Właściwe zagospodarowanie przestrzeni jest ważne dla jej prawidłowego funkcjonowania. Okolice szkół otaczają obszary o rozmaitych funkcjach, z których część została tam ulokowana umyślnie, a inne mają charakter przypadkowy. Niektóre z tych obiektów funkcjonują w harmonii funkcjonalnej z sąsiedztwem, a inne stanowią oderwany od niego wycinek przestrzeni. Podstawą do analizy otoczenia szkoły, są obserwacje terenowe.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Badania i obserwacje terenowe

IV Zagospodarowanie terenu wokół szkoły

1. Wprowadzenie teoretyczne

W przypadku tego projektu badawczego, główne założenia zostały określone dość precyzyjnie: “Uczeń na podstawie obserwacji oraz dostępnych materiałów źródłowych (np. miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, geoportalu, zdjęć satelitarnych) wyróżnia główne funkcje i dokonuje oceny zagospodarowania terenu wokół szkoły;”. Z tak sformułowanego polecenia możemy wywnioskować podstawowe kryteria niezbędne dla prawidłowego wykonania warsztatu:

  • Przeprowadzenie pogłębionych obserwacji terenowych.
  • Analiza danych przestrzennych i dokumentów strategicznych – w tym Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego i innych dostępnych materiałów źródłowych (np. dokumentacji szkolnej).
  • Identyfikacja sposobu zagospodarowania terenu wokół szkoły (np. własnej szkoły) i wskazanie funkcji pełnionych przez elementy tego zagospodarowania.

2. Jakie funkcje mogą pełnić elementy zagospodarowania terenu wokół szkoły?

Szkoły w Polsce zlokalizowane w bardzo różnych miejscach, w większości jednak w śródmieściach miast lub centrach gmin wiejskich. Z tego powodu w ich sąsiedztwie znajduje się szereg innych obiektów, budynków czy elementów infrastruktury, które będą pełnić różne funkcje. Kluczowym problemem jest zdefiniowanie terminu „wokół” – jak daleko to jest od budynku szkoły? Trudno udzielić na to pytanie jednoznacznej odpowiedzi, bo zależy to od specyfiki otoczenia. Granica tego oddziaływania jest płynna i zależy od istniejących powiązań funkcjonalnych między elementami tkanki miejskiej., która często współistnieje z otoczeniem szkoły. Czasami jednak zdarza się tak, że szkoła jest oderwanym od okolicy własnym wycinkiem przestrzeni. Zasięg tego badania należy więc rozpatrywać indywidualnie. Należy przyjąć, że otoczeniem szkoły jest osiedle na którym się znajduje. W praktyce więc zasięg badania należy ograniczyć do obszaru od kilkuset metrów do około kilometra od budynku szkoły.

Główne funkcje, które najczęściej pełnią obszary sąsiadujące z budynkiem szkoły:

  • Funkcja mieszkaniowa – szkoły jako element usług publicznych zwykle buduje się w taki sposób, aby potencjalni uczniowie mieli do nich blisko (zwłaszcza w przypadku szkół podstawowych). Zapewne więc w otoczeniu szkoły będą się przede wszystkim znajdowały budynki mieszkalne – bloki wielorodzinne i jednorodzinne domy.
  • Funkcja handlowa – uczniowie szkoły to zwykle od kilkuset do nawet ponad tysiąca uczniów, a w przypadku dużego zespołu – jeszcze większe grono. Do tego dochodzi kadra pedagogiczna i inni pracownicy, a także okazjonalnie odwiedzający budynek rodzice i inni goście. To potencjalnie spory rynek klientów, zwłaszcza dla drobnych zakupów spożywczych. Z tego powodu zwykle w sąsiedztwie szkół kwitną małe sklepy spożywcze lub niewielkie supermarkety.
  • Inne funkcje usługowe – ponieważ wiele szkół budowana była w okresie PRL, powstały w ramach centralnego planowania osiedli wraz z tworzeniem oprócz szkół innych usług publicznych – żłobków i przedszkoli, ośrodków zdrowia, a nawet szpitali czy domów opieki. Wokół tej całej infrastruktury wykształciły się później inne usługi dla ludności (np. fryzjerzy, rozmaite sklepy czy apteki, a nawet obiekty gastronomiczne takie jak bary i restauracje), które korzystają z dużego ruchu ludności. Z tego powodu w sąsiedztwie szkół zwykle znajdują się liczne punkty usługowe.
  • Nierzadko w sąsiedztwie szkół można dostrzec tereny o funkcji rekreacyjno-sportowej np. parki, zieleńce, obiekty sportowe (np. boiska) czy place zabaw. Stanowią one naturalne uzupełnienie dla oferty dla dzieci i młodzieży odwiedzających szkoły. Część z nich może nawet znajdować się pod zarządem dyrekcji szkoły.
  • Ponieważ do szkoły trzeba w jakiś sposób dotrzeć, występować będzie także funkcja transportowa. Będzie ona obejmować różnego rodzaju drogi (przede wszystkim jezdnie), ale też torowiska tramwajowe, a nawet linie kolejowe czy metro. Ich oczywistym uzupełnieniem będą parkingi, przystanki i stacje, czy wreszcie dworce.
  • W aglomeracji miejskiej, zwłaszcza dzielnic socjalistycznych ze szkołami mogą sąsiadować tereny o funkcjach przemysłowych. Będą to przede wszystkim różnego rodzaju zakłady produkcyjne i składowiska magazynowe.
  • Na obszarach wiejskich, przedmieściach i granicach miast, w sąsiedztwie szkół mogą mieścić się tereny o funkcji rolniczej – pola uprawne, sady, łąki i pastwiska.

3. Dobór metod badawczych

Ten projekt badawczy opiera się o dwa podstawowe elementy: obserwacje terenowe (w formie pogłębionej) oraz analizę materiałów źródłowych (głównie map). Podstawowym zadaniem zespołu realizującego projekt jest wyznaczenie granicy obszaru badań i udanie się w teren. Podczas eksplorowania okolicy szkoły, należy skupić się na:

  • Notowaniu lokalizacji obiektów usługowych wszelkiego typu, zwłaszcza jeżeli są funkcjonalnie powiązane ze szkołą (np. sklep spożywczy czy tereny sportowo-rekreacyjne), co pozwoli na przygotowanie mapy sytuacyjnej.
  • Tworzeniu dokumentacji zdjęciowej bardziej istotnych obiektów w otoczeniu.
  • Identyfikacji funkcji wybranych obszarów (całego fragmentu tkanki miejskiej lub wiejskiej) i określeniu granicy strefy powiązań funkcjonalnych otoczenia ze szkołą.
  • Ocenie dostępności transportowej szkoły i istniejącej do tego celu infrastruktury oraz zorganizowanych form transportu zbiorowego.
  • Analizie wieku zabudowy sąsiadującej ze szkołą, w tym zwłaszcza zabudowy mieszkaniowej.
  • Identyfikacji istnienia przestrzeni, której młodzież szkolna mogła nadać nową funkcję – odmienną od pierwotnej, np. miejsce schadzek towarzyskich uczniów.

Przed wyruszeniem w teren, warto jednak dokonać wstępnej analizy w oparciu o dostępne materiały źródłowe. Kluczowe jest tutaj wykorzystanie dwóch elementów: Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego, który określa prawne ramy funkcjonalne wybranych fragmentów gmin oraz map w tym zwłaszcza map elektronicznych (np. Geoportal, Google Maps lu Google Earth). Zawierają one informacje o konkretnych obiektach, które można znaleźć w przestrzeni. Zdjęcia satelitarne dostępne w Internecie, są relatywnie często aktualizowane. Mapy pozwolą też na zdefiniowanie granicy obszaru badań.

4. Proponowane warunki realizacji

Przykładowy projekt mógłby zostać zrealizowany w następujący sposób:

1) Wybór przestrzeni – miejsca realizacji badań – w tym przypadku najpewniej będzie to szkoła, do której uczęszczają uczniowie realizujący projekt, ale może być to dowolna placówka edukacyjna. Ważnym elementem tego etapu pracy jest określenie granicy badań terenowych.

2) Ustalenie harmonogramu badań – zaplanowanie terminu realizacji obserwacji terenowych i zaplanowanie wcześniej pogłębionej analizy informacji źródłowych (map, MPZP).

3) Analiza danych źródłowych – map i Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego.

4) Realizacja badań terenowych i weryfikacja informacji uzyskanych ze źródeł, sporządzenie dokumentacji fotograficznej i notatek.

5) Dokonanie oceny zagospodarowania terenu wokół szkoły i wskazanie jego głównych funkcji, które może być uzupełnione np. o ustne zebranie opinii wśród szkolnej społeczności lub przeprowadzenie ankiety. 

6) Opracowanie i prezentacja wyników badań w tym sporządzenie mapy wynikowej.

5. Prezentacja wyników badań

Autor podstawy programowej nie wskazał, w jaki sposób należy zaprezentować uzyskane rezultaty przeprowadzonych badań, ale przyjmuje się, że najlepszą formą byłoby wykonanie prezentacji lub posteru. Niemniej jednak opracowanie pisemne powinno stanowić naturalne uzupełnienie wykonanej pracy.

Zespół realizujący projekt powinien skupić się na wskazaniu następujących efektów pracy:

  • Opracowanie powinno zawierać wprowadzenie teoretyczne wyjaśniające jakie funkcje mogą pełnić tereny na terenie gminy, np. w oparciu o funkcje opisane w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Jednocześnie można wskazać, obecność których funkcji jest wokół szkoły pożądana, a których niepożądana.
  • Należy wskazać granice badanego obszaru szkoły i uzasadnić ich wyznaczenie.
  • Powinno się na wstępie wyjaśnić, jakie metody badań zastosowano w realizacji projektu. Przy pozyskiwaniu informacji zewnętrznych z gotowych źródeł, należy je wskazać i uzasadnić w jaki sposób pomogły w realizacji zadania. W tym przypadku należy odnieść się do także do Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego i przypomnieć odbiorcom, jaka jest funkcja tego dokumentu. W przypadku realizacji ustnego zbioru opinii lub ankiety – należy wskazać o co pytano i kogo.
  • Należy przedstawić przestrzenny układ otoczenia szkoły na samodzielnie sporządzonej mapie lub szkicu pomocniczym, wskazując zbiorczo główne funkcje obszarów otaczających i jednocześnie wskazując granicę obszaru badań.
  • Konkluzja powinna – na podstawie wykonanej mapy – zawierać opis zidentyfikowanych funkcji terenu otoczenia szkoły i dokonać oceny jakościowej tego zagospodarowania (korzystne, niekorzystne – dlaczego?).
  • W przypadku realizacji ankiety lub ustnego zebrania opinii, należy przedstawić wyniki takiego badania oraz ich odniesienie do danych obiektywnych wynikających z przeprowadzonych obserwacji terenowych i analiz źródłowych.
  • Opracowanie powinno kończyć się syntetycznym podsumowaniem, wskazującym ogólną ocenę zagospodarowania otoczenia szkoły i wskazanie, czy zagospodarowanie to jest typowe czy też nietypowe w kontekście innych szkół w okolicy.

Case Study

W przygotowaniu – wyniki realizacji projektu zostaną opublikowane w roku szkolnym 2022/2023.