Park Oliwski w Gdańsku

Park Oliwski to zabytkowy gdański park, którego początki sięgają XII wieku. To wtedy, w 1186 roku, do Oliwy przybyli Cystersi. Zakonnicy osiedlili się nad Potokiem Oliwskim, przekształcając pokryte lasami tereny na swój użytek. Obok zabudowań duchowni zakładali przyklasztorne ogrody z roślinami – zarówno użytkowymi, jak i ozdobnymi.

Park Oliwski w Gdańsku

Ten artykuł nie jest kompletny. Chcesz go rozbudować? Kliknij tutaj.

Położenie Parku

Park Oliwski im. Adama Mickiewicza jest położony nad Potokiem Oliwksim w północnej części Gdańska przy granicy z Sopotem, w dzielnicy Oliwa, między ulicami Opacką i Opata Jacka Rybińskiego. Nieopodal zlokalizowany jest Trójmiejski Park Krajobrazowy z punktem widokowym Pachołek, Gdański Ogród Zoologiczny, a w bezpośrednim sąsiedztwie Archikatedra Oliwska. Park zajmuje powierzchnię 11,3 ha.

Lokalizacja Parku Oliwskiego na mapie Gdańska:

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: maps.google.pl

Historia Parku

Choć prapoczątki parku sięgają XII wieku, jego zasadnicza rola rozpoczyna się dopiero kilkaset lat później – w XVI wieku, gdy otoczenie klasztoru opatów przemienione zostaje w ogród. W XVII wieku do najstarszej części Pałacu Opatów (stworzony w stylu gotyckim, piętnastowieczny Stary Pałac) dobudowano tak zwany Nowy Pałac. Opactwo wraz z ozdobnym ogrodem przy rezydencji stało się miejscem, do którego chętnie zjeżdżali duchowni i władcy – w dzisiejszym Parku Oliwskim przebywali między innymi Zygmunt III Waza, Władysław IV Waza, Jan II Kazimierz czy August III Sas. Na terenie należącym do Cystersów w 1660 roku podpisano również Pokój Oliwski.

Pałac Opatów – cześć stara:

Źródło: Pola Biblis, zdjęcia własne

Przełomowy moment dla dzisiejszego parku nastąpił w XVIII wieku. W latach 1754-56 z inicjatywy opata Jacka Rybińskiego powstał nowy budynek Pałacu Opatów utrzymany w stylu rokokowym, barokowy ogród, a także projekt zielonych terenów opracowany przez ogrodnika Hentschela i zrealizowany przez Kazimierza Dębińskiego z Kocka. Nowy koncept czerpał inspiracje z klasycznych ogrodów francuskich, stąd tę część parku nazywa się obecnie francuską. Przetrwała ona do dziś, prawie nienaruszona: począwszy od dwóch parterów ogrodowych (jednego przed frontem pałacu, drugiego w sztucznej dolince i nazywanego Rajem), przez prostokątny basen zwany Stawem Łabędziowym i Aleję Lipową, aż do kolejnego stawu. Ten ostatni tworzył ciekawą iluzję – otóż gdy patrzyło się w kierunku wschodnim, wydawało się, że akwen łączy się z wodami Zatoki Gdańskiej, w rzeczywistości położonej kilka kilometrów dalej. Aleję zakończoną tym tworzącym iluzję kanałem nazywano Drogą Do Wieczności albo Książęcym Widokiem. Pomimo długoletnich starań, aby nic nie zakłócało niezwykłego optycznego złudzenia, dzisiaj morze jest zasłonięte przez drzewa i budynki.

Aleja Książęcy Widok współcześnie:

Źródło: Diego Delso; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Parque_Adam_Mickiewicz%2C_Oliwa%2C_Gdansk%2C_Polonia%2C_2013-05-21%2C_DD_03.jpg/800px-Parque_Adam_Mickiewicz%2C_Oliwa%2C_Gdansk%2C_Polonia%2C_2013-05-21%2C_DD_03.jpg

W nieco odosobnionym Raju, czyli parterze ogrodowym umiejscowionym równolegle do Alei Lipowej, powstały Groty Szeptów – dwie muszle po przeciwnych stronach alejki. Rozmówcy, którzy stoją w nich tyłem do siebie, mogą komunikować się ze sobą nawet szeptem. O ile nic nie przecina drogi pomiędzy przeciwległymi konchami, głos odbity od ściany jednej muszli słyszalny jest także w drugiej.

Plan Parku Oliwskiego z 1792 roku:

Źródło: Autor nieznany; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3e/Oliwa_-_plan_parku_z_1792.JPG

W wyniku I rozbioru Polski Oliwa, a wraz z nią opactwo, została przyłączona do państwa pruskiego. Majątek klasztoru skonfiskowano, jednak rezydencja została w rękach Jacka Rybińskiego aż do jego śmierci w 1782 roku. Nowym opatem został daleki kuzyn pruskiego króla, Karol Hohenzollern-Hechingen. To on sprowadził do Oliwy Jana Jerzego Saltzmanna, poczdamskiego ogrodnika. Park zyskał wtedy zupełnie nowy charakter. Saltzmann przy swoim projekcie inspirował się ogrodami chińskimi (czy raczej ówczesnymi o nich wyobrażeniami) – z planu z 1792 roku wiemy, że północną część parku zdobiły altany, pawilony chińskie, „antyczne świątynie”, rzeźby, monumenty. Wijące się ścieżki oraz zbiorniki wodne o nieregularnych liniach brzegowych miały naśladować dziką przyrodę. Do dzisiejszych czasów zachowały się dwa sztuczne pagórki i kaskada na Potoku Oliwskim, a ta część parku nazywana jest chińsko-angielską.  Warto zauważyć, że projekt nawiązuje do religijnej symboliki drogi i niebezpieczeństw na niej ukrytych – wszystkie pogańskie świątynie, pawilony, groty, otoczone zostały gęstą, mroczną zielenią, a salon lipowy, pustelnia, Elisium czy plac gwiazdy są jasne.

Hohenzollern-Hechingen i Saltzmann zagospodarowali także Karlsberg (Górę Karola), czyli wzgórze Pachołek. Stworzono tam pawilon widokowy na szczycie, a park uzyskał przedłużenie przechodzące naturalnie w las. Dziś w tym miejscu znajduje się wykonana ze stali platforma widokowa, należąca do Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego.

W 1831 roku nastąpiła kasata klasztoru, jednak ostatni opat, Józef Hohenzollern-Hechingen, był właścicielem parku i pałacu do swojej śmierci w 1836 roku. Po tym czasie teren dawnego opactwa trafił w ręce państwa pruskiego. Inspektorem został Gustaw Schondorf, który do 1881 roku opiekował się parkiem, sprowadzając do niego egzotyczne rośliny i czyniąc go otwartym ogrodem dendrologiczno-krajobrazowym.

W latach 1899-1929 pieczę nad Parkiem Oliwskim  sprawował inspektor Erich Woche. W miejscu dawnego labiryntu, około 1910 roku, stworzył alpinarium, gdzie sprowadzał i aklimatyzował rośliny normalnie żyjące jedynie w warunkach wysokogórskich. Oranżerię z kolei przekształcono w cieplarnię i palmiarnię.

Alpinarium w Parku Oliwskim:

Źródło: Pola Biblis, zdjęcia własne

Palmiarnia w Parku Oliwskim współcześnie:

Źródło: Artur Andrzej; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Gda%C5%84sk_Oliwa_palmiarnia.jpg/800px-Gda%C5%84sk_Oliwa_palmiarnia.jpg

W czasach Wolnego Miasta Gdańska park przeszedł pod zarząd miejski. Uczynienie Oliwy siedzibą biskupa gdańskiego, a pocysterskiego kościoła katedrą znacznie podniosło znaczenie ogrodu. Ponadto w Pałacu Opatów powstało muzeum (Staatliche Landesmuseum für Danziger Geschichte).

Niestety po 1945 roku Park Oliwski nie wyglądał już tak pięknie – okres II wojny światowej przyniósł ze sobą znaczne szkody, zwłaszcza dla roślin. Na terenie dawnego opactwa znajdowały się stanowiska do ochrony przeciwlotniczej, a pojazdy wojskowe przyjeżdżały w poszukiwaniu schronienia przed nalotami i ostrzałem.

Park Oliwski współcześnie

Po zakończeniu wojny nastąpiły próby rekonstrukcji parku – niestety nie wszystkie jego elementy udało się przywrócić. Został wpisany do rejestru ochrony zabytków przyrody województwa gdańskiego, a później rejestru zabytków miasta Gdańska. W 1946 roku powstała Stacja Aklimatyzacji Roślin, w latach pięćdziesiątych zaś stworzono Ogród Botaniczny, a park otrzymał imię Adama Mickiewicza (w 1955 roku). Kamienne popiersie wieszcza umiejscowiono w Raju. W 1976 roku na terenie parku powstała Galeria Współczesnej Rzeźby Gdańskiej.

Rzeźba „Odpoczynek” w Galerii Współczesnej Rzeźby Gdańskiej w Parku Oliwskim:

Źródło: Artur Andrzej; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Park_Oliwski_%E2%80%93_rze%C5%BAba_Odpoczynek.JPG/800px-Park_Oliwski_%E2%80%93_rze%C5%BAba_Odpoczynek.JPG

Teren dawnego folwarku Jana Saltzmanna w 2001 roku przejęła firma Doraco, która wyremontowała dworek ogrodnika, ale także odtworzyła ogrody, zbudowała cztery budynki biurowe nawiązujące do starej architektury i uruchomiła fontannę na dziedzińcu.

Niedawno otworzono także ogród w stylu japońskim z drewnianą altaną, azaliami, formowanymi sosnami, rabatą z roślinami sprowadzonymi z Kraju Wschodzącego Słońca oraz drzewami wiśni.

Altana w Parku Oliwskim:

Źródło: Artur Andrzej; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Park_Oliwski_%E2%80%93_altana.JPG/800px-Park_Oliwski_%E2%80%93_altana.JPG

Na terenie parku można odwiedzić również Oddział Etnografii Muzeum Narodowego w Gdańsku, który znajduje się w Spichlerzu Opackim oraz podziwiać bogatą kolekcję drzew i krzewów Ogrodu Botanicznego.

„Żywa Ściana” w Parku Oliwskim:

Źródło: Artur Andrzej; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Park_Oliwski_%E2%80%93_%C5%BCywa_%C5%9Bciana.jpg/800px-Park_Oliwski_%E2%80%93_%C5%BCywa_%C5%9Bciana.jpg

Obecnie Park Oliwski odgrywa ważną rolę w turystyce dzielnicy Oliwa oraz jako miejsce rekreacji i wypoczynku mieszkańców Gdańska. Korzystając ze strony internetowej Parku można dokonać wirtualnego spaceru po Parku:

http://www.parkoliwski.gdansk.pl/chapter_76526.asp

Autor: Pola Biblis

Sprawdzono pod względem merytorycznym: mgr Bartłomiej Kulas