Ruch ludności polegający na zmianie miejsca zamieszkania nosi nazwę migracji. Poważnym wyzwaniem dla współczesnej geografii jest odróżnienie zjawiska migracji i uchodźstwa. Na świecie istnieją stałe obszary odpływu i stałe obszary napływu ludności.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Ludność

IV Migracje

1. Rodzaje migracji

Zmiana miejsca pobytu (zamieszkania) ludności jest naturalnym procesem w życiu człowieka. W geografii takie zachowanie nazywamy migracją. W zależności od rodzaju i kierunki migracji, można wyróżnić:

  • Imigrację – czyli napływ ludności na dane terytorium.
  • Emigrację – czyli odpływ ludności z danego terytorium.
  • Reemigrację – czyli ponowny napływ ludności na pierwotnie zamieszkiwane terytorium.
  • Repatriację – powrót na ojczyste terytorium, po uprzednim przesiedleniu lub zmianie kraju zamieszkania na skutek przesunięcia granic państw.

Ruch ludności ma istotny wpływ na rzeczywistą liczbę mieszkańców danego obszaru (przyrost rzeczywisty) i obliczany jest w postaci salda migracji czyli różnicy między imigracją i emigracją z danego terytorium. Aby poznać tajniki obliczania przyrostu rzeczywistego, salda migracji i współczynnika obu tych miar, zapoznaj się z tym tematem (kliknij).

Istnieje jeszcze wiele innych podziałów migracji. Jeden z nich przyjmuje, czy zmiana miejsca pobytu ma charakter trwały (migracje stałe) czy tymczasowy (migracje czasowe). Inny istotny podział migracji opiera się o obszar w obrębie którego się odbywają. W ten sposób wyróżniamy:

  • Migracje wewnętrzne – odbywające się w obrębie jednej jednostki polityczno-terytorialnej np. jednego kraju, czy jednego województwa, powiatu, gminy. Motywem takich migracji są przede wszystkim przyczyny ekonomiczno-życiowe, np. zmiana pracy, chęć przeprowadzki ze wsi do miasta (lub odwrotnie), związek z osobą zamieszkującą w innym miejscu. Takie migracje rodzą skutki w skali regionalnej, ale nie wpływają na liczbę ludności kraju.
  • Migracje zagraniczne – odbywają się poza granicę państwa (z jednego do innego kraju). Prowadzą do spadku zaludnienia kraju emigracyjnego i wzrostu zaludnienia kraju imigracyjnego. Zazwyczaj w każdym państwie zdarzają się wyjazdy i przyjazdy ludności, dlatego klasyfikując kraj jako emigracyjny lub imigracyjny bierzemy pod uwagę saldo tych migracji. Przyczyny takich migracji są bardzo zróżnicowane, mogą mieć charakter ekonomiczno-zawodowy (poszukiwanie lepszej pracy przez Polaków w Wielkiej Brytanii), ale też polityczny (migranci z pogrążonej w wojnie Syrii do Niemiec), a nawet społeczny (emigracja brytyjskich emerytów do Hiszpanii w celu spędzenia starości w lepszym klimacie).

Średnie saldo migracji państw świata w latach 2015 – 2020

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Annual_Net_Migration_Rate_2015%E2%80%932020.svg/800px-Annual_Net_Migration_Rate_2015%E2%80%932020.svg.png

2. Główne światowe kierunki migracji

Migracje mają najczęściej bardzo prosty wektor – ludzie wyjeżdżają z państw biednych, źle zorganizowanych i pochłoniętych wojnami do państw zamożnych, dobrze funkcjonujących o stabilnej władzy w warunkach pokoju. Migrują głównie ludzie młodzi, we wczesnej fazie wieku produkcyjnego. Stale poprawiający się transport oraz znoszenie prawnych obostrzeń w ruchu międzynarodowym (ruch bezwizowy) wraz z większą świadomością o zróżnicowaniu rozwojowym świata, przyczyniają się do stałego wzrostu liczby migracji. W 1990 r. łączna liczba migracji zagranicznych nieznacznie przekraczała 150 mln osób, podczas gdy szacunkowo w 2017 r. było to niemal 260 mln osób.

Do głównych kierunków migracji należą:

  • Stany Zjednoczone (i w mniejszym stopniu Kanada) – migruje tu obecnie zwłaszcza ludność latynoamerykańska (zwłaszcza z Meksyku) oraz Azjaci (zwłaszcza Chińczycy i Hindusi). W mniejszym stopniu w tym kierunku USA migrują Europejczycy i Afrykanie. Cel przyjazdu jest jednoznaczny i ściśle związany z sytuacją ekonomiczną. Bardzo często migranci mają dobre wykształcenie i wysokie kwalifikacje.
  • Europa Zachodnia i Północna (Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Szwecja) – duża falę migrantów w tych krajach stanowi ludność biednych państw Unii Europejskiej (Polski, Rumunii, Bułgarii) oraz innych krajów Europy Wschodniej (Białorusi, Ukrainy), a także niektórych państw północno-zachodniej Afryki (Algieria, Tunezja, Maroko) oraz krajów Azji (min. Indii). Przyczyna ma charakter ekonomiczny.
  • Bogate kraje Zatoki Perskiej (Kuwejt, Arabia Saudyjska, Zjednoczone Emiraty Arabskie) – migrują tu liczni pracownicy fizyczni (typowa migracja ekonomiczna) z krajów Azji, zwłaszcza z Indii, w mniejszym stopniu z  Filipin i muzułmańskich (bliskich kulturowo): Indonezji i Pakistanu.
  • Turcja, Liban, Jordania, Arabia Saudyjska, niektóre kraje Unii (Niemcy, Szwecja) są obecnie celem masowej migracji Syryjczyków oraz w mniejszym stopniu Irakijczyków (w czasie wojny z ISIS) na skutek toczonej na obszarze Syrii i jej pogranicza – wojny.
  • Sudan, Somalia i Etiopia – Mieszany i wielostronny charakter migracji na granicach tych trzech krajów o podłożu religijnym i politycznym oraz w mniejszym stopniu socjalno-bytowym.
  • Australia i Nowa Zelandia – w największym stopniu migracja z regionu południowo-wschodniej Azji min. Indonezji i Chin (przyczyny ekonomiczne) oraz w mniejszym stopniu z Europy (przyczyny społeczne). Migracja ekonomiczna.

Migracje między kontynentami w 2015 r.

Źródło: http://szychtawdanych.pl/wp-content/uploads/2017/04/migracje_2015.png

W kontekście powyższych kierunków migracji bardzo niejednoznaczna jest sytuacja Polski. Teoretycznie z naszego kraju na emigracji zagranicznej czasowej (w rzeczywistości raczej stałej) przebywa ponad 2 mln polskich obywateli. Z drugiej strony w drugiej dekadzie XXI wieku, a zwłaszcza po 2014 r. na masową skalę zaczęli do Polski napływać Ukraińcy. Ich liczba szacowana jest na minimum 1 milion, w rzeczywistości sięgać może nawet 3 milionów. W Polsce przebywa także wielu Białorusinów. Polska pod względem liczby wydanych pozwoleń na pracę obywatelom państw spoza UE jest unijnym liderem. W ten sposób Polska z jednej strony jest krajem emigracyjnym (Polacy wyjeżdżający do pracy zagranicę) z drugiej – krajem imigracyjnym (dla Ukraińców i Białorusinów). O dużej liczbie Ukraińców w Polsce świadczą dane ekonomiczne. Szacuje się, że Ukraińcy przesłali do swoich rodzin prawie 15 mld zł w 2018 r. – ponad 3-krotnie więcej niż z Rosji, gdzie do tej pory emigrowali najczęściej. W ostatnich miesiącach liczba Ukraińców w Polsce nieco spada – z uwagi na poprawę sytuacji gospodarczej na Ukrainie oraz pogorszenie koniunktury w Polsce na skutek epidemii COVID-19.

Masowy napływ imigrantów z Ukrainy wywołany wojną na wschodzie tego kraju, doprowadził do znacznych zmian w Polsce. Język ukraiński stał się drugim najczęściej używanym w naszym kraju, a setki tysięcy (być może miliony) zagranicznych obywateli podjęło w Polsce pracę i przyczyniło się do załatania luki na rynku pracy. Znacząco poprawiła się kondycja finansowa ZUS. Z drugiej strony pojawiło się wiele przykładów niechęci wobec obcokrajowców, a gdzieniegdzie mieszkańcy skarżą się na ich zachowanie.

3. Przyczyny i skutki migracji zagranicznych

Istnieją różne przyczyny migracji i zasadniczo można je podzielić na dwie grupy: czynniki przyciągające – te wpływają na chęć wyemigrowania do danego kraju (regionu) oraz czynniki wypychające (te wpływają na chęć opuszczenia aktualnego miejsca pobytu).

Czynnikami przyciągającymi są:

  • Niski poziom bezrobocia i duża liczba ofert pracy.
  • Brak barier prawnych utrudniających wyjazd np. wizy czy skomplikowanych pozwoleń na pracę.
  • Lepsze perspektywy zawodowe (w zawodzie wyuczonym przez migranta).
  • Wysokie zarobki i wysoki standard życia.
  • Benefity socjalne (skłaniają do wyjazdu zwłaszcza rodziny i kobiety z dziećmi).
  • Wysoki poziom usług publicznych np. edukacji i ochrony zdrowia.
  • Pozytywne nastawienie do obcokrajowców.
  • Znajomość języka kraju imigracji (brak bariery językowej).
  • Bliskość kulturowa i religijna z krajem aktualnego pobytu.
  • Niski poziom przestępczości.
  • Stabilność polityczna i zagrożenia wojną.
  • Możliwość zdobycia lepszego wykształcenia (np. studia zagraniczne) lub nowych kwalifikacji.
  • Demokracja i przestrzeganie praw obywatelskich.
  • Związek historyczny z krajem imigracji np. korzenie rodzinne.
  • Sprzyjające warunki przyrodnicze, zwłaszcza korzystny klimat i brak zjawisk ekstremalnych.

Możliwość studiowania zagranicą przyciąga wielu młodych imigrantów, którzy zostają na stałe

Źródło: https://lh3.googleusercontent.com/proxy/uMHDdbLH03QaBoe8dUq5M1tVAqj_SSEE3Z0FfojfhcYxQdgTAshtynE6CNimDqPG7_ududhGkqonzOuGGBH0KPK2CKKBfwYgQnRx72FBBQ

Czynnikami wypychającymi są:

  • Wysokie bezrobocie, brak ofert pracy.
  • Brak perspektyw zawodowych w wyuczonym zawodzie.
  • Niskie zarobki i zła jakość życia.
  • Źle skonstruowane prawo utrudniające pracę lub podejmowanie działalności gospodarczej.
  • Brak wsparcia socjalnego.
  • Niski poziom usług publicznych.
  • Nietolerancja religijna, kulturowa, polityczna.
  • Dobra znajomość języków obcych.
  • Brak poczucia patriotyzmu i przywiązania do ojczyzny.
  • Kosmopolityzm.
  • Wysoki poziom przestępczości.
  • Bezprawie i rządy dyktatorów.
  • Brak perspektyw dotyczących rozwoju osobistego.
  • Niesprzyjające warunki przyrodnicze np. niekorzystny klimat, występowanie zjawisk ekstremalnych.
  • Wojny, niestabilność polityczna, klęski żywiołowe.
  • Głód i niedożywienie.

Bieda jest najczęstszą przyczyną emigracji

Źródło: https://static.deon.pl/storage/image/core_files/2018/9/19/6a28486f120d13742356b3c85f96795a/jpg/deon/articles-thumb-xlarge-breakpoint-default/skrajna-bieda-na-swiecie-spadla-do-najnizszego-poziomu-w-historii.jpg

Skutki migracji zależą od pozycji – państwa emigracyjnego lub imigracyjnego. Co ciekawe, w obu przypadkach możliwe są pozytywne i negatywne skutki migracji.

Skutki dla kraju emigracyjnego:

Pozytywne:

  • Spadek bezrobocia.
  • Zmniejszenie przeludnienia.
  • Zmniejszenie zjawiska głodu i niedożywienia.
  • Napływ kapitału zza granicy (pieniądze transferowane przez emigrantów do ich rodzin).
  • Poprawa warunków życia rodzin emigrantów pozostałych w kraju.
  • Rozwój firm transportowych o znaczeniu międzynarodowym.
  • Zdobycia doświadczenia zawodowego i nowych kompetencji przez emigrantów.

Rozwój transportu, szczególnie lotniczego (a zwłaszcza tanich linii) to jeden z pozytywów emigracji

Źródło: https://f4fcdn.eu/wp-content/uploads/2020/03/shutterstock_633569378.jpg

Negatywne:

  • Zmniejszenie liczby ludności.
  • Spadek wpływów podatkowych i innych dochodów państwa.
  • Zmniejszenie aktywności zawodowej i gospodarczej.
  • Pogorszenie sytuacji demograficznej (starzenie się społeczeństwa).
  • Rozpad rodzin emigrantów.
  • Wzrost cen towarów i usług z uwagi na mniejszą konkurencję.
  • Drenaż mózgów (utrata wykwalifikowanych pracowników, za których wykształcenie państwo zapłaciło).

Wyjazd wykwalifikowanej kadry to największy cios dla kraju emigranckiego

Źródło: https://www.rekrutacjaspecjalistow.pl/images/rynek-pracy.jpg

Skutki dla kraju imigracyjnego:

Pozytywne:

  • Wzrost liczby ludności.
  • Wzrost dochodów podatkowych i innych dochodów państwa.
  • Wzrost aktywności zawodowej i gospodarczej.
  • Poprawa sytuacji demograficznej (odmłodzenie społeczeństwa).
  • Wzbogacenie rodzimej kultury.
  • Spadek cen usług i towarów z uwagi na wzrost konkurencji.
  • Drenaż mózgów (pozyskanie za darmo wykształconych pracowników, za co zapłacił inny kraj).

Wielokulturowość prowadzi w dłuższej skali do rozwoju wszystkich światowych społeczeństw

Źródło: https://i2.wp.com/imalopolska.eu/wp-content/uploads/2018/12/aro.jpg?fit=993%2C559&ssl=1

Negatywne:

  • Wzrost bezrobocia i konkurencji na rynku pracy.
  • Odpływ kapitału za granicę.
  • Konieczność poniesienia kosztów dostosowania imigrantów, zwłaszcza z innego kręgu kulturowego.
  • Napięcia społeczne między ludnością lokalną i napływową.
  • Wzrost przestępczości.
  • Powstawanie izolowanych, często biednych dzielnic zamieszkałych niemal wyłącznie przez obcokrajowców.
  • Zwiększanie się problemu bezdomności.

Napięcia społeczne, bezrobocie, bezdomność – to nowe problemy w krajach imigranckich

Źródło: https://pliki.portalsamorzadowy.pl/i/10/84/54/108454_r0_940.jpg

4. Uchodźstwo

Zjawiskiem innym od migracji, czasem trudnym do rozróżnienia jest uchodźstwo. Jest to specyficzny ruch ludności, który jednak nie jest dobrowolny, a ma charakter pół-przymusowy, często wymuszony okolicznościami życiowymi. Należą do nich: prześladowania polityczne, klęski żywiołowe i wojny. Szczególnym problemem dla wielu państw europejskich stało się rozróżnienie uchodźstwa od migracji ekonomicznej, podejmowanej dobrowolnie.

W istocie rozróżnienie uchodźstwa od migracji ekonomicznej jest często niemożliwe, gdyż uchodźca może z czasem stać się migrantem. Nie sposób też określić przyczyny ruchu człowieka, w momencie kiedy przekracza on granicę. Z tego powodu w wielu krajach nasilają się konflikty społeczne związane z niechęcią do napływu migrantów podających się za uchodźców, w szczególności jeżeli kraj z którego pochodzi osoba napływająca, nie przeżywa aktualnie żadnego kryzysu.

Szacuje się, że w 2018 r. było ponad 20 milionów uchodźców, z czego ponad 10 milionów stanowiły dzieci i młodzież. 60% z tych uchodźców pochodziło z: Syrii, Afganistanu lub Sudanu Południowego. Przyjęły ich głównie kraje ościenne: Turcja i Liban (Syryjczyków), Pakistan i Iran (Afgańczyków), Uganda (Sudańczyków Południowych). Wielu z nich trafiło także do Europy, min. Niemiec, Szwecji, Francji i Wielkiej Brytanii.

Mapa rozmieszczenia uchodźców z Syrii w 2018 r.

Źródło: https://syrianwardaily.files.wordpress.com/2018/04/syrian-refugees-by-country.png

5. Problemy uchodźców

Napływ uchodźców wywołany wojną w Syrii wywołał kolosalne problemy w Europie. W 2015 r. wybuchł w Europie kryzys migracyjny, kiedy liczba wniosków o azyl wzrosła znacząco i była największa od II Wojny Światowej. Większość z uchodźców zatrzymała Turcja, w zamian za środki finansowe z Unii Europejskiej. W wielu krajach doszło do konfliktów politycznych i wzrostu znaczenia skrajnej, antyimigranckiej prawicy. Znacząco wzrosły też wydatki państw (głównie Austrii, Niemiec i Szwecji) na pomoc socjalną dla azylantów. Doszło też do problemu uwięzienia uchodźców na greckich wyspach w basenie Morza Śródziemnego, gdzie przebywają oni w niezbyt dobrych warunkach.

Także uchodźcy cierpią na skutek własnego losu. Zmuszeni są do porzucania własnych domów, często dobytku całego życia i udania się w niebezpieczną, długą podróż bez jasnych perspektyw. Często giną po drodze, lub padają ofiarą przestępstw. Wielu z nich zmuszonych jest do korzystania z usług przemytników i w zatłoczonych łodziach, nocą, próbują nielegalnie dostać się do Europy.

Obóz dla syryjskich uchodźców w Turcji – często spędzają w nim wiele lat

Źródło: https://www.radiomaryja.pl/wp-content/uploads/2014/01/Ob%C3%B3z-uchod%C5%BAc%C3%B3w-syryjskich-w-Basbakanlik-27.jpg

Szczególne problemy dotykają dzieci. Ich edukacja zostaje przerwana i często kilka lat spędzają w obozach dla uchodźców. Nie mają tam możliwości kształcenia, lub jest ona ograniczona. W dorosłe życie wchodzą z traumą trudnych przeżyć, bez wyuczonego zawodu i bez jakichkolwiek dóbr, które mogliby otrzymać od swoich rodziców.