W państwach demokratycznych wybory i referenda należą do najważniejszych wydarzeń i stanowią tzw. „święto demokracji”. W Polsce odbywa się regularnie szereg różnych głosowań i choć frekwencja w nich wzrasta, wciąż pozostaje relatywnie niewielka. Jednocześnie w przestrzeni łatwo można zaobserwować prawidłowości w zachowaniach wyborców.
Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)
Ludność Polski
VIII Preferencje wyborcze Polaków
1. Wybory i referenda w Polsce
Właściwie od czasów „Zamachu Majowego” z 1926 r. wybory w Polsce nie miały charakteru wolnego, a w okresie PRL (1945 – 1989), opozycja nie miała w nich nawet prawa startować. Istniał co prawda Sejm PRL, ale jego funkcja była iluzoryczna, a realna władza spoczywała w rękach Komitetu Centralnego PZPR. Gdy system komunistyczny zaczął się walić w latach 80-tych, pojawiły się warunki dla demokratyzacji.
Wybory 4 czerwca 1989 mimo iż nie były w pełni wolne, stały się początkiem Polskiej drogi do demokracji
Źródło: http://muzhp.pl/grafika/388/245
Pierwsze częściowo wolne wybory w Polsce odbyły się w Polsce 4 czerwca 1989 r., były to tzw. „wybory kontraktowe” w ramach których na mocy porozumienia władz PRL z opozycją skupioną wokół „Solidarności”, przystąpiono do demontażu autorytarnego systemu władzy. W tych wyborach władze PRL zagwarantowały sobie 65% miejsc w Sejmie, a o pozostałe 35% stoczyła się demokratyczna walka władzy z opozycją. Odbyły się także po raz pierwszy od upadku II RP – całkowicie wolne wybory do Senatu. Miażdżące zwycięstwo opozycji demokratycznej oraz sprytny manewr koalicyjny opozycji po wygranych wyborach, doprowadził ostatecznie do odsunięcia od władzy PZPR i całkowitego załamania komunizmu w Polsce. Pozwoliło to na wprowadzenie w pełni demokratycznego systemu wyborczego już w kolejnym roku.
W latach 90-tych w Polsce obowiązywały różne systemy wyborcze, które dość często zmieniały się. Ostatecznie w Konstytucji RP z 1997 zapisano następujące zasady wyborów do Sejmu RP (art. 96.):
- Sejm składa się z 460 posłów.
- Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym.
Z kolei w zakresie Senatu (art. 97.):
- Senat składa się ze 100 senatorów.
- Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym.
Ponadto w Konstytucji opisano też zasady wybory Prezydenta RP (art. 127).
Zasadniczo 3 elementy są podobne: tajność, powszechność i bezpośredniość. Oznacza to, że w głosowaniu może wziąć udział każdy pełnoletni obywatel, zagłosować należy osobiście (w określonych przypadkach – korespondencyjnie lub przez pełnomocnika), a warunki głosowania muszą zapewniać tajność oddanych głosów. Podstawowa różnica między wyborami do Sejmu i Senatu dotyczy proporcjonalności. O ile Konstytucja nakłada taki obowiązek na wybory Sejmowe, nie ma ich w przypadku Senatu.
Zasadniczy podział ordynacji wyborczych (formy głosowania i przydzielania mandatów) na świecie to podział na ordynacje proporcjonalne oraz większościowe. Istnieją także systemy mieszane, które łączą elementy obu typów ordynacji.
Podstawowym założeniem ordynacji proporcjonalnej, jest przydzielanie mandatów wyborczych zgodnie z poparciem uzyskanym przez komitety wyborcze. Np. jeżeli partia uzyskała 10% głosów, to w systemie proporcjonalnym powinna uzyskać 10% mandatów (np. poselskich). Takie zasady, z pewnymi ograniczeniami – obowiązują w wyborach do polskiego Sejmu oraz w podobnym charakterze – do rad gmin, rad powiatów i sejmików wojewódzkich (wybory samorządowe).
Z kolei ordynacja większościowa opiera się o zwycięstwo kandydata (lub kilku kandydatów) o najwyższych poparciu, podczas gdy przegrani nie uzyskują żadnych mandatów. Taka ordynacja obowiązuje w wyborach do polskiego Senatu.
Szczegółowe zasady wyborów w Polsce określa Ustawa Kodeks Wyborczy (ostatnia modyfikacja pochodzi z 2021 r.), której zasady opierają się o zapisy Konstytucji. Ustala ona następujące zasady wyborów:
- Wybory Prezydenta RP odbywają się co 5 lat, kandydat musi mieć co najmniej 35 lat. Wygrywa kandydat, który uzyska ponad 50% głosów. Jeżeli żaden kandydat nie uzyska takiego poparcia, odbywa się druga tura głosowania. Wybory odbyły się do tej pory 7-krotnie: w 1990, 1995, 2000, 2005, 2010, 2015 i 2020 r.
- Wybory posłów na Sejm odbywają się co 4 lata. Kandydat musi mieć ukończone co najmniej 21 lat. Wybory 460 deputowanych odbywają się w 41 okręgach wyborczych w oparciu o listy kandydatów zgłoszone przez partie i komitety wyborcze. W określonych warunkach kadencja Sejmu może zostać skrócona i wybory mogą odbyć się w innym terminie. Obowiązuje 5% próg wyborczy dla komitetów i 8% próg wyborczy dla koalicji wyborczych. Komitety otrzymują mandaty posłów proporcjonalnie do liczby uzyskanych głosów. Pierwsze w pełni wolne wybory odbyły się w 1991 r., kolejne w: 1993, 1997, 2001, 2005, 2007, 2011, 2015 i ostatnie w 2019 r.
- Wybory senatorów odbywają się wraz z wyborami do Sejmu. Kandydat musi mieć ukończone 30 lat. 100 senatorów wybieranych jest w 100 jednomandatowych okręgach wyborczych. Wybory wygrywa kandydat na senatora, który w danym okręgu uzyska najwięcej głosów. Wybory do Senatu odbywały się zawsze jednocześnie z wyborami do Sejmu.
- Wybory radnych gmin, powiatów i sejmików województw oraz rad dzielnic Warszawy odbywają się co 5 lat (od 2018 r. – wcześniej co 4 lata), na zasadach podobnych do wyborów do Sejmu. Kandydat na radnego musi mieć ukończone 18 lat. Wybory do rad gmin odbyły się po raz pierwszy w 1990 r, a kolejne w 1994 r. Od 1998 r. odbywały się także wybory do rad powiatów i sejmików wojewódzkich, kolejno także w 2002, 2006, 2010, 2014 i 2018 r. Łącznie w Polsce wybiera się prawie 47 000 radnych różnych szczebli.
- Wybory wójtów, burmistrzów i prezydentów odbywają się równocześnie z wyborami radnych, ale obowiązują tutaj zasady podobne jak w przypadku wyborów Prezydenta RP (dwie tury głosowania). Pierwsze bezpośrednie wybory wójtów, burmistrzów i prezydentów odbyły się w 2002 r., a potem razem z wyborami radnych. Wcześniej wójtów, burmistrzów i prezydentów wybierali radni. Kandydat na wójta (burmistrza, prezydenta) musi mieć ukończone 25 lat. Od 2018 r. wybieranych jest 2477 wójtów, burmistrzów i prezydentów.
- Wybory posłów do Parlamentu Europejskiego (tzw. „europosłów”) odbywają się co 5 lat w sposób podobny do wyborów do polskiego Sejmu, ale z nieco zmienionymi zasadami przydzielania mandatów poselskich. Pierwsze wybory odbyły się wraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej w 2004 r., a kolejne w latach: 2009, 2014 i 2019. Kandydat musi mieć ukończone 21 lat. Od 2019 r. Polska wybiera 52 „europosłów”.
- Oprócz wyborów mogą się w Polsce odbywać także referenda krajowe oraz referenda lokalne, w których obywatele wyrażają swoje zdanie w problemowej sprawie głosując na „TAK” lub „NIE”. Od 1989 r. w Polsce odbyło się pięć referendów ogólnokrajowych. W 1997 Polacy opowiedzieli się nieznaczną większością głosów za przyjęciem obecnie obowiązującej konstytucji, przy dość niskiej frekwencji wyborczej. Dużym sukcesem było za to referendum akcesyjne w sprawie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. W głosowaniu przeprowadzonym w 2003 r. (trwało dwa dni) głos oddało 58,9% uprawnionych. 77,5% opowiedziało się za wejściem Polski do UE. Katastrofalną klęską zakończyło się za to referendum dotyczące wybranych reform przeprowadzone w 2015 r., w którym udział wzięło zaledwie 7,8% uprawnionych, a jego wyniki zostały później całkowicie zignorowane.
Poparcie dla akcesji Polski do Unii Europejskiej według powiatów w referendum z dnia 7 i 8 czerwca 2003 r.
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Referendum_w_Polsce_w_2003_roku
Oprócz wyborów krajowych, w Polsce odbyło się od 1990 r. wiele referendów lokalnych. Mogą one dotyczyć najróżniejszych spraw. Często odbywają się referenda ws. odwołania wójta, burmistrza lub prezydenta z urzędu. Czasami dotyczą one spraw problemowych np. wybranych inwestycji. Np. w 2012 r. w gminie Mielno odbyło się referendum ws. budowy w miejscowości Gąski elektrowni jądrowej. Przy frekwencji na poziomie 57%, aż 94% głosujących było przeciwko.
2. Źródła wiedzy o preferencjach wyborczych
Istnieje szereg źródeł, które pozwalają dostarczać wiedzy na temat aktualnych preferencji wyborczych Polaków i poparcia dla poszczególnych partii politycznych. Podstawowym z nich są sondaże. Wyspecjalizowane firmy badawcze, na podstawie sprawdzonych algorytmów dokonują wyboru próby badawczej reprezentatywnej dla całego społeczeństwa (najczęściej około 1000 respondentów). Następnie zadają im rozmaite pytania, na podstawie których możliwe jest przedstawienie wyników poglądów obywateli na wybrany temat. Najczęściej (zwykle co miesiąc) różne pracowanie badawcze publikują sondaże poparcia dla partii politycznych lub – jeśli akurat zbliżają się wybory prezydenckie – dla kandydatów na ten urząd.
Sondaż pracowni Kantar zrealizowany na zlecenie TVN/TVN24 w kwietniu 2021 r.
Źródło: https://pbs.twimg.com/media/E0EeobqWQAImhWw?format=jpg&name=large
Najczęściej sondaże wyborcze publikowane są w mediach: telewizji, radiu oraz na portalach informacyjnych. Istnieją jednak wyspecjalizowane strony zajmujące się bieżącym przeglądem sondaży i analizą średnich wyników oraz trendów, które z nich wynikają.
Jednym z portali zajmujących się analizą sondaży są ewybory.eu
Źródło: https://ewybory.eu/sondaze/
Ostatecznie jednak, wyniki badań mówią jedno, a wyniki wyborów często pokazują zupełnie inny obraz rzeczywistości. Polska Państwowa Komisja Wyborcza na swojej stronie internetowej publikuje przestrzenne wizualizacje wyników wyborów w Polsce.
Strona główna Państwowej Komisji Wyborczej
Źródło: pkw.gov.pl
Na stronie pkw.gov.pl można uzyskać bardzo wiele cennych informacji o wyborach w Polsce. Możliwe jest sprawdzenie frekwencji wyborczej i poparcia dla wybranych komitetów na poziomie kraju, okręgu, województwa, powiatu, gminy, a nawet wybranej obwodowej komisji wyborczej. PKW publikuje nie tylko informacje o komitetach, ale także informacje dotyczące poszczególnych kandydatów i uzyskanych przez nich głosów. Wreszcie można dowiedzieć się, ile mandatów wyborczych przypadło poszczególnym komitetom i kto je uzyskał.
Wyniki wyborów do Rady M.St. Warszawy w 2018 r.
Źródło: https://wybory2018.pkw.gov.pl/pl/geografia/146501#results_elect_council
3. Frekwencja wyborcza
Jednym z najważniejszych zagadnień z zakresu wyborów jest frekwencja wyborcza, czyli odsetek osób uprawnionych, które wzięły udział w głosowaniu. W ostatnich latach obserwujemy silny trend wzrostowy tego parametru, jednak frekwencja istotnie różni się w zależności od typu wyborów.
Frekwencja wyborcza w Polsce w latach 1990-2020 (kliknij, aby powiększyć)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PKW.
W całym okresie 1990-2020, średnio najwyższą frekwencją cieszyły się w Polsce wybory Prezydenta RP. Za wyjątkiem wyborów w 1990 r. (olbrzymia przewaga Lecha Wałęsy w sondażach) oraz w 2000 r. (Aleksander Kwaśniewski zwyciężył w pierwszej turze i druga się nie odbyła), zawsze wyższa była frekwencja w drugiej turze. Dość wysoką frekwencją, zwłaszcza w ostatnich latach cieszą się wybory parlamentarne, za to zwykle niższa jest frekwencja w wyborach samorządowych. Najniższa frekwencja występowała zawsze w wyborach do Parlamentu Europejskiego, z jednym tylko wyjątkiem – w 2019 r., kiedy doszło do silnej polaryzacji rządzącej partii PiS i koalicji partii opozycyjnych (Koalicja Europejska). To właśnie mobilizacja elektoratu najbardziej wpływa na wysokość frekwencji. Kiedy w polityce panuje duże napięcie, a polaryzacja jest wysoka, dochodzi do znaczącego wzrostu frekwencji we wszystkich wyborach. Takie zjawisko w Polsce obserwujemy od 2015 r. kiedy w kolejnych wyborach wyniki frekwencji były najwyższe lub zbliżone do najwyższych od 1990 r. Podobne zjawisko zaobserwowano w wyborach prezydenckich w 1900, 2000 i zwłaszcza 1995 r., kiedy frekwencja przekraczała 60%. Zasadniczo jednak w Polsce frekwencja jest przeciętnie wysoka, w porównaniu z innymi krajami wysokorozwiniętymi. Np. w Niemczech w 2021 r. w wyborach do Bundestagu (niemiecki Parlament) frekwencja wyniosła 76,6%. W Belgii, gdzie głosowanie jest obowiązkowe, frekwencja w wyborach do Izby Reprezentantów (parlament Belgii) wyniosła 88,38%. Z kolei w niektórych krajach np. w Grecji jest ona niższa niż w Polsce (57,92% w wyborach do parlamentu Grecji w 2019 r.), a we Francji w 2017 r. w wyborach do Zgromadzenia Narodowego (parlament Francji) frekwencja wyniosła tylko 48,7%. Dla porównania w „ojczyźnie demokracji” czyli w USA w wyborach prezydenckich frekwencja w 2020 r. choć była najwyższa od lat, nie należała do bardzo wysokich i wyniosła 66,2%. Z kolei w wyborach do Izby Reprezentantów w 2018 r. zaledwie 50,3%.
Frekwencja wyborcza w Polsce w I turze wyborów prezydenckich w 2020 r. według gmin
Źródło: https://samorzad.pap.pl/kategoria/aktualnosci/gminy-z-najwieksza-i-najmniejsza-frekwencja
Wyraźnie można zaobserwować, że frekwencja jest przeciętnie wyraźnie wyższa w miastach, zwłaszcza w miastach na prawach powiatu. Prawidłowości jej dotyczące są jednak znacznie bardziej złożone przestrzennie. Frekwencja jest przeciętnie wyższa w Polsce centralnej i południowo-wschodniej w porównaniu z pasem tzw. „Ziem Odzyskanych”. Na podstawie bardziej szczegółowych danych sondażowych „exit poll” na temat uczestniczących w wyborach parlamentarnych w 2019 r., można zauważyć, że:
- W wyborach głosuje nieznacznie więcej kobiet niż mężczyzn (1 punkt procentowy różnicy).
- Najczęściej głosują osoby w wieku 40-49, a potem w grupie 60+, najniższa frekwencja jest z kolei w grupie wiekowej 18-29, choć czasami może ona wyraźnie rosnąć.
- Im większa miejscowość zamieszkania tym większa frekwencja. W Warszawie w tych wyborach frekwencja była najwyższa w Polsce i wyniosła 77,1%, podczas gdy na obszarach wiejskich średnio około 56,5%.
- Przeciętnie częściej głosują osoby lepiej wykształcone i lepiej zarabiające.
4. Główne siły polityczne w Polsce i ich elektoraty
Dużą trudnością w geografii wyborczej oraz socjologii jest klasyfikacja partii politycznych ze względu na faktyczną orientację polityczną, ponieważ deklarowany światopogląd często nie znajduje odzwierciedlenia w faktycznych działaniach formacji. Zasadniczo jednak, konsensus naukowy wskazuje na potrzebę dokonania podziału partii w oparciu o dwie osie:
- Światopoglądową, w której wyróżniamy orientacje lewicowe (progresywne, liberalne), centrowe i prawicowe (konserwatywne).
- Gospodarczą, w której wyróżniamy orientacje socjalne, centrowe i wolnorynkowe.
Partie polityczne w Sejmie kadencji 2019 – 2023
| Partia polityczna | Lider | Orientacja światopoglądowa | Orientacja gospodarcza | Wybrane postulaty (zrealizowane lub zapowiadane) | Okres rządów | Frakcja w Parlamencie Europejskim (w obecnej kadencji) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Prawo i Sprawiedliwość | Jarosław Kaczyński | Prawicowa | Centrowo-socjalna | 500+ Nowy system podatkowy - "Polski Ład" Obniżenie wieku emerytalnego | 2005 - 2007 (w koalicji z LPR i Samoobroną) 2015 - obecnie (w koalicji początkowo z Solidarną Polską i Porozumieniem, obecnie z Solidarną Polską, Republikanami i grupą posłów niezrzeszonych) | Europejscy Konserwatyści i Reformatorzy |
| Platforma Obywatelska (obecnie jako Koalicja Obywatelska) | Donald Tusk | Centrowo-lewicowa | Centrowa | Inwestycje w infrastrukturę Decentralizacja państwa na rzecz samorządów Armia zawodowa | 2007 - 2015 (w koalicji z PSL) | Europejska Partia Ludowa |
| Nowa Lewica (SLD + Wiosna) | Włodzimierz Czarzasty (SLD), Robert Biedroń (Wiosna) | Lewicowa | Socjalna | Znaczny wzrost nakładów na służbę zdrowia Darmowe żłobki Legalizacja aborcji "na życzenie" | 1993 - 1997 (w koalicji z PSL) 2001 - 2005 (w koalicji z PSL) | Partia Europejskich Socjalistów |
| Polskie Stronnictwo Ludowe (obecnie jako Koalicja Polska) | Władysław Kosiniak-Kamysz | Centrowo-prawicowa | Centrowo-wolnorynkowa | Emerytura bez podatku Dobrowolny ZUS dla przedsiębiorców Dzień referendalny | 1993 - 1997 (jako mniejszy koalicjant) 2001 - 2005 (jako mniejszy koalicjant) 2007 - 2015 (jako mniejszy koalicjant) | Europejska Partia Ludowa |
| Konfederacja Wolność i Niepodległość (koalicja partii KORWiN, Ruchu Narodowego i Konfederacji Korony Polskiej) | Janusz Korwin-Mikke, Grzegorz Braun, Krzysztof Bosak | Silnie prawicowa | Silnie wolnorynkowa | Likwidacja PIT i dobrowolność ZUS Bon edukacyjny Zaostrzenie prawa aborcyjnego | - | - |
| Solidarna Polska | Zbigniew Ziobro | Silnie prawicowa | Centrowo-socjalna | Zaostrzenie prawa aborcyjnego Reforma sądownictwa Wsparcie Kościoła Katolickiego | 2015 - nadal (mniejszy koalicjant) | Europejscy Konserwatyści i Reformatorzy |
| Lewica Razem (Razem) | Władze kolegialne, znani liderzy: Adrian Zandberg, Marcelina Zawisza i inni | Silnie lewicowa | Silnie socjalna | Likwidacja umów cywilnoprawnych i 35-godzinny tydzień pracy 75% podatek dochodowy dla najbogatszych Zrównywanie związków osób tej samej płci | - | - |
| Porozumienie Jarosława Gowina | Jarosław Gowin | Centrowo-prawicowa | Wolnorynkowa | Wzmocnienie roli i finansowania samorządów Uproszczenie systemu podatkowego i obniżka podatków Budowa tanich mieszkań na wynajem | 2015 - 2021 (jako mniejszy koalicjant) | - |
| Partia Republikańska | Adam Bielan | Prawicowa | Centrowa | Poprawa warunków do prowadzenie działalności gospodarczej Aktywna polityka prorodzinna Sprowadzenie do Polski repatriantów ze wschodu | 2021 - nadal (jako mniejszy koalicjant) | Europejscy Konserwatyści i Reformatorzy |
| Kukiz'15 | Paweł Kukiz | Centrowo-prawicowa | Wolnorynkowa | Jednomandatowe Okręgi Wyborcze Wprowadzenie Sędziów pokoju Likwidacja i obniżenie niektórych podatków | - | - |
Kluczową kwestią w rozumieniu zróżnicowania preferencji wyborczych Polaków jest oparcie się o analizę ich elektoratów. Na przykładzie wyborów w 2019 r., dzięki szczegółowym badaniom IPSOS możliwe jest pochylenie się nad tym zagadnieniem.
Wyniki wyborów do Sejmu w 2019 r. – partie, które przekroczyły próg wyborczy
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PKW.
W wyborach w 2019 r. zwyciężyła partia Prawo i Sprawiedliwość, de facto będąca koalicją „Zjednoczonej Prawicy”, ponieważ z list PiS startowali także kandydaci Solidarnej Polski oraz Porozumienia Jarosława Gowina (z których później utworzyli się także Republikanie). PiS uzyskał 43,59% głosów, wyprzedzając Koalicję Obywatelską (w zasadzie Platformę Obywatelską wspieraną przez Nowoczesną oraz Inicjatywę Polską), która uzyskała 27,4% głosów. Kolejne miejsce zajęła koalicja lewicy (SLD + Wiosna + Razem) z wynikiem 12,56%. Koalicja Polska złożona głównie z PSL i Kukiz’15 zdobyła 8,55% głosów i zajęła 4 miejsce. Ostatnim komitetem, który wprowadził posłów była Konfederacja z wynikiem 6,81%.
Wyniki wyborów do Sejmu w 2019 r. – podział poparcia według głosów mężczyzn i kobiet
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych IPSOS: https://tvn24.pl/polska/wybory-parlamentarne-2019-wyniki-sondazowe-jak-glosowali-mlodzi-ra977132-2312723
Analizując zróżnicowanie elektoratów wśród mężczyzn i kobiet, można zauważyć, że PiS oraz Koalicja Polska cieszyły się nieco wyższym poparciem mężczyzn, podczas gdy KO i Lewica – kobiet. Zdecydowanie większe poparcie wśród mężczyzn niż kobiet miała za to Konfederacja.
Wyniki wyborów do Sejmu w 2019 r. – podział poparcia według grup wieku
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych IPSOS: https://tvn24.pl/polska/wybory-parlamentarne-2019-wyniki-sondazowe-jak-glosowali-mlodzi-ra977132-2312723
Porównując poparcie dla komitetów według wieku, wyraźnie można zauważyć że im starsi wyborcy tym wyższy odsetek głosujących na PiS. Młodzi chętniej głosowali z kolei na Lewicę i Konfederację, podczas gdy głównym elektoratem KO były grupa 30-49. Koalicja Polska miała podobne poparcie w każdej grupie wiekowej.
Wyniki wyborów do Sejmu w 2019 r. – podział poparcia według miejsca zamieszkania
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych IPSOS: https://tvn24.pl/polska/wybory-parlamentarne-2019-wyniki-sondazowe-jak-glosowali-mlodzi-ra977132-2312723
Podobnie jak w przypadku wieku, także w przypadku miejsca zamieszkania widać wyraźne tendencje zmiany zachowań elektoratu. Mieszkańcy wsi i małych miast chętniej głosowali na PiS, podczas gdy wielkie miasta opowiedziały się raczej za KO i w mniejszym stopniu Lewicą. Na wsi i w mniejszych miastach nieco większe było poparcie Koalicji Polskiej, podczas gdy w większych miastach – Konfederacji.
Wyniki wyborów do Sejmu w 2019 r. – podział poparcia według wykształcenia
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych IPSOS: https://tvn24.pl/polska/wybory-parlamentarne-2019-wyniki-sondazowe-jak-glosowali-mlodzi-ra977132-2312723
Analizując poparcie według poziomu wykształcenia można zauważyć, że PiS cieszył się największą popularnością wśród osób o niskim poziomie wykształcenia – podstawowym lub zasadniczym zawodowym. Lepiej wykształceni byli statystycznie wyborcy KO, którzy cieszyli się największym poparciem osób z dyplomem ukończenia studiów. Podobnie wyborcy lewicy byli raczej lepiej wykształceni. Poparcie dla Koalicji Polskiej i Konfederacji nie zależało od wykształcenia w zbyt dużym stopniu.
Wyniki wyborów do Sejmu w 2019 r. – podział poparcia według zajęcia
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych IPSOS: https://tvn24.pl/polska/wybory-parlamentarne-2019-wyniki-sondazowe-jak-glosowali-mlodzi-ra977132-2312723
PiS wygrał wybory m.in. dzięki bardzo dużemu poparciu rolników, bezrobotnych oraz emerytów i rencistów, zwyciężył także w grupie osób zatrudnionych w sektorze usługowym. Koalicja Obywatelska cieszyła się największym poparciem wśród przedsiębiorców oraz osób na stanowiskach kierowniczych, z kolei uczniowie i studenci stanowili liczny elektorat Lewicy, Koalicji Obywatelskiej i Konfederacji, ale znaczna ich część poparła także PiS (choć była to ich najmniejsza grupa elektoratu). Oprócz PiS, duży wpływ na wynik wyborów miało dość istotne poparcie rolników dla Koalicji Polskiej (głównie dawny elektorat wiejski PSL).
Statystycznie można by więc stworzyć profil przeciętnego wyborcy każdej z partii w 2019 r.:
- Wyborca PiS był raczej starszy wiekowo, częściej był mężczyzną i zwykle był słabo wykształcony. Mieszkał na wsi lub w małym mieście i najczęściej był rolnikiem lub emerytem.
- Wyborca KO był w średnim wieku, częściej był kobietą i zwykle miał wyższe wykształcenie. Mieszkał w dużym mieście i prowadził działalność gospodarczą lub nią zarządzał.
- Wyborca Lewicy była najczęściej młodą kobietą, najprawdopodobniej studentką z dużego miasta.
- Wyborca Koalicji Polskiej był raczej mężczyzną w średnim wieku, mieszkał na wsi lub w małym mieście i najczęściej był rolnikiem.
- Wyborca Konfederacji był najczęściej młodym mężczyzną, najprawdopodobniej uczniem lub studentem z miasta średniej wielkości.
5. Przestrzenne zróżnicowania poparcia wybranych partii politycznych w Polsce
Oprócz zróżnicowania poparcia dla wybranych partii politycznych wynikającego z czynników społecznych i gospodarczych, duże znaczenie ma element przestrzenny. Okazuje się, że – w powiązaniu z innymi czynnikami lokalnymi – elektoraty różnych partii charakteryzują się koncentracją w wybranych regionach.
Bardzo istotnym czynnikiem, oprócz czynników społeczno-gospodarczych jest historia Polski. Istnieje wiele udokumentowanych badań wskazujących, że istotne różnice poparcia, zwłaszcza dla dwóch dominujących obecnie partii – PiS i PO, przebiega w znacznej mierze wzdłuż dawnych granic zaborów (zabór pruski – PO, zabór rosyjski i austro-węgierski – PiS). Jest to częste wytłumaczenie dla uproszczonego podziału Polski według osi prawica-lewica. Opcja lewicowa i liberalna zamieszkuje głównie „Ziemie Odzyskane” i wielkie miasta, gdzie na skutek masowego mieszania się różnych grup ludności (głównie za sprawą przesiedleń i migracji), panuje istotnie większy poziom tolerancji i większa otwartość na postęp. Z kolei tradycyjna i mało mobilna Polska centralna oraz zwłaszcza dawna Galicja – jako kolebka Polskości wykazuje silne przywiązanie do tradycyjnych, konserwatywnych wartości, zwłaszcza religii katolickiej.
Poparcie dla PiS (ZP) w wyborach do Sejmu w 2019 r. według gmin
Źródło: https://wbdata.pl/wp-content/uploads/2019/10/pis_pr_sejm2019-1.png
Elektorat PiS (Zjednoczonej Prawicy), wykazał bardzo wysokie zróżnicowanie przestrzenne. Najniższe poparcie obserwujemy w dużych miastach, oraz na terenie dawnego zaboru pruskiego. Jest tam ono średnio nawet o kilkanaście-kilkadziesiąt procent niższe, niż w „bastionie” PiS – określanej często mianem „Polski B”, zwłaszcza w Polsce południowo-wschodniej. W województwach: małopolskim i podkarpackim, a w mniejszym stopniu także lubelskim, podlaskim i częściowo na Mazowszu, istnieją gminy, w których poparcie dla PiS przekracza 60%. Są to przede wszystkim tereny rolnicze i słabo zurbanizowane, z dużym udziałem emerytów w strukturze wieku. Są to też obszary o znacznie gorszych parametrach ekonomicznych m.in. wyższym bezrobociu (także ukrytym) i niższych średnich wynagrodzeniach, zmagające się często także z problemem wykluczenia komunikacyjnego. Na terenie wielu gmin wysoki jest odsetek zatrudnienia w rolnictwie. Istotnie zauważalny jest także przeciętnie wyższy odsetek osób wierzących i praktykujących religię katolicką na tych obszarach. Z tego powodu obserwuje się także dość wysokie poparcie dla PiS w Kaszubskiej części województwa pomorskiego. Za najważniejszy ośrodek poparcia PiS uchodzi województwo podkarpackie.
Poparcie dla PO (KO) w wyborach do Sejmu w 2019 r. według gmin
Źródło: https://wbdata.pl/wp-content/uploads/2019/10/ko_pr_sejm2019.png
Elektorat PO (KO) zasadniczo wzajemnie wyklucza się przestrzennie z elektoratem PiS. Obejmuje przede wszystkim duże miasta i ich aglomeracje oraz tzw. „Polska A” czyli obszary dawnego zaboru pruskiego. Są to tereny przeciętnie bardziej zurbanizowane, lepiej rozwinięte gospodarczo i o wyższym udziale usług w strukturze zatrudnienia oraz wyraźnie wyższym (zwłaszcza w dużych miastach) poziomie wynagrodzeń. Na tych terenach udział ludności wierzącej i praktykującej religię katolicką jest średnio znacznie niższy. Na tych terenach, zwłaszcza w obrębie wielkomiejskich aglomeracji, jest znacznie więcej osób młodych i lepiej wykształconych. Dość duże poparcie PO (KO) uzyskuje jeszcze w dwóch regionach na wschodzie – rejonie Bieszczad, gdzie dużą część osób zameldowanych (głosujących) stanowią migranci z innych regionów Polski oraz na wschodnim Podlasiu, gdzie duży odsetek stanowią mniejszości – białoruska i tatarska. Regionalne zróżnicowanie poparcia da PO (KO) jest jednak znacznie większe niż PiS, co przekłada się na gorsze wyniki w skali kraju. Za najważniejszy ośrodek poparcia PO (KO) uchodzi województwo Pomorskie oraz miasto Warszawa.
Poparcie dla Lewicy (SLD + Wiosna + Razem) w wyborach do Sejmu w 2019 r. według gmin
Źródło: https://wbdata.pl/wp-content/uploads/2019/10/sld_pr_sejm2019.png
Przestrzenne rozmieszczenie elektoratu Lewicy w dużej mierze pokrywa się z rozmieszczeniem elektoratu PO (KO). Partie te rywalizują w dużej mierze o tych samych wyborców, zwłaszcza na obszarze wielkich miast. Za tradycyjne bastiony lewicy uchodzi ściana zachodnia, w szczególności województwo lubuskie, w którym partie lewicowe od lat uzyskują najwyższe poparcie sięgające nawet kilkudziesięciu procent. Z drugiej strony, na obszarze bardziej tradycyjnej, konserwatywnej Polski wschodniej występują gminy, w których poparcie dla Lewicy osiąga wartości śladowe.
Poparcie dla PSL + Kukiz’15 (Koalicji Polskiej) w wyborach do Sejmu w 2019 r. według gmin
Źródło: https://wbdata.pl/wp-content/uploads/2019/10/psl_pr_sejm2019.png
Elektorat Koalicji Polskiej (zwłaszcza jego głównej części – PSL), koncentruje się na obszarach gmin wiejskich oraz małych i średnich miast, z dominacją Polski centralnej. Nie wykazuje on tak jednoznacznej koncentracji przestrzennej, jak elektoraty innych partii, ma charakter bardziej proporcjonalny i rozproszony. Tradycyjnie większe poparcie PSL uzyskuje na obszarach o wyższym udziale rolnictwa w strukturze zatrudnienia. Przez wiele lat bastionem PSL było województwo świętokrzyskie, które uzupełniane było głosami z północnego Mazowsza, rolniczej części województwa warmińsko-mazurskiego oraz lubelskiego. Za sprawą poszerzenia w 2019 r. koalicji o Kukiz’15, Polskę Fair Play i Unię Europejskich Demokratów, Koalicja Polska zyskała poparcie na nowych obszarach m.in. w województwie lubuskim czy wielkopolskim, znacząco więcej głosów uzyskała też w większych miastach, w których dotychczas PSL miało śladowe poparcie.
Poparcie dla Konfederacji Wolność i Niepodległość (Korwin + Ruch Narodowy) w wyborach do Sejmu w 2019 r. według gmin
Źródło: https://wbdata.pl/wp-content/uploads/2019/10/konfeder_pr_sejm2019.png
Podobny problem ze wskazaniem jednoznacznej koncentracji elektoratu dotyczy Konfederacji. Zasadniczo składa się ona z dwóch bloków – KORWiN, który zapewnia głosy raczej w Polsce zachodniej m.in. w większych miastach czy województwach pomorskim, śląskim i lubuskim oraz Ruchu Narodowego, który zwiększa poparcie tej koalicji w regionach bardziej tradycyjnych, zwłaszcza na obszarze dawnej Galicji tj. małopolskim i podkarpackim. Konfederacja radzi sobie wyraźnie słabiej w gminach typowo rolniczych, zwłaszcza w Polsce centralnej.
6. Preferencje w wyborach samorządowych
Zupełnie inaczej niż w wyborach w skali krajowej zachowują się wyborcy na poziomie lokalnym. Dostrzegalna jest tutaj dość prosta reguła – im bardziej lokalny charakter wyborów, tym większe znaczenie komitetów bezpartyjnych. O ile jeszcze na poziomie sejmików wojewódzkich, komitety inne niż wiodące partie polityczne odgrywają raczej symboliczną rolę, to już na poziomie powiatów, komitety lokalne (powiatowe) uzyskują ponad 30% mandatów, a na poziomie gmin i miast – komitety lokalne (gminne) uzyskują ponad 70% mandatów radnych. Fotele wójtów, burmistrzów i prezydentów gmin i miast zajmują w ponad 80% kandydaci wybrani z list niepartyjnych. Jedynym wyjątkiem na poziomie gmin są samorządy dzielnic Warszawy, gdzie komitety lokalne uzyskały niewiele ponad 20% mandatów radnych.
Stanowiska radnych, wójtów, burmistrzów i prezydentów według komitetu wyborczego i typu samorządu w wyborach samorządowych w 2018 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PKW.
Sumarycznie najwięcej samorządowców w Polsce kandydowało z komitetów lokalnych, formalnie niepartyjnych. Na ponad 49 000 stanowisk samorządowych radnych wszystkich szczebli, wójtów, burmistrzów i prezydentów, najwięcej przedstawicieli wśród komitetów partyjnych posiada PiS – ponad 8500. Drugie miejsce w tym zestawieniu zajmuje PSL, który jest bardzo silny na poziomie samorządowym. Prawie 4400 samorządowców zostało wybranych z list „ludowców”. Dalece mniej, bo tylko niewiele ponad 2220 radnych i włodarzy gmin i miast posiada PO, głównie w większych miastach, powiatach i sejmikach. Na poziomie lokalnym śladową reprezentacją mają kandydaci wybrani z list Lewicy – niewiele ponad 400 (głównie duże miasta i sejmiki), co stanowi mniej niż 1% wszystkich samorządowców. Ponad 33 000 samorządowców (więcej niż 2/3 wszystkich) wybrano jednak z list niepartyjnych, głównie na poziomie gmin.
Wybrani samorządowcy według komitetu wyborczego w wyborach samorządowych w 2018 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PKW.
„Bezpartyjność” komitetów lokalnych jest jednak często iluzoryczna. Wielu samorządowców w rzeczywistości przynależy do partii lub im sprzyja, albo bezpośrednio z nich się wywodzi. Czasami niepolityczność komitetu ma na celu przyciągnięcie wyborców zmęczonych walką polityczną na arenie ogólnopolskiej. Często jednak rzeczywista afiliacja komitetu wyborczego nie pozostawia złudzeń i faktycznie z list komitetu lokalnego startują działacze określonej formacji. Doskonałym przykładem jest Platforma Sopocian prezydenta tego niewielkiego kurortu – Jacka Karnowskiego. Wieloletni Prezydent miasta, był w przeszłości jednych z najważniejszych działaczy Platformy Obywatelskiej na Pomorzu. Utworzony przez niego komitet lokalny sprawuje pełnię władzy w Sopocie – ma samodzielną większość w Radzie Miasta. Platforma Sopocian nie pozostawia złudzeń co do swojej politycznej afiliacji – nawiązuje do PO nie tylko nazwą, ale nawet barwami politycznymi. Struktury Platformy Obywatelskiej startują z list tego komitetu i nie wystawiają wobec niego konkurencji. Wiceprezydentem Sopotu jest m.in. szef lokalnych, sopockich struktur Platformy Obywatelskiej, do partii należy też część radnych w tym przewodniczący Rady. Podobnych przykładów „rzekomej” niepartyjności komitetów lokalnych jest bardzo wiele i dotyczą one wszystkich partii politycznych.
Platforma Sopocian posiada bardzo silne związki z Platformą Obywatelską
Źródło: https://bi.im-g.pl/im/34/bf/16/z23852596IBG.jpg
Strategia niepartyjności komitetów podejmowana przez lokalnych polityków ma swoje uzasadnienie. Żeby zostać radnym małej gminy wystarczy maksymalnie kilkaset lub nawet kilkadziesiąt głosów, oddanych przez sąsiadów, znajomych i członków rodziny. W tej sytuacji unikanie antagonizowania potencjalnych wyborców ze względu na przynależność partyjną ma sens. Inną strategię przyjmują politycy na wyższych szczeblach – w dużych powiatach i miastach na prawach powiatu oraz kandydaci do sejmików województw. Aby tutaj wygrać, potrzeba znacznie więcej głosów (nawet kilka tysięcy), w których zdobyciu pomocny może być szyld partyjny i związany z nim wzrost rozpoznawalności. Ponadto na poziomie regionalnym listy wystawiają głównie partie, ponieważ jedynie one posiadają wystarczająco rozbudowane struktury terenowe, które pomagają pozyskiwać głosy i są dobrze zorganizowane. Właśnie dlatego w gminach dominują bezpartyjni, a w sejmikach partyjni radni.
Koalicje w sejmikach wojewódzkich w kadencji 2018-2023
Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/W%C5%82adze_na_szczeblu_wojew%C3%B3dzkim_%282018%29.svg/1920px-W%C5%82adze_na_szczeblu_wojew%C3%B3dzkim_%282018%29.svg.png
Szczególnie istotne z punktu widzenia polityki są sejmiki województw. Decydują one o podziale części środków z Unii Europejskiej i dla wielu polityków – ze względu na regionalną skalę działania, są trampoliną do dalszej kariery np. w Sejmie. Zasadniczo poparcie na poziomie sejmików dla komitetów wyborczych, wykazuje podobne prawidłowości jak w wyborach do Sejmu z pewnymi różnicami. Na poziomie sejmików jedynie śladową reprezentację ma Lewica, a Konfederancja nie uzyskała w 2018 r. ani jednego mandatu radnego. Ponadprzeciętnie silne jest za to Polskie Stronnictwo Ludowe.
Do rządzenia w Sejmiku i wyboru marszałka województwa, potrzebna jest większość radnych. W obecnej kadencji (2018-2023), w 7 sejmikach PiS posiada samodzielną większość, a za sprawą koalicji z Bezpartyjnymi Samorządowcami współrządzi także na Dolnym Śląsku. W pozostałych 8 sejmikach u władzy jest PO z PSL, w dwóch także przy wsparciu radych SLD-Lewicy Razem, a na Opolszczyźnie – Mniejszości Niemieckiej. Wartym odnotowania jest duże znaczenie PSL w sejmikach województw. Bez radnych Ludowców, PO mogłoby rządzić tylko w województwie pomorskim. Z tego powodu mimo, iż PSL nie ma największej reprezentacji radnych w żadnym sejmiku, uzyskał dwa stanowiska marszałków – województwach: mazowieckim oraz warmińsko-mazurskim. Walka polityczna na poziomie sejmików jest bardzo zacięta. W aż 5 sejmikach większość koalicyjna bezpośrednio po wyborach zależała od jednego głosu (radnego) przewagi.
7. Zaangażowanie Polaków w działalność organizacji społecznych
Istnieją różne formy zaangażowania w działalność organizacji społecznych. Jedną z nich jest przynależność do partii politycznych. Według szacunkowych danych, w 2021 r. wiodące partie polityczne miały następującą liczbę członków:
- PSL – około 101 tys.
- PiS – około 45 tys.
- PO – około 34 tys.
- SLD – około 30 tys.
- Solidarna Polska – około 5 tys.
- Wiosna – około 4 tys.
- Porozumienie – około 3 tys.
- Razem – około 3 tys.
- Nowoczesna – około 1 tys.
Brak precyzyjnych informacji co do liczby członków innych partii, m.in. Kukiz’15 i kładowych Konfederacji (KORWiN, Ruch Narodowy). Formalnie bardzo niewielu członków ma także Polska 2050 Szymona Hołowni, ale partia dopiero tworzy struktury.
Szacunkowo nawet do 250 tys. Polaków należy do różnych partii politycznych, wielu z nich jest jednak jedynie formalnie zapisanych, a faktycznie nieaktywnych. W porównaniu z innymi krajami demokratycznymi (zwłaszcza tzw. „starej demokracji”), w Polsce niewiele osób należy do partii politycznych. Np. W USA do Demokratów należy 43 miliony członków do Republikanów – 30 milionów. Dla porównania rządzące przez wiele lat w Niemczech prawicowe CDU ma ponad 500 tys. członków, a lewicowe SPD – 400 tys.
Polacy o wiele chętniej angażują się w działalność organizacji pozarządowych, tzw. NGO’s (non-governmental organizations). W Polsce tuż przed wybuchem pandemii COVID-19 było zarejestrowanych 16 tys. fundacji i ponad 67 tys. stowarzyszeń (w tym 14 tys. Ochotniczych Straży Pożarnych) oraz 8,5 tys. Kół Gospodyń Wiejskich. Łącznie w kraju w 2020 r. działało według GUS około 100 tys. organizacji społecznych różnego typu, a zapisanych do nich było łącznie ponad 8,4 miliona członków.
Liczba organizacji społecznych i członków organizacji społecznych przypadająca na 10 tys. mieszkańców według województw w 2020 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Aktywność Polaków w organizacji NGO wykazuje pewne zróżnicowanie przestrzenne. Najwięcej takich organizacji na 10 tys. mieszkańców jest w Polsce południowo-wschodniej (podkarpackie, lubelskie). Wiąże się to z dość sporą ilością Ochotniczych Straży Pożarnych czy Kół Gospodyń Wiejskich na tych terenach. Np. w woj. lubelskim jest niewiele mniej remiz OSP co w mazowieckim czy wielkopolskim, które mają znacznie więcej mieszkańców. Przeciętnie mniejsza ilość organizacji jest w Polsce północno-zachodniej oraz na w województwie śląskim. Wśród liczby członków organizacji zdecydowanie przoduje Mazowsze, jednak za wysoki wynik tego regionu w olbrzymim stopniu odpowiada aglomeracja Warszawy. Wynika to z faktu, że wiele organizacji o strukturze ogólnopolskiej ma tam swoje siedziby i członkowie zliczani są dla tego regionu. Dodatkowym bodźcem jest duża gęstość zaludnienia i dynamiczność ludności Warszawy. Ponadprzeciętnie wysoka jest jeszcze liczba członków NGO na Opolszczyźnie, co związane jest m.in. z silną aktywizacją Mniejszości Niemieckiej. W pozostałych regionach kraju, wartości te są podobne, najniższe w województwach o małej gęstości zaludnienia (za wyjątkiem śląskiego), zwłaszcza warmińsko-mazurskim.
Ochotnicze Straże Pożarne to jedne z najważniejszych organizacji społecznych w Polsce, zwłaszcza w regionie południowo-wschodnim np. OSP Tarnowiec w woj. podkarpackim
Źródło: https://i.ytimg.com/vi/1Pk6ishXFZo/maxresdefault.jpg
Dość dużą rolę odgrywają także organizacja charytatywne. Najważniejszymi z nich są: Polski Czerwony Krzyż, Caritas Polska (związana z Kościołem Katolickim) oraz Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy. WOŚP jest formalnie fundacją i co roku podczas „Wielkiego Finału” zbiera olbrzymie kwoty pieniędzy na rzecz ochrony zdrowia. W 2021 r. Fundacja zebrała podczas finału 210 milionów złotych. Podczas finału kwestuje na rzecz organizacji nawet 120 000 wolontariuszy, w wielu przypadkach – dzieci, znane osobowości telewizyjne, artyści czy politycy.
Dzieci kwestujące na rzecz WOŚP
Źródło: http://static.wosp.org.pl/trunk/uploaded/sended/files/strony/final/fot._grzegorz_adamek_1.jpg?1477036012844
Organizacje społeczne, mogą ubiegać się o uzyskanie statusu organizacji pożytku publicznego, co pozwala im pozyskiwać wpłaty z tytułu odliczenia 1% podatku dochodowego PIT. W 2021 według informacji Ministerstwa Finansów na konto OPP z tego tytułu wpłynęło łącznie 972 miliony złotych, a najwięcej zebrała FUNDACJA DZIECIOM „ZDĄŻYĆ Z POMOCĄ” (194 mln zł).
Brak komentarzy