Cywilizacja Zachodnia a Cywilizacja Islamu

Kręgi cywilizacyjne: Zachodni i Islamski to dwie silne i dominujące w swoich regionach grupy kulturowe. Swoim zasięgiem geograficznym obejmują rozległe obszary Świata, a pod ich wpływem znajdują się miliardy ludzi. Kręgi te znajdują się na granicy poważnego konfliktu, wynikającego z innego sposobu postrzegania Świata.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)

Problemy polityczne Świata

V Cywilizacja Zachodnia a Cywilizacja Islamu

Istota podziału Świata na kręgi kulturowe (cywilizacyjne), została spopularyzowana u schyłku XX wieku w geografii i politologii amerykańskiej za sprawą Samuela Huntingtona. Wyróżnił on 9 głównych kręgów kulturowych, za jedne z najważniejszych uznając krąg Cywilizacji Zachodniej i krąg Cywilizacji Islamskiej.

Główne kręgi kulturowe wg. Samuela Huntingtona

Źródło: https://epodreczniki.pl/a/kregi-kulturowe-swiata/D1EMnYwOb

Aby dowiedzieć się więcej o różnych kręgach kulturowych, kliknij tutaj

Według Huntingtona, po zakończeniu Zimnej Wojny, gdzie osią sporu między rożnymi narodami była ideologia polityczna, ponownie powstała przestrzeń dla sporów religijno-kulturowych, który przez niemal cały XX wiek był w cieniu sporów ideologicznych. Dla Cywilizacji Zachodniej największym zagrożeniem miała by być Cywilizacja Islamska. To właśnie ona, a także Cywilizacja Chińska, mogły podjąć z Cywilizacją Zachodnią rywalizację o prymat na arenie międzynarodowej. Nie wszyscy jednak zgadzają się z tak przedstawionymi poglądami. Niewątpliwie jednak, kręgi kulturowe przenikają się, a cywilizacje zderzają się i oddziałują na siebie.

1. Cechy Cywilizacji Zachodniej i Cywilizacji Islamu

Główne cechy Cywilizacji Zachodniej i Cywilizacji Islamu

Źródło: Opracowanie własne.

Cywilizacja Zachodu i Cywilizacja Islamu są w istotny sposób rozbieżne w zakresie większości wyznawanych wartości. Podczas gdy w Cywilizacji Zachodu doszło do rozwoju pełnych swobód, równości i rozkwitu kapitalizmu, w Islamie panuje wolność silnie ograniczona przez Islam, a systemy gospodarcze i polityczne są mu podporządkowane.

2. Porównanie Cywilizacji Zachodniej i Cywilizacji Islamu

Przestrzeń geograficzna

Cywilizacja Zachodu wykształciła się w bardzo korzystnych warunkach geograficznych klimatów: podzwrotnikowego śródziemnomorskiego oraz umiarkowanego ciepłego morskiego, który rozszerzył później swój zasięg na pozostałą część strefy umiarkowanej. Jest to obszar pełen żyznych gleb i bujnej roślinności, a także zasobny w wodę. Wszystkie te aspekty czynią tereny oddziaływania Cywilizacji Zachodu bardzo korzystnymi dla osadnictwa, rolnictwa i innej działalności gospodarczej oraz stwarzają ogólnie korzystne warunki dla rozwoju cywilizacyjnego.

Cywilizacja Zachodu miała szczęśliwe, bardzo sprzyjające warunki naturalne dla swojego rozwoju

Źródło: https://www.fs.usda.gov/wildflowers/beauty/California_Fens/images/what/PonemahKettleHole_LinneaHanson_lg.jpg

Cywilizacja Islamu kształtowała się w relatywnie ponadprzeciętnie niekorzystnych warunkach. Jej obszar geograficzny znajduje się w obrębie oddziaływania klimatu zwrotnikowego suchego, czego efektem jest dominacja krajobrazu pustyń i półpustyń, trudności w dostępie do wody i znaczące ograniczenia dla rolnictwa i osadnictwa (za wyjątkiem dolin głównych rzek). Jedynie występowanie niektórych, kluczowych surowców naturalnych (ropa naftowa, gaz ziemny) można uznać za korzystne z punktu widzenia środowiska przyrodniczego.

Niezwykle surowe warunki środowiska przyrodniczego utrudniały rozkwit Cywilizacji Islamu

Źródło: https://cdn.britannica.com/39/95539-050-CE0F264B/landscape-Riyadh-Saudi-Arabia.jpg

Fundament religijny

Pod względem wyznaniowym obie cywilizacje są w pewnym sensie podobne, ponieważ zarówno Zachód jak i Islam oparte są w znacznej mierze o dziedzictwo fundamentu religijnego. W przypadku Cywilizacji Zachodu podstawy kolebki kulturowej stanowi chrześcijaństwo, a zwłaszcza katolicyzm, z następującymi wyodrębnieniami licznych kościołów protestanckich na skutek reformacji. Chrześcijaństwo w początkowym etapie swojego istnienia – podobnie jak współczesny islam – było religią dość surową, w istotny sposób kształtującym warunki społeczno-gospodarcze. Dopiero w ostatnim stuleciu doszło w kręgu zachodnim do istotnego oddzielenia wpływów wyznaniowych od świeckich, choć dla bardzo wielu mieszkańców w kręgu zachodnim, są to wciąż nieodłączne elementy życia. Współczesne chrześcijaństwo uchodzi jednak za wyznanie względnie liberalne (zwłaszcza kościoły protestanckie) – w porównaniu np. właśnie z Islamem. Chrześcijaństwo wspierało także rozwój innych cech kręgu zachodniego, takich jak tolerancja, równość czy kapitalizm. Było wreszcie istotnym czynnikiem wspierającym rozwój politycznych wczesnej Europy.

Chrześcijaństwo jest religią pokojową i tolerancyjną, także wobec innych wyznań – chrześcijaństwo różni się też od islamu silnie scentralizowaną strukturą katolicyzmu skupioną wokół osoby Papieża

Źródło: https://live.staticflickr.com/3938/14923885613_7962d53b21_b.jpg

Krąg Islamski rozwinął się na religii znacznie od chrześcijaństwa młodszej. Odcisnął jednak również bardzo poważny wpływ na rozwój cywilizacyjny kręgu, który do dzisiaj skupiony jest niemal w całości wokół istoty tej wielkiej światowej religii. W porównaniu z chrześcijaństwem, islam uchodzi jednak za religię fundamentalistyczną. Choć oficjalnie głosi pokój, z islamem nieodłącznie kojarzy się (czasami błędnie) dżihad i związany z nim terroryzm. Religia ta cechuje się także znacznie mniejszą pobłażliwością wobec swoich wyznawców, obejmuje silne restrykcje w zakresie życia społeczno-gospodarczego i w bardzo poważnym stopniu wciąż wpływa na krajowe polityki państw muzułmańskich. Istotny rozdział duchowieństwa i państwa nastąpił właściwie wyłącznie w Turcji (wśród dużych państw), w pozostałych krajach Islam wciąż stanowi fundament życia społecznego, o które oparte jest krajowe prawo.

Islam uchodzi w powszechnej opinii za religię fundamentalną i konserwatywną

Źródło: http://c.files.bbci.co.uk/169D6/production/_100803629_ghanamuslimspraying.jpg

Fundament wartości

Zachodni krąg cywilizacyjny oprócz Biblii opiera się o filozofię grecką i rzymską oraz rzymskie prawodawstwo. To własnie cywilizacje grecka i rzymska (republiki i cesarstwa) stanowią podwaliny nowoczesnego systemu prawnego i ustrojowego państw Zachodu. Dziedzictwem Grecji i Rzymu są m.in. sądownictwo czy demokracja. Owcem tego dorobku jest tzw. cywilizacja łacińska.

Filozofia i prawo starożytnych z basenu Morza Śródziemnego stanowią fundament cywilizacji Zachodu

Źródło: https://static.prsa.pl/images/cc21d5b9-76a1-48cc-8268-c03b4868445b.file?format=700

Fundamentem wartości Islamu jest Koran i wybudowane w oparciu o niego Prawo Szariatu. Jest ono bardzo restrykcyjne i nakłada na każdego muzułmanina zakres praw i obowiązków w codziennym życiu. Szariat wyklucza także jedno z podstawowych praw człowieka, jakim jest swoboda wyznania. Ideą Szariatu jest nierozerwalny związek religii i państwa.

Szariat utworzony na podstawie Koranu jest fundamentem prawa na Bliskim Wschodzie

Źródło: https://www.polishexpress.co.uk/media/cache/original/uploads/article/2016/02/sharialaw.jpg

Życie społeczne

Krąg Zachodni w ostatnim stuleciu podlegał silnej liberalizacji w kwestiach obyczajowych i społecznych. Efektem tych przemian jest rozwój wysokiego poziomu tolerancji, idei równości, ale także szacunku wobec odmienności, w stosunku do innych kręgów kulturowych. Ideą społeczną Kręgu Zachodniego jest swoboda jednostki w każdym aspekcie życia, jednak w obrębie granic wyznaczanych przez prawo świeckie.

W wielu krajach Zachodu, także w Polsce odbywają się parady i manifestacje na rzecz równości i tolerancji

Źródło: https://bi.im-g.pl/im/ad/f6/19/z27223213IEG.jpg

Krąg Islamski skoncentrowany wokół Koranu, ma charakter silnie konserwatywny. Życie społeczne i relacje w nim obowiązujące, reguluje Szariat. W fundamentalistycznym Islamie kobiety podporządkowane są mężczyznom, obowiązują silne restrykcje dotyczące ubioru i funkcjonowania społeczeństwa, a homoseksualizm jest powszechnie zakazany. Swoboda jednostki jest silnie ograniczona przez zasady wyznaniowe.

Jednym z fundamentów społecznych jest pielgrzymka do Mekki w tradycyjnych strojach

Źródło: https://i.iplsc.com/-/0005WERNYCT58OSW-C322.jpg

Życie gospodarcze

Cywilizacja Zachodnia zbudowana została o ekonomię klasyczną – kapitalizm. Narodził się on w Wielkiej Brytanii i szybko upowszechnił jako obowiązujący w całym kręgu kulturowym. Jego założeniem jest swoboda działania, poparcie dla indywidualności i przedsiębiorczości. Jednocześnie nowoczesne państwa Zachodu wprowadziły liczne mechanizmy solidarnościowe i redystrybucyjne. Zachód buduje w ten sposób społeczeństwo zamożne, ale ograniczając rozwarstwienie dochodowe biednych i bogatych. Zasadniczo jednak ograniczenia w życiu gospodarczym są niewielkie.

Symbolem Zachodniego systemu gospodarczego jest giełda papierów wartościowych na Wall Street

Źródło: https://d3i6fh83elv35t.cloudfront.net/static/2021/10/2021-10-11T144418Z_122037881_RC2Q7Q96DTXI_RTRMADP_3_USA-IPOS-1024×683.jpg

Funkcjonowanie gospodarki w Islamie boryka się z wieloma trudnościami. Z życia gospodarczego prawie zupełnie wyłączone są kobiety, co ogranicza liczbę pracujących. Gospodarka cierpi także na restrykcje w zakresie uprawy roślin (np. tych, z których można by wytworzyć alkohol) i chów zwierząt (świń). Specyficznym problemem jest tzw. islamska bankowość, ponieważ Koran zabrania pożyczania pieniędzy na procent, co odcina gospodarkę od niezbędnego kapitału. Jednym z fundamentów islamu jest z kolei jałmużna na rzecz biednych.

Specyfiką gospodarczą Islamu jest funkcjonowanie bazarów, bardzo popularnych np. w Turcji

Źródło: https://live.staticflickr.com/108/302644832_b30885bee9_b.jpg

Życie polityczne

W Cywilizacji Zachodniej doszło do pełnego równouprawnienia ze względu na płeć, wyznanie czy pochodzenie etniczne. Panuje swoboda dziennikarstwa, zrzeszania się i tworzenia partii politycznych. Życie polityczne skupia się najczęściej w parlamentach wybieranych we w pełni demokratycznych wyborach powszechnych.

Uosobieniem zachodniej demokracji jest tworzenie ponadnarodowych organizacji takich jak Unia Europejska z Parlamentem Europejskim pochodzącym z demokratycznych wyborów

Źródło: https://www.europarl.europa.eu/resources/library/images/20191211PHT68825/20191211PHT68825-cl.jpg

Demokracja Islamska zasadniczo różni się od liberalnej demokracji w świecie Zachodu. W praktyce niemal wyłącznie mężczyźni mogą robić karierę polityczną, a wyniki wyborów zależą niekiedy nawet od woli duchowieństwa (np. w Iranie). W krajach tych często występuje także cenzura, a nierzadko dochodzi do wprowadzenia autorytarnych rządów (jak np. w Arabii Saudyjskiej).

Duchowieństwo w Iranie jest ważniejsze niż władze pochodzące z wyborów

Źródło: https://institute.global/sites/default/files/styles/teaser_large/public/field_main_image/GettyImages-9007322801_2.jpg?itok=Rz_cCKfj

3. Relacje Zachód-Islam

Cywilizacja Zachodu i Cywilizacja Islamu fundamentalnie się różnią, przez co dochodzi między nimi do sporu, jednocześnie ze względu na bliskość geograficzną oraz przenikające się interesy społeczno-gospodarcze i polityczne, obie cywilizacje wzajemnie na siebie oddziałują. Z tego powodu relacje między cywilizacjami pozostają napięte i trudne, a nierzadko także konfliktowe.

Wzajemne związki Zachodu i Islamu funkcjonują już od Średniowiecza. Dochodziło wtedy to wzajemnych prób ekspansji obu kręgów cywilizacyjnych. Chrześcijanie podjęli m.in. Wyprawy Krzyżowe. W odpowiedzi Islam rozpoczął inwazję na kontynencie europejskim w postaci Imperium Ottomańskiego (Tureckiego). Zahamowanie tureckiej ekspansji udało się dopiero pod koniec XVII wieku, przy zresztą walnym udziale Polski (Odsiecz Wiedeńska).

Bitwa pod Wiedniem uchodzi za jedno z najważniejszych starć cywilizacji Zachodu i Islamu

Źródło: https://scontent-waw1-1.xx.fbcdn.net/v/t1.6435-9/69819495_680402722479236_6142987248389324800_n.jpg?_nc_cat=104&ccb=1-7&_nc_sid=8bfeb9&_nc_ohc=2qE55XgG-i4AX-cgZMr&_nc_ht=scontent-waw1-1.xx&oh=00_AfBWBFWvoQvJoqjn5ksAn0M3XKwjCyphBW3BUch3RoIYPQ&oe=64235D19

W podobnym czasie i później rozpoczęła się także globalna ekspansja cywilizacyjna Zachodu, który stał się wkrótce dominującym kręgiem kulturowym na Świecie, osiągając szczyt potęgi w XX wieku. W ostatnich latach Zachód zaczyna jednak słabnąć, a Islam oraz niektóre cywilizacje azjatyckiego – rosną w siłę. Dochodzi więc do zderzenia cywilizacji czyli ponownego wzrostu napięcia między kręgami kulturowymi.

Wśród czynników obecnie kształtujących relacje Zachodu i Islamu są:

• Ścieraniu się i przenikaniu cywilizacji Zachodu i Islamu sprzyja bliskość geograficzna. Oba kręgi sąsiadują ze sobą bezpośrednio, przez co w naturalny sposób musi między nimi dochodzić do kontaktów, a tym samym – konfliktu interesów.
• Wysoki przyrost naturalny w krajach Bliskiego Wschodu i północnej Afryki połączony z problemami ekonomicznymi, głodem i konfliktami, skutkujący masowymi migracjami muzułmanów do Europy. Prowadzi to do silnego konfliktu cywilizacji Zachodniej zderzającej się na swoim terytorium z migrantami nieskłonnymi do przyjmowania nowych wzorców kulturowych, a wręcz prowadzących wewnętrzną ekspansję islamską w Europie.

Muzułmanki w krajach Zachodnich nie zamierzają zrezygnować z zasłaniania ciała, także twarzy co budzi poważne kontrowersje np. we Francji

Źródło: https://news-decoder.com/wp-content/uploads/2020/12/To-veil-or-not-to-veil-A-dilemma-for-Muslims-in-France-US.jpg

• Zaangażowanie zbrojne państw Zachodu na Bliskim Wschodzie, związane m.in. ze zwalczaniem dyktatorów czy przeciwdziałaniem ISIS. Doprowadziło do rozwoju terroryzmu i rozpoczęcia dżihadu przeciwko Zachodowi. To jeszcze bardziej zantagonizowało wzajemnie oba kręgi kulturowe. W Islamie – Zachód stał się symbolem okupanta. Na Zachodzie – Islam stał się symbolem terroryzmu i fundamentalizmu.

Islam w wielu krajach przybiera formułę silnie fundamentalną

Źródło: https://www.billionbibles.org/photos/Sharia-law-in-Europe.jpg

• Konflikty ekonomiczne, oparte m.in. o kontrolowanie ważnych zasobów ropy naftowej przez islamski OPEC, doprowadziły do antagonizacji Zachodu względem Islamu. Napięcie rośnie tym bardziej, kiedy ceny paliw rosną wywierając presje społeczną na rządy krajów Zachodu.

• Społeczeństwa Zachodu nie rozumieją i nie podzielają fundamentalistycznych zasad Szariatu i dążą do promocji postępu i równouprawnienia kobiet. Na Zachodzie muzułmanie postrzegani są często jako barbarzyńcy kontrolujący kobiet. Z kolei w cywilizacji Islamu, zachodni liberalizm kojarzy się z całkowitym upadkiem moralnym.
• Państwa Zachodu przeszły przez proces silnej laicyzacji, a w wielu krajach liczba ateistów zbliża się do liczby wierzących. Tymczasem w kręgu Islamskim kwitnie wiara w Allacha. Rodzi to napięcia wynikające z wzajemnego niezrozumienia. Dla wielu mieszkańców Zachodu muzułmanie są zacofanymi fundamentalistami, podczas gdy w Islamie świat Zachodu postrzega się jako upadły i bezbożny.
• Konflikt Zachód-Islam obejmuje także obszar kapitalizmu. Globalne Zachodnie korporacje robiące interesy na całym świecie, stały się w Islamie symbolem wyzysku i imperializmu, których celem jest zniewolenie człowieka i oderwanie go od jego zasad moralnych poprzez rozwój konsumpcjonizmu.