Podział polityczny świata to pierwszy dział drugiej klasy liceum 4-letniego. Zawiera informacje o państwach, organizacjach międzynarodowych, konfliktach i czynnikach rozwoju społeczno-gospodarczego.
Spis tematów (kliknij na temat, aby przejść do strony)
Podział polityczny świata
I Państwa świata
- Państwa i stolice
- Granice państw
- Podział polityczny mórz i oceanów
- Enklawa i eksklawa
II Dekolonizacja a współczesny świat
- Przebieg kolonizacji świata
- Dekolonizacja
- Wpływ kolonializmu i dekolonizacji na współczesny świat
III Dezintegracja i integracja na świecie
- Dezintegracja bloku wschodniego
- Współczesne ruchy dezintegracyjne
- Płaszczyzny integracji na świecie
- Unia Europejska
- Istotne organizacje międzynarodowe
IV Współczesne konflikty zbrojne i terroryzm
- Przyczyny konfliktów zbrojnych
- Wybrane konflikty zbrojne po 1989 r.
- Skutki konfliktów zbrojnych
- Terroryzm
- Wpływ mediów na postrzeganie konfliktów
V Wskaźniki rozwoju państw
- Czynniki wpływające na rozwój państw
- Przyczyny zróżnicowania tempa rozwoju państw
- Cechy społeczno-gospodarcze państw o różnym poziomie rozwoju
- Wskaźniki rozwoju państw
Słownik
Aparat pojęciowy w tym dziale (kliknij aby rozwinąć definicję):
Ograniczona w pewnym zakresie forma suwerenności, gdzie część kompetencji (zwłaszcza w zakresie polityki zagranicznej) sprawuje inny podmiot, natomiast kraj/region autonomiczny cieszy się ograniczoną swobodą w zakresie polityki wewnętrznej.
Światowa organizacja finansowa, zrzeszająca 189 państw. Celem organizacji jest udzielanie długoterminowych kredytów dla słabiej rozwiniętych i znajdujących się w kryzysie państw oraz przeciwdziałanie ubóstwu.
Upadek imperiów kolonialnych rozpoczęty w XIX wieku, a najintensywniej zachodzący po II Wojnie Światowej, prowadzący do powstania dużej liczby nowych państw w Amerykach, Afryce i Azji.
Rozpad bytu politycznego na mniejsze podmioty (np. rozpad Jugosławii), uniezależnienie się części terytorium danego państwa lub rozpad organizacji międzynarodowej.
Jedna z miar poziomu rozwoju gospodarczego państw, to wartość PNN pomniejszona o koszt podatków pośrednich (min. VAT i akcyzę).
Część państwa położona poza jego podstawowymi granicami – terytorium odcięte od macierzystego lądu – oddzielone od głównej części kraju poprzez terytoria innych państw.
Państwo (lub jego fragment) otoczony w całości przez terytorium dokładnie jednego innego państwa – nieposiadające żadnego kontaktu z innym państwem niż przez teren kraju otaczającego.
Porozumienie gospodarcze obejmujące kraje Unii Europejskiej oraz 3 z 4 krajów EFTA (Liechtenstein, Norwegię i Islandię) i tworzące między tymi państwami wspólny rynek oraz strefę wolnego handlu.
Porozumienie handlowe państw niebędących członkami Unii Europejskiej, a dążących do ułatwień w handlu wzajemnym (strefa wolnego handlu). Obecnie (za wyjątkiem Szwajcarii) państwa członkowskie (Islandia, Liechtenstein i Norwegia) należą także do Europejskiego Obszaru Gospodarczego tzn. podpisały porozumienie handlowe z Unią Europejską.
Grupa czterech państw (Indie, Japonia, Brazylia i Niemcy) dążących do uzyskania stałego miejsca w Radzie Bezpieczeństwa ONZ.
Grupa 7 państw należących do największych światowych gospodarek (USA, Kanady, Francji, Niemiec, Włoch, Wielkiej Brytanii i Japonii) i przedstawicieli Unii Europejskiej. Grupa dyskutuje na temat rozwiązywania problemów w skali globalnej.
Grupa 19 państw i Unii Europejskiej oraz zapraszanych gościnnie innych państw, największych światowych gospodarek. Państwa dyskutują nad światowymi problemami, zwłaszcza z sektora finansowego.
Linia (odcinek), o pionowym przebiegu, przecinająca wszystkie sfery ziemi, która stanowi koniec jednego państwa (terytorium, obszaru) a początek innego. Może mieć charakter naturalny (granica naturalna) jeżeli przebiega po przyrodniczych barierach terenowych np. rzekach, jeziorach, morzach, górach lub sztuczny (granica sztuczna) jeżeli przebiega po zintegrowanym terenie.
Typ granicy, która przebiega z wykorzystaniem naturalnych barier przyrodniczych w terenie, np. wzdłuż koryt rzek, misy jeziora, szczytów górskich itp.
Typ granicy, która przebiega po zintegrowanym, jednolitym terenie, nie wykorzystując żadnych przeszkód naturalnych.
Międzynarodowa organizacja polityczna zrzeszająca Polskę, Czechy, Słowację i Węgry. Początkowymi celami była współpraca w celu integracji z NATO i UE i porozumienie o wolnym handlu w obrębie Grupy, a po integracji z UE – jednolita polityka wobec Wspólnoty.
Łączenie się podmiotów politycznych w nowy byt np. poprzez łączenie się państw w nową jednostkę (np. Zjednoczenie Niemiec) lub budowanie organizacji międzynarodowej w ramach której realizowana jest wspólna polityka. Może zachodzić na płaszczyźnie: politycznej, gospodarczej lub militarnej.
Okres w dziejach i zarazem polityka państwa, kiedy dochodzi do masowego rozwoju obszarów kolonialnych państw europejskich, polegających na podbiciu istniejących ludów (uważanych często za prymitywne) na innych kontynentach – w Amerykach, Afryce, południowo-wschodniej Azji czy Australii lub zasiedlenie tych terenów o ile nie były wcześniej zamieszkałe. Kolonializm rozpoczął się wraz z erą wielkich odkryć geograficznych, a najintensywniej przebiegał w XVI, XVII i XVIII wieku. System upadł w XIX i XX wieku
Jedna z form rywalizacji między państwami z użyciem przemocy przy wykorzystaniu sił wojskowych.
Międzynarodowa organizacja polityczna zrzeszająca kraje w kręgu kulturowym i religijnym islamu. Celem organizacji jest zacieśnienie stosunków tej grupy krajów oraz stworzenie przeciwwagi dla państwa Izrael i jego sojuszników. Sojusz zrzesza 22 kraje w tym nieuznawaną Palestynę.
Integralna, morska część terytorium państwa-właściciela, na której posiada on teoretycznie całkowitą i nieskrępowaną władzę. Obejmuje akweny o szerokości kontaktu z morzem mniejszej niż 24 mile morskie.
Zdolność do samodzielnego decydowania w każdej sprawie, bez ulegania wpływom lub bezpośrednim poleceniom innych podmiotów. Samostanowienie.
Decyzja prawna określonej społeczności stwierdzająca jej uniezależnienie się od innego podmiotu, zazwyczaj określająca także zakres tejże niepodległości (np. poprzez ustalenie granic nowego kraju).
Międzynarodowa organizacja handlowa, grupa 13 państw – głównych światowych producentów ropy naftowej. Kartel gospodarczy, którego celem jest utrzymywanie odpowiedniego poziomu cen ropy, korzystnego z punktu widzenia członków organizacji.
Globalna, ogólnoświatowa organizacja polityczna powstała w 1945 r. z siedzibą w Nowym Yorku. Liczy 193 członków (wszystkie uznawane państwa świata za wyjątkiem Watykanu). Stanowi forum współpracy międzynarodowej i działań na rzecz pokoju.
Międzynarodowy sojusz wojskowy demokratycznych krajów głównie zachodniej Europy oraz USA i Kanady, liczący łącznie 29 państw. Celem organizacji jest wzajemna obrona na wypadek agresji ze strony państw trzecich.
Międzynarodowa organizacja polityczna zrzeszająca wszystkie państwa obu Ameryk tj. 35 krajów (za wyjątkiem terytoriów zależnych państw europejskich). Celem organizacji jest przede wszystkim stabilizowanie sytuacji politycznej i dążenie do pokojowego rozwiązywania sporów na kontynentach amerykańskich.
Międzynarodowa organizacja polityczna i gospodarcza skupiająca 37 wysokorozwiniętych państw demokratycznych. Podejmuje działania lobbingowe na rzecz określonych regulacji prawnych wśród państw członkowskich, zmierzających do podniesienia stopy życiowej i liberalizacji gospodarczej. OECD udziela też pomocy gospodarczej słabszym krajom.
Międzynarodowy sojusz militarny, odpowiednik NATO w regionie Pacyfiku, pakt wojskowy USA, Nowej Zelandii i Australii mający na celu wzajemną obronę na wypadek zewnętrznego zagrożenia.
Zorganizowany podmiot społeczności międzynarodowej, spełniający szereg kryteriów świadczących o jego niezależności od innych podmiotów, do których należą: własne terytorium (nad którym sprawuje kontrolę), ludność, własny rząd i uznanie międzynarodowe ze strony innych państw. Czynem sprawczym tworzącym państwo jest akt (deklaracja) niepodległości.
Podmiot spełniający wszystkie cechy pozwalające na zaliczenie go do grupy państw, za wyjątkiem uznania międzynarodowego. Posiada terytorium, ludność, rząd i często dokonał aktu ogłoszenia niepodległości, ale decyzja ta nie została przyjęta do wiadomości przez inne państwa.
Akt rozboju morskiego, współcześnie rozumiany najczęściej jako porwanie okrętu (np. dużego statku transportowego) dla okupu (ze względu na cenny ładunek lub załogę) lub w celu zrabowania jego ładunku. W XXI wieku problem piractwa utożsamiany jest z tzw. Somalijskimi Piratami.
Kliknij by dowiedzieć się więcej
oraz tutaj:
Kliknij by dowiedzieć się więcej
Porozumienie gospodarcze Stanów Zjednoczonych, Kanady i Meksyku, tworzące między krajami członkowskimi strefę wolnego handlu. Nie obejmuje unii celnej wobec państw trzecich.
Jedna z miar poziomu rozwoju gospodarczego państw, łączna wartość towarów i usług wytworzonych w danym kraju w przyjętej jednostce czasu (najczęściej w ciągu jednego roku).
Jedna z miar poziomu rozwoju gospodarczego państw, to wartość PKB podzielona przez liczbę mieszkańców. Uzyskuje się w ten sposób średni poziom wartości produkcji wytworzonej przez 1 obywatela. Umożliwia to porównywanie ze sobą dowolnych państw, bez względu na ich liczbę ludności.
Jedna z miar poziomu rozwoju gospodarczego państw, informuje jaka jest rzeczywista wartość PKB per capita po uwzględnieniu różnic w poziomie cen.
Jedna z miar poziomu rozwoju gospodarczego państw, uwzględnia towary i usługi wytworzone tylko przez obywateli (i podmioty gospodarcze) danego kraju – ale także, jeżeli pozostają oni zagranicą.
Jedna z miar poziomu rozwoju gospodarczego państw, to wartość PNB pomniejszona o koszty amortyzacji tj. zużycie środków produkcji niezbędnych do wytworzenia PNB.
Miasto w państwie, które z określonych powodów pełni szczególną rolę siedziby władz tego państwa. Najczęściej największe miasto kraju (choć nie jest to regułą). W niektórych krajach istnieje kilka stolic.
Międzynarodowa organizacja polityczno-gospodarcza zrzeszająca 10 państw w regionie Azji Południowo-Wschodniej. Cele organizacji to zarówno działania na rzecz pokoju w regionie, jak i przyspieszenia rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturowego państw członkowskich.
Porozumienie gospodarcze tworzące strefę wolnego handlu w krajach: Albanii, Bośni i Hercegowinie, Czarnogórze, Macedonii Północnej, Mołdawii, Serbii i Kosowie. Pierwotnie porozumienie obejmowało Polskę, Czechosłowację (a potem Czechy i Słowację) oraz Węgry. Państwa opuszczają porozumienie z chwilą wejścia do Unii Europejskiej.
Forma walki z użyciem przemocy, w której dokonuje się ataków lub zamachów przy wykorzystaniu pojedynczych żołnierzy (często samobójców) ewentualnie niewielkich oddziałó, w celu zniszczenia kluczowego obiektu lub uprowadzenia albo zabicia cywili albo określonych osób. Nadrzędnym celem terroryzmu jest sianie strachu i paniki oraz demobilizacja opinii publicznej.
Część powierzchni ziemi znajdująca się pod władzą i zarządem określonego państwa lub innego podmiotu społeczności międzynarodowej o jednoznacznie określonych granicach.
Obszar o częściowej autonomii wewnętrznej i niewielkiej autonomii zewnętrznej będący w silnej zależności od decyzji innego – znacznie silniejszego – kraju. Najczęściej dawna kolonia tego państwa, która z różnych powodów nie domaga się niepodległości.
Międzynarodowa organizacja polityczna (w dalszej kolejności także militarna i gospodarcza), zrzeszająca wszystkie kraje Afryki. Organizacja ma szereg zadań min. promocję demokracji, wspieranie rozwoju gospodarczego i walki z biedą, ale też dążenia do integracji politycznej na wzór Unii Europejskiej – z utworzeniem wspólnego parlamentu i przyjęciem wspólnej waluty.
Wielonarodowa wspólnota polityczna i gospodarcza, organizacja międzynarodowa budowana stopniowo po II Wojnie Światowej w celu zagwarantowania pokoju i przyspieszenia rozwoju gospodarczego przez państwa Europejskie, obecnie zrzeszająca 27 członków. Posiada wspólnotowe ciała decyzyjne i rynek wewnętrzny oparty na 4 filarach swobodnego przepływu: osób, towarów, usług i kapitału.
Poparcie innych państw dla decyzji o niepodległości określonego podmiotu, wyrażone najczęściej w formie jednostronnej deklaracji państwa udzielającego uznania.
Jedna z miar poziomu rozwoju gospodarczego państw, nowy miernik, to wartość PKB pomniejszona o koszty produkcji (obrazuje więc rzeczywisty wzrost poczyniony w toku obróbki półproduktów).
Jedna z miar poziomu rozwoju gospodarczego państw, wskaźnik wyliczany przez ONZ dla krajów o niskich wartościach HDI. Zastąpił dawny wskaźnik HPI (ang. Human Poverty Index). Wskaźnik MPI określa poziom ubóstwa kraju – im wyższy, tym większe ubóstwo. Do jego obliczenia wykorzystuje się 10 zmiennych, obejmujących zdrowie, edukację i standard życia.
Pas 12-mil morskich od brzegu państwa-właściciela, część morza przynależąca do danego kraju, na którym posiada ono niemal całkowitą władzę, za wyjątkiem wstrzymania prawa do swobodnej żeglugi przez to terytorium.
Forma konfliktu, w której walczące strony należą do tego samego państwa, a rywalizacja dotyczy spraw wewnętrznych danego kraju.
Jedna z miar poziomu rozwoju gospodarczego państw, wieloaspektowa wypadkowa czterech składowych. Ranking HDI (wartości 0-1) powstaje na podstawie danych o:
– oczekiwanej średniej długości życia
– średniej liczby lat otrzymanego kształcenia osób w wieku 25 lat i powyżej
– oczekiwanej liczby lat edukacji dzieci rozpoczynających naukę
– Dochodu Narodowego per capita w dolarach amerykańskich według parytetu siły nabywczej
Międzynarodowa organizacja polityczna (o ambicjach także militarnych i gospodarczych) powołana do życia po upadku ZSRR w celu utrzymania bliskich kontaktów politycznych i gospodarczych między dawnymi państwami Związku. Zrzesza obecnie 10 państw po wystąpieniu ze Wspólnoty Gruzji i Ukrainy.
Międzynarodowa organizacja gospodarcza zrzeszająca 4 kraje Ameryki Południowej (Brazylia, Urugwaj, Paragwaj, Argentyna + wykluczona w 2016 Wenezuela) oraz 6 kolejnych stowarzyszonych. Celem jest budowanie strefy wolnego handlu i unii celnej między krajami członkowskimi.
Morska strefa wpływów gospodarczych państwa-właściciela. Obejmuje pas 200 mil morskich od brzegu, chyba, że na danym akwenie nie jest możliwe jej wytyczenie (wtedy staje się to przedmiotem osobnego porozumienia). Państwo-właściciel posiada wyłączne prawo eksploatacji zasobów i prowadzenia badań naukowych na tym terenie.
Brak komentarzy