Pod pojęciem ruchów masowych rozumiemy przemieszczanie dużych mas ziemi pod wpływem grawitacji. W zależności od czynników otoczenia, ruch ten może odbywać się na wiele sposobów.
Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)
Procesy egzogeniczne
III Ruchy masowe
Przemieszczanie materiału skalnego rozumianego pod pojęciem ruchów masowych odbywa się za sprawą grawitacji pod wpływem siły ciężkości. Ciężar skał czasami pokonuje zdolność materiału do utrzymania jego ciągłości. W wyniku przerwania spoistości materii dochodzi do jej przemieszczenia w dół. Niezbędnym warunkiem jest jakiekolwiek nachylenie terenu. Doskonałym miejscem dla wystąpienia zjawiska są stoki czyli nachylona powierzchnia wzniesienia terenu (formy wypukłej) lub zbocza (odnoszące się także do powierzchni wklęsłych np. kotlin lub dolin).
1. Intensywność i powstawanie ruchów masowych
Czynnikami wpływającymi na intensywność ruchów masowych są:
- Stopień nachylenia terenu – im większy tym bardziej intensywny proces, maksymalna intensywność przy nachyleniu pionowym (np. wystający fragment skały)
- Klimat – im bardziej deszczowy tym intensywniejsze ruchy masowe (w pewnych warunkach także wysoka temperatura sprzyja powstawaniu lawin błotnych, a niska – lawin śnieżnych)
- Typ skały – skały o mniejszej twardości łatwiej poddają się erozji i w konsekwencji – ruchom masowym
- Pokrycie terenu – nagi grunt poddaje się ruchom masowym znacznie łatwiej niż teren porośnięty roślinnością
- Obecność wód podziemnych – płytko zalegające wody gruntowe mogą przyczyniać się do większej intensywności ruchów masowych
Bezpośrednimi czynnikami, które mogą wywołać zjawisko ruchów masowych są zarówno zjawiska naturalne jak i pochodzenia antropogenicznego:
- Rozluźnienie skał i zwiększenie ich ciężaru wskutek intensywnych opadów (także wylania rzeki) lub topnienia śniegu
- Trzęsienia ziemi
- Podcięcie stoku przez erozję
- Podcięcie stoku w wyniku działalności człowieka
- Usunięcie przez człowieka roślinności naturalnej utrzymującej spoistość terenu
- Drgania wywołane przez transport i inną aktywność ludności
- Przeciążenie stoku zabudową mieszkaniową lub innymi obiektami budowlanymi
Działalność człowieka często sprzyja ruchom masowym
Źródło: https://dmt55mxnkgbz2.cloudfront.net/900x0_s3-44314-1s3-44314-S-077_19-LL-100.jpg
2. Rodzaje ruchów masowych – przykłady klasyczne
- Odpadanie – zachodzi na skutek rozluźnienia pojedynczych ziaren, okruchów lub bloków skalnych (najczęściej w procesie wietrzenia), dotyczy głównie obszarów górskich i skał o dużej twardości. Odłączony materiał toczy się powoli w dół wzniesienia, rzeźbiąc (okresowo także z udziałem spływającej wody) żleby czyli podłużne rynny na stokach. U podnóża stoku materiał gromadzi się w stożek usypiskowy zwany także piargiem (w Tatrach).
Schemat odpadania
Źródło: http://geografia.zspryglice.pl/image/54.png
Stożki usypiskowe (piargowe) i żleby utworzone w procesie odpadania
Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/%C5%BBleb_Karczmarza_a1.jpg/1200px-%C5%BBleb_Karczmarza_a1.jpg
- Obrywanie – nagłe oberwanie się pojedynczego dużego bloku skalnego lub całej ściany skalnej i zgromadzeniu zniszczonego materiału u podnóża wzniesienia w postaci blokowiska skalnego. Przyczyna procesu jest analogiczna jak w przypadku odpadania, ale w tym wariancie bierze udział więcej materiału i jest on większy niż w procesie odpadania.
Schemat obrywania całych ścian (po lewej) lub pojedynczych bloków (po prawej)
Źródło: https://imgproxy.geocaching.com/4b77226faac9b7682a859283dac8d6941d2e8d2e?url=https%3A%2F%2Fd1u1p2xjjiahg3.cloudfront.net%2F718b522f-86dc-4b2e-a2af-8d8c536aba6c.png
Przykład oberwania całej ściany skalnej
Źródło: https://static01.nyt.com/images/2012/06/21/nyregion/SLIDE1/SLIDE1-jumbo.jpg?quality=90&auto=webp
Przykład oberwania pojedynczego bloku skalnego
Źródło: https://static.epodreczniki.pl/portal/f/res-minimized/RV6d0nwJJJRb5/5/2O9O5RqLqewu6mxr9hr5QPVo5X89lD1A.jpg
- Osuwanie – obejmuje szerokie spektrum szybkiego przesunięcia całych mas ziemi w dół w sposób przypominający siadanie. Może dotyczyć zarówno luźnej zwietrzeliny, skał, albo ziemi. W efekcie tworzy się osuwisko z niszą osuwiskową (w części osuwiska, która zachowała spoistość, ale uległa przesunięciu) oraz jęzor osuwiskowy (w części zmieszanego chaotycznie materiału na przedpolu osuwiska).
Schemat osuwania
Źródło: https://imgproxy.geocaching.com/4b77226faac9b7682a859283dac8d6941d2e8d2e?url=https%3A%2F%2Fd1u1p2xjjiahg3.cloudfront.net%2F718b522f-86dc-4b2e-a2af-8d8c536aba6c.png
Przykład osuwiska z widoczna niszą osuwiskową i jęzorem osuwiskowym
Źródło: https://lh3.googleusercontent.com/proxy/lj2ANtUpgjGPEWNYRDapZNi990g1L8LHAEP62GY16eE0IVZIrfUdBUWzBgB2TWvInZ6HnHSZj-ywQZUlUI5E35I
Potężne osuwisko w Szwajcarii
Źródło: https://youtu.be/1KzgmLYXmKo
- Spływanie – zachodzi bezpośrednio na skutek opadów i nasiąknięcia gruntu wodą, a materiał przemieszcza się z dużą prędkością w sposób podobny do lawiny. Może obejmować błoto, grunt lub niewielki gruz skalny.
Schemat spływania błota (po lewej) i całego gruntu (po prawej)
Źródło: https://lh3.googleusercontent.com/proxy/lj2ANtUpgjGPEWNYRDapZNi990g1L8LHAEP62GY16eE0IVZIrfUdBUWzBgB2TWvInZ6HnHSZj-ywQZUlUI5E35I
Przykład spływu błotnego w Obchaka village
Źródło: https://www.researchgate.net/profile/Stefanos_Xenarios2/publication/331630029/figure/fig3/AS:734479261896704@1552124910429/The-classic-structure-of-mudflow-in-Obchaka-village-in-the-Surkhob-river-valley-showing_W640.jpg
- Spełzywanie – geneza procesu podobna jest do spływania – jest skutkiem nasiąkania gruntu wodą ale polega na powolnym przesuwaniu się całej masy terenu w dół zbocza co jednak dzieje się względnie powoli. W porównaniu z innymi ruchami masowymi obejmuje rozległe tereny o relatywnie niewielkim nachyleniu. Proces ten jest łatwy do zaobserwowania, ponieważ dochodzi do charakterystycznego przechylenia pionowych obiektów na obszarze pełzającego gruntu np. drzew, ogrodzeń i linii energetycznych.
Spełzywanie – schemat
Źródło: https://lh3.googleusercontent.com/proxy/lj2ANtUpgjGPEWNYRDapZNi990g1L8LHAEP62GY16eE0IVZIrfUdBUWzBgB2TWvInZ6HnHSZj-ywQZUlUI5E35I
Spełzywanie – przykład widoczny z lotu ptaka
Źródło: https://meganak.weebly.com/uploads/1/9/1/7/19177775/3981300_orig.jpg
W procesie spełzywania z bliska widoczne jest charakterystyczne wygięcie pieni drzew
Źródło: https://pbs.twimg.com/profile_images/1081215741502898178/5LjtGhVm.jpg
3. Nietypowe ruchy masowe
Oprócz klasycznego zbioru ruchów masowych, istnieje także kilka zachodzących w szczególnych okolicznościach.
- Soliflukcja – proces dotyczący występującej min. w tundrze wieloletniej zmarzliny, która rozmarzając latem w warstwie przypowierzchniowej nasiąka wodą, pełza w dół „ześlizgując się” po stale zamarzniętej warstwie głębiej zalegającej ziemi. Obszar pełzający nazywa się językami soliflukcyjnymi.
Schemat soliflukcji
Źródło: https://lh3.googleusercontent.com/proxy/lj2ANtUpgjGPEWNYRDapZNi990g1L8LHAEP62GY16eE0IVZIrfUdBUWzBgB2TWvInZ6HnHSZj-ywQZUlUI5E35I
Przykład soliflukcji
Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a8/Solifluctionterraceseaglesummit.jpg
- Lawina – jest najgwałtowniejszym i najniebezpieczniejszym ze wszystkich z nich. Obejmuje nagłe przemieszczenie ciężkiego śniegu, lodu i mas skalnych na obszarach górskich.
Przykład lawiny śnieżnej w górach
Źródło: https://www.snowtrex.pl/magazyn/files/2019/06/RS15658_shutterstock_17964235-scr-729×486-729×486.jpg
- Lahar (spływ popiołowy) – proces przypominający powódź (lawinę) błotną, ale będący ścisłym skutkiem aktywności wulkanicznej i odnoszący się do przemieszczania mas popiołu w dół stożka wulkanicznego.
Przykład Laharu – Mount St. Helens 1982
Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/MSH82_lahar_from_march_82_eruption_03-21-82.jpg/1920px-MSH82_lahar_from_march_82_eruption_03-21-82.jpg
- Spłukiwanie – podobnie jak spływanie zachodzi pod wpływem wód opadowych, ale dotyczy głównie obszarów suchych i półsuchych, gdzie nagłe pojawienie się ulewnego opadu wypłukuje duże ilości materiału (czemu sprzyja brak roślinności w warunkach pustynnych i półpustynnych). W wyniku tego procesu mogą powstawać koryta rzek okresowych czyli wadi (uedy) oraz formy terenu takie jak parowy i wąwozy.
Przykład pustynnego wąwozu
Źródło: https://www.thedesertwanderer.com/wp-content/uploads/2015/12/todragorge.jpg
- Cieczenie – to specyficzny rodzaj spełzywania, który występuje w warunkach gorącego i wilgotnego klimatu i obejmuje znacznie głębsze masy gruntu, mimo obecnej bujnej roślinności i silnie rozwiniętych systemów korzeniowych.
4. Ochrona przed skutkami ruchów masowych
Ruchy masowe niosą ze sobą zagrożenie dla życia ludzi oraz mogą niszczyć infrastrukturę lub uniemożliwiać korzystanie z niej. W obrębie działań zaradczych wyróżniamy:
- Profilaktykę, tj. przeciwdziałanie podcinaniu stoków przez człowieka, nierozsądnemu zabudowywaniu zboczy lub ich wylesianiu.
- Pokrywanie stoków roślinnością lub specjalnymi siatkami geotechnicznymi lub kotwami gruntowymi w celu ich unieruchomienia.
- Budowę palisad, murów i zadaszeń w otoczeniu dróg i tuneli przebiegających na terenach o dużym nachyleniu.
Przykład przeciwerozyjnej ochrony skarpy
Źródło: https://edroga.pl/images/stories/dim_wykonawstwo/antyerozyjne-zabezpieczenie-skarp/007.jpg
Eksperyment pokazujący jak roślinność chroni przed osuwiskami
Brak komentarzy