Dostępność usług różnego typu odgrywa istotną rolę w jakości życia lokalnej społeczności. Podstawą do oceny ich obecności i jakości w danej przestrzeni są badania terenowe, np. z wykorzystaniem kwestionariusza ankiety.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Badania i obserwacje terenowe

II Dostępność i jakość usług w najbliższej okolicy

— Lekcja w trakcie rozbudowywania —

1. Wprowadzenie teoretyczne

W przypadku tego projektu badawczego, główne założenia zostały sformułowane dość precyzyjnie: “Uczeń analizuje dostępność i ocenia jakość wybranych usług (np. edukacyjnych, zdrowotnych, rekreacyjnych, handlowych) w najbliższej okolicy (ulicy, dzielnicy miasta, wsi) na podstawie badań terenowych z wykorzystaniem kwestionariusza ankiety.”. Z tak sformułowanego polecenia możemy wywnioskować podstawowe kryteria niezbędne dla prawidłowego wykonania warsztatu:

  • Realizacja projektu w postaci osobistych badań terenowych z wykorzystaniem kwestionariusza ankiety.
  • Ocena dostępności usług i ich jakości, gdzie zaproponowano następujące rodzaje usług: edukacyjne, zdrowotne, rekreacyjne lub handlowe, ale formuła projektu dopuszcza inne usługi.
  • Obszar badań może być różny, ale musi zostać precyzyjnie wskazany: pojedyncza ulica lub dzielnica miasta, całe miasto lub obszar wsi.

Realizatorom tego projektu terenowego narzucono z góry metodę badawczą (badanie ankietowe), ale pozostawiono duża swobodę w zakresie wyboru szczegółowego przedmiotu badań (wskazując jedynie sugerowane rodzaje usług, których dostępność i jakość mogłaby zostać zbadana). Jakkolwiek proponowana metoda ankietowania jest w tym przypadku uzasadniona, wymaga ona uzupełnienia o inne elementy badań terenowych, przede wszystkim obserwację dokonane przez samych realizatorów. Konieczne jest także przeanalizowanie danych, np. dostępnych w Internecie opinii, opracowań, danych statystycznych czy przede wszystkim map.

Idea realizowanego projektu zakłada, że w danej przestrzeni geograficznej dostępność wybranych rodzajów usług może być zróżnicowana i poddająca się ocenie.

2. Jak ocenić dostępność i jakość usług w wybranej przestrzeni?

Dostępność i jakość usług różnego typu może się bardzo mocno różnić w zależności od wybranej przestrzeni odniesienia. Kluczowym w realizacji tego projektu jest więc określenie właściwego miejsca, które poddajemy analizie. W średnich i dużych miastach, powinna to być dzielnica lub jej część (np. w Warszawie odpowiednio duże może być nawet jedno osiedle). W mniejszych miastach może się to odnosić do całej miejscowości, a w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich – całej gminy lub nawet powiatu (w zależności od wybranego do analizy rodzaju usług). Istotne jest, że do analizy należy wybrać tylko jeden rodzaj usług np. te zaproponowane przez autorów podstawy programowej.

Ocena dostępności i jakości usług edukacyjnych może obejmować:

  • Liczbę i rodzaj szkół (podstawowe; ponadpodstawowe – branżowe, technika, licea; wyższe; szkoły specjalne) i placówek oraz kierunki kształcenia oferowane przez te podmioty.
  • Liczbę uczniów (studentów) korzystających ze szkół i placówek i ich poziom zadowolenia.
  • Liczbę nauczycieli (wykładowców) i innych pracowników zatrudnionych w istniejących podmiotach edukacyjnych.
  • Ofertę zajęć dodatkowych (pozalekcyjnych), istnienie w szkołach (placówkach) klubów sportowych czy też studenckich kół naukowych.
  • Wysokość wyników edukacyjnych uzyskiwanych przez uczniów (studentów) szkół oraz liczbę absolwentów.
  • Warunki techniczne (budynki i ich wyposażenie, otoczenie), w których świadczone są te usługi.

Ocena dostępności i jakości usług zdrowotnych może obejmować:

  • Liczbę i rodzaj placówek ochrony zdrowia (szpitale, przychodnie, prywatne gabinety lekarskie, gabinety zabiegowe fizjoterapeutyczne, laboratoria medyczne, apteki itp.) i ich specjalizacje, jeżeli występują.
  • Zakres usług medycznych i diagnostycznych (konsultacji, zabiegów, badań itp.) oferowanych przez podmioty je świadczące.
  • Liczbę pacjentów korzystających z usług placówek medycznych i ich poziom zadowolenia.
  • Czas oczekiwania na realizację wybranych świadczeń i ich koszt.
  • Warunki techniczne (budynki i ich wyposażenie, otoczenie), w których świadczone są te usługi.

Ocena dostępności i jakości usług rekreacyjnych może obejmować:

  • Liczbę i rodzaj obiektów sportowych i rekreacyjnych (boisk, kortów, stadionów, hali, siłowni i klubów fitness, pływalni, lodowisk, skateparków, parków, klubów seniora i klubów młodzieżowych i innych obiektów) oraz ich typ (rekreacyjne, sportowe itp.).
  • Zakres oferowanych form możliwych do podejmowania aktywności fizycznych i umysłowych.
  • Liczbę użytkowników obiektów ogólnodostępnych i klientów obiektów usługowych i ich poziom zadowolenia.
  • Koszt uczestnictwa w odpłatnych formach rekreacji.
  • Warunki techniczne (budynki i ich wyposażenie, otoczenie), w których świadczone są te usługi.

Ocena dostępności i jakości usług handlowych może obejmować:

  • Liczbę i rodzaj obiektów handlowych (w tym sklepów i sklepów wielkopowierzchniowych oraz galerii handlowych).
  • Zakres asortymentu oferowanego przez obiekty handlowe w tym zwłaszcza stopień zaspokojenia potrzeb podstawowych ludności np. spożywczych.
  • Liczbę klientów korzystających z obiektów handlowych i ich poziom zadowolenia.
  • Poziom cen artykułów oferowanych w obiektach handlowych i ich stosunek do ogólnego poziomu cen na danym rynku.
  • Warunki techniczne (budynki i ich wyposażenie, otoczenie), w których świadczone są te usługi.

3. Dobór metod badawczych

Autor podstawy programowej odgórnie narzucił przy realizacji tego projektu wykorzystanie badania ankietowego. W tej sytuacji zespół realizujący projekt powinien skoncentrować się na:

  • Ustaleniu miarodajnej (dla danego typu usług i obszaru) próby badawczej i określenie gromadzonych informacji statystycznych dotyczących ankietowanych (np. wiek, płeć, miejsce zamieszkania – czy jest z obszaru objętego badaniem czy z zewnątrz itd.).
  • Wyborze miejsca przeprowadzenia ankiety oraz określenie czy jest to ankieta papierowa czy ankieta online.
  • Przygotowaniu pytań, które pozwolą uzyskać informacje w zakresie oceny dostępności i jakości świadczonych usług.
  • Zapewnieniu właściwych warunków terenowych realizacji ankiety (w przypadku ankiety papierowej), w tym uzyskanie zgody na jej przeprowadzenie, jeżeli wymaga tego specyfika realizowanych badań (np. na terenie wybranego obiektu).

Ankieta powinna być jednak ostatnim elementem badań, poprzedzonym obserwacjami terenowymi, które ułatwią właściwe przygotowanie kwestionariusza, dobór próby i i określenie formuły realizacji badania. Pozwolą one także zespołowi na dokonanie wstępnej, subiektywnej oceny istniejącego stanu rzeczy, co pozwoli na zweryfikowanie tej oceny w zrealizowanej ankiecie.

Dodatkowe wartościowe informacje w zakresie dostępności i jakości usług (często trudne do zmierzenia w badaniu ankietowym), możliwe są do uzyskania w istniejących opracowaniach, lub w źródłach internetowych. Szczególnie wartościowe mogą tu być opinie wyrażone w Internecie (np. opinie Google), jak również zdjęcia satelitarne i mapy. Wykonanie własnej mapy obiektów świadczących usługi wybranego typu na wskazanym obszarze badań, byłoby bardzo wartościowym uzupełnieniem tego projektu.

4. Proponowane warunki realizacji

Przykładowy projekt mógłby zostać zrealizowany w następujący sposób:

1) Wybór przestrzeni – miejsca realizacji badań – odpowiednio dużej, by występowały w niej wybrane usługi, jednocześnie na tyle ograniczonej, aby realizacja badania ankietowego miała wyraźnie celowany charakter. Konkretna ulica, osiedle, dzielnica, miasto, gmina lub powiat będą już zależeć od wybranego rodzaju usług i specyfiki miejscowości, w której grupa realizuje projekt.

2) Ustalenie harmonogramu badań – zaplanowanie terminu realizacji badań terenowych (może być konieczna wcześniejsza wizja lokalna) i wybór metod dodatkowych oraz zaplanowanie ich realizacji.

3) Analiza informacji dostępnych w opracowaniach i w Internecie.

4) Przeprowadzenie obserwacji terenowych z uwzględnieniem wcześniej zebranych informacji.

5) Na podstawie uzyskanych informacji i poczynionych obserwacji – stworzenie kwestionariusza ankiety i realizacja badania ankietowego i weryfikacja poczynionych ustaleń.

6) Opracowanie i prezentacja wyników badań z wykonaniem własnej mapy.

5. Prezentacja wyników badań

Autor podstawy programowej nie wskazał, w jaki sposób należy zaprezentować uzyskane rezultaty przeprowadzonych badań, ale przyjmuje się, że najlepszą formą byłoby wykonanie prezentacji lub posteru. Niemniej jednak opracowanie pisemne powinno stanowić naturalne uzupełnienie wykonanej pracy.

Zespół realizujący projekt powinien skupić się na wskazaniu następujących efektów pracy:

  • Opracowanie powinno zawierać wprowadzenie teoretyczne wyjaśniające wybraną grupę usług poddaną analizie – co wchodzi w ich skład i jaka jest ich specyfika.
  • Należy wskazać wybraną przestrzeń realizacji projektu (ulicę, osiedle, dzielnice, gminę lub powiat) i dokonać zarysu jej charakterystyki. Można podać bardziej istotne szczegóły tej przestrzeni istotne dla lokalnej społeczności, jeżeli takie występują (np. jest to kluczowa dzielnica handlowa, albo wręcz przeciwnie – obszar postrzegany jako usługowo słabo rozwinięty). Należy uzasadnić wybór konkretnego typu usług analizowanych w wybranej przestrzeni.
  • Powinno się na wstępie wyjaśnić, jakie metody badań zastosowano w realizacji projektu. Przy obserwacjach terenowych należy wskazać ich zakres. W przypadku badania ankietowego – liczbę kwestionariuszy i miejsce realizacji oraz grupę docelową. Przy pozyskiwaniu informacji zewnętrznych z gotowych źródeł, należy je wskazać i uzasadnić w jaki sposób pomogły w realizacji zadania.
  • Kluczowe dla prawidłowej analizy jest opracowanie przestrzennego układu dostępności wybranych usług. Dobrym pomysłem byłoby wykonanie mapy ogólnej np. z położeniem przestrzeni (ulicy, dzielnicy, gminy) na terenie miasta/gminy/powiatu oraz mapy sytuacyjnej lokalizacji obiektów usługowych zdiagnozowanych w trakcie obserwacji terenowej i miejsca realizacji badania ankietowego.
  • Należy przedstawić główne efekty realizowanych badań terenowych – obserwacji oraz analiz źródłowych, a także badań ankietowych i wyciągnięte z nich wnioski. W szczególności opracowanie powinno zawierać wykresy przedstawiające uzyskane rezultaty ilościowe (z badania ankietowego).
  • W konkluzji analiza powinna wskazywać w jaki sposób oceniono dostępność i jakość usług za pomocą kryteriów obiektywnych i subiektywnych i czy jest to sytuacja korzystna czy wymagająca poprawy.
  • Opracowanie powinno kończyć się syntetycznym podsumowaniem, wskazującym ogólną ocenę sytuacji wybranej branży usługowej w opisywanej przestrzeni.

Case Study

W przygotowaniu – wyniki realizacji projektu zostaną opublikowane w roku szkolnym 2022/2023.