Czym jest geografia i czym się zajmuje? Odpowiedź na to pozornie łatwe pytanie nie jest do w rzeczywistości taka prosta. Samo słowo „geografia” pochodzi od greckich:, „ge”’ co oznacza „ziemia” oraz „grapho” czyli „piszę”. W wolnym tłumaczeniu „geografia” oznacza więc po prostu „opis Ziemi”.
Czym jest geografia?
Chcesz rozbudować ten artykuł? Kliknij tutaj.
1. Powstanie pojęcia.
Źródło: Loveless; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b3/Eratosthene.01.png
Za ojca geografii i twórce pojęcia „geografia” uważa się greckiego uczonego Eratostenesa z Cyreny, który jako pierwszy obliczył szacunkowy obwód Ziemi. Geografia jako nauka, od początku zajmowała się więc kształtem i wymiarami naszej planety. Obecnie zakres jej badań znacząco się poszerzył i trudno jednoznacznie określić jedną dziedzinę nauki, do której należałoby zaliczyć geografię, ponieważ obejmuje ona prawie wszystkie aspekty naszego życia.
Geografię bardzo trafnie określił Stanisław Pawłowski, (polski geograf, rektor Uniwersytetu Poznańskiego żyjący w XIX i XX wieku) pisząc:
„Tedy na pytanie, co to jest geografia, odpowiedzieć możemy: geografia jest to geografia.”
Co dowodzi złożoności problemu rozumienia geografii.
2. Współczesne definicje geografii.
Współcześnie definicje geografii są bardzo różne, ale zawierają pewne elementy wspólne. Przykładowe rozumienie pojęcia:
„Nauka przyrodnicza i społeczna zajmująca się badaniem powłoki ziemskiej (przestrzeni geograficznej), jej zróżnicowaniem przestrzennym pod względem przyrodniczym i społeczno-gospodarczym, a także powiązaniami pomiędzy środowiskiem przyrodniczym a działalnością społeczeństw ludzkich.” (Wikipedia)
„Geografia jest nauką o przestrzennym zróżnicowaniu struktur fizycznogeograficznych i społeczno-ekonomiczno-geograficznych i ich wzajemnym powiązaniu” (Stanisław Leszczycki – jeden z najwybitniejszych polskich geografów)
„Geografia to nauka zajmująca się badaniem wszelkich zjawisk w przestrzeni” (Bartłomiej Kulas).
3. Zakres badań i podział geografii na działy
Większość autorów jest zgodna, że geografia zalicza się do nauk przyrodniczych. Współczesne kierunki badań z zakresu tak zwanej „geografii człowieka” (nacisk na badania ludności i gospodarki) przesuwają ją mocno w stronę nauk humanistycznych. Ponadto geografia zawiera elementy innych nauk np. matematyki, fizyki, chemii, a więc pierwiastki nauk ścisłych.
Kluczowym elementem odróżniającym geografię od innych nauk jest jej syntetyzujący charakter, a więc całościowe badanie problemu i łączenie elementów różnych nauk w jednolity opis.
Podstawowym elementem geografii jest badanie zależności przestrzennych. Istotą tej nauki jest fakt, że wszystko dzieje się „gdzieś” – w konkretnym miejscu, które można wskazać na mapie, odwiedzić, zobaczyć. Stąd głównym narzędziem stosowanym w geografii jest mapa.
Źródło: Mojpe; https://cdn.pixabay.com/photo/2015/09/07/15/09/learning-928638_960_720.jpg
Wyróżniamy dwa główne podejścia badawcze w geografii. Pierwszych z nich jest podejście opisowe czyli charakterystyka różnych miejsc oraz ludzi, a drugim analityczne, które mówi nam dlaczego dane zjawiska występują na określonym obszarze.
Występują różne podziały geografii na subdyscypliny, jednak najczęściej geografię dzieli się na trzy główne działy:
- geografia fizyczna – badanie środowiska przyrodniczego – poszczególnych powłok kuli ziemskiej (atmosfera, hydrosfera, litosfera, pedosfera i biosfera).
- geografia społeczno-ekonomiczna – zajmuje się wszelkimi aspektami działalności człowieka (demografia, rolnictwo, przemysł, usługi, geografia polityczna i inne)
- regionalną – łączy elementy geografii fizycznej i społeczno-ekonomicznej w odniesieniu do konkretnego obszaru np. kontynentu, regionu, kraju i całościowo opisuje dane miejsce.
Do dobrego podsumowania tego wyjaśnienia, nadają się słowa Terry’ego Pratchetta (brytyjskiego pisarza fantasy):
,, Każde miejsce leży tam, gdzie jest, od czasu kiedy pierwszy raz tam trafiło. To się nazywa geografia.’’
Autor: Paweł Suszczak
Sprawdzono pod względem merytorycznym: dr Bartłomiej Kulas
’Geografia to nauka zajmująca się badaniem wszelkich zjawisk w przestrzeni.’ Ta definicja wymaga uściślenia – geografia to nauka o Ziemi i jako taka bada zjawiska mające miejsce w przestrzeni ziemskiej a dokładniej w powłoce krajobrazowej Ziemi sięgającej od górnych warstw litosfery po dolne warstwy atmosfery ziemskiej. Przedmiotem badań geografii jest zarówno środowisko przyrodnicze i jego elementy, z ich zróżnicowaniem przestrzennym oraz współzależnościami pomiędzy elementami środowiska, jak i człowiek oraz jego działalność w obrębie powłoki krajobrazowej, a także współzależności między środowiskiem przyrodniczym a człowiekiem i jego działalnością. Geografia nie bada środowiska Marsa czy atmosfery Jowisza, nie bada również wszelkich zjawisk, choć analizuje zróżnicowanie przestrzenne tych, którymi się zajmuje.
mgr Beata Puchalska
Można założyć, że pewne elementy definicji są domyślne w każdej nauce. Z założenia geografia jest nauką o Ziemi co wynika z wyjaśnionego wcześniej znaczenia tego pojęcia (geos), nie ma więc potrzeby doprecyzowania obszaru, którym się zajmuje. Próba nadmiernego zdefiniowania geografii prowadzi jedynie do jej uszczuplenia poprzez pominięcie istotnych elementów. Jakiego zjawiska geografia nie bada? Teoretycznie każde zjawisko może mieć charakter przestrzenny, stąd tak duża mnogość subdyscyplin geograficznych. Jedynie wydzielenie się niektórych nauk od geografii, takich jak geologia, prowadzi do jej uszczuplenia obszaru badawczego. Dlatego jestem przeciwnikiem przesadnego definiowania, ponieważ prowadzi ono do jeszcze większych niedopowiedzeń. Geografia jako jedna z najszerszych nauk, powinna mieć definicję możliwie otwartą i odnoszącą się do jej przestrzennego i wszechobecnego charakteru, stąd taka propozycja definicji.
Zauważyłem drobny błąd – prof. Pawłowski żył na przełomie XIX i XX wieku.
Dziękujemy za czujność, błąd został poprawiony.