Ukraina to poza Rosją największe państwo w Europie i bardzo ważny Polski sąsiad. Ten ambitny kraj nieustannie znajduje się w kłopotach politycznych, których apogeum była Rosyjska inwazja. Skutkiem zawirowań politycznych są coraz większe trudności społeczne i gospodarcze tego państwa.
Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)
Sąsiedzi Polski
IV Problemy polityczne, społeczne i gospodarcze Ukrainy
1. Geografia Ukrainy
Ukraina jest największym (poza Rosją) krajem Europy (pomijając posiadłości kolonialne niektórych państw). Zaliczana jest do Europy Wschodniej. Jej powierzchnia w latach 1991-2014 wynosiła około 603 700 km2. Od tego czasu pod tymczasową Rosyjską okupacją znajduje się półwysep Krymski, a od 2022 r. także niektóre terytoria wschodniej i południowo-wschodniej Ukrainy. Obecnie obszar realnie kontrolowany przez rząd w Kijowie wynosi około 480 000 – 500 000 km2. Stolicą Ukrainy jest Kijów – jedno z największych europejskich miast (prawie 3 mln mieszkańców przed atakiem Rosji w 2022 r.). Liczba ludności Ukrainy jest obecnie trudna do ustalenia i ulega ona szybkiego zmniejszeniu. Przed 2022 r. w Ukrainie mieszkało około 41 mln osób, w tym część na terytoriach okupowanych. Ze względu na olbrzymią liczbę wojennych uchodźców szacuje się obecną (2024) liczbę ludności na około 33-34 mln.
Ukraina na mapie Europy (obejmująca także terytoria obecnie tymczasowo okupowane przez Rosję)
Źródło: TUBS; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Ukraine_in_Europe.svg/1024px-Ukraine_in_Europe.svg.png oraz elementy domeny publicznej
Terytorium dzisiejszej Ukrainy obejmuje wiele z obszarów, które w przeszłości były częścią tak I jak II Rzeczpospolitej (zachodnia Ukraina). Współczesna Ukraina jest krajem w większości nizinnym z szerokim dostępem do Morza Czarnego i jego mniejszego akwenu – Morza Azowskiego. Na zachodnim pograniczu z Polską, Słowacją, Węgrami i Rumunią znajduje się należący do Ukrainy fragment Karpat – jedynego łańcucha górskiego w tym kraju. Tutaj znajduje się też najwyższy szczyt kraju – Howerla (2061 m n.p.m.). Drugim najwyżej położonym regionem jest Wyżyna Podolska (lub Wyżyna Wołyńsko-Podolska) na pograniczu Polsko-Ukraińskim oraz ciągnąca się dalej – Wyżyna Naddnieprzańska. Najważniejszymi krainami geograficznymi są jednak: Nizina Naddnieprzańska oraz Nizina Czarnomorska. Na okupowanym Krymie znajduje się ponadto niewielkie, ale dość wysokie pasmo – Góry Krymskie.
Mapa fizycznogeograficzna Ukrainy
Źródło: https://zpe.gov.pl/a/srodowisko-przyrodnicze-i-gospodarka-ukrainy/DpFRyi5K5
Jednym z ważniejszym elementów geografii Ukrainy jest potężna rzeka Dniepr, która przepływa także przez Kijów. Dzieli ona kraj na tzw. lewobrzeże (Ukraina lewobrzeżna) – czyli Ukraina Wschodnia oraz prawobrzeże (Ukraina prawobrzeżna) – czyli Ukraina Zachodnia. Ta linia już w przeszłości stanowiła symbol podziału wpływów Rzeczpospolitej i Rosji na terenie dzisiejszej Ukrainy. Dzisiaj nadal jest istotnym symbolem wyznaczającym granicę zasięgu istotnego wpływu języka rosyjskiego i rosyjskiej mniejszości na terytorium kraju, a potencjalnie także – zasięgu rosyjskiego zainteresowania ukraińskimi terytoriami.
Ukraina – kraj podzielony przez rzekę Dniepr (widok na zdjęciu satelitarnym)
Źródło: Edycja własna na podstawie: Stuart Ranking; https://www.flickr.com/photos/24354425@N03/44007450145/
Niezwykle istotnym elementem charakterystyki geograficznej Ukrainy jest jej pokrywa glebowa. Ukraina jest jednym z nielicznych państw Świata, na terytorium którego znajdują się najlepsze istniejące na Ziemi gleby – czarnoziemy – w dużej ilości. Stanowią one ogromny potencjał dla rozwoju gospodarki rolnej i rolnictwa zbożowego.
2. Ukraińskie problemy polityczne po 1991 r.
Ukraina jest bardzo młodym państwem o krótkiej tradycji. Obecny kraj nawiązuje do dawnych księstw Rusi Kijowskiej oraz wiąże się częściowo z tradycją XVII wiecznych Kozaków. Na międzynarodowej arenie politycznej zaistniała na krótko po I Wojnie Światowej, ale szybko została wchłonięta przez Związek Radziecki, którego była jedną z głównych republik stanowiących. W 1991 r. Ukraina uzyskała niepodległość w wyniku rozpadu ZSRR, do którego zresztą istotnie się przyczyniła. W ustroju Ukrainy podobnie jak w Rosji, decydująca jest rola prezydenta kraju.
8 grudnia 1991 r. podpisano Układ Białowieski w wyniku którego ZSRR przestał istnieć
Źródło: https://static.prsa.pl/images/18d10dac-6a52-4c81-9981-00f2351256c8.jpg
Rozwiązanie ZSRR pod koniec 1991 r. w praktyce sankcjonowało niepodległość państwa Ukraińskiego (a także Białoruskiego i wielu innych). Pierwszym prezydentem niepodległej Ukrainy został Leonid Krawczuk, który podpisał 8 grudnia 1991 r. Układ Białowieski o rozwiązaniu ZSRR. Ukraina weszła wtedy w fazę demokratyzacji, ale od początku zmagała się z wieloma problemami. Obejmowały one trudności gospodarcze i społeczne oraz zróżnicowanie interesów wschodniej (prorosyjskiej) i zachodniej (prozachodniej) Ukrainy. Przesilenie nastąpiło w 1994 r., kiedy nowym prezydentem Ukrainy został Leonid Kuczma. Przez 2 kolejne kadencje próbował on balansować pomiędzy Zachodem i Rosją. Nowe rozstrzygnięcie przyniosły dopiero wybory w 2004 r. Przebiegały one jednak w atmosferze wielkiego konfliktu politycznego nazywanego pomarańczową rewolucją.
Pomarańczowa rewolucja choć odbyła się przeciwko wyborczemu fałszerstwu, faktycznie była pierwszą falą prozachodnich protestów Ukraińców
Źródło: Serhiy; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Morning_first_day_of_Orange_Revolution.jpg/1280px-Morning_first_day_of_Orange_Revolution.jpg
W 2004 r. formalnych zwycięzcą wyborów w Ukrainie został Wiktor Janukowycz z prorosyjskiej Partii Regionów. Szczególnie dużym poparciem cieszył się on w Ukrainie Wschodniej, a zwłaszcza w obwodach o największym odsetku ludności rosyjskojęzycznej. Jego konkurentem był Wiktor Juszczenko z Bloku Nasza Ukraina. Pojawiły się jednak olbrzymie wątpliwości dotyczące uczciwości głosowania z uwagi na rozbieżność wyników sondażowych i wyników oficjalnych. Wywołało to niespotykaną w historii Ukrainy falę protestów na Majdanie (centralny plac w Kijowie), których symbolem stał się kolor pomarańczowy. Ostatecznie Ukraiński Sąd Najwyższy anulował wyniki wyborów i zostały one powtórzenie, a zwycięzcą okazał się tym razem Wiktor Juszczenko. Nie zapobiegło to jednak kryzysowi, który pogłębiały niejednoznaczne wyniki wyborów parlamentarnych w 2006 r. i ponownych w 2007 r. Ostatecznie premierem Ukrainy została ambitna polityk Julia Tymoszenko i wydawało się, że kryzys został zażegnany. Jednak politycy tzw. „obozu pomarańczowego” pokłócili się, co doprowadziło do ostatecznej utraty władzy przez obóz demokratyczny. Spowodowało to, że w kolejnych wyborach prezydenckich w 2010 r. wygrał już Wiktor Janukowycz (choć niewielką przewagą nad Julią Tymoszenko), a urzędujący Wiktor Juszczenko dostał zaledwie 5% głosów. Ukraina znowu zwróciła się w kierunku Rosji.
Euromajdan – początek tzw. Rewolucji Godności, która przywróciła w Ukrainie drogę demokratyczną i marzenia prozachodnie oraz zwróciła kraj przeciw Rosji
Źródło: ВО Свобода; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Euromaidan_19_January_3.jpg/1280px-Euromaidan_19_January_3.jpg
Bezpośrednią przyczyną wybuchu Rewolucji Godności była odmowa podpisania przez prezydenta Wiktora Janukowycza Umowy Stowarzyszeniowej Unii Europejskiej z Ukrainą do której dążyły poprzednie (prozachodnie) władze Ukrainy oraz wcześniejze uwięzienie Julii Tymoszenko za rzekome nieprawidłowości finansowe. Wszystko to wywołało falę protestów jeszcze większą niż podczas pomarańczowej rewolucji, a strajki trwały przez wiele tygodni i rozlały się po całym kraju. Wiktor Janukowycz próbował złamać protest oddziałami milicji, które doprowadziły do śmierci wielu osób. Ostatecznie protesty były tak olbrzymie, że milicja zaczęła przechodzić na stronę protestujących, a prorosyjska Partia Regionów utraciła kontrolę nad sytuacją. Wiktor Janukowycz uciekł z Kijowa, a 22 lutego 2014 r. parlament usunął go z urzędu. Wkrótce Julia Tymoszenko została wypuszczona z więzienia, a nowe wybory (przedterminowe) zorganizowane w 2014 r. wygrał kandydat niezależny Petro Poroszenko, który zwyciężył je olbrzymią przewagą głosów.
Nie wszyscy Ukraińcy popierali Euromajdan – prorosyjska ludność wschodniej Ukrainy protestowała przeciwko jego efektom
Źródło: Andrew Butko; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/2014-03-09._%D0%9F%D1%80%D0%BE%D1%82%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B2_%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B5_022.jpg/1920px-2014-03-09._%D0%9F%D1%80%D0%BE%D1%82%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B2_%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B5_022.jpg
W tym samym czasie na wschodzie Ukrainy np. w Doniecku protestowali zwolennicy utrzymania przyjaźni z Rosją, sprzeciwiający się rezultatom Euromajdanu. W tym momencie do rozgrywki postanowiła wkroczyć Rosja pod przywództwem Władimira Putina. Rosyjski prezydent widząc, że traci kontrolę nad Ukrainą dotychczas mu sprzyjającą, postanowił zająć chociaż jej część. Jeszcze w trakcie Euromajdanu (luty 2014) tzw. zielone ludziki czyli nieumundurowani żołnierze Rosji zajęli Półwysep Krymski. Faktycznie większość jego mieszkańców stanowili wówczas Rosjanie (około 60%). Ostatecznie 14 marca 2014 r. Władimir Putin podpisał dekret o aneksji Krymu do Rosji. Zachęcony brakiem zdecydowanego oporu rosyjski przywódca posunął się dalej i sprowokował rosyjskojęzyczną ludność wschodnich obwodów Ukrainy do podjęcia rebelii przeciw legalnemu rządowi w Kijowie. Putin zapewnił im też niezbędne uzbrojenie wojskowe. W ten sposób wybuchła tzw. Wojna w Donbasie, która rozpoczęła się w kwietniu 2014 r. Objęła ona początkowo tylko Obwód Doniecki i Obwód Ługański, a więc niewielką część wschodniej Ukrainy. Choć formalnie zawarto kilka porozumień i zawieszenie broni, konflikt faktycznie trwał aż do 2022 r. W wyniku rosnącego niezadowolenia i zmęczenia wojną, Petro Poroszenko stanowczo przegrał wybory prezydenckie w 2020 r. Zwyciężył w nich telewizyjny aktor Wołodymyr Zełenski. Wkrótce jego partia wygrała też wybory parlamentarne. Kontynuował on jednak prozachodnią drogę Ukrainy. Z tego powodu w lutym 2022 r. Rosja postanowiła dokonać pełnoskalowej inwazji na Ukrainę z wykorzystaniem własnej armii zamiast używania tylko (jak dotychczas) prorosyjskich separatystów.
Wołodymyr Zełenski wygrał wybory w 2019 r. obiecując wiele reform, których nie zdołał jednak zrealizować przez wybuch wojny z Rosją
Źródło: President.gov.ua; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Volodymyr_Zelenskyy_voted_in_parliamentary_elections_%282019-07-21%29_03.jpg/1280px-Volodymyr_Zelenskyy_voted_in_parliamentary_elections_%282019-07-21%29_03.jpg
Notoryczne konflikty na szczytach ukraińskiej władzy i wielokrotne zmiany koncepcji politycznych (prozachodnie, prorosyjskie) źle przysłużyły się temu ambitnemu państwu. Po 30 latach od ustanowienia niepodległości Ukraina była jednym z najbiedniejszych państw w Europie, podzielona politycznie, skonfliktowana z Rosją i poza Polską nieposiadająca zbyt wielu przyjaciół w Europie Zachodniej. Problemy polityczne kraju odcisnęły więc piętno na życiu zwykłych ludzi, ostatecznie prowadząc do wojny z Rosją na pełną skalę w 2022 r.
3. Inwazja Rosji na Ukrainę
Kiedy pod koniec 2013 r. doszło do wybuchu Euromajdanu wydarzenia te szczególnie zaniepokoiły Rosję, która uważała dotychczasowego prezydenta – Wiktora Janukowycza za „swojego człowieka” w Kijowie. Od tego czasu w Moskwie zaczęto rozważać różne działania, które Rosja może podjąć, aby utrzymać w swojej strefie wpływów jak największą część Ukrainy. Kiedy w lutym 2014 r. porażka Janukowycza była już pewna, rozpoczęła się rosyjska operacja na Krymie.
Mapa obszaru półwyspu Krymskiego, który Rosja zaanektowała w 2014 r.
Źródło: Виктор В; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/P%C3%B3%C5%82wysep_Krymski.png/1280px-P%C3%B3%C5%82wysep_Krymski.png
Wspomnieć należy, że Krym nie był etnicznie Ukraiński, lecz Rosyjski. W 1954 r. w obrębie ZSRR doszło do przekazania półwyspu Krymskiego pod administrację jednej z radzieckich republik – Ukraińskiej. Wówczas miało to znaczenie symboliczne, ale ruch ten został wykorzystany przez rząd niepodległej Ukrainy w 1991 r. jako argument na rzecz utrzymania półwyspu w swoich granicach. Rosja zgodziła się na to pod naciskiem USA i Wielkiej Brytanii w zamian za oddanie Rosji przez Ukrainę całych jej zasobów broni jądrowej. Rosja zachowała swoją bazę wojskową dla floty w Sewastopolu, a Krym posiadał szeroką autonomie. Jednak stosunki ludnościowe powoli zmieniały się na niekorzyść Rosji. Stale rosła liczba powracających na Krym jego historycznych gospodarzy – Tatarów. Jednak jeszcze w 2014 r. prawie 60% ludności wciąż stanowili etniczni Rosjanie. Rosja obawiając się utraty całej Ukrainy i jej wstąpienia do NATO i Unii Europejskiej, podjęła agresywne działania na rzecz utrzymania choć części terytorium Ukrainy w swojej strefie wpływów.
Do zajęcia Krymu Rosja wysłała żołnierzy w mundurach bez oznaczenia państwa z którego pochodzą – zaczęto ich potem nazywać „Zielonymi Ludzikami”
Źródło: Anton Holoborodko; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/2014-03-09_-_Perevalne_military_base_-_0116.JPG/1920px-2014-03-09_-_Perevalne_military_base_-_0116.JPG
W lutym 2014 r., korzystając z trwającej w rewolucji Kijowie i całkowitej dezorganizacji państwa, Rosja przerzuciła na Krym oddziały tzw. „zielonych ludzików” czyli wojsko w nieoznakowanych mundurach (faktycznie wojsko rosyjskie), które pomogło miejscowym Rosjanom obalić legalne władze obwodu i jego miast. Następnie Rosja w połowie marca zorganizowała całkowicie sfałszowane referendum, w którym 97% ludności półwyspu poparło zjednoczenie z Rosją. Cała operacja miała charakter błyskawiczny, a wojsko Ukraińskie nie stawiało jakiegokolwiek oporu. Ukraina nie była w tym czasie zdolna do przeciwdziałania. Co istotne – Rosjanie z łatwością wygraliby referendum nawet bez jego fałszowania, ponieważ za połączeniem z Rosją opowiadała się też część Ukraińców mieszkających na Krymie, a nawet pewna grupa Tatarów. Dawało to co najmniej 70% głosów „za” takim rozwiązaniem. Referendum odbyło się 16 marca, a już 18 marca Putin podpisał traktat o włączeniu Krymu do Rosji.
Podpisanie traktatu o włączeniu Krymu do Rosji w dniu 18 marca 2014 r.
Źródło: Kremlin.ru; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Putin_with_Vladimir_Konstantinov%2C_Sergey_Aksyonov_and_Alexey_Chaly_4.jpeg/1280px-Putin_with_Vladimir_Konstantinov%2C_Sergey_Aksyonov_and_Alexey_Chaly_4.jpeg
Do końca marca wszystkie wojska Ukraińskie zostały skutecznie wycofane z Krymu. Ukraina nie zdążyła nawet zmobilizować armii do przeciwdziałania rosyjskiemu zajęciu Krymu. Uniemożliwiały to: błyskawiczne działania Rosji, chaos wewnętrzny w Kijowie oraz brak poparcia miejscowej ludności dla legalnych władz w Kijowie. W ten sposób Rosja prawie bez wysiłku zajęła strategiczny półwysep. To rozochociło zwycięzców – skoro poszło tak łatwo, to dlaczego nie posunąć się dalej? Następnym celem Rosji został Donbas (Donieckie Zagłębie Węglowe) – kluczowy, przemysłowy obszar pełny zasobów surowcowych i fabryk, zamieszkały w większości przez ludność ukraińską lecz rosyjskojęzyczną.
Prorosyjscy separatyści w Doniecku w dniu 7 kwietnia po powołaniu Donieckiej Republiki Ludowej
Źródło: Andrew Butko; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/2014-04-07._%D0%9F%D1%80%D0%BE%D1%82%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B2_%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B5_018.jpg/1920px-2014-04-07._%D0%9F%D1%80%D0%BE%D1%82%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B2_%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B5_018.jpg
Rosja postanowiło zrealizować udany scenariusz ponownie – tym razem w różnych obwodach wschodniej Ukrainy, być może ostatecznie doprowadzając do prorosyjskiego przewrotu w całym kraju. Już 6 kwietnia, a więc bardzo krótko po aneksji Krymu, prorosyjska ludność cywilna przejmowała kontrole nad obiektami lokalnych władz w Doniecku i Ługańsku. Te dwa wschodnie obwody szybko obaliły legalne władze i zaplanowały własne referenda w celu połączenia z Rosją (tak jak na Krymie). Działania te otwarcie wspierała Rosja. Rosja próbowała też rozszerzyć rewolucję na Obwód Charkowski, ale tu Służbie Bezpieczeństwa Ukrainy udało się w porę opanować sytuacje. Ponownie brak poparcia dla rządu w Kijowie przez lokalną ludność spowodował spóźnioną i nieskuteczną reakcję legalnego rządu Ukraińskiego. Formalnie rozpoczęto tzw. „operację antyterrorystyczną” przeciwko separatystom, ale zdołali oni przeprowadzić referenda niepodległościowe i poprosić Putina o przyłączenie tych obwodów do Rosji. 24 maja powołano nowe państwo – Federacyjną Republikę Noworosji. Dążono do jej połączenia z Rosją. W tym czasie Ukraina była zajęta wyborami nowego prezydenta, które na terenie kontrolowanym przez separatystów zablokowano. Szczęśliwie Ukrainie udało się spacyfikować demonstracje prorosyjskie w innych południowo-wschodnich obwodach kraju.
Terytorium Noworosji w momencie proklamacji jej ustanowienia 24 maja 2014 r.
Źródło: GameDiscussion; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0_%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%B8_%D0%9B%D1%83%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8_%D1%81_%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D1%8B%D0%BC_%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%8F%D0%B4%D0%BA%D0%BE%D0%BC_%D0%BC%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D1%83%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F.svg/1280px-thumbnail.svg.png
Dopiero wybór Petro Poroszenki na prezydenta Ukrainy oznaczał aktywne przeciwdziałania Ukrainy. W drugiej połowie maja rozpoczął się Ukraiński kontratak na dużą skalę zakończony pierwszymi sukcesami. Rosja zaczęła uzbrajać milicje prorosyjskie i kierować lokalną ludność do walki przeciwko wojsku Ukrainy. W czerwcu nowy prezydent próbował jeszcze znaleźć pokojowe rozwiązanie konfliktu, ale ostatecznie w lipcu wznowiono – tym razem już na pełną skalę – operacje wojskową przeciwko separatystom.
Wojska Ukraińskie w czasie operacji antyterorystycznej w Donbasie
Źródło: Ministerstwo Obrony Ukrainy; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Anti-terrorist_operation_in_eastern_Ukraine_%28War_Ukraine%29_%2827843153986%29.jpg/1280px-Anti-terrorist_operation_in_eastern_Ukraine_%28War_Ukraine%29_%2827843153986%29.jpg
W trakcie walk – 17 lipca – korzystający z rosyjskiej broni separatyści zestrzelili cywilny samolot Malaysia Airlines, powodując tym samym międzynarodowy kryzys polityczny, co wmusiło większe zaangażowanie państw Unii Europejskiej, które zaczęły naciskać na zakończenie walk. Pod koniec lipca wydawało się, że wojska Ukraińskie zwyciężą i przełamią opór separatystów, ale wtedy do akcji aktywniej wkroczyła Rosja. Ukraińskie wojsko poniosło kilka poważnych klęsk w sierpniu 2014 r., co doprowadziło do patowej sytuacji. Podjęto wtedy rokowania pokojowe w Mińsku.
Obszar walk latem 2014 r. w Donbasie i miejsce katastrofy samolotu cywilnego Malaysia Airlines
Źródło: Goran Tek-en; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/War_in_donbass.svg/800px-War_in_donbass.svg.png
Aby stale szantażować Ukrainę, Rosja zgromadziła przy granicy z Donbasem ponad 100-tysięczną armię gotową do interwencji. Spowodowało to niezdolność rządu w Kijowie do ostatecznego rozbicia separatystów. Pomimo zawarcia dwóch porozumień w Mińsku (2014, 2015) pod presją Niemiec i Francji oraz przy mediacji Białorusi, nie doszło do zakończenia konfliktu, który został zamrożony aż do 2022 r. Ukraina stale utrzymywała w Donabsie wojsko, podobnie jak prorosyjscy separatyści, stale destabilizując kraj. Żadna ze stron nie była w stanie zmusić drugiej do kapitulacji.
Ostateczny obszar nad którym kontrolę utrzymali prorosyjscy separatyści na tle całego obszaru Donbasu po zawarciu porozumień mińskich
Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Donbas_%282015%E2%80%932022%29.svg/1920px-Donbas_%282015%E2%80%932022%29.svg.png
Przez kolejne lata Rosja zbroiła się i przygotowywała się do ostatecznego rozbicia Ukrainy. Jednak rząd w Kijowie bardzo umocnił swoją pozycję, szkoląc oddziały i poszukując międzynarodowego wsparcia. Pomimo olbrzymich strat społeczno-gospodarczych jakie poniosła Ukraina, kraj nie załamał się. Rosja wiązała pewne nadzieje z wyborami prezydenckimi w 2019 r., kiedy znienawidzony przez nią Petro Poroszneko przegrał, ale okazało się, że na żadne ustępstwa nie planuje iść także jego następca – Wołodymyr Zełenski. Ostatecznie cierpliwość Władimira Putina wyczerpała się w lutym 2022 r. Najpierw – 21 lutego tego roku rosyjski prezydent uznał niepodległość Ługańskiej oraz Donieckiej Republiki Ludowej w związku z rzekomym niewykonaniem przez Ukrainę postanowień mińskich, a potem – 24 lutego – doszło do generalnej, pełnoskalowej agresji wojsk Rosji na Ukrainę na kilku kierunkach – rozpoczęła się krwawa wojna.
Złom zniszczonego rosyjskiego sprzętu wojskowego w Buczy pod Kijowem
Źródło: Ukrinoform TV; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/71/Bucha_main_street%2C_2022-04-06_%280804%29.jpg
Putin sądził, że jego wojska w ciągu 3 dni zdobędą Kijów nie napotykając większego oporu. Atak rosyjski ruszył w trzech kierunkach: Na Charków, na Kijów i na odcinku południowym z Krymu w kierunku Chersonia. Dodatkowe wojska wsparły także działania w Donbasie. Rosjanie sądzili, że tak olbrzymia skala ataku doprowadzi do załamania się państwa Ukraińskiego i jego szybkiej kapitulacji, a tym samym przejęcia władzy nad całą Ukrainą w ciągu kilku dni. Być może celem Rosji było przywrócenie do władzy Wiktora Janukowycza nad jakimiś pozostałościami Ukrainy pod kontrolą Rosji. Tymczasem Ukraińcy po raz pierwszy od 2014 r. stawili zaciekły i bardzo zdecydowany, ale też przemyślany opór. Siły wroga były przeważające, dlatego na kierunku wschodnim i południowym Ukraińcy dokonywali taktycznego odwrotu i skoncentrowali się na obronie Kijowa. Tutaj wojsko rosyjskie dało się złapać w sprytną pułapkę. Kolumny wojskowe czołgów i wozów opancerzonych utknęły na drogach, które zbombardowały ukraińskie drony i artyleria. Unieruchomione pojazdy nie mogły się ruszyć, ponieważ znalazły się pomiędzy zabudowaniami. Wtedy zostały one zmasakrowane przez ostrzał ukraiński. Dodatkowo Rosjan nękała ukraińska partyzantka, wsparta mobilizacją cywilów na niespotykaną skalę. Olbrzymie straty wymusiły wycofanie się Rosji z kierunku Kijowskiego. Był to koniec marzeń o krótkiej wojnie i szybkim zwycięstwie i stało się jasne, że ten konflikt potrwa bardzo długo.
Sytuacja na froncie latem 2024 r. – tereny na niebiesko to obszar odbity przez Ukrainę od początku inwazji w 2022 r.
Źródło: Viewsriedge; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/2022_Russian_invasion_of_Ukraine.svg/langpl-1280px-2022_Russian_invasion_of_Ukraine.svg.png
W ciągu dwóch lat walk Ukrainie udało się odbić część terytoriów, które tymczasowo Rosja zdobyła w 2022 r. Największe sukcesy odniosła Ukraina w kontrnatarciu w Charkowie, gdzie wyzwolono prawie cały obwód. Podobne sukcesy Ukraina odniosła na odcinku południowym wyzwalając Chersoń. Nie udała się jednak generalna kontrofensywa planowana latem 2023 r. Również rosyjskie natarcie zimą, załamało się. Obie strony zaczęły ponosić coraz większe straty (początkowo głównie Rosjanie – potem również Ukraińcy). Pomimo olbrzymich dostaw pieniędzy i sprzętu wojskowego przez kraje zachodu (głównie USA i państwa Unii Europejskiej w tym zwłaszcza Polskę), Ukraina nie zdołała pokonać napastnika, a w kraju zaczęło narastać zmęczenie wojną. Również w Rosji narasta wyczerpanie, rosną straty i pogłębiają się kłopoty gospodarcze związane z finansowaniem wojny.
Wojna w Ukrainie to największy konflikt zbrojny w Europie od zakończenia II Wojny Światowej – prowadzi to do piekła cywilów i katastrofy gospodarczej
Źródło: Ceterum_censeo – die Litfass-Säule; https://www.flickr.com/photos/litfass_saeule/51988489693
Wojna w Ukrainie spowodowała olbrzymie straty po obu stronach konfliktu. Do końca lata 2024 r. Rosja straciła około 600 000 żołnierzy (w tym ranni i jeńcy), ponad 8000 czołgów, około 40 000 różnych pojazdów wojskowych w tym wozów bojowych, 15 000 stanowisk artylerii, setki samolotów, helikopterów i innego sprzętu. Te niewyobrażalne straty powodują coraz większe kłopoty Rosji na froncie. Jednak Ukraina również ponosi straty – niemal załamała się ukraińska gospodarka, która funkcjonuje tylko dzięki zachodniej pomocy finansowej. Zginęło około 200 000 Ukraińców (lub więcej, w większości rannych) i bliżej nieokreśloną ilość sprzętu wojskowego (najpewniej znacznie mniejszą niż rosyjska, ale znaczną). Ponadto z Ukrainy wyemigrowało lub uciekło kilka milionów osób, głównie do Polski. Rosjanie w trakcie wojny dopuszczali się także gwałtów, rabunków i mordowania cywilów. Na Rosję, a także częściowo na wspierającą ją Białoruś nałożono w związku z wojną dotkliwe sankcje gospodarcze oraz zlikwidowano wiele kontraktów na dostawy rosyjskich surowców, co bardzo poważnie uderzyło także w gospodarkę tego kraju. Oba kraje poniosły więc niewyobrażalne straty ludzkie, w sprzęcie, finansowe i polityczne, a żadna ze stron nie zdołała do tej pory uzyskać przewagi prowadzącej do ostatecznego zakończenia wojny. Obecnie trwa więc wojna na wyczerpanie i przegra ją ta strona – której szybciej skończą się pieniądze i rekruci do wojska. Co ciekawe, Rosja ogłosiła co prawda formalne anektowanie dotychczas podbitych terytoriów, ale nie określiła precyzyjnie jaki obszar ma na myśli. Z kolei Ukraina zapowiada walkę aż do ostatecznego zwycięstwa i odzyskania wszystkich – włącznie z Krymem – terytoriów zagarniętych przez Rosję.
4. Problemy społeczne Ukrainy
Ukraina była w przeszłości jednym z najbardziej zaludnionych krajów Europy. Jednak najpoważniejszym problemem społecznym Ukrainy jest stały spadek liczby ludności. W ostatnich 30 latach osiągnął on tak dużą skalę, że można już mówić niemal o depopulacji Ukrainy. Po upadku ZSRR liczba Ukrainy nawet jeszcze wzrastała, osiągając około 52 mln 240 tys. osób w 1993 r. co było szczytem zaludnienia kraju. Potem jednak doszło do masowej emigracji z kraju, przy jednoczesnym ujemnym współczynniku przyrostu naturalnego. Odpowiadały za to przede wszystkim olbrzymie trudności gospodarcze Ukrainy. W konsekwencji jeszcze w 2013 r., przed aneksją Krymu na całym terytorium państwa mieszkało 45,5 mln osób. W ostatniej dekadzie sytuacja jeszcze się pogorszyła. Ukraina najpierw utraciła około 2,3 mln ludności Krymu (2014) oraz częściowo utraciła kontrolę nad Donbasem, ale formalnie wciąż te osoby zaliczały się do mieszkańców Ukrainy. Pogłębiła się jednak wtedy fala emigracji z Ukrainy, jednak w większości były to migracje czasowe. Tuż przed rosyjską agresją, na koniec 2021 r. w Ukrainie żyło około 41,2 mln osób i kolejne 2,5 mln na anektowanym Krymie, gdzie przybyło około 200 tys. migrujących tutaj Rosjan. Rosyjska inwazja w 2022 r. spowodowała masowe uchdźstwo ludności Ukraińskiej, głównie do Polski. Było ono jednak wymieszane z towarzyszącą mu emigracją ludności z obszarów nieobjętych działaniami wojennymi. Z tego powodu realna skala uchodźstwa jest trudna do określenia, brakuje też jej prawidłowego zewidencjonowania przez władze Ukraińskie. Dane państw Unii Europejskiej wskazują na około 6 mln uchodźców, z czego prawie 2/3 znalazło się w Polsce. Rosja twierdzi o kolejnych 800 tys. uchodźców na jej terytorium. Jednak nie pokrywa się to z danymi rządu Ukraińskiego, które wskazywałyby raczej na liczbę około 4 mln uchodźców i kolejne 1,3 mln osób na terytorium okupowanym przez Rosję po 2022 r. (liczba ta nie jest tak duża jak mogłaby być, z uwagi na ewakuację wielu mieszkańców z obszarów walk przez ukraiński rząd). Są to jednak dane szacunkowe. Ukraiński Urząd Statystyczny twierdzi jednak, że na terytorium kontrolowanym przez władze ukraińskie w 2023 r. przebywało 34,7 mln osób.
Zmiana średniorocznej liczby ludności Ukrainy uwzględniająca aneksję Krymu w 2014 r. i skutki inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 r.
Źródło: Opracowanie własne.
W ciągu 30 lat swojej państwowości populacja Ukrainy na terytorium kontrolowanym przez jej legalne władze spadła więc o ponad 17 mln osób. Nawet przyjmując bardzo optymistyczne założenie, że wszyscy uchodźcy powróciliby na Ukrainę i odzyskałaby ona swoje terytoria (poza Krymem), nadal oznaczałoby to ubytek w wyniku niskiej dzietności kobiet oraz migracji na poziomie ponad 10 mln, co jest skalą na Świecie prawie niespotykaną. W tym samym czasie w Polsce ubyło 0,5 mln osób, ale za to przybyło wielu migrantów i uchodźców i nasz kraj liczy obecnie więcej mieszkańców niż Ukraina, która 30 lat temu wyprzedzała nas o prawie 15 mln obywateli.
Piramida płci i wieku Ukrainy pokazuje jak poważne załamanie demograficzne przechodzi kraj w stanie wojny
Źródło: JorisLTU; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/60/Ukraine_population_pyramid_2024_UN.png
Fatalna sytuacja demograficzna kraju to nie tylko wynik wojen, ale też bardzo niskiego przyrostu naturalnego. Oznacza to że Ukraina, podobnie jak znacznie lepiej rozwinięte państwa – weszła w fazę starzenia się społeczeństwa. W ciągu najbliższych kilkunastu-kilkudziesięciu lat, w tym kraju w bardzo znacznym stopniu zwiększy się liczba emerytów przy gwałtownym ubytku liczby dzieci.
5. Problemy gospodarcze Ukrainy
Ukraina po upadku ZSRR znajdowała się w podobnej sytuacji gospodarczej do Polski. Kolejne 30 lat rozwoju przyniosło jednak olbrzymie zróżnicowanie sytuacji obu państw. W Polsce w tym czasie PKB stale wzrastało (wyjątek – rok 2020 – COVID-19), podczas gdy w Ukrainie – rosło, spadało i ponownie rosło, jednak znacznie wolniej. Polska jeszcze przed upadkiem ZSRR była wręcz biedniejsza niż terytorium późniejszej Ukrainy. Tymczasem obecnie PKB na jednego obywatela mierzone parytetem siły nabywczej w dolarach amerykańskich (PKB per capita PPP USD) w Polsce jest 3-krotnie więsze niż w Ukrainie. Stało się tak pomimo tego, że Ukraina dysponuje o wiele lepszymi glebami, posiada większe zasoby surowców i przez wiele lat miała lepiej rozwinięty przemysł. Ponadto sytuację gospodarczą Ukrainy pogorszyła aneksja Krymu, wojna w Donbasie oraz – w bardzo poważnym stopniu – wojna z Rosją.
PKB na jednego obywatela według parytetu siły nabywczej mierzonego w dolarach amerykańskich w Polsce i w Ukrainie w latach 1992-2023
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Międzynarodowego Funduszu Walutowego (IMF)
O trudnej sytuacji gospodarczej Ukrainy w porównaniu z Polską (która startowała z podobnego poziomu) świadczą także inne dane. Polska znacznie szybciej pokonała inflację w latach 90-tych – Ukraina jeszcze w 2001 r. miała 12% inflacji, a Polska już tylko 5,5%. Potem inflacja w Ukrainie ponownie wzrastała, podczas gdy w Polsce pozostawała na niskim i bezpiecznym poziomie aż do 2021 r. Na korzyść Ukrainy przemawia niższy niż w Polsce poziom bezrobocia do około 2014 r., jednak później wartości te były ponownie korzystniejsze w Polsce. Ukraina ma też znacznie wyższe zadłużenie – 88% długu publicznego na koniec 2023 r. – podczas gdy Polska 45,1% w tym samym roku. Konkludując – Ukraina jest jednym z najbiedniejszych Państw w Europie, jest poważnie zadłużona, zmaga się z inflacją i bezrobociem, a ponadto ma problemy ze wzrostem gospodarczym.
Olbrzymi potencjał Ukrainy drzemie w rolnictwie, które jednak kontrolują oligarchowie
Źródło: Juanedc; https://www.flickr.com/photos/juanedc/20378919145/in/photolist-rop81j-d8PnvJ-U1aXjh-21n8nW3-c1Rocj-8n5FKZ-L7ghoy-cgsAwb-ypKCqF-5p3aMq-7M4pR2-vppmxF-NxWs1f-djEhu6-pA5vrZ-KfzHUE-x3PhEV-d8TykG-oH7cAG-ou5rs-9LaaWo-71ssxj-9wqqnt-LrnwU-aoUApK-oTnKwf-MguH2Y-oQ38iE-8a7g9r-eAtF-yqsWEa-eosMtS-4UHT55-dnPSzn-6PAdzo-ypKAYn-dmm7kY-4UDsLw-8aaxKs-24C6jn-dmm3tz-2oiit-2jAvq-tuECgS-4TSzCG-dyuPQH-8Dpeo2-e5tR5u-4UJ46o-dmm8S7
Permanentnym problemem gospodarczym Ukrainy są także oligarchowie, czyli nieliczna grupa bardzo wpływowych i ogromnie bogatych ludzi, którzy przejęli kontrolę nad kluczowymi sektorami gospodarki i sterują faktyczną polityką gospodarczą kraju. Dwoma bardzo dotkniętymi oligarchią sektorami są: rolnictwo i przemysł czyli właściwie potencjalnie najsilniejsze strony ukraińskiej gospodarki. Ukraina posiada olbrzymie połacie czarnoziemów, co daje jej najlepsze w Europie warunki do rozwoju rolnictwa zbóż. Potencjał ten do tej pory był słabo wykorzystany, a obecnie na bezkresnych polach rolnych wschodniej Ukrainy trwa wojna. Ponadto porty morskie, którymi Ukraina eksportowała swoje zboże zostały częściowo zablokowane przez rosyjską flotę.
Mapa lokalizacji głównych okręgów przemysłowych na Ukrainie
Źródło: https://zpe.gov.pl/a/srodowisko-przyrodnicze-i-gospodarka-ukrainy/DpFRyi5K5
Problemy ukraińskiego przemysłu okazały się podobne do problemów w rolnictwie. Ponadto największy ukraiński okręg przemysłowy czyli Donieckie Zagłębie Węglowe (Donbas), stał się areną wojny już w 2014 r. W ten sposób serce ukraińskiego przemysłu i niemal całej gospodarki, zostało właściwie całkowicie zrujnowane w wyniku działań zbrojnych. Rosji udało się też zając wiele ośrodków przemysłowych i elektrowni wschodniej Ukrainy w tym Zaporoską Elektrownię Jądrową – największy taki obiekt w Europie, utrudniając zapewnienie bieżących dostaw energii elektrycznej. Pozostałe obszary, której Rosji zdobyć się nie udało, próbuje ona jednak regularnie bombardować by utrudnić funkcjonowanie gospodarki Ukrainy.
W trakcie wojny przemysł uległ olbrzymim zniszczeniom, zniszczony został m. in. kompleks zakładów metalurgicznych Azowstal w Mariupolu – jeden z największych takich zakładów w Europie
Źródło: armyinform.com.ua; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/63/%D0%91%D0%BE%D1%97_%D0%B7%D0%B0_%D0%90%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%8C.jpg
Ukraińska gospodarka cierpi jednak nie tylko na wschodzie. Potężne ciosy otrzymał także sektor usługowy, np. turystyka. Ta była popularna m. in. w Ukrainie Zachodniej i w Kijowie. Jednym z popularnych kierunków był Lwów – dawne ważne polskie miasto. Jednak Rosja bombarduje (celowo) także zachodnią Ukrainę, aby odstraszyć potencjalnych turystów. Ukraina utraciła także swój najlepszy region turystyczny czyli Półwysep Krymski. Ten ważny i szybko rozwijający się sektor gospodarki właściwie załamał się – najpierw w 2014 a potem ponownie w 2022 r.
Lwów był jednym z najpopularniejszych turystycznie miast w Ukrainie przed wybuchem wojny – przyjeżdżali tu m. in. liczni turyści z Polski
Brak komentarzy