Afryka położona jest w centralnej części Ziemi, na przecięciu południka „zero” i równika. Kontynent pełen jest różnorodności, znajduje się w obrębie 4 stref klimatycznych i otoczony jest wodami 3 oceanów. Afryka zachwyca bogactwem swojej przyrody, które dla wielu wciąż pozostaje niedokryte.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Afryka

I Położenie i warunki naturalne Afryki

Granicą Afryki przebieg od północnego zachodu Cieśniną Gibraltarską, wodami Morza Śródziemnego, kanałem Sueskim, wodami Morza Czerwonego, cieśniną Bab al-Mandab, wodami Zatoki Adeńskiej, wodami Oceanu Indyjskiego na wschód od Soktory, Archieplagu Maskarenów (wyspa Rodrigues), Madagaskaru aż do Przylądka Dobrej Nadziei i dalej wodami Oceanu Atlantyckiego na zachód od Wyspy Św. Heleny, Wyspy Wniebowstąpienia, na zachód od Wysp Zielonego Przylądka (Santo Antão), Wysp Kanaryjskich i Madery do Cieśniny Gibraltarskiej.

1. Obiekty na mapie Afryki

Źródło: http://www.swiatpodrozy.pl/k.php?&mapID=33&kid=6#.W1HUhYga-70

2. Podział polityczny Afryki

Źródło: https://afryka.biz.pl/node/20 z dodanym Somalilandem

Granice Państw Afrykańskich są efektem kolonializmu i ich wytyczenie na obszarze dawnych stref wpływów państw europejskich. Prowadzi to do nieustających konfliktów, ponieważ współczesne granice nie oddają etnicznych podziałów Afryki.

Na terenie Afryki znajdują się 54 państwa uznawane międzynarodowo oraz 2 kolejne de facto państwa o nieustalonym statusie międzynarodowym (Sahara Zachodnia i Somaliland) oraz 5 terytoriów zamorskich Wielkiej Brytanii (Wyspa Św. Heleny, Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego) i Francji (Francuskie Terytoria Południowe i Antarktyczne, Reunion, Majotta) o skomplikowanym statusie prawnym.

Największym krajem Afryki jest Algiera (2,4 mln km2), a najmniejszym wyspiarskie Seszele (455 km2). Krajem o największym zaludnieniu jest Nigeria (ponad 190 mln obywateli), a najmniej zaludnionym ponownie Seszele (94 tysiące mieszkańców). Największą gęstość zaludnienia ma z kolei Mauritius (604 os/km2), a najmniejszą Namibia (2,4 os/km2).

3. Podstawowe informacje o Afryce:

Powierzchnia Afryki: 30,4 mln km2  (druga największa)

Liczba ludności kontynentu: 1,22 mld (2017 – druga największa)

Średnia wysokość: 657 m.n.p.m.

Najwyższy szczyt: Kilimandżaro (szczyt Uhuru na wulkanie Kibo): 5895 m.n.p.m.

Najniższy punkt: Jezioro Asal (~-155 m.n.p.m.)

4. Skrajne punkty, rozciągłość i deniwelacja Afryki

Źródło: Opracowanie własne na podstawie https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Africa_location_map.svg/1024px-Africa_location_map.svg.png

Skrajnymi punktami Afryki są:

  • Na północ – Przylądek Biały (37°20’N)
  • Na południe – Przylądek Igielny (34°50’S)
  • Na zachód – Przylądek Almadi (17°33’W)
  • Na wschód – Przylądek Hafun (nowa nazwa – Raas Xaafuun) (51°23’E)

Rozciągłość południkowa kontynentu oblicza się poprzez dodanie wartości skrajnych punktów N i S (ponieważ leżą na różnych półkulach). Wynikiem działania jest 72°10′. Wynik należy przeliczyć na kilometry mnożąc przez 111,2 km. Rozciągłość południkowa Afryki wynosi około 8025 km.

Rozciągłość równoleżnikowa kontynentu oblicza się poprzez dodanie wartości skrajnych punktów W i E (ponieważ leżą na różnych półkulach). Wynikiem dodania jest 68°56′. Rozciągłości równoleżnikowej nie przelicza się na kilometry.

Według niektórych autorów rozciągłości kontynentu powinno obliczać się z uwzględnieniem otaczających je wysp, należących do kontynentu. W przypadku rozciągłości południkowej nie ma to w tym przypadku znaczenia (brak wysp dalej na N lub S). Zmieniło by to jednak zasadniczo rozciągłość równoleżnikową. W tym wariancie skrajny punkty na zachód znajdował by się na wyspie Santo Antão w archipelagu Wysp Zielonego Przylądka (przybliżona współrzędna skrajna wyspy to 25°36’W. Z kolei skrajny punkt na wschód znajdowałby się na wyspie Rodrigues w archipelagu Maskarenów. Skrajna współrzędna wschodnia wyspy wynosi około 63°50’E. Licząc taką rozciągłość równoleżnikową uzyskalibyśmy 89°26′.

Deniwelację kontynentu (różnicę wysokości) oblicza się poprzez odjęcie od najwyższego punktu – najniższego punktu. Ponieważ Jezioro Asal ma ujemną wysokość (znajduje się pod poziomem morza), odejmujemy ze znakiem przeciwnym, czyli dodajemy. Deniwelacja Afryki wynosi 6050 metrów.

5. Cechy fizycznogeograficzne Afryki

Linia brzegowa Afryki ma długość 30,5 tys. km (krótszą ma tylko Ameryka Południowa i Australia), co oznacza, że kontynent jest bardzo zwarty (w stosunku do powierzchni), a linia brzegowa jest bardzo słabo rozwinięta. Tylko 2% powierzchni Afryki stanowią Wyspy, z których największą jest Madagaskar.

Typy wybrzeży są mało zróżnicowane. Dominują wysokie wybrzeża klifowe. Na południu Afryki występuje wybrzeże zbliżone do riasowego. Niskie, piaszczyste wybrzeże o charakterze mierzejowym i lagunowym występuje głównie w Afryce zachodniej (Zatoka Gwinejska) i gdzieniegdzie wschodniej (Somalia) oraz w Libii i Egipcie na północy Afryki. W strefie gorącego i wilgotnego klimatu pojawiają się wybrzeża namorzynowe (Zatoka Gwinejska) i koralowe (Morze Czerwone i obszary wyspiarskie nad wschodnim wybrzeżu).

Mapa fizycznogeograficzna Afryki

Źródło: https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RGRwbF1IRXuoq/5/1ruDCpW79AnyNae89c1Wgs6KdYL16fMV.png

W ukształtowaniu powierzchni dominują wyżyny i kotliny. Nizin jest niewiele i występują prawie wyłącznie w pasie brzegowym. Góry fałdowe występują na północy (Atlas) i południu (Przylądkowe) kontynentu. Krajobrazy górskie innego pochodzenia (np. wulkaniczne Kilimandżaro czy zrębowe Góry Smocze) występują we wschodniej części kontynentu. Najwyższym punktem jest szczyt Kibo (5895 m.n.p.m.) w wulkanicznym masywie górskim Kilimandżaro. Najniższym brzeg jeziora Asal (-155 m.n.p.m.). Choć wyżyny i góry stanowią łącznie 77% kontynentu, średnia wysokość Afryki to 657 m.n.p.m. i pod tym względem Afryka jest dopiero czwartym najwyższym kontynentem (Po Antarktydzie, Azji i Ameryce Północnej).

6. Budowa geologiczna Afryki

Źródło: https://africa-arabia-plate.weebly.com/future-tectonics.html

Afryka położona jest na Afrykańskiej płycie tektonicznej (nazywanej też Płytą Nubijską), z której wyodrębnia się Płyta Somalijska na wschodzie kontynentu. Fragmenty Afryki znajdują się także na płycie Euroazjatyckiej i Arabskiej. Efektem pękania kontynentu są Wielkie Rowy Afrykańskie – rowy tektoniczne najczęściej wypełnione wodą w postaci jezior tektonicznych. Szacuje się, że w ciągu kilkudziesięciu milionów lat, Płyta Somalijska oderwie się od Płyty Nubijskiej i powstanie osobny kontynent. W wyniku powstawania ryftu dochodzi do trzęsień ziemi i zjawisk wulkanicznych Budowa skalna Afryki ma pochodzenie prekambryjskie. W okresie orogenezy hercyńskiej powstały Góry Przylądkowe, z kolei Atlas w orogenezie alpejskiej.

7. Klimat w Afryce

Główny czynnik klimatotwórczy:

  • Położenie w okolicach równika i zwrotników – skutkiem jest obecność gorących klimatów równikowego i zwrotnikowego

Pozostałe czynniki klimatotwórcze:

  • Zimny prąd morski Benguelski zmniejsza opady w południowo-zachodniej Afryce (powstaje pustynia Namib), ciepły prąd morski Mozambicki zwiększa opady w południowo-wschodniej Afryce przyczyniając się do powstania tam lasu. Zimny prąd Kanaryjski obniża opady na terenie zachodniej Sahary, z kolei ciepły prąd Gwinejski podnosi opady w środkowo-zachodniej Afryce.

Prądy morskie oddziałujące na Afrykę

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://static.scholaris.pl/main-file/103/prady-morskie_60822.jpg
  • Bardzo słabo rozwinięta linia brzegowa – przyczynia się do zmniejszenia opadów w głębi kontynentu i zwiększenia amplitudy temperatury (wzrost kontynentalizmu)
  • Wysokość nad poziomem morza – średnia przyczynia się do nieznacznego obniżenia średniej temperatury powietrza, a w obszarach górskich występują cechy klimatu górskiego, niektóre szczyty (np. Kilimandżaro) potrafią być ośnieżone.
Źródło: https://sites.google.com/site/srodowiskoiludnoscafryki/rodowisko-naturalne-afryki/klimat-afryki

W Afryce występują 4 zasadnicze strefy klimatyczne:

1. Klimat równikowy – obejmuje niewielki obszar środkowo-zachodniej i zachodniej Afryki w najbliższej odległości od równika oraz wschodni Madagaskar. Charakteryzuje się bardzo dużymi całorocznymi opadami nawet w granicach 2000-3000 mm oraz stabilną temperaturą około 25 stopni Celsjusza.

Mbandaka, Kongo

Źródło: https://en.climate-data.org/location/607/

2. Klimat podrównikowy – obejmuje największą część Afryki – obszary środkowo-północne i środkowo-południowe na całej długości geograficznej od zachodniego do wschodniego wybrzeża oraz zachodni Madagaskar. Cechuje się dość dużymi opadami, ale z obecnością podziału na porę roku suchą i deszczową. Temperatura podobnie jak w równikowym jest stabilna (20-28 stopni), ale amplitudy są minimalnie większe.

Abudża, Nigeria

Źródło: https://en.climate-data.org

Dodoma, Tanzania

Źródło: https://en.climate-data.org

3. Klimat zwrotnikowy – obejmuje znaczną część Afryki w okolicach obu zwrotników (północna i południowa Afryka na całej rozciągłości zachód-wschód).  Cechuje się prawie zerowymi opadami (maksymalnie kilkadziesiąt/kilkaset milimetrów) oraz najwyższą na świecie temperaturą powietrza przy znacznej amplitudzie lato-zima (10-35 stopni) oraz dobowej.

Awbari, Libia

Źródło: https://en.climate-data.org

Upington, RPA

Źródło: https://en.climate-data.org

4. Klimat podzwrotnikowy wilgotny – obejmuje niewielkie obszary na północnym i południowym skraju Afryki. Charakteryzuje się nieco niższą temperaturą niż w klimacie zwrotnikowym i wyraźną, ale mniejszą amplitudą temperatury. Cechą typową jest przewaga opadów występujących zimą (mokra i chłodna) przy ciepłym i słonecznym lecie. Opady są znacznie wyższe niż w strefie zwrotnikowej.

Algier, Algieria

Źródło: https://en.climate-data.org

Kapsztad, RPA

Źródło: https://en.climate-data.org

8. Wody Afryki

W Afryce znajduje się aż 29 rzek o długości powyżej 1000 km. Najdłuższą z nich jest Nil (6671 km). Poza Nilem do głównych rzek należą: Kongo, Niger, Zambezi, Uebi Szebelie. Największe dorzecze ma Kongo (3800 km2), rozległe dorzecza mają jeszcze: Nil, Niger, Zambezi i Oranje (>1000 km2). Zdecydowana większość rzek znajduje się lub ma swoje źródła w strefie równikowej lub podrównikowej, natomiast na pustynnych obszarach strefy zwrotnikowej, prawie w ogóle nie ma stałych rzek.

Wśród Afrykańskich jezior, których większość zlokalizowana jest w południowo-wschodniej części kontynentu, największym jest jezioro Wiktorii (68 800 km2). Do innych rozległych jezior należą: Tanganika (34400 km2) oraz Niasa (29 600 km2). Wszystkie te jeziora są pochodzenia tektonicznego. Tanganika jest zarazem najgłębszym jeziorem Afryki (1435 m).  W przeszłości jednym z największych jezior w Afryce było jezioro eoliczne Czad (nawet 25 000 km2), jednak w wyniku zmian klimatycznych i nadmiernego poboru wody, jego powierzchnia zmniejszyła się obecnie do mniej niż 2000 km2.

W Afryce znajduje się także kilka bardzo dużych zbiorników sztucznych. Największym z nich jest zbiornik Wolta na rzece Wolta (powierzchnia 8500 km2), inne znane to Kariba na rzece Zambezi oraz Owen Falls i Zbiornik Nasera na Nilu.


9. Gleby Afryki

W przeważającej części kontynentu gleby mają układ strefowych pasów równoleżnikowych. Gleby w Afryce są w większości słabe, ze względu na panujący gorący i wilgotny (wypłukiwanie gleby) oraz gorący i suchy (pustynie) klimat. W klimacie równikowym i podwrównikowym są to najczęściej gleby czerwone i czerwonożółte, ferralitowe. Kwaśne i ubogie w składniki mineralne. Na obszarach pustyń rzadko mamy do czynienia z glebą, a jeżeli już to w stadium inicjalnym. Są to najczęściej czerwonawe buroziemy pustynne. Najlepsze gleby strefowe to gleby cynamonowe, które wykształciły się na niewielkich obszarach klimatu podzwrotnikowego wilgotnego. Wśród gleb strefowych, poza nieurodzajnymi glebami górskimi, występują bardzo dobre gleby aluwialne – mady rzeczne. Występują one wzdłuż koryt dużych rzek oraz w ich deltach, zwłaszcza w Delcie Nilu. Ich powierzchnia jest jednak niewielka, w relacji do ogółu słabych gleb.