Położenie i warunki naturalne Afryki

Afryka położona jest w centralnej części Ziemi, na przecięciu południka „zero” i równika. Kontynent pełen jest różnorodności, znajduje się w obrębie 4 stref klimatycznych i otoczony jest wodami 2 oceanów. Afryka zachwyca bogactwem swojej przyrody, które dla wielu wciąż pozostaje niedokryte.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)

Afryka

I Położenie i warunki naturalne Afryki

1. Granice Afryki

Granica Afryki przebiega od północnego zachodu Cieśniną Gibraltarską, wodami Morza Śródziemnego, kanałem Sueskim, wodami Morza Czerwonego, cieśniną Bab al-Mandab, wodami Zatoki Adeńskiej, wodami Oceanu Indyjskiego na wschód od Sokotry, następnie wschodnimi wodami Archieplagu Maskarenów (wyspa Rodrigues) i Madagaskaru aż do Przylądka Dobrej Nadziei i dalej wodami Oceanu Atlantyckiego na zachód od Wyspy Św. Heleny, Wyspy Wniebowstąpienia, na zachód od Wysp Zielonego Przylądka (Santo Antão), Wysp Kanaryjskich i Madery ponownie do Cieśniny Gibraltarskiej.

Zasięg geograficzny kontynentu afrykańskiego – skrajne punkty na „stałym lądzie”

Źródło: Opracowanie własne na podstawie https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Africa_location_map.svg/1024px-Africa_location_map.svg.png

Na lądzie Afryki wyznaczyć można 4 skrajne punkty, czyli najdalej wysunięte wierzchołki kontynentu. Są to:

• Na północ – Przylądek Biały w Tunezji (37°20’N)
• Na południe – Przylądek Igielny w RPA (34°50’S)
• Na zachód – Przylądek Almadi w Senegalu (17°33’W)
• Na wschód – Przylądek Hafun (od kilku lat pod nową nazwą – Raas Xaafuun) w Somalii (51°23’E)

Rozciągłość południkowa kontynentu obliczone poprzez dodanie wartości skrajnych punktów N i S (ponieważ leżą na różnych półkulach), wynosi 72°10′. Wynik przeliczony na kilometry (mnożąc wartość kątową przez 111,2 km) to 8025 km. Pokazuje to jak olbrzymi zasięg na osi północ-południe ma Afryka. Rozciągłość równoleżnikowa kontynentu obliczona analogicznie wynosi 68°56′. Rozciągłości równoleżnikowej nie przelicza się na kilometry.

Ponad 1450 km na wschód od największej wyspy Afryki – Madagaskaru, znajduje się niewielka wyspa Rodrigues należąca do archipelagu Maskarenów – najdalszych wschodnich peryferii Afryki

Źródło: Edycja własna na podstawie Google Maps

Według niektórych autorów rozciągłości kontynentu powinno obliczać się z uwzględnieniem otaczających je wysp, należących do kontynentu. W przypadku rozciągłości południkowej nie ma to w tym przypadku znaczenia (brak wysp dalej na N lub S). Zmieniło by to jednak zasadniczo rozciągłość równoleżnikową. W tym wariancie skrajny punkty na zachód znajdował by się na wyspie Santo Antão w Archipelagu Wysp Zielonego Przylądka (przybliżona współrzędna skrajna wyspy to 25°36’W. Z kolei skrajny punkt na wschód znajdowałby się na wyspie Rodrigues w Archipelagu Maskarenów. Skrajna współrzędna wschodnia wyspy wynosi około 63°50’E. Licząc taką rozciągłość równoleżnikową uzyskalibyśmy 89°26′. Odpowiadałoby to odległości „w terenie” wynoszącej (w przybliżeniu) 10 000 km.

Kilimandżaro w Tanzanii to masyw wulkaniczny z najwyższym szczytem Afryki – Uhuru na wulkanie Kibo – 5895 m n.p.m. Potocznie najwyższym szczytem Afryki określa się po prostu Kilimandżaro

Źródło: Craig Vershaw; https://flickr.com/photos/craigv/17361249462/

Deniwelację kontynentu (czyli „pionowe” zróżnicowanie wysokości kontynentu) oblicza się poprzez odjęcie od najwyższego punktu – najniższego punktu. Najniżej położonym obszarem są brzegi Jeziora Asal (-155 m n.p.m.), a najwyżej – Kilimandżaro (5895 m n.p.m.). Deniwelacja Afryki to więc 6050. Zarówno Azja, jak i obie Ameryki mogą pochwalić się wyższymi szczytami niż Kilimandżaro.

2. Cechy geograficzne Afryki

Afryka jest drugim największym kontynentem o powierzchni  30,4 mln km2. Pod tym względem ustępuje jedynie Azji. Jest to także kontynent o drugiej największej liczbie ludności, która w 2024 r. przekroczyła 1,5 mld. Oznacza to wzrost o ponad 250 mln w ciągu zaledwie 7 lat i ponad 10-krotny wzrost od 1950 r. Afryka jest tym samym kontynentem o niezwykle szybkim przyroście zaludnienia, jednak gęstość zaludnienia wciąż jest relatywnie niewielka i wynosi niewiele ponad 43 os./km2, jednak bardzo szybko się zwiększa wraz z dynamicznym przyrostem zaludnienia kontynentu.

Mapa wysokościowa (hipsometryczna) Afryki

Źródło: https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RGRwbF1IRXuoq/5/1ruDCpW79AnyNae89c1Wgs6KdYL16fMV.png

Średnia wysokość Afryki nad poziomem morza wynosi 657 m. Jest to kontynent wyżyn i kotlin. Najważniejszymi z nich są Wyżyny: Abisyńska i Wschodnio-Afrykańska w środkowo-wschodniej części lądu oraz Kotliny: Kalahari (na południu Afryki) oraz Konga (w samym środku Afryki) i Czadu. Niewielka liczba nizin ogranicza się do wybrzeży. W Afryce nie ma też zbyt wielu pasm górskich. Najważniejszymi są: Góry Smocze (starsze) oraz Góry Przylądkowe na południu kontynentu, pochodzące z orogenezy hercyńskiej oraz młode Góry Atlas z orogenezy Alpejskiej na północnym-zachodzie.

Mapa kształtowania powierzchni Afryki – główne wiele formy tereny

Źródło: http://www.swiatpodrozy.pl/k.php?&mapID=33&kid=6#.W1HUhYga-70

Linia brzegowa Afryki ze względu na mało urozmaicony kształt kontynentu, pomimo dużej powierzchni kontynentu, liczy tylko 30,5 tys. km (krótszą ma tylko Ameryka Południowa i Australia). Tylko 2% powierzchni Afryki stanowią Wyspy, z których największą jest Madagaskar o powierzchni pond 587 000 km2 (czwarta największa wyspa Świata). Wśród istotniejszych form linii brzegowej warto jeszcze wymienić Półwysep Somalijski stanowiący tzw. „róg Afryki” położony nad Zatoką Adeńską.

Najbardziej interesujący fragment linii brzegowej Afryki to Zatoka Gwinejska i tzw. Afryka Zachodnia

Źródło: Google Maps

Ważnym obszarem kontynentu jest Afryka Zachodnia i okolice Zatoki Gwinejskiej (fragment Oceanu Atlantyckiego). Tutaj rozwijało się wiele wczesnych afrykańskich cywilizacji oraz pojawiały się pierwsze europejskie kolonie. Znajdują się tu historyczne regiony o dużym znaczeniu takie jak Złote Wybrzeże (obecnie Ghana) oraz Wybrzeże Pieprzowe (obecnie Liberia). Także nad Zatoką Gwinejską leży Nigeria – zdecydowanie najbardziej zaludniony kraj Afryki, w którym mieszka już ponad 230 mln osób (2024 r.). Również z tego obszaru w przeszłości europejscy koloniści pozyskiwali niewolników na tzw. Wybrzeżu Niewolniczym – obecnie terenach Togo, Beninu i właśnie Nigerii. Typy wybrzeży Afryki są z kolei mało zróżnicowane. Dominują wysokie wybrzeża klifowe. Na południu Afryki występuje wybrzeże zbliżone do riasowego. Niskie, piaszczyste wybrzeże o charakterze mierzejowym i lagunowym występuje głównie w Afryce Zachodniej (Zatoka Gwinejska) i gdzieniegdzie wschodniej (Somalia) oraz w Libii i Egipcie na północy Afryki. W strefie gorącego i wilgotnego klimatu pojawiają się wybrzeża namorzynowe (m. in. Zatoka Gwinejska) i koralowe (Morze Czerwone i obszary wyspiarskie nad wschodnim wybrzeżu).

Sahara to strefa pustyń o powierzchni 9,2 mln km2 powierzchni (większa niż Australia)

Źródło: NASA; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Sahara_satellite_hires.jpg/1920px-Sahara_satellite_hires.jpg

W Afryce znajduje się największa na Świecie pustynia – Sahara o olbrzymiej powierzchni 9,2 mln km2. W rzeczywistości stanowi ona zespół pustyń różnego typu – piaszczystych, żwirowych i kamienistych (są to np. Pustynia Nubijska, Pustynia Libijska czy dwie pustynia Erg).  Stanowi ona ważną barierę geograficzną, oddzielając Afrykę Północną od tzw. Afryki Subsaharyjskiej, potocznie nazywanej czasami także „Czarną Afryką”. Nazwa ta wiąże się z faktem, że na południe od Sahary mieszkają w przeważającej większości ludzie czarnej odmiany człowieka, podczas gdy na północ od Sahary, niemal wyłącznie ludzie odmiany białej (ludność arabska).

Jednym z ciekawszych krajobrazowo miejsc Afryki jest Pustynia Namib znajdująca się bezpośrednio nad Oceanem Atlantyckim w południowej części Afryki

Źródło: Stuart Ranking; https://www.flickr.com/photos/24354425@N03/31815455596/

Wśród innych niż Sahara pustyń, wspomnieć należy położoną w południowej części lądu Pustynię Namib – jedną z najsuchszych w całej Afryce oraz Pustynię Kalahari w Kotlinie Kalahari. Z kolei w środkowej części kontynentu występuje wilgotny las równikowy. Najważniejszym jego fragmentem jest dżungla kongijska. Obszary lasu deszczowego obejmują środkową i środkowo-zachodnią część Afryki.

Fragment Dżungli Kongijskiej we wschodniej części Demokratycznej Republiki Kongo

Źródło: Julien Harneis; https://www.flickr.com/photos/julien_harneis/498070180/

Dopełnieniem krajobrazów Afryki jest oczywiście sawanna (w odmianach bardziej wilgotnych i suchych), faktycznie stanowiąca najrozleglejszą terenowe formę pokrycia terenu na kontynencie. Stanowi ona obszar przejściowy między Saharą i Dżunglą Środkowej Afryki, a także rozległe fragmenty wschodniej i południowo-wschodniej części kontynentu. To właśnie afrykańska sawanna będąca połączeniem wysokich traw z pojedynczymi zadrzewieniami (akacja lub baobab) jest najbardziej typowym krajobrazowo elementem tej formy pokrycia terenu na Ziemi.

Afrykańska sawanna pełna jest zwierząt charakterystycznych dla tego kontynentu

Źródło: Danielle Brigida; https://www.flickr.com/photos/brigida/52277816507/

3. Podział polityczny Afryki

W Afryce znajdują się 54 niepodległe i uznawane międzynarodowo państwa oraz 2 terytoria nieuznawane – Somaliland (zbuntowana prowincja Somalii) oraz Sahara Zachodnia (formalnie Maroko). Oznacza to, że Afryka ma największą liczbę państw wśród kontynentów. Największym krajem Afryki jest Algiera (niecałe 2,4 mln km2), a najmniejszym wyspiarskie Seszele (457 km2). Krajem o największym zaludnieniu jest Nigeria (ponad 230 mln obywateli), a najmniej zaludnionym ponownie Seszele (120 tysiący mieszkańców). Największą gęstość zaludnienia ma z kolei Mauritius (ponad 600 os/km2), a najmniejszą Namibia (niecałe 3 os/km2).

Mapa państw Afryki z zaznaczonym Somalilandem

Źródło: https://afryka.biz.pl/node/20 (własna edycja)

Granice Państw Afrykańskich są efektem kolonializmu i ich wytyczenie na obszarze dawnych stref wpływów państw europejskich. Prowadzi to do nieustających konfliktów, ponieważ współczesne granice nie oddają etnicznych podziałów Afryki. Ponadto w Afryce znajduje się łącznie 5 terytoriów zamorskich należących do Wielkiej Brytanii (Wyspa Św. Heleny, Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego) oraz do Francji (Francuskie Terytoria Południowe i Antarktyczne, Reunion, Majotta). Obecnie znaczna część państw ma charakter zróżnicowany etnicznie, a podstawą tożsamości nie jest przynależność narodowościowa tylko plemienna. Na niektóre państwa potrafi składać się znaczna liczba – często wrogich wobec siebie plemion i ludów. Wyjątkiem na tym tle jest Afryka Północna, gdzie występują znacznie silniej ujednolicone kraje, głównie za sprawą setek lat wpływów arabsko-islamskich.

Ze szczegółowymi statystykami Państw Afryki można zapoznać się klikając tutaj

4. Budowa geologiczna Afryki

Afryka jest kontynentem położonym niemal w całości na Afrykańskiej płycie tektonicznej. Ulega ona jednak rozpadowi i jej wschodnia część stopniowo odrywa się, a w przyszłości (liczonej jednak w milionach lat) przesunie się na wschód, stając się osobnym lądem.

Podział Afryki na płytę Nubijską i Somalijską, prowadzący do stopniowego rozpadu kontynentu

Źródło: https://africa-arabia-plate.weebly.com/future-tectonics.html

Fragment główny płyty Afrykańskiej nazywa się obecnie Płytą Nubijską, podczas gdy fragment oddzielający się – Płytą Somalijską. Choć oderwanie się części somalijskiej zajmie jeszcze olbrzymią ilość czasu, to już teraz widoczne są skutki ruchów płyt tektonicznych w Afryce. Linia spękania, w której dochodzi do rozchodzenia się płyt, stała się miejscem zagłębień tektonicznych nazywanych Wielkimi Rowami Afrykańskimi. Powstało w nich wiele jezior o genezie tektonicznej, w tym największe naturalne zbiorniki kontynentu. Co ważne, w sąsiedztwie Wielkich Rowów pojawił się także aktywny wulkanizm. To właśnie ruchom tektonicznym, które spowodowały ułatwiony wypływ magmy na powierzchnię, Afryka zawdzięcza obecność Masywu Kilimandżaro z wulkanem Kibo, ale także wulkanu Kenia (drugi najwyższy punkt Afryki) i innych wulkanów w tej okolicy takich jak: Longonot, Menengai, Karisimbi, Nyiragongo, Meru czy Elgon i inne. Są to zarówno wulkany aktywne, uśpione jak i wygasłe.

Schemat Wielkich Rowów Afrykańskich we wschodniej Afryce wraz z kierunkiem i tempem (mm/rok) przesuwania się płyty Somalijskiej i jej mniejszych części

Źródło: Mikenorton; https://en.wikipedia.org/wiki/East_African_Rift#/media/File:East_Africa_Rift_System_GPS_and_stresses.png

5. Strefy klimatyczne w Afryce

Afryka jest kontynentem położonym w trzech strefach klimatycznych, z których dwie obejmują znaczącą większość kontynentu. Największy wpływ na kształtowanie się klimatu ma położenie (szerokość geograficzna), ponieważ przez Afrykę przebiega tak równik jak i oba zwrotniki, determinując obecność stref, odpowiednio: równikowej oraz zwrotnikowych. Ważnym czynnikiem klimatotwórczym w Afryce jest także obecność prądów morskich. W istotny sposób korygują one wpływ geograficznego położenia lądu.

Prądy morskie oddziałujące na Afrykę i obszary ich oddziaływania

Źródło: http://static.scholaris.pl/main-file/103/prady-morskie_60822.jpg

Dwa ciepłe prądy morskie, odgrywające kluczowe znaczenie to Prąd Gwinejski, który podnosi – i tak już wysoki – poziom opadów w Afryce Środkowo-Zachodniej i na zachodnich wybrzeżach, wspomagając rozwój bujnej dżungli w głębi lądu oraz nadmorskich lasów namorzynowych. Z kolei Prąd Mozambicki znacząco podnosi wielkość opadów w południowo-wschodniej części kontynentu, zapobiegając powstaniu w tym miejscu zwrotnikowej pustyni – typowej dla takiego położenia geograficznego. Odwrotnie działają z kolei prądy zimne. Prąd Kanaryjski ochładza i dodatkowo wysusza nadmorskie obszary północno-zachodniej Sahary oraz Wysp Kanaryjskich. Jeszcze bardziej wyraźne jest działanie Prądu Benguelskiego, którego bezpośrednim skutkiem jest powstanie niemal zupełnie suchej Pustyni Namib. Pozostałe czynniki klimatotwórcze nie mają aż tak istotnego wpływu na klimat kontynentu. Słabe rozwinięcie linii brzegowej sprzyja zmniejszeniu opadów w głębi lądu, co widoczne jest zwłaszcza w Afryce Północnej i środkowo-wschodniej. Z kolei przekraczająca 650 m n.p.m. średnia wysokość nad poziomem morza, przyczynia się do minimalnego zmniejszenia temperatur powierza. Nie są to jednak odchylenia duże.

Strefy klimatyczne i ich typy w Afryce – wersja uproszczona z ujednoliconą strefą podrównikową

Źródło: https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R7jpzgYIzNwXt/1668782771/23rAdYqJgMU090CVzpj6eGlpaCDog6bY.png

W strefie klimatów równikowych w Afryce możemy wymienić trzy typy klimatu:

1. Klimat równikowy wybitnie wilgotny – obejmuje relatywnie niewielki obszar środkowo-zachodniej i zachodniej Afryki w najbliższej odległości od równika. Charakteryzuje się bardzo dużymi całorocznymi opadami nawet w granicach 2000-3000 mm oraz stabilną temperaturą około 25 stopni Celsjusza.

2 i 3. Klimat podrównikowy – w Afryce występuje w w wariancie wilgotnym oraz suchym. Ten typ kimatu obejmuje największą część Afryki – obszary środkowo-północne i środkowo-południowe na całej długości geograficznej od zachodniego do wschodniego wybrzeża oraz większość wyspy Madagaskar. Cechuje się dość dużymi opadami, ale z obecnością podziału na porę roku suchą i deszczową. Temperatura podobnie jak w równikowym jest stabilna (20-28 stopni), ale amplitudy są minimalnie większe niż w typie równikowym wybitnie wilgotnym.

Istotnym elementem zróżnicowania klimatycznego Afryki jest nierównomierne rozłożenie opadów na kontynencie

Źródło: https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RYoHSexLT7bUF/5/1S7OQQ04XZbCMGTbNRGEaHqn5RITBTus.png

Z kolei w strefie klimatów zwrotnikowych możemy wyróżnić dwa typy klimatu:

1. Klimat zwrotnikowy suchy – obejmuje znaczną część Afryki w okolicach obu zwrotników (północna i południowa Afryka na całej rozciągłości zachód-wschód), za wyjątkiem tych miejsc, gdzie jego oddziaływanie jest negowane przez ciepłe prądy morskie (zwłaszcza Mozambicki). Cechuje się bardzo niski lub nawet prawie zerowymi opadami (rzadko przekraczają 100 mm rocznie) oraz najwyższą na świecie średnią temperaturą powietrza (w cieplejszym sezonie) przy jednak znacznej amplitudzie „lato”-„zima „(10-35 stopni) oraz dobowej.

2. Klimat zwrotnikowy wilgotny – występuje tam, gdzie w okolicach zwrotników pojawiają się ciepłe prądy morskie. Jest podobny do klimatu zwrotnikowego suchego, ale opady są znacznie wyższe, z tego powodu temperatury są minimalnie niższe, ale maleje też ich amplituda. W Afryce występuje niemal wyłącznie na południowo-wschodnim wybrzeżu kontynentu oraz we wschodniej (nadoceanicznej) części Madagaskaru.

Trzecią strefą kimatyczną występującą w Afryce jest strefa podzwrotnikowa. W Afryce występuje ona wyłącznie w odmianie klimatu podzwrotnikowego wilgotnego (morskiego) i obejmuje niewielkie skrawki północnych i południowych obszarów linii brzegowej kontynentu. Cechą charakterystyczna tego typu klimatu jest przewaga opadów występujących zimą (mokra i chłodniejsza zima) przy ciepłym i słonecznym lecie. Klimat ten przypomina znany nam jego odpowiednik z obszaru europejskiej części basenu Morza Śródziemnego.

7. Wody Afryki

W Afryce znajduje się aż 29 rzek o długości powyżej 1000 km. Najdłuższą z nich jest Nil (6650 km – wartość ta może się różnić w źródłach z uwagi na odmienne postrzeganie źródeł rzeki). Rzeka ta miała istotny wpływ na cywilizację starożytnego Egiptu, do dzisiaj odrywając olbrzymią rolę w funkcjonowaniu obszarów, przez które przepływa. W przeszłości sądzono nawet, ze to Nil a nie Amazonka jest najdłuższą rzeką Świata. Do ważnych rzek należą także cieki takie jak: Kongo, Niger, Zambezi, Uebi Szebelie, Kasai, Oranje, Okawango, Limpopo i Wolta. Największe dorzecze ma Kongo (3,8 mln km2), rozległe dorzecza (większe niż 1 mln km2) mają jeszcze: Nil, Niger, Zambezi i Oranje. Zdecydowana większość rzek znajduje się lub ma swoje źródła w strefie równikowej lub podrównikowej, natomiast na pustynnych obszarach strefy zwrotnikowej, prawie w ogóle nie ma stałych rzek.

Nil na znacznym obszarze płynie przez obszary pustynne, dostarczając bezcenną i niezbędną do życia słodką wodę (na zdjęciu Nil w południowym (górnym) Egipcie)

Źródło: Jiseon Shin; https://www.flickr.com/photos/shinjieo/5198194482/

Wiele z Afrykańskich rzek ma charakter okresowy. Dotyczy to zwłaszcza tych z nich, które znajdują się w podrównikowej strefie klimatu, charakteryzującej się opadami jedynie w sezonie deszczowym (głównie latem). Z tego powodu wiele rzek może częściowo lub całkowicie wysychać. Wśród rzek o okresowo istotnych zmianach ilości wody w korycie znajdują się np. Senegal czy Niger. Dodatkowo czasami na pustyniach mogą tworzyć się rzeki epizodyczne, których występowanie związane jest z pojawianiem się incydentalnych opadów na pustyniach. Rzeki okresowe i epizodyczne mogą tworzyć tzw. suche koryta zwane wadi lub ued. Niezwykle ciekawa jest także rzeka Okawango. Nie uchodzi ona do morza, lecz kończy swój bieg na lądzie, tworząc wielkie rozlewisko – deltę śródlądową w Kotlinie Kalahari.

Delta Okawango to wielkie rozlewisko w Kotlinie Kalahari (Botswana)

Źródło: Diego Delso; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Vista_a%C3%A9rea_del_delta_del_Okavango%2C_Botsuana%2C_2018-08-01%2C_DD_32.jpg/1920px-Vista_a%C3%A9rea_del_delta_del_Okavango%2C_Botsuana%2C_2018-08-01%2C_DD_32.jpg

Wśród Afrykańskich jezior, których większość zlokalizowana jest w południowo-wschodniej części kontynentu, w ciągu Wielkich Rowów Afrykańskich, największym jest jezioro Wiktorii (68 800 km2). Do innych rozległych jezior należą: Tanganika (34400 km²) oraz Niasa (29 600 km²). Wszystkie te jeziora są pochodzenia tektonicznego. Tanganika jest zarazem najgłębszym jeziorem Afryki (1435 m).  W przeszłości jednym z większych jezior w Afryce było jezioro eoliczne Czad (nawet 25 000 km²), jednak w wyniku zmian klimatycznych i nadmiernego poboru wody, jego powierzchnia zmniejszyła się i podlega ona sezonowym wahaniom. Ocenia się, że stanowi obecnie nieco ponad 10% dawnej wielkości. Jest to przykład jednej z największych w Afryce katastrof ekologicznych.

Zmiana powierzchni Jeziora Czad – 1973 a 2017

Źródło: https://www.bbc.com/news/world-africa-43500314

Oprócz Jeziora Wiktorii, w Afryce występuje także system Wodospadów Wiktorii, nazwany tak na cześć królowej Wielkiej Brytanii w XIX w. – Wiktorii. Jest to zespół wielu wodospadów w ciągu rzeki Zambezi. Przebiega tędy granica między Zambią i Zimbabwe. Ten cud natury (uważany czasami za jeden z 7 przyrodniczych cudów świata) odkrył w 1855 r. znany brytyjski (szkocki) badacz i misjonarz Afryki – David Livingstone. Obecnie znajduje się tutaj Park Narodowy, a obiekt wpisano także na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Źródło: Christoph Strässler – https://www.flickr.com/photos/78904630@N08/51641569236/

W Afryce znajduje się także kilka bardzo dużych zbiorników sztucznych, wykorzystywanych przede wszystkim w hydroenergetyce. Największym z nich jest zbiornik Wolta na rzece Wolta (powierzchnia 8500 km2), inne znane to Kariba na rzece Zambezi oraz Owen Falls i jeden z najstarszych – Zbiornik Nasera na Nilu powstały na skutek budowy Wysokiej Tamy.

Wysoka Tama na Nilu – zdjęcie sytuacyjne

Źródło: https://eoimages.gsfc.nasa.gov/images/imagerecords/85000/85992/iss043e101953.jpg

W Afryce występują też charakterystyczne oazy, które są wynikiem deflacyjnej działalności wiatru. Powstają w wyniku przecięcia poziomu wodonośnego przez drążący teren wiatr. Ich istnienie zależy od budowy geologicznej i pokrywy skalnej obszaru, które – umożliwiają lub nie – „dokopanie się” przez wiatr do warstwy wodonośnej na piaszczystej pustyni.

Oaza Ubari w Libii – jeden z klasycznych przykładów oazy na pustyni piaszczystej

Źródło Sfivat; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Oasis_in_Libya.jpg/1280px-Oasis_in_Libya.jpg

8. Gleby Afryki

W przeważającej części kontynentu gleby mają układ strefowych pasów równoleżnikowych. Gleby w Afryce są w większości słabe, ze względu na panujący gorący i wilgotny (wypłukiwanie gleby) oraz gorący i suchy (pustynie) klimat. W klimacie równikowym i podwrównikowym są to najczęściej gleby czerwone i czerwonożółte, ferralitowe. Kwaśne i ubogie w składniki mineralne. Na obszarach pustyń rzadko mamy do czynienia z glebą, a jeżeli już to w stadium inicjalnym. Są to najczęściej czerwonawe buroziemy pustynne. Najlepsze gleby strefowe, które można spotkać w Afryce to gleby cynamonowe, które wykształciły się na niewielkich obszarach klimatu podzwrotnikowego wilgotnego. Ich obszar występowania – zależny ściśle od strefy klimatu – jest jednak bardzo mały na tym kontynencie.

Problem przemywania profilu glebowego dotyczy m.in. gleb czerwonych w strefie równikowej – z tego powodu gleby w Afryce są w większości bardzo słabe

Źródło: https://qph.cf2.quoracdn.net/main-qimg-e22b7e215c7d181c0a6c52d47bf4c07b-pjlq

Wśród gleb niestrefowych, poza nieurodzajnymi glebami górskimi, występują bardzo dobre gleby aluwialne – mady rzeczne. Występują one wzdłuż koryt dużych rzek oraz w ich deltach, zwłaszcza w Delcie Nilu. Ich powierzchnia jest jednak niewielka, w relacji do ogółu słabych gleb, jednak umożliwiają rozkwit rolnictwa w niektórych regionach np. w Egipcie.