Geografia jest nauką przyrodniczą i społeczną o szerokim spektrum zainteresowań. Składają się na nią trzy główne działy – geografia fizyczna, geografia społeczno-ekonomiczna oraz geografia regionalna.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Wprowadzenie do geografii

I Geografia jako nauka

Geografia plasuje się na pograniczu nauk przyrodniczych oraz społecznych. Spektrum zainteresowania tej dziedziny wiedzy jest bardzo szerokie. Obejmuje zarówno fizyczną budowę budowę Ziemi i procesy ją tworzące, elementy astronomii w odniesieniu do miejsca Ziemi we wszechświecie i zjawisk z tym związanych, zajmuje się także działalnością gospodarczą oraz życiem człowieka na Ziemi. Ponadto geografia zajmuje się badaniem regionów w których wszelkie zależności fizyczne i społeczno-gospodarcze współistnieją. W skład geografii wchodzi także kartografia, zajmująca się graficzną prezentacją wyników badań geograficznych.

Geografia jest bardzo szeroką dziedziną wiedzy

Źródło: https://www.staidanscatholicacademy.co.uk/wp-content/uploads/2017/02/MISSION_picture1_hands-800×400.png

1. Definicja geografii

Nie ma jednej definicji geografii, ponieważ ze względu na szerokie spektrum zagadnień, różny jest także sposób postrzegania tej nauki. Więcej na temat czym jest geografia, możesz przeczytać tutaj.

Za ojca geografii i twórce pojęcia „geografia” uważa się greckiego uczonego Eratostenesa z Cyreny (żyjącego w III i II w. p.n.e.), który jako pierwszy obliczył szacunkowy obwód Ziemi. Słowo geografia pochodzi z greckiego „ge” – ziemia i „grapho” – piszę. W dosłownym rozumieniu geografia oznacza więc „opis Ziemi”.

Eratostenes z Cyreny – „ojciec geografii”

Źródło: Loveless; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b3/Eratosthene.01.png

Wśród niektórych współczesnych definicji geografii można wyróżnić następujące:

„Nauka przyrodnicza i społeczna zajmująca się badaniem powłoki ziemskiej (przestrzeni geograficznej), jej zróżnicowaniem przestrzennym pod względem przyrodniczym i społeczno-gospodarczym, a także powiązaniami pomiędzy środowiskiem przyrodniczym a działalnością społeczeństw ludzkich.” (Wikipedia)

„Geografia jest nauką o przestrzennym zróżnicowaniu struktur fizycznogeograficznych i społeczno-ekonomiczno-geograficznych i ich wzajemnym powiązaniu” (Stanisław Leszczycki – jeden z najwybitniejszych polskich geografów)

„Geografia to nauka zajmująca się badaniem wszelkich zjawisk w przestrzeni” (Bartłomiej Kulas)

2. Przedmiot badań geograficznych

W przeszłości, geografia zajmowała się niemal wyłącznie opisem zjawisk przyrodniczych oraz opisem przestrzennym świata, ze szczególnym uwzględnieniem tworzenia map ukazujących najnowsze geograficzne odkrycia. Pod koniec XIX oraz w XX i XI wieku nastąpił dynamiczny rozwój badań nad działalnością człowieka oraz charakterystyką regionalną świata, badającą współzależności między geografią fizyczną i społeczno-ekonomiczną.

Przedmiotem badań geografii jest więc środowisko geograficzne czyli środowisko przyrodnicze (naturalne) ze środowiskiem antropogenicznym (przekształconym przez człowieka). Ze względu na bardzo szerokie spektrum badań, w obrębie geografii wyodrębniły się różne subdyscypliny, z których część stała się nawet samodzielnymi naukami.

Zasadniczo przyjmuje się następujący podział geografii na dyscypliny i subdyscypliny:

1) Geografia fizyczna:

  • Meteorologia i Klimatologia – bada powłokę gazową Ziemi – atmosferę
  • Hydrologia – bada powłokę wodną Ziemi – hydrosferę (w obrębie tej dziedziny wyróżnia się wiele subdyscyplin, min. Limnologię – naukę o jeziorach, Glacjologię – naukę o lodowcach i lądolodach i Oceanografię – naukę o morzach i oceanach)
  • Geologia – nauka o historii Ziemi, minerałach i skałach oraz procesach kształtujących Ziemię w jej wnętrzu oraz bezpośrednio na powierzchni, obecnie często traktowana jako osobna nauka
  • Geomorfologia – bada formy powierzchni Ziemi oraz procesy kształtujące wygląd powierzchni (endo i egzogeniczne) czyli powłokę skalną Ziemi – litosferę
  • Pedologia (gleboznawstwo) – bada powłokę glebową ziemi – pedosferę
  • Biogeografia zajmuje się z kolei badaniem powłoki Ziemi zamieszkałej przez organizmy żywe – biosfery 

Sfery Ziemi – obszar badań geografii fizycznej:

https://static.epodreczniki.pl/portal/f/res-minimized/R1NMyZU4sWxk3/11/960/28PhQgmRDf0KPPQ6d00XFt3cVm7XLquy.png

Jak widać na grafice powyżej, sfery Ziemi wzajemnie się przenikają i wzajemnie na siebie oddziałują. Przykłady oddziaływania sfer i związków przyczynowo-skutkowych między nimi:

  • Woda z jeziora (hydrosfera) zmienia stan skupienia na gazowy i paruje (atmosfera)
  • Para wodna (atmosfera) skrapla się, spada na ziemię jako deszcz i eroduje oraz nawilża odsłonięte skały (litosfera)
  • Wilgotne zagłębienia w skałach (litosfera) stają się dogodnym miejscem do życia dla mchów (biosfera)
  • Szczątki mchów (biosfera) podlegają mineralizacji, zachodzi inicjalny proces glebotwórczy (pedosfera)
  • Wilgoć w glebie (pedosfera) przesiąka przez szczeliny tworząc podziemne wody infiltracyjne (hydrosfera)

2) Geografia społeczno-ekonomiczna – zajmuje się badaniem antroposfery (obszar Ziemi objęty działalnością człowieka):

  • Geografia historyczna – zajmuje się historią myśli geograficznej oraz historią odkryć geograficznych
  • Geografia ludności – obejmuje wszelkie elementy dotyczące ruchu ludności i miejsca jej życia, dzieli się na kilka subdyscyplin (min. demografię, geografię osadnictwa, geografię religii, geografię kultury, geografię społeczną)
  • Geografia gospodarcza, często rozumianą także osobno jako trzy dyscypliny – geografię rolnictwa (obejmuje także leśnictwo i rybołówstwo), geografię przemysłu (obejmuje także górnictwo, energetykę i budownictwo) i geografię usług (ta z kolei dzieli się na liczne subdyscypliny min. geografię komunikacji [transport, łączność], geografię turyzmu, geografię medyczną, geografię edukacji itd.)
  • Geografia polityczna – zajmuje się podziałem politycznym świata, ustrojami, systemami władzy, organizacjami międzynarodowymi, podziałem administracyjnym, a także wyborami (geografia elektoralna, zwana również wyborczą)
  • Gospodarka przestrzenna – relatywnie nowy dział geografii, zajmujący się całością planowania przestrzennego i organizacji przestrzeni

3) Geografia regionalna – obejmuje elementy geografii fizycznej oraz geografii społeczno-ekonomicznej w odniesieniu do konkretnego obszaru Ziemi. Nieodłącznym elementem tego działu jest regionalizacja geograficzna – czyli proces wydzielania regionów na podstawie przyjętych kryteriów.

4) Dyscypliny pomocnicze w geografii:

  • Kartografia – zajmuje się konstruowaniem map (i innych form prezentacji graficznej np. atlasów czy globusów) oraz opisem przestrzennego rozmieszczenia obiektów
  • GIS (System Informacji Geograficznej) – wizualizacja danych geograficznych z wykorzystaniem nowych technologii
  • Astronomia – te jej elementy, które odnoszą się położenia Ziemi we wszechświecie, ruchów Ziemi i ich następstw

W bardziej ogólnym rozumieniu, geografia zajmuje się epigeosferą czyli sferę obejmującą litosferę, hydrosferę, atmosferę, pedosferę i biosferę w granicach działalności człowieka (w praktyce od 13,5 km p.p.m. do 50 km n.p.m.).


Niezwykle istotnym w kontekście geografii jest jej interdyscyplinarność. Ze względu na szerokie spektrum zainteresowań, geografia syntetyzuje informacje z innych dziedzin nauki tworząc nową wiedzę. Mnogość zainteresowań geografii ukuła także nowe pojęcie nauki geograficzne obrazujące obejmujący wiele dziedzin zakres tej dyscypliny wiedzy.