Przedstawianie na mapach różnych informacji wymaga zastosowania jednej z dostępnych metod kartograficznych. Wybór metody powinien zależeć od rodzaju zjawiska. Metody dzielimy na jakościowe i ilościowe. Istnieją także osobne metody przedstawiania na mapach zróżnicowania wysokości terenu.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Wprowadzenie do geografii

VI Metody prezentacji zjawisk na mapach

1. Podział metod prezentowania zjawisk na mapach

Metody prezentowania zjawisk na mapach dzielimy na 2 grupy:

  • Metody ilościowe – informują o lokalizacji zjawiska oraz jego wielkości i natężeniu. Stosuje się je, gdy chcemy zobrazować zróżnicowanie jakiegoś zjawiska w różnych regionach badanego obszaru (np. w różnych częściach państwa) i jego parametry liczbowe są do tego niezbędne.
  • Metody jakościowe – informują wyłącznie o miejscu wystąpienia zjawiska, nie mówią nic o jego wielkości ani natężeniu. Stosuje się je, gdy zależy nam na ukazaniu wystąpienia jednego lub kilku zjawisk na wybranych obszarach.
  • Ponadto stosuje się pewien zakres metod indywidualnych dla prezentowania zróżnicowania wysokości na mapie.

2. Ilościowe metody prezentacji zjawisk na mapach

Do metod ilościowych zaliczamy min: metodą izolinii, metodą kartogramu, metodę kartodiagramu i metodę kropkową. Dobór odpowiedniej metody zależy od tego, co ma być przedstawione na mapie.

  • Metoda izolinii (zwana również metodą izarytmiczną) – polega na tworzeniu na mapie linii łączących punkty o tych samych wartościach danego zjawiska (zwanych właśnie izoliniami). W ten sposób można przedstawić zjawiska obejmujące cały badany obszar (a nawet np. całą planetę), które charakteryzuje duża zmienność regionalna, ale (najczęściej) niezależna od podziału administracyjnego czy granic państwowych. Z tego powodu izolinie wykorzystuje się najczęściej w geografii fizycznej, choć nie tylko. Czasami w metodzie izolinii dodatkowo koloruje się obszary o jednakowej wartości zjawiska, ale nie jest to obowiązkowe.

Przykłady wykorzystania metody izolinii w prezentacji różnych zjawisk

Źródło: http://www.mojapogoda.com/uploads/pics/mcenergy_europa_bodendruck_084_201512171200_all.png oraz https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/Polska_okresy_wegetacji.png/1024px-Polska_okresy_wegetacji.png

Ze względu na przedstawiane zjawisko, niektóre często używane izolinie doczekały się własnych nazw. W geografii często używane są między innymi:

– poziomice (izohipsy) – łączą punkty o jednakowej wysokości nad poziomem morza.
– ekwidystanty – łączą punkty o jednakowej odległości liniowej od wskazanego obiektu
– izoamplitudy – łączą punkty o jednakowej wartości amplitudy danego zjawiska (zwłaszcza temperatury)
– izobary – łączą punkty o jednakowej wartości ciśnienia atmosferycznego
– izobaty – łączą punkty o jednakowej głębokości zbiorników wodnych
– izochrony – łączą punkty o jednakowej odległości czasowej (np. czasu podróży) od danego elementu
– izodensy – łączą punkty o jednakowej gęstości zaludnienia
– izohaliny – łączą punkty o jednakowym zasoleniu wody
– izohele – łączą punkty o jednakowej wartości usłonecznienia
– izohiety – łączą punkty o jednakowej sumie opadów
– izotachy – łączą punkty o jednakowej prędkości wiatru
– izotermy – łączą punkty o jednakowej wartości temperatury powietrza

A także wiele innych specjalistycznych izolinii wykorzystywanych w geografii, fizyce, a nawet etnografii.

  • Metoda kartogramu – polega na tworzeniu na mapie z zastosowaniem skali barw – pól o uśrednionej wartości lub uśrednionym natężeniu zjawiska. Podstawą dla tworzenia kartogramu jest podział administracyjny lub granice państw (albo inne podziały polityczne lub gospodarcze). Kartogram znajduje szczególne zastosowanie w geografii społeczno-ekonomicznej, zwłaszcza w geografii ludności, ale także w innych subdyscyplinach geografii. Kartogram może przedstawiać różne odcienie tego samego koloru (zmiana natężenia jednego zjawiska) lub przejście wykorzystujące minimum 2 kolory o różnych odcieniach (przedstawia wtedy natężenie zjawisk wzajemnie przeciwnych lub wykluczających się). W tej metodzie, w legendzie stosuje się także przedziały (zbiór podobnych wartości oznaczonych jednym kolorem).

Przykłady wykorzystania metody kartogramu w prezentacji różnych zjawisk

Źródło: https://tobrze.files.wordpress.com/2017/12/lesistosc_polski2.jpgoraz https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Pr%C3%A4sidentschaftswahl_Polen_2010_Runde_2.svg/1280px-Pr%C3%A4sidentschaftswahl_Polen_2010_Runde_2.svg.png
  • Metoda kartodiagramu – polega na wrysowywaniu w mapę wykresów (najczęściej kołowych lub słupkowych), informujących o wielkości, a czasem także strukturze zjawiska. Podobnie jak w przypadku kartogramu, tej metody używa się w odniesieniu do podziałów administracyjnych, politycznych i innych. Główne zastosowanie znajduje w geografii gospodarczej, politycznej i geografii ludności.

Przykłady wykorzystania metody kartodiagramu w prezentacji różnych zjawisk

Źródło: http://www.geografia.lo4.poznan.pl/opracowania/kartogram.kartodiagr.pdf oraz https://www.igipz.pan.pl/tl_files/igipz/ZGWiRL/APW/Rozdzial6/6.2.5.Struktura_produkcji.png
  • Jednoczesne stosowanie kartogramu i kartodiagramu – kartogram i kartodiagram to metody, które mogą być stosowane wspólnie. Ze względu na uzupełniający charakter (kartogram – natężenie, kartodiagram – wielkość i struktura), często używa się ich jednocześnie dla przedstawienia bardziej złożonych problemów.

Przykład jednoczesnego wykorzystania kartogramu i kartodiagramu

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/98/Wybory_samorz%C4%85dowe_2010_Warszawa_-_rady_dzielnic.PNG

Na mapie przedstawiono problem – wyniki wyborów do rad dzielnic Miasta Stołecznego Warszawy w 2010 roku. Autor za pomocą kartogramu przedstawił zwycięski komitet w danej dzielnicy oraz jego wynik wyborczy (przy tym zastosował zmienne natężenie dwóch różnych kolorów). Z kolei kartodiagram posłużył do określenia wielkości całej rady dzielnicy (rozmiar koła) oraz podziału mandatów radnych w dzielnicy między komitety wyborcze (struktura).

  • Metoda kropkowa – ciekawa metoda polegająca na umieszczaniu na mapie kropek, z której każda reprezentuje określoną (taką samą przy jednakowej wielkości kropek – lub różną przy różnej wielkości kropek) wielkość zjawiska. Obrazuje przede wszystkim wielkość, ale też szczegółowe rozmieszczenie zjawiska, a w przypadku właściwego zastosowania, może także obrazować elementy natężenia zjawiska. Kropki mogą być rozmieszczone równomiernie w obrębie np. jednostki administracyjnej z użyciem metody kartogramicznej (obrazują wtedy natężenie zjawiska na całym obszarze) lub z użyciem metody topograficznej – dokładnie w miejscu rzeczywistego występowania zjawiska. Nadaje się głównie do stosowania w geografii społeczno-ekonomicznej, zwłaszcza w zjawiskach policzalnych w sztukach (uprawa, hodowla, ludność).

Przykłady wykorzystania metody kropkowej w prezentacji różnych zjawisk

Źródło: http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.hdl_11089_4003 oraz https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Mapa_kropkowa_powiat_otwocki.jpg/300px-Mapa_kropkowa_powiat_otwocki.jpg

3. Jakościowe metody prezentacji zjawisk na mapach

Do metod jakościowych zaliczamy min: metodą sygnaturową, metodą zasięgów oraz metodę powierzchniową. Dobór odpowiedniej metody zależy od tego, co ma być przedstawione na mapie.

  • Metoda sygnaturowa – polega na umieszczeniu na mapie umownych znaków – symboli odpowiadających za przedstawienie położenia danego zjawiska na mapie, powszechnie rozumianych i intuicyjnych. Brak informacji o wielkości zjawiska – podana jest jego orientacyjna, przybliżona lokalizacja. Nadaje się do stosowania zarówno w geografii fizycznej jak i społeczno-ekonomicznej i może służyć do prezentacji niemal każdego zjawiska.

Przykłady wykorzystania metody sygnaturowej w prezentacji różnych zjawisk

Źródło: https://s3.dziennik.pl/pliki/9469000/9469001-mapa-polski-900-506.jpg oraz https://wspieramoze.files.wordpress.com/2016/08/mapa-oze.jpg?w=640
  • Metoda zasięgów – polega na umieszczaniu na mapie granicy występowania jednego lub kilku zjawisk w postaci linii (rzadziej barw). Choć brak jakichkolwiek informacji o wielkości zjawiska, można dość precyzyjnie określić jakie obszary obejmują. Zaletą metody jest możliwość przedstawienia granicy wielu zjawisk, które mogą się wzajemnie przenikać. Choć nadaje się do stosowania zarówno w geografii fizycznej, jak i społeczno-ekonomicznej, częściej używa jej się w geografii fizycznej, zwłaszcza dla przedstawienia zasięgów występowania zjawisk z zakresu klimatologii, glacjologii, geomorfologii czy występowania form roślinności i zwierząt.

Przykłady wykorzystania metody zasięgów w prezentacji różnych zjawisk

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Pleistocene_glaciations_in_Poland.png/1280px-Pleistocene_glaciations_in_Poland.png oraz https://www.t-mobile-trendy.pl/uploads/media/4c588400-a18c-4b63-8c79-4e93a486657b/1434405567-580.jpeg
  • Metoda powierzchniowa (chorochromatyczna) – polega na pokryciu całego obszaru barwą opisującą różne aspekty jednego badanego zjawiska. Brak informacji o wielkości zjawiska, ale cały obszar jest zdefiniowany. Kluczową zasadą tej metody jest wzajemne wykluczanie się powierzchni – nie mogę one na siebie nachodzić. Metoda znajduje zastosowanie tak w geografii fizycznej (np. mapy stref klimatycznych, gleb, stref roślinności itp.) jak i w geografii społeczno-ekonomicznej (np. podziały terytorialne, administracyjne).

Przykłady wykorzystania metody powierzchniowej w prezentacji różnych zjawisk

Źródło:  https://image.jimcdn.com/app/cms/image/transf/dimension=370×1024:format=gif/path/s714265e4d8e46b2d/image/i0e5711c4ca6d6f65/version/1425907063/image.gif oraz http://astra28.eu/_up/turystyka/cz_administracja/mapa_200.jpg

4. Metody stosowane w prezentowaniu ukształtowania powierzchni

W przeszłości rzeźbę terenu obrazowano za pomocą symbolicznych, pseudo trójwymiarowych wzgórz rysowanych na pierwotnych mapach (tzw. metoda kopczykowa) Jeszcze wcześniej, rysowano góry jako kreski na mapie (metoda kreskowa).

Niestosowane obecnie metody: kreskowa i kopczykowa

Źródło: http://www.geografia14lo.yum.pl/attachments/article/93/RZEŹBA%20NA%20MAPACH.pdf

Wraz z rozwojem możliwości pomiarowych, do określania zróżnicowania powierzchni wprowadzono metodę izolinii. Zaczęto tworzyć mapy łączące linią punkty, których zmierzono jednakową wysokość. Tak powstała ta szczególna metoda izolinii zwana poziomicową.

Fragment mapy turystycznej z widocznymi poziomicami

Źródło: https://ksiegarnia-geograf.pl/public/upload/editor/GORYU20LUZYCKIE20SHOCKART201.jpg

Tworzenie mapy metodą izolinii (także poziomicową), nastręcza jednak pewnych trudności. Tworząc mapę, operuje się ograniczoną ilością dokonanych pomiarów – punktów, które łączy się linią. Jednak jeżeli różnice między punktami są duże, skąd wiedzieć, którędy poprowadzić linię pośredniej wysokości? Służy temu interpolacja.

Przebieg interpolacji krok po kroku

Źródło: Opracowanie własne.

1) Zbiór punktów, które posiadamy w wyniku pomiarów nanosimy na płaszczyznę.

2) Zakładamy, że poziomicę będziemy ciągnąć co każde 10 metrów różnicy wysokości. Dlatego łączymy ze sobą linią prostą punkty, które różnią się wysokością o więcej niż 10 metrów. Powstałe odcinki (szare linie) dzielimy na proporcjonalne do różnicy wysokości części. Jeżeli np. połączyliśmy 200 i 180 – dzielimy odcinek na dwie równe części (wyznaczamy wysokość 190). Jeżeli np. połączyliśmy 200 i 150 – dzielimy odcinek na 5 równych części (wyznaczamy wysokości 160, 170, 180 i 190).

3) W miejscach dokonanego cięcia szarego odcinka (w tym przypadku niebieskim odcinkiem) – stawiamy punkty (czerwone). Usuwamy linie pomocnicze (szare). Czerwone punkty – to prawdopodobne miejsca wysokości pośrednich między czarnymi punktami.

4) Łączymy ze sobą punkty o jednakowych wysokościach (nowe i stare). Tworzymy linie o kształcie łuków i zakoli, proporcjonalnie do ilości przestrzeni między punktami. Kolejnymi liniami staramy się oddać kształt tych, które już narysowaliśmy. Najlepiej zacząć od najwyższych wysokości i iść do coraz niższych. Uzyskujemy mapę poziomicową. Powstały teren jest prawdopodobny, a nie pewny.

Najbardziej zaawansowaną formą prezentacji wysokości w terenie jest metoda hipsometryczna. To zmodyfikowana metoda poziomicowa, wzbogacona o kolory łączce obszary w jednakowym przedziale wysokości. Przyjęło się, że obszary nizinne maluje się kolorami zielonymi, wyżynne żółtymi i pomarańczowymi, wysokogórskie czerwonymi i brązowymi. Jeżeli na mapie występują depresje, maluje się je kolorem ciemnozielonym. Obiekty wodne koloruje się jednakowo na jasnoniebiesko (chyba, że prowadzimy badania głębokości – wtedy im głębiej tym ciemniejszy niebieski). Ten sposób stosowania kolorów jest bezwzględnie obowiązujący i nie wolno dokonywać od niego odchyleń. Przejścia miedzy kolorami powinny być możliwie delikatne, ale czytelne.

Przykładowy fragment terenu z użyciem metody hipsometrycznej

Źródło: Opracowanie własne.


Wykorzystanie narzędzi GIS otworzyło przed geografami najbardziej zaawansowaną technologię obrazowania różnic wysokości. Powstały mapy określane jako numeryczne modele terenu. Mapy te tworzą pojedyncze piksele, z których każdemu przypisana jest rzeczywista wysokość bezwzględna. Ponieważ piksel jest najmniejszą jednostką graficzną, precyzja modeli numerycznych jest bliska doskonałej i radykalnie przewyższa inne metody. Ponadto możliwe jest nanoszenie i zmienianie kolorów i parametrów wyświetlania w dowolny sposób.

Numeryczny model terenu województwa pomorskiego

Źródło: http://geoinformatyka.com.pl/wp-content/uploads/2014/09/hill.png