Obecność głównych stref klimatyczno-roślinno-glebowych jest bezpośrednią konsekwencją cyrkulacji atmosferycznej w strefie międzyzwrotnikowej (komórka Hadleya). Są to obszary występowania skojarzonej ze sobą fauny, flory i gleb w określonych warunkach klimatycznych. W Afryce wyróżniamy 4 takie strefy.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Afryka

III Strefy klimatyczno-roślinno-glebowe Afryki

Strefowość klimatyczno-roślinno-glebowa (często rozumiana także jako strefowość krajobrazowa) Afryki, jest wynikiem cyrkulacji atmosferycznej w strefie międzyzwrotnikowej (w komórce Hadleya). Jej bezpośrednią przyczyną jest istotne zróżnicowanie wielkości opadów, w poszczególnych częściach kontynentu, ponieważ na całym lądzie Afrykańskim ilość dostarczanego ciepła (energii słonecznej) pozostaje bardzo wysoka. Różnorodność krajobrazową Afryki trafnie oddaje tytuł powieści Henryka Sienkiewicza „W pustyni i w puszczy„, choć jej tytuł należałoby koniecznie uzupełnić o słowo dla Afryki kluczowe, czyli sawanna.

Strefy klimatyczno-roślinno-glebowe Afryki

Źródło: http://www.epodreczniki.pl/reader/c/140479/v/latest/t/student-canon/m/ivbBBhrNpJ#ivbBBhrNpJ_d5e376

Na skutek złożonego układu zalezności, w Afryce wyróżnia się 4 główne strefy klimatyczno-roślinno-glebowe w Afryce:

1. Strefa wilgotnego lasu równikowego

W strefie klimatu równikowego wybitnie wilgotnego temperatura jest stała i wysoka przez cały rok, a opady bardzo wysokie i również występujące przez cały rok. W takich warunkach wegetacja roślin trwa cały rok (faktycznie brak jest wyraźnych „pór roku”), a świat fauny i flory jest bardzo bogaty. Teren pokrywa gęsta dżungla, w której występuje nawet 25 000 gatunków roślin. Rosną tu bardzo wysokie drzewa sięgające kilkudziesięciu metrów (np. mahoniowe i hebanowe), pokryte lianami oraz liczne paprocie. Częste jest także występowanie gatunków endemicznych wśród fauny. Znajdziemy tu wiele niezwykle egzotycznych gatunków takich jak np. wszelkiego rodzaju małpy, węże, krokodyle czy papugi. Przyrost gleby ze względu na wysoką temperaturę i dużą wilgotność jest bardzo szybki, ale wszelkie wartości mineralne są natychmiast pochłaniane przez rozwijającą się roślinność lub wypłukiwane przez olbrzymie opady, przez co są one bardzo mało przydatne rolniczo. Pozostałe w glebie niewypłukane tlenki żelaza i glinu nadają jej charakterystyczny czerwony kolor, dlatego występujące tu gleby nazywają się laterytowymi (czerwonymi) lub czerwonożółtymi glebami ferralitowymi.

Krajobraz wilgotnego lasu równikowego w Kongo w Afryce

Źródło: Jbdodane; https://flickr.com/photos/jbdodane/11985179824/

Wilgotny las równikowy występuje głównie w Kotlinie Kongo oraz na wybrzeżach Afryki Środkowej i Zachodniej, w bezpośrednim sąsiedztwie Oceanu przyjmując formę lasu namorzynowego. W jego sąsiedztwie występuje jeszcze nieco uboższa forma zwana najczęściej lasem parkowym lub przejściowym lasem podrównikowym, który stanowi formę pośrednią między wilgotnym lasem równikowym i sawanną.

2. Strefa sawanny

Obejmuje największą część Afryki, na terenie występowania klimatu podrównikowego. Cechuje się on występowaniem naprzemiennie pory deszczowej i pory suchej, których długość zależy od podtypu klimatu (wilgotny, suchy). Opady mają więc charakter sezonowy. Prowadzi to do mniejszej bujności roślinności, zwłaszcza drzew. Formacja sawanny składa się z traw, zwłaszcza wysokich, z pojedynczo występującymi drzewami, najczęściej akacjami lub baobabami. Świat zwierzęcy pozostaje zróżnicowany i bogaty w liczne gatunki przystosowane bądź to do szybkiego ruchu bądź kamuflowania się wśród traw. To właśnie z sawanny pochodzą powszechnie najbardziej znane zwierzęta kojarzone z Afryką takie jak lwy, słonie, żyrafy czy zebry. Gleby z kolei są ubogie w składniki mineralne, których większość jest wypłukana w czasie intensywnej pory deszczowej lub ulega wywiewaniu po częstych na tym obszarze pożarach. Niszczą one trawy sawanny, które uchroniłyby gleby przed erozją. Typowym przykładem dla tej strefy jest gleba czerwonobrunatna.

Krajobraz sawanny jest najczęściej występującym na kontynencie Afryki (Kenia)

Źródło: SAID Biodiversity & Forestry; https://flickr.com/photos/usaid-biodiversity-forestry/

Sawanna występuje w odmianach wilgotniejszej (z większą ilością drzew) oraz bardziej suchej (z przewagą traw). Obejmuje największą część kontynentu Afrykańskiej, m. in. w Afryce Środkowej, Wschodniej i Południowej. Na jej granicy pojawiają się półpustynie.

3. Strefa pustyń i półpustyń

Pustynie a więc miejsca na ziemi ubogie w życie biologiczne, występują najczęściej tam, gdzie ograniczona jest dostawa wody (z deszczu) – podstawowego zasobu niezbędnego dla życia. W Afryce taka sytuacja dotyczy przede wszystkim strefy klimatu zwrotnikowego suchego. Występuje on na znacznej części Afryki Północnej, wzdłuż linii Zwrotnika Raka, oraz w zachodniej części Afryki Południowej (Zwrotnik Koziorożca). Strefę tą charakteryzują bardzo wysokie temperatury przy prawie zerowych lub bardzo niskich opadach. Istotne w kształtowaniu krajobrazu są także duże amplitudy temperatury w cyklu dzień-noc. Opady są bardzo rzadkie, a gdy już się pojawią (nawet raz na kilka lat) tworzą rzeki epizodyczne. Brak wilgoci na dłuższą metę prowadzi do ogromnego zubożenia fauny i flory obszaru. Typową rośliną bytującą w takich warunkach jest kaktus oraz niektóre rodzaje traw sucholubne. Wśród mało licznych gatunków zwierząt warto wymienić skorpiona, niektóre węże czy lisa fenka, a także przystosowanego do braku wody wielbłąda jednogarbnego.

Krajobraz piaszczystej pustyni w Egipcie oddaje bezkres ubogich w życie milionów kilometrów kwadratowych Afryki

Źródło: Azlan Nache; https://flickr.com/photos/azlannache/88698601/

Wśród bezkresnych pustyń wyjątkami są oazy, czyli miejsca gdzie wody podziemne wydostają się na powierzchnie tworząc niewielkie obszary bujnej przyrody. Gleby w strefie pustyń i półpustyń albo w ogóle nie istnieją, a jeżeli już się wykształcą, są to zupełnie beznadziejne gleby pustynne i szaroziemy. Najczęściej nie nadają się one do uprawy jakichkolwiek roślin. Jedynie na obszarach półpustyń tworzą się na nich niekiedy trawy stanowiące pokarm dla wykonywanego tutaj chowu bydła rogatego.

4. Strefa roślinności śródziemnomorskiej

Na najmniejszym obszarze skraju północnego i południowego Afryki, w strefie klimatu podzwrotnikowego wilgotnego, pojawia się formacja roślinności śródziemnomorskiej. Lata są tutaj gorące i suche, ale zimy chłodniejsze i zdecydowanie bardziej deszczowe. Pozwala to na rozwój wielu gatunków. Typową roślinnością występującą w takiej strefie jest makia – czyli mówiąc najprościej, różnego rodzaju krzewy i zarośla, niektóre gatunki drzew (np. cyprys) i kwiaty. Do grupy makii zaliczana jest wszelka występująca tutaj roślinność twardolistna. Fauna jest bogatsza niż na pustyniach, a typowe gatunki są podobne do południowo-europejskich. Charakterystyczną w tej strefie jest gleba cynamonowa o ogólnej dobrej żyzności, zarazem zdecydowanie najwyższej spośród strefowych gleb Afryki.

Krajobrazy roślinności śródziemnomorskiej obejmują jedynie skrawki terytorium Afryki (np. w RPA)

Źródło: Pieter Edelman; https://flickr.com/photos/mr-pi/25958785527/


5. Środowisko wysokogórskie

Tak jak na każdym kontynencie, również w Afryce występuje astrefowa grupa środowiska przyrodniczego występująca w wysokich górach. Dochodzi tam do spadku temperatury powietrza o 0,6°C na każde 100 metrów wysokości. Nawet na gorącym kontynencie Afryki, przy odpowiednio wysokich górach (np. w Masywie Kilimandżaro) prowadzi to do znacznego pogorszenia warunków bytowania fauny i flory, ze względu na znaczny chłód. Lokalnie temperatury mogą być nawet całorocznie ujemne (np. szczyt wulkanu Kibo). Prowadzi to do powstania zjawiska piętrowości roślinności górskiej. Jakkolwiek jest ona obecna w Afryce i można tutaj dostrzec oczywisty fakt istnienia środowiska wysokogórskiego, to liczba wysokich pasm górskich na tym kontynencie i zajmowanych przez nie powierzchni jest na tyle mała (w skali wielkiego obszaru innych formacji krajobrazowych), że wątek ten na poziomie geografii szkolnej jest pomijany.