Rozmieszczenie ludności świata

Ludzie na świecie rozmieszczeni są bardzo nieproporcjonalnie. Występują obszary cechujące się olbrzymim zaludnieniem, jak i takie – w których w zasadzie nikt nie mieszka. Wynika to z lokalnych warunków pozwalających (lub nie) na zamieszkiwanie w danym miejscu.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)

Ludność

III Rozmieszczenie ludności świata

1. Czynniki rozmieszczenia ludności

Czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności zasadniczo dzielą się na dwie grupy: czynniki przyrodnicze oraz czynniki pozaprzyrodnicze. W ich obrębie wyróżnia się szczegółowe elementy, które wpływają na gęstość zaludnienia danego obszaru. Ważne jest jednak, aby zrozumieć, że żaden z czynników nie działa w oderwaniu od pozostałych. Wszystkie czynniki oddziałują jednocześnie, choć siła i znaczenie każdego z nich – jest inne (tak w skali globalnej jak i indywidualnie dla każdego człowieka).

Czynniki przyrodnicze rozmieszczenia ludności:

Warunki klimatyczne – jeden z najważniejszych i kluczowych wśród wszystkich czynników. Obejmuje temperaturę, opady i różnego rodzaju zjawiska pogodowe (w tym ekstremalne) charakterystyczne dla danego obszaru. Na ziemi jest relatywnie niewiele obszarów o korzystnych warunkach klimatycznych dla osadnictwa. Przede wszystkim nie mogą to być obszary ani zbyt gorące (obszary międzyzwrotnikowe) ani zbyt zimne (regiony podbiegunowe), z drugiej strony muszą (ze względów rolniczych i życiowych) posiadać odpowiednią dostawę wody opadowej. Tak sformułowane kryteria wskazują, że najkorzystniejszymi obszarami do życia są tereny strefy podzwrotnikowej śródziemnomorskiej (częściowo także monsunowej) i część strefy umiarkowanej (i w tych strefach zamieszkuje około 3/4 wszystkich ludzi). Mimo trudnych warunków człowiek zamieszkuje wszystkie strefy klimatyczne na Ziemi, ale w wielu miejscach musi przezwyciężać olbrzymie trudności i dostosowywać się do upałów, mrozu lub suszy.
Warunki glebowe – Działa tu bardzo prosta zasada – im lepsze gleby tym teoretycznie wyższa koncentracja ludności. Jest to oczywiste uproszczenie, ponieważ gleby nie są tak istotnym czynnikiem w chwili obecnej (ze względu na możliwe poprawienie ich żyzności), miały jednak kluczowe znaczenie w przeszłości historycznej. To właśnie na obszarach żyznych mad rzecznych kształtowały się pierwsze cywilizacje. Do dziś obszary te należą do najgęściej zaludnionych.
Dostęp do wody – szczególne znaczenie ma oczywiście dostęp do wody pitnej, co jednak nie musi mieć ścisłego związku z opadami deszczu. Większość ludzkości koncentruje się w niedużej odległości do brzegów morskich (do 200 km) oraz nad rzekami, które zapewniają stałe (zwykle) źródło wody słodkiej.
Ukształtowanie powierzchni – obszary o dużym zróżnicowaniu wysokościowym (zwłaszcza terenu górskie) nie należą do najłatwiejszych miejsc do życia. Z powodu łatwości uprawy ziemi i budowania, ludzie koncentrują się głównie na nizinach i względnie jednolitych wyżynach.
Wysokość nad poziomem morza – oprócz samego uformowania terenu ważne jest także jego położenie. Na pewnych wysokościach (4-6 tys. m.n.p.m.) oddychanie staje się trudne lub wręcz niemożliwe. Dlatego ludzkość koncentruje się raczej na obszarach nisko położonych nad poziomem morza.
Występowanie surowców naturalnych – miało szczególne znaczenie dla powstania wielu aglomeracji w czasie rewolucji przemysłowej. Surowce generują miejsca pracy przy ich wydobyciu i obróbce i tym samym ich obecność sprzyja wzrostowi zaludnienia.

Czynniki pozaprzyrodnicze rozmieszczenia ludności:

Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego – odgrywa dużą rolę współcześnie i jest istotnym czynnikiem przyciągającym imigrantów. Ludzie chętnie zamieszkują obszary rozwinięte i perspektywiczne, dające szanse na dobrą jakość życia.
Dostęp do usług – jeden z głównych czynników przyciągających ludność do miast. Ze względu na koncentrację możliwe jest pojawienie się zróżnicowanych usług, w tym specjalistycznych i wyższego rzędu, których umiejscowienie na wsi byłoby całkowicie nieopłacalne. Pozwala to na dostęp do rozrywek, edukacji (w tym szkół wyższych), ciekawych miejsc pracy czy rozwoju kultury.
Rynek pracy – Duża liczba miejsc pracy w miastach i obszarach dużego zaludnienia znacząco sprzyja migracjom do takich miejsc. Praca, jako podstawowa działalność człowieka, jest jednym z najważniejszych czynników decydujących o jego miejscu zamieszkania.
Nastawienie do imigrantów – pozytywny stosunek lokalnej społeczności do napływowej ludności jest jednym z podstawowych warunków chętnego migrowania w określone miejsce. Ludzie pojawiają się wyłącznie tam, gdzie czują się bezpieczni i akceptowani.
Stosunki polityczne – dla wielu osób obowiązujący system polityczno-gospodarczy oraz stabilność rządów, należą do jednych z ważniejszych czynników osiedlania się. Także określone programy rządowe (np. benefity socjalne) mogą sprzyjać zasiedlaniu określonych miejsc.
Sytuacja geopolityczna – poczucie bezpieczeństwa i brak zagrożenia konfliktami należą do ważnych czynników sprzyjających osadnictwu. Regiony, gdzie toczą się wojny należą z kolei do miejsc intensywnej emigracji ludności.
Czynniki historyczne – istnienie znacznego zaludnienia pewnych obszarów wynika z dawnych stosunków np. pełnionych przez te obszary funkcji w przeszłości historycznej.

2. Bariery w osadnictwie

Obszary Ziemi pod względem osadnictwa dzielą się na trzy grupy:

Ekumena – obszar stale zamieszkały i zagospodarowany przez człowieka.
Subekumena – obszar okresowo zamieszkały i okresowo zagospodarowany.
Anekumena – obszar trwale niezamieszkały i trwale niezagospodarowany.

Mapa obszarów o niskim zaludnieniu (niebieskie)

Źródło: http://i1.wp.com/metrocosm.com/wp-content/uploads/2015/07/population-density.jpg?w=979

Mapa powyżej przedstawia obszary (niebieskie) na których mieszka mniej niż 5% ludności świata. Tyle samo osób zamieszkuje obszar zaznaczony na czerwono. Istnieje szereg przyczyn, dla których niektóre miejsca są słabo zaludnione.

Do przyrodniczych barier w osadnictwie należą:

Bariera termiczna – zbyt niska lub zbyt wysoka temperatura powietrza albo zbyt duża amplituda temperatur.
Bariera wodna – niedostatek wody pitnej i niezbędnej do działalności gospodarczej lub nadmiar wody (powodzie).
Bariera świetlna – przede wszystkim niedobór (w mniejszym stopniu nadmiar) światła słonecznego, np. w obszarach występowania nocy i dni polarnych.
Bariera wysokościowa – zbyt duża wysokość n.p.m. powoduje niedobór tlenu, ponadto nadmiernie urozmaicona rzeźba terenu utrudniająca osadnictwo.
Bariera środowiskowa (ekologiczna) – obszary skażenia lub degradacji środowiska naturalnego nie są możliwe do zamieszkania.

Do pozaprzyrodniczych barier w osadnictwie należą:

Bieda – ludzie nie chcą zamieszkiwać obszarów nędzy.
Bezrobocie – obszary pozbawione miejsc pracy ulegają wyludnieniu.
Niedorozwój infrastruktury – miejsca niedostatecznie rozwinięte technicznie są porzucane.
Konflikty i niestabilność – obszary, gdzie toczą się wojny lub brak stabilnych rządów dotyka masowa emigracja.
Nietolerancja – fundamentalizm religijny, dyskryminacja ze względu na orientację seksualną czy poglądy polityczne, należą do czynników wypychających z danego obszaru.

3. Rozmieszczenie ludności na świecie

Spośród 7,7 mld ludzi na Ziemi, większość zamieszkuje relatywnie niewielkie obszary naszej planety. Do głównych prawidłowości rozmieszczenia ludności należą:

90% ludzkości zamieszkuje półkule północną.
Największym zaludnieniem cechuje się obszar między 20°N a 60°N.
60% ludności świata mieszka na nizinach do wysokości 200 m.n.p.m., zwłaszcza na obszarach dolin i delt rzek.
Blisko 50% ludzi zamieszkuje tereny o odległości nie większej niż 200 km od brzegu.
60% ludzi mieszka w Azji.
Średnia gęstość zaludnienia na świecie wynosi około 60 os./km² i waha się od 5 os./km² w Oceanii do prawie 150 os./km² w Azji.

Rozmieszczenie ludności świata mierzy się przede wszystkim za pomocą gęstości zaludnienia. Miara ta oznacza średnią liczbę osób na danym obszarze, przypadających na 1 kilometr kwadratowy. Wskaźnik ten oblicza się dzieląc liczbę ludności obszaru przez jego powierzchnię.

Na przykład gęstość zaludnienia Polski obliczona byłaby jako 38 400 000 osób podzielone przez 312 000 km². W ten sposób dowiadujemy się, że gęstość zaludnienia w Polsce wynosi 123 os./km² i jest jedną z większych na świecie.

Wskaźnik gęstości zaludnienia jest dalece niedoskonały w odniesieniu do państw, ponieważ zdarza się, że z całego obszaru kraju jego niewielki fragment cieszy się bardzo dużą gęstością zaludnienia, podczas gdy pozostałe terytorium kraju jest praktycznie niezamieszkałe. Doskonałym przykładem jest tutaj Egipt, gdzie 98% ludności zamieszkuje dolinę i deltę Nilu, a średnia gęstość zaludnienia na poziomie 101 os./km² zupełnie wprowadza w błąd, ponieważ 96% Egiptu stanowią pustynie. Gęstość zaludnienia różni się nie tylko regionalnie, ale też lokalnie. Miasta cieszą się zwykle gęstością mierzoną w tysiącach osób, podczas gdy wsie – w kilku-kilkunastu osobach na kilometr kwadratowy.

Do państw o najwyższej gęstości zaludnienia należą:

Monako – >18 500 os./km²
Singapur – 7800 os./km²
Bahrajn – 1900 os./km²
Watykan – 1800 os./km²
Malta – 1500 os./km²

Są to głównie państwa o niewielkiej powierzchni i dużym zaludnieniu. Biorąc pod uwagę wyłącznie kraje o liczbie ludności przekraczającej 10 milionów osób, można wyróżnić:

Bangladesz – 1150 os./km²
Tajwan – 650 os./km²
Korea Południowa – 515 os./km²
Rwanda – 456 os./km²
Niderlandy – 416 os./km²

Wśród dużych państw o najmniejszej gęstości zaludnienia można wymienić:

Rosję – 9 os./km²
Kazachstan – 7 os./km²
Kanadę – 4 os./km²
Australię – 3 os./km²
Mongolię – 2 os./km²

Gęstość zaludnienia na świecie

Źródło: https://static.epodreczniki.pl/portal/f/res-minimized/RxZ5owhPLFhoq/7/mysdF8WtudXF9qJaYuVKFULZVrvr2IT7.png

4. Obszary największej i najmniejszej koncentracji ludności

Przykłady obszarów o dużym zaludnieniu i przyczyny ich zaludnienia:

Wschodnie wybrzeże USA i kraina Wielkich Jezior – to jeden z najgęściej zaludnionych obszarów USA oraz w całej zachodniej cywilizacji. Do przyczyn takiego stanu należą:

– Nizinne ukształtowanie terenu
– Łagodny, umiarkowany klimat
– Dostęp do wody z rzek i z wielkich jezior
– Obecność surowców naturalnych w Appalachach
– Duże zaludnienie w czasach kolonialnych
– Intensywny rozwój przemysłu i transportu a następnie handlu i sektora finansowego
– Masowy napływ imigrantów wewnętrznych i zewnętrznych z uwagi na wysoki poziom rozwoju gospodarczego

Nowy York należy do największych miast w cywilizacji zachodu

Źródło: https://s3.viva.pl/styl-zycia/nowy-jork-458329-GALLERY_BIG.jpg

„Europejski banan” (blue banana) – obejmuje pas terenu w zachodniej Europie od północnych Włoch, przez wschodnią Francję i zachodnie Niemcy, kraje Beneluksu i Wielką Brytanię. Jest najgęściej zaludnionym obszarem Europy. Przyczynami są:

– Nizinne ukształtowanie terenu
– Łagodny, umiarkowany klimat
– Dostęp do wody z rzek oraz z lodowców górskich
– Obecność dużych złóż rozmaitych surowców naturalnych, zwłaszcza metali i węgla kamiennego
– Duże zaludnienie w czasach historycznych
– Obszar intensywnego rozwoju rolnictwa europejskiego
– Intensywny rozwój przemysłu wydobywczego i przetwórczego, obszar początków rewolucji przemysłowej
– Intensywny napływ migrantów

Intensywne zaludnienie w Zagłębiu Ruhry wynika z rozwoju przemysłu i górnictwa

Źródło: https://ak.picdn.net/shutterstock/videos/9496994/thumb/1.jpg

Dolina i delta Nilu – obszar koncentracji prawie całej ludności Egiptu, obejmuje zaledwie około 4% powierzchni tego kraju. Przyczynami są:

– Nizinna, prawie płaska rzeźba terenu i żyzne gleby
– Obecność wody z rzeki niezbędnej dla rozwoju rolnictwa i zaopatrzenia ludności
– Rozwój przemysłu i energetyki związanej z wykorzystaniem wody
– Duże zaludnienie w czasach historycznych (jedna z pierwszych cywilizacji)
– Duży przyrost naturalny obszaru

Z powodu suchego klimatu, możliwe jest zaludnienie tylko wąskiego pasa wzdłuż koryta Nilu

Źródło: https://paczka-wiedzy.pl/wp-content/uploads/2019/09/nil.jpg

Nizina Chińska – obszar największej koncentracji ludności Chin i jednej z największych koncentracji nie tylko w Azji, ale na całym świecie. Wśród przyczyn takiego stanu rzeczy warto wspomnieć:

– Nizinna, prawie płaska rzeźba terenu i żyzne gleby
– Obecność wody z rzek niezbędnej dla rozwoju rolnictwa i zaopatrzenia ludności
– Dynamiczny rozwój przemysłu
– Dynamiczny rozwój rolnictwa
– Duże zaludnienie w czasach historycznych
– Duży przyrost naturalny obszaru

Nizina Chińska to jeden z ważniejszych obszarów rolniczych świata

Źródło: https://naukaoklimacie.pl/cdn/upload/5cb8e7714eb85_chiny-nizina.jpg

Przykłady obszarów o niskim zaludnieniu i ich przyczyny:

Sahara – obszar praktycznie niezamieszkałej, rozległej afrykańskiej pustyni zwrotnikowej. Jedyne osady koncentrują się wokół oaz.

– Przyczyną są skrajnie wysokie temperatury powietrza i niemal całkowity brak opadów oraz brak jakichkolwiek innych źródeł wody (zwłaszcza z rzek)

Jednych mieszkańców Sahary można spotkać w oazach

Źródło: https://drwyjmricaxm7.cloudfront.net/blog/wp-content/uploads/2019/08/Oasis-over-Sand-dunes-in-Erg-Chebbi-of-Sahara-desert-in-Morocco-Africa.jpg

Dżungla Amazonii – przeciwieństwo Sahary – obszar bujnej, niemal bezkresnej dżungli. Jest prawie niezamieszkały, za wyjątkiem pojedynczych plemion.

– Przyczyną są skrajnie duże opady i dostawa wody z rzek, skutkująca powstawaniem tak gęstej dżungli, że życie w niej staje się niemożliwe. Nie brakuje też dzikich i niebezpiecznych zwierząt.

Dżungla Amazonii jest jednym z najmniej zaludnionych obszarów mimo dużej ilości wody

Źródło: https://ocdn.eu/pulscms-transforms/1/U6nk9kpTURBXy8wOGNhNDk4Yjg1NDc3NmRiNzc0M2NhMmRkN2NmNGZhNi5qcGeSlQMAzKjNC7jNBpeVAs0DnQDDw4KhMAGhMQE

Tybet – obszar gdzie co prawda są mieszkańcy, ale jest ich nieporównywalnie mniej niż w innych częściach Chin. Rozległa wyżyna położona u podnóża Himalajów.

– Przyczyną jest zbyt duża wysokość bezwzględna i tym samym relatywnie niskie temperatury. W połączeniu ze słabymi glebami i rozrzedzonym powietrzem czyni to ten obszar skrajnie niekorzystnym dla życia.

Tybet jest zbyt wysoko, by można było licznie się tam osiedlać

Źródło: https://i.pinimg.com/originals/92/5e/f8/925ef8b1d906645c3d8e2e77f5fdd10c.jpg

Syberia – bezkresny i niemal niezamieszkały obszar wschodniej Rosji, nie bez powodu stał się krainą zesłańców, z której nie dało się uciec.

– Bardzo mroźne zimy i wszechobecna tundra w połączeniu ze słabymi glebami i brakiem jakiejkolwiek cywilizacji czynią ten obszar niemal jałowym.

Syberia jest wielka i prawie niezaludniona