W Afryce występuje kilka charakterystycznych typów rolnictwa, takich jak rolnictwo żarowo-odłogowe, rolnictwo plantacyjne czy pasterstwo koczownicze. Poziom rozwoju rolnictwa jest z kilku powodów niski, a mimo wysokiego zatrudnienia w rolnictwie, kontynent cierpi głód.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Afryka

VI Rolnictwo Afryki

1. Przyczyny problemów w rolnictwie Afryki

Rolnictwo w Afryce stoi na niskim poziomie. Wśród przyczyn takiego stanu rzeczy należy wymienić dwie grupy czynników – przyrodnicze i pozaprzyrodnicze. Jednak pomimo zatrudnienia w niektórych krajach Afryki nawet ponad 70% populacji w rolnictwie, państwa te często zmagają się z deficytem żywności skutkującym pojawianiem się problemu głodu i niedożywienia.

Do przyrodniczych czynników utrudniających rozwój rolnictwa w Afryce należą:

  • Trudny klimat – gorący i suchy lub gorący i bardzo deszczowy. W obu przypadkach uprawa jest bardzo utrudniona, a w niektórych miejscach wręcz niemożliwa.
  • Słabe gleby – będące efektem oddziaływania klimatu.
  • Deficyt lub nadmiar wody – niektóre obszary nie nadają się do uprawy z powodu braku opadów oraz innych źródeł (rzeki, większe jeziora) wody. W innych miejscach wody jest tak dużo, że uprawa jest niemożliwa.
  • Powtarzające się klęski żywiołowe, zwłaszcza katastrofalne susze np. na obszarze Sahelu.

Wielkim problemem rolnictwa Afryki są klęski żywiołowe, takie jak susze, powodzie czy pożary

Źródło: Joseph King; https://www.flickr.com/photos/kingjn/10868763413/in/photostream/

Do pozaprzyrodniczych czynników utrudniających rozwój rolnictwa w Afryce należą:

  • Nieustające konflikty zbrojne i ciągłe zniszczenia oraz niestabilność polityczna wielu państw, którą one powodują.
  • Nieustające kryzysy polityczne i brak rządów prawa (anarchia) w części państw Afryki – zniechęcają do podejmowania inicjatywy i inwestowania, także przez potencjalnych inwestorów zagranicznych.
  • Duże rozdrobnienie ziemi – sprzyja to powstawaniu gospodarstw rodzinnych, nastawionych na samozaopatrzenie o bardzo małej produktywności.

W Afryce większość gospodarstw rolnych liczy najwyżej kilka hektarów

Źródło: Livestockrsp; https://www.flickr.com/photos/livestocklab/7040140261/
  • Niski poziom kultury rolnej – czyli wiedzy i umiejętności rolników.
  • Brak pieniędzy na inwestycje – powoduje to niedobór sprzętu, środków ochrony roślin czy możliwości nawadniania upraw.

W Afrykańskim rolnictwie ciągle funkcjonują prymitywne narzędzia takie jak kij kopieniaczy czy motyka, dominuje też praca ręczna bez wykorzystania zaawansowanych maszyn

Źródło: Rod Waddington; https://www.flickr.com/photos/rod_waddington/52594881967/
  • Szerzenie ideologii marksistowskiej i reformy rolne oparte na myśli sowieckiej (kolektywizacja wsi), powodujące jedynie dramatyczne pogorszenie sytuacji rolnej.
  • Nietrafiona pomoc humanitarna w postaci darmowej żywności, która zniechęca do samodzielnego podejmowania inicjatywy i zwiększania własnej produkcji rolnej.

2. Typy rolnictwa w Afryce

W trudnych warunkach przyrodniczych jak i społeczno-ekonomicznych, prawie w ogóle nie rozwija się nowoczesna agrokultura. Dominującym typem rolnictwa jest rolnictwo ekstensywne samozaopatrzeniowe, czyli rolnictwo, w którym nakłady pracy są duże (ilość zatrudnionych w rolnictwie jest wysoka, a większość prac jest wykonywana ręcznie lub przy wykorzystaniu prymitywnych narzędzi), a plony niskie, z kolei uzyskane płody rolne są przeznaczane w znacznej większości na spożycie przez rolnika i jego rodzinę, a tylko w niewielkim stopniu na sprzedaż. W połączeniu z dynamicznie rosnącą populacją kontynentu, skutkiem takiej działalności rolnej jest stały niedobór żywności.

W większości krajów Afryki rolnictwo ma charakter rodzinny i nastawione jest na samozaopatrzenie (wyżywienie) rodziny, a praca ma charakter ręczny

Źródło: Rod Waddington; https://www.flickr.com/photos/rod_waddington/53900723083/

Rolnictwo koczownicze (a dokładniej pasterstwo koczownicze zwane również nomadyzmem), które opisano szerzej przy tematach związanych z Sahelem (kliknij, aby przejść do tematu) jest jedną z prymitywnych form gospodarowania, polegającą na przepędzaniu (wędrówce) bydła w strefie Sahelu między obszarami posiadającymi określone zasoby. W niektórych regionach Afryki (takich jak Sahel), jest to jedyna dostępna forma gospodarki rolnej. Nie jest ona jednak ani efektywna, ani dochodowa.

Pasterstwo koczownicze jest jedynym dostępnym zajęciem dla dziesiątek milionów Afrykanów, zwłaszcza na Sahelu

Źródło: Livestockcrsp; https://www.flickr.com/photos/livestocklab/6896095770/

Innym z podtypów ekstensywnych form gospodarowania, jest funkcjonujące w Afryce Środkowej i Zachodniej rolnictwo żarowo-odłogowe. Występuje ono na granicy terenów leśnych i sawanny. Polega na wypaleniu lasu (ewentualnie traw) porastającego teren, celem jego szybkiego przeznaczenia pod uprawę (cześć „żarowa” procesu). Działalność rolniczą prowadzi się intensywnie aż do wyjałowienia gleby (co zwykle następuje szybko), a następnie teren porzuca się i pozwala mu ponownie zarosnąć lasem by się zregenerował (część odłogowa). W tym czasie działalność przenosi się na inny fragment zalesionego terenu.

Rolnictwo żarowo-odłogowe – przykładowy teren po wypaleniu lasu przygotowany pod uprawę

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/DirkvdM_santa_fe_scorched.jpg/1920px-DirkvdM_santa_fe_scorched.jpg

Argumentami przemawiającymi za prowadzeniem takiej działalności rolnej są:

  • Szybkie pozyskanie nowego terenu pod uprawę
  • Teoretyczna poprawa jakości gleby przez akumulowane popioły ze spalonego lasu
  • Olbrzymi głód przestrzeni rolnej potrzebnej „natychmiast” wobec stale rosnącego zapotrzebowania na żywność

Przeciwko prowadzeniu takiej działalności przemawiają jednak:

  • Szybkie wyjałowienie gleby poprzez jej nadmierną eksploatację
  • Pozbawienie gleby naturalnej (leśnej) ochrony przed erozją, zwłaszcza ze strony wiatru, szczególnie narażone są na to obszary zagrożone pustynnieniem
  • Potrzeba dziesiątek lat by las odrósł i zregenerował zniszczoną glebę, a w tym czasie jest to obszar gospodarczo bezużyteczny
  • Niszczy się ekosystem i pozbawia miejsca życia licznych gatunków zwierząt

Taki typ rolnictwa jest obecnie oceniany jako prymitywny i niewłaściwy, prowadzący w dłuższej perspektywie do pogorszenia sytuacji w rolnictwie, zamiast jej poprawy.

Przeciwnym, nowoczesnym i intensywnym typem rolnictwa, który rozwinął się w Afryce jest rolnictwo plantacyjne. Na dużą skalę funkcjonuje ono w Afryce Południowej (RPA) oraz miejscowo w Afryce Zachodniej i Wschodniej. Plantacją nazywa się duży obszar uprawy jednej rośliny (monokultura rolna), gdzie dominuje praca ręczna człowieka (najczęściej) ze względu na specyfikę gatunku rośliny, której uprawa mechaniczna nie jest możliwa lub jest utrudniona. W ten sposób uprawia się tylko niektóre rośliny np. kawę, herbatę, banany i inne owoce, bawełnę, kauczukowiec czy kakaowiec. Wieloletnia uprawa jednej rośliny na danym terenie nazywana jest fachowo monokulturą rolną.

Plantacja kawy w Afryce

Źródło: http://iseeafrica.co.za/wp-content/uploads/2017/05/our-work_where-we-work_africa_tanzania_hero.jpg

Za prowadzeniem takiej działalności przemawiają:

  • Wysoka produktywność i wysokie zyski z eksportu towarów, głównie do Europy i Ameryki Północnej, dające nadzieję na wzrost ekonomiczny gospodarki państw, które rozwijają plantacje
  • Produkcja w całości lub prawie w całości przeznaczana jest na sprzedaż, jest to tak zwane rolnictwo towarowe, a więc pojawiają się duże dochody
  • Plantacje stymulują rozwój innych działów gospodarki – przetwórstwa rolniczego i transportu (zwłaszcza morskiego) na zapleczu terenów uprawnych, tworząc nowe miejsca pracy

Istnieją jednak także słabości takiego rolnictwa:

  • Prowadzenie do wyjałowienia gleby przez wieloletnie uprawianie tej samej rośliny (monokultura rolna)
  • Pozbawianie ekosystemu różnorodności flory
  • Rozwój chorób roślin i szkodników danej rośliny wymusza stosowanie środków ochrony roślin, które są kosztowne i niebezpieczne dla zdrowia
  • Rozwój plantacji nastawionej na zysk często występuje zamiast rozwoju produkcji żywności dla ludności lokalnej, co może utrudniać walkę z głodem i niedożywieniem


Oceny rolnictwa plantacyjnego są podzielone, jednak ze względu na specyfikę gatunków oraz duże zapotrzebowanie światowe na uprawiane tą metodą rośliny, jest ono konieczne. Jego niewątpliwą zaletą jest duży zysk, jednak nie zawsze trafia on do lokalnych plantatorów, a często głównymi beneficjentami są zagraniczne korporacje. Z drugiej strony, Afryka dostarcza swoim klientom, m. in. Europie wielu płodów rolnych, których wyprodukowanie na miejscu nie jest możliwe. Co jednak z rozwojem „tradycyjnej” gospodarki żywnościowej? Szansą dla Afryki jest rozwój technologiczny, zwłaszcza związany z pozyskiwaniem wody, np. ze źródeł podziemnych. Sztuczne nawadnianie na szerszą niż obecnie skalę, mogłoby znacząco zwiększyć potencjał rozwoju rodzimej produkcji żywności.

W ostatnich latach m. in. w Ghanie rozpoczęto montaż solarnych systemów nawadniających, co daje nadzieję na zwiększenie lokalnej produkcji rolnej

Źródło: IWMI Flickr Photos; https://www.flickr.com/photos/iwmi/52458176048/