Japonia położona jest na styku kilku płyt litosfery oraz w strefie granicznej klimatu monsunowego. Powoduje to olbrzymie uciążliwości ze strony natury. Mimo tego kraj należy do najbogatszych na świecie.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Azja

VI Japonia – rozwój mimo przeciwności natury

1. Podstawowe informacje o Japonii

Japonia leży w Azji wschodniej, w regionie nazywanym Dalekim Wschodem. Obecny kształt państwa uformował się po II Wojnie Światowej, po której Japonię okupowały USA i utraciła ona niemal wszystkie kolonie i posiadłości zamorskie. Jest to kraj bardzo wysoko rozwinięty. Powierzchnia Japonii jest nieco większa niż powierzchnia Polski i wynosi 377 972 km², jednak w kraju zamieszkuje aż 126 milionów osób. Stolicą Japonii jest Tokio, jedno z największych miast świata, zamieszkiwane przez niecałe 14 milionów osób.

Położenie Japonii na mapie świata

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Japan_on_the_globe_%28claimed%29_%28Japan_centered%29.svg/1024px-Japan_on_the_globe_%28claimed%29_%28Japan_centered%29.svg.png

Flaga Japonii

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Flag_of_Japan.svg/900px-Flag_of_Japan.svg.png

Godło Japonii

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Imperial_Seal_of_Japan.svg/990px-Imperial_Seal_of_Japan.svg.png

2. Warunki naturalne Japonii

Japonia jest krajem o niezwykle trudnych warunkach naturalnych. Kraj nawiedza regularnie co najmniej 5 różnych katastrof naturalnych:

  • Trzęsienia Ziemi
  • Zjawiska wulkaniczne
  • Fale tsunami
  • Gwałtowne zmiany pogody związane z cyrkulacją monsunową
  • Tajfuny (wywołane przejściem monsunu letniego na zimowy).

Problemy Japonii warunkowane są jej położeniem geologicznym. Okazuje się, że Japonia leży na granicy aż 4 płyt tektonicznych: Euroazjatyckiej, Północnoamerykańskiej, Pacyficznej i Filipińskiej.

Położenie Japonii na granicy płyt tektonicznych

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Plyty_tektoniczne.svg/1280px-Plyty_tektoniczne.svg.png

Skutki takiego położenia są łatwe do przewidzenia. Przede wszystkim Japonia jest krajem górzystym, a wiele pasm to góry wulkaniczne, w tym najwyższy szczyt Japonii – Fudżi (3776 m.n.p.m.). Styk płyt tektonicznych to idealne miejsce dla wylewania się magmy na powierzchnię Ziemi, a występująca subdukcja doprowadziła do wypiętrzenia się gór, które stanowią znaczną większość powierzchni. Ogranicza to radykalnie przestrzeń pod zabudowę i rolnictwo i większość Japończyków mieszka na niewielkiej powierzchni nizin.

Ukształtowanie powierzchni Japonii

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Japan_topo_en.jpg/800px-Japan_topo_en.jpg

Góry i wulkany to nie koniec japońskich problemów. Kraj składa się z nieliczonej ilości wysp, które trzeba ze sobą komunikować, co wymusza budowę mostów i tuneli oraz rozwój transportu morskiego. Położenie na styku płyt tektonicznych powoduje, że Japonia niemal cały czas jest rejonem aktywnym sejsmicznie i nieprzerwanie występują tu mniejsze lub większe trzęsienia ziemi. Powoduje to nie tylko konieczność dostosowania budownictwa i stosowania elastycznego żelbetonu, ale także ciągłe zagrożenie falami tsunami.

Klimatogram Tokio

Źródło: https://images.climate-data.org/location/3292/climate-graph.png

W Japonii występują też pewne kłopoty związane z klimatem. Choć stolica kraju i większość nizin cechuje dość deszczowy i ciepły klimat umiarkowany morski lub cieplejszy podzwrotnikowy wilgotny, południowa część kraju objęta jest oddziaływaniem kapryśnej cyrkulacji monsunowej i związanej z nią wahaniami pogody (zwłaszcza opadów) lato-zima. Z kolei północ kraju i obszary górskie narażone są na ataki gwałtownej zimy i śnieżyć.

Mapa występowania cyklonów tropikalnych na świecie

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Global_tropical_cyclone_tracks-edit2.jpg/1920px-Global_tropical_cyclone_tracks-edit2.jpg

Kolejnym zagrożeniem dla Japonii są nawiedzające kraj Tajfuny, czyli cyklony tropikalne występujące na Oceanie Spokojnym w obrębie Filipin, Japonii i Chin. Prędkość takiego wiatru może wynosić nawet do 380 km/h, a jego siła jest niszczycielska oraz powoduje zalewanie wysp japońskich wodą oceaniczną.

Rozwój gospodarczy Japonii jest utrudniony także z powodu niemal całkowitego braku jakichkolwiek surowców. Co ciekawe, gospodarka Japonii w bardzo dużym stopniu oparta jest na przemyśle, a wszelkie surowce muszą być do kraju importowane. Dotyczy to także surowców energetycznych niezbędnych dla zapewnienia funkcjonowania kraju opartego na elektronice.

3. Odpowiedź Japonii na wyzwania natury

Położenie w strefie aktywnej sejsmicznie, zagrożonej trzęsieniami ziemi, tsunami, tajfunami, wulkanizmem i zmianami pogody oraz niewielka powierzchnia przydatna pod zabudowę i rolnictwo, rozproszenie Japonii pomiędzy liczne wyspy i pozbawienie surowców naturalnych, wymusiło na społeczeństwie Japonii podjęcie serii działań by wyjść na przeciw problemom:

  • Stosowanie elastycznych materiałów budowlanych aby zapobiec zawalaniu się budynków w wyniku trzęsień ziemi
  • Powszechna edukacja co do sposobu zachowania w sytuacji kryzysowej
  • Liczne falochrony mające przeciwdziałać tsunamii
  • Doskonała organizacja społeczeństwa i szybie usuwanie szkód
  • Budowa sztucznych wysp przeznaczonych pod rolnictwo i budownictwo
  • Świetnie rozwinięta infrastruktura transportowa – liczne mosty i tunele
  • Rozwój transportu morskiego i handlu zagranicznego w celu pozyskania brakujących surowców i towarów
  • Wysokie zużycie nawozów sztucznych i uzupełnianie deficytów żywności przez rybosłówstwo

Japońskie budynki kołyszące się w czasie trzęsienia ziemi

Źródło: https://www.youtube.com/watch?v=HB2jgJJG2is

4. Japonia w statystykach gospodarczych

Japonia należy do najlepiej rozwiniętych państw świata, na przekór przeciwnościom losu. Kraje znajduje się na 3 miejscu na świecie pod względem PKB (po USA i Chinach) i drugim w Azji. Dopiero niedawno PKB Chin, które zamieszkuje 12 razy więcej osób, prześcignęło PKB Japonii, które nadal jest wyższe od 11 razy bardziej zaludnionych Indii. Japonia zajmuje też wysokie 23 miejsce w rankingu PKB per capita (dla porównania Chiny są na 72 miejscu) oraz jest na bardzo dobrym 16 miejscu w rankingu HDI (Chiny na 90).

PKB Japonii, Chin i Indii w 2017 r.

Źródło: Opracowanie własne.

PKB pe capita Japonii, Chin i Indii w 2017 r.

Źródło: Opracowanie własne.

5. Rolnictwo Japonii

Rolnictwo w Japonii ma istotne trudności rozwojowe, związane z brakiem przestrzeni (użytki rolne stanowią jedynie 15% powierzchni kraju, gdy np. w Europie jest to z reguły ponad 50%). Z tego powodu, aby uzyskać jak najwyższe plony z niewielkiej powierzchni stosuje się bardzo duże ilości nawozów (nawet 250 kg/ha co jest jedną z najwyższych wartości na świecie). Brak powierzchni pod uprawę, a także pod budownictwo, zaowocował projektem budowy sztucznych wysp przeznaczonych w tym celu.

Sztuczne wyspy w Japonii

Źródło: http://www.japonia.org.pl/obrazki/2004/Sztuczne_wyspy/Wyspy_05.jpg

Niedostatek produkowanej żywności wymusił ponadto dwa kolejne kierunki, aby zapewnić wyżywienie ludności Japonii. Po pierwsze import żywności zza granicy, a po drugie rozwój rybołówstwa. Japonia jest krajem wyspiarskim, otoczonym zasobnymi łowiskami. Stąd ryby w kulturze kulinarnej Japonii odgrywają olbrzymią rolę. Spożycie ryb przekracza 50 kg rocznie na osobę (w Polsce prawie pięciokrotnie mniej) co lokuje Japonię w ścisłej światowej czołówce konsumentów ryb.

6. Przemysł i usługi Japonii

Mimo braku zasobów naturalnych, Japonia należy do największych światowych producentów przemysłowych. Do głównych gałęzi przemysłu należą przemysły: przetwórczy, hutniczy, motoryzacyjny, stoczniowy, elektroniczny, precyzyjny, chemiczny, włókienniczy i papierniczy. Model gospodarczy Japonii oparty jest na imporcie surowców z krajów słabiej rozwiniętych za niewielkie pieniądze, następnie ich przetwarzanie oraz eksport gotowych wyrobów wartych znacznie więcej. Japonia jest jednym z najważniejszych światowych centrów High-Technology. Do najbardziej znanych japońskich przedsiębiorstw należą koncerny samochodowe: Mitsubishi, Honda, Toyota, Lexus, Mazda, Nissan, Subaru czy Suzuki oraz elektroniczne: Sharp, Sony, Panasonic, Casio.

Schemat gospodarki Japonii

Źródło: Opracowanie własne.

Energetyka Japonii również oparta jest na surowcach importowanych. Do niedawna kluczową rolę odgrywała energia atomowa, jednak po katastrofie elektrowni atomowej w Fukushimie w 2011 r., wzrosło znaczenie gazu, węgla i źródeł odnawialnych w produkcji energii.

W Japonii najlepiej rozwinięte są usługi bankowe i ubezpieczeniowe. Olbrzymie znacznie dla świata ma tokijska giełda. Olbrzymie znaczenie ma transport, w tym transport morski. Mimo swojego potężnego rozwoju Japonia jest jednym z najbardziej zadłużonych państw świata. Dług publiczny wyniósł w 2017 r. wynosi niemal 230% PKB i jest najwyższy na świecie (dla porównania w Polsce wynosi około 50% PKB). W rzeczywistości jednak, część długu Japonii kontroluje jej własny Bank Centralny, więc w istocie jest ono niższe i nie aż tak groźne dla japońskiej gospodarki.

7. Społeczeństwo i ekspansja kulturalna Japonii

Japonia znajduje się w poważnym kryzysie demograficznym i jest najstarszym krajem świata. Mieszka w niej ponad 50 000 stulatków, a za około 40 lat połowę Japonii stanowić będą emeryci. Jest to efekt bardzo złożonych trudności, min. niechęci do posiadania dzieci i niezdolności japońskiej młodzieży do tworzenia normalnych relacji społecznych, zastępowanych przez komputery. Ponadto Japończycy są bardzo niechętni wszelkim imigrantom, którzy mogliby uzupełnić deficyt młodej populacji. Piramida płci i wieku Japonii przedstawia społeczeństwo stare.

Piramida płci i wieku Japonii jest bardzo niekorzystna

Źródło: https://www.census.gov/data-tools/demo/idb/populationPyramid.Region.php?2018|JA|4839159.00|Japan%20-%202018

Duże zaludnienie kraju i niewielka powierzchnia zdatna pod zabudowę doprowadziła do powstania wielkich miast w tym potężnego megalopolis nad Zatoką Tokijską zwane Pas Taiheiyō lub Megalopolis Nippon, zamieszkiwane na długości 1200 km przez 83 miliony ludzi.

Megalopolis Nippon

Źródło: https://content.epodreczniki.pl/content/womi/170744/classic-1920.png

Do jednej z najciekawszych na świecie, należy japońska kultura. Produkty takie jak anime, manga, sushi oraz japońska myśl techniczna w istotny sposób wpłynęły na kształt kultury światowej. Japonia jest krajem kolorowym, co stoi w kontraście wobec europejskiej szarugi.

Ulica w Japonii nocą

Źródło: https://thumbs.dreamstime.com/b/nightlife-shinjuku-tokyo-japan-one-s-business-districts-many-international-corporate-headquarters-located-here-40973672.jpg

Niezwykle istotnymi elementami w Japonii są punktualność i honor. Pracownikowi nie wypada wyjść z pracy zanim opuści ją szef, na umówione spotkanie kategorycznie nie wolno się spóźnić. Japończycy są znani z nieprawdopodobnego pracoholizmu i pracują nawet 10-12 godzin dziennie. Bez tego tak dynamiczny rozwój gospodarczy nigdy nie byłby możliwy, ale jest to przyczyną problemów społecznych w tym niskiej dzietności kobiet.


Szczególną rolę w japońskiej kulturze odgrywa honor. Zwłaszcza w przeszłości, w czasie II Wojny Światowej jego rola była niezwykła. Japońscy dowódcy w obliczu klęski woleli popełnić samobójstwo (harakiri/sepuku) niż pójść do niewoli. Śmierć jest bowiem bardziej honorowa niż porażka. Dowództwo Japonii w obliczu nieuchronnej przegranej w II Wojnie Światowej rozważało nawet honorowe samobójstwo całego narodu, aniżeli upokarzający pokój. Japończycy walczyli do ostatniego żołnierza i zadawali olbrzymie straty Amerykanom próbującym zdobywać kolejne wysepki. Do złamania japońskiego oporu konieczne było użycie broni atomowej i zbombardowanie Hiroszimy i Nagasaki.