: http://www.hiszpania-apartamenty.pl/przewodnik-po-hiszpanii,melilla,856.html

Lesotho to doskonały przykład Enklawy na terenie RPA

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Lesotho_%28orthographic_projection_with_inset%29.svg/1024px-Lesotho_%28orthographic_projection_with_inset%29.svg.png


5. Terytoria zależne

Pozostałością procesów kolonizacji świata jest istnienie terytoriów o niepełnej samodzielności, pozostających w częściowej podległości od państw – metropolii. Takie terytoria to najczęściej wyspy lub niewielkie fragmenty lądów cieszące się szeroką autonomią wewnętrzną, pozostające w ścisłej zależności z państwem dominującym w zakresie polityki zagranicznej. Podmioty te rzadko dążą do niepodległości, ponieważ bliskie relacje z dużymi i silniejszymi państwami wiążą się często z różnymi korzyściami. Głównymi państwami posiadającymi terytoria zależne są dawne kolonialne imperia: Wieka Brytania, Francja i Holandia, ponadto USA, Australia, Nowa Zelandia, Norwegia i Dania.