Terroryzm na Świecie

Terroryzm należy do najgroźniejszych współczesnych wyzwań dla ludzkości. Obejmuje on zarówno zagadnienia społeczno-gospodarcze, jak i polityczne, jest zjawiskiem wielowymiarowym i niejednoznacznym, zawsze jednak rodzącym katastrofalne konsekwencje.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)

Problemy polityczne Świata

IV Terroryzm na Świecie

1. Pojęcie terroryzmu

Terroryzm to szerokie pojęcie, obejmujące różne zachowania, których głównym celem jest sianie strachu (terroru), zwłaszcza wobec ludności cywilnej. Może to prowadzić do osiągnięcia określonych korzyści, tak militarnych jak i społecznych czy politycznych, dla grupy szerzącej terror. Terroryzm jest działaniem przestępczym, społecznie potępianym i zwalczanym przez większość światowych rządów, niezależnie od ich ideologii.

Zamachy terrorystyczne na życie wpływowych osób są znane od starożytności

Źródło: https://images.immediate.co.uk/production/volatile/sites/7/2015/02/GettyImages-587489068-2-130285e.jpg

Pojęcie terroryzmu wywodzi się z języków: greckiego (drżeć) i łacińskiego (strach), co dowodzi iż pierwsze akty terroryzmu sięgają starożytności. Przykładem jednym z pierwszych i najbardziej znanych aktów starożytności jest zamach na życie Rzymskiego Cesarza – Juliusza Cezara, który został zasztyletowany przez grupę przeciwników motywowanych politycznie. Doskonale pokazuje to, że mimo upływu niemal 2000 lat od tamtych wydarzeń – metody i cele terrorystów pozostają podobne. Zmieniają się jedynie narzędzia ich walki, podążające za postępem technologicznym.

Zamachy terrorystyczne i ofiary zamachów w latach 1970-2020 na Świecie

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Global Terrorism Database

Skala terroryzmu w przeszłości historycznej była jednak oczywiście nieporównywalnie niższa niż obecnie i obejmowała najczęściej pojedyncze osoby lub grupy osób. Przełomowe dla terroryzmu okazało się wynalezienie ładunków wybuchowych, co pozwalało na podkładanie bomb (w tym z możliwością ucieczki z miejsca zamachu) – jednej z najczęstszych metod działania terrorystów. Terroryzm zaczął na większą skalę rozwijać się od lat 80-tych XX wieku. Początkowo związany on był głównie z różnorakimi organizacjami separatystycznymi, politycznymi i walką o władzę. Wiele z zamachów tego okresu miało miejsce w Europie – wykonywały je np. takie ruchy jak IRA (Irlandia Armia Republikańska), która dokonywała zamachów w Irlandii Północnej i w Wielkiej Brytanii. W Hiszpanii działała z kolei ETA (Baskonia i Wolność) walcząca o niepodległość kraju Basków. Tymczasem we Włoszech licznych zamachów dokonywała mafia oraz lewicowe i prawicowe ekstremistyczne bojówki polityczne. Ich ofiarami padali sędziowie, urzędnicy i znani politycy, a nawet premier Włoch Aldo Moro. W latach 90-tych doszło do częściowego uspokojenia globalnej sytuacji politycznej i liczba zamachów spadła.

Zamachy z 11 września 2001 r. stały się punktem zwrotnym w historii terroryzmu

Źródło: https://static.dw.com/image/59083553_303.jpg

Ponowne nasilenie terroryzmu związane było z zaangażowaniem USA i niektórych krajów europejskich w lokalne konflikty polityczno-gospodarcze w krajach Bliskiego Wschodu (np. w Iraku i Kuwejcie), a także wspieranie bojówkarzy w wojnie z ZSRR w Afganistanie. Doprowadziło to do powstania organizacji terrorystycznych o charakterze ekstremistycznym-religijnym, muzułmańskim. Ortodoksyjni muzułmanie – Talibowie przejęli wówczas władzę w Afganistanie, gdzie doszło do narodzin Al-Kaidy, pierwszej globalnej, ekstremistycznej, islamskiej organizacji terrorystycznej. Jej najbardziej znanym dokonaniem był zuchwały atak na wieże World Trade Center oraz Pentagon dokonany z wykorzystaniem porwanych samolotów pasażerskich dnia 9 września 2001 r. Był to także najbardziej krwawy zamach terrorystyczny w historii, w którym zginęło łącznie prawie 3000 osób. W odpowiedzi rząd USA powołał międzynarodową koalicję (także z udziałem Polski), która dokonała odwetowej inwazji na Afganistan, obaliła rząd Talibów i rozpoczęła ściganie przywódców Al-Kaidy na czele z Osamą Bin-Ladenem. Rozpoczęła się w ten sposób globalna wojna z terroryzmem. Jej kolejną fazą była inwazja na Irak w 2003 r. oraz liczne pomniejsze operacje wojskowe, głównie w Azji południowej i na Bliskim Wschodzie.

Najgroźniejsze organizacje terrorystyczne w XXI wieku według liczby oficjalnie dokonanych zamachów

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Global Terrorism Database

Trwająca kilkanaście już lat wojna z terroryzmem paradoksalnie doprowadziła wręcz do zwiększenia liczby zamachów i radykalizacji islamskich organizacji terrorystycznych. Po upadku Afganistanu i Iraku terroryście z Asz-Szabab zaatakowali w Somalii. Doprowadziło to do całkowitego upadku tego kraju i rozwoju morskiego piractwa w rejonie Zatoki Adeńskiej. Szczyt zamachów i ich ofiar notuje się po 2011 r., kiedy doszło do powstania i rozwoju Państwa Islamskiego, wspieranego zresztą przez innych terrorystów (Talibów i Al-Kaide). Doprowadziło to do całkowitej destabilizacji Syrii i Iraku oraz południowych pograniczy Turcji. W odpowiedzi kraje Zachodu doprowadziły do masowego bombardowania wojsk ISIS, które stopniowo zostało rozbite, a liczba zamachów w ostatnich latach nieco spadła. Terrorystom udało się jednak przeniknąć do Europy i dokonać serii śmiercionośnych zamachów wymierzonych w ludność cywilną m.in. we Francji i w Niemczech. Niezależnie od tego w Nigerii rozwinęła działalność radykalna grupa islamska Boko Haram, której celem jest wprowadzenie w tym kraju kalifatu.

Wyjątkowo bezwzględnymi terrorystami okazali się członkowie Państwa Islamskiego

Źródło: https://www.wilsoncenter.org/sites/default/files/styles/embed_text_block/public/media/uploads/images/ISIS%20Wilayat%20Iraq%20May%202020%20-%20Crop2.png

W ostatnich latach ponownie w siłę urośli Talibowie. Przez prawie 20 lat toczyli oni partyzancką wojnę z USA na terenie Afganistanu i pograniczu Afgańsko-Pakistańskim. Dokonywali w tym czasie niezliczonych zamachów terrorystycznych. W trakcie wycofywania USA z Afganistanu w 2021 r. (na mocy wcześniej zawartego porozumienia pokojowego), Talibom udało się w ciągu zaledwie kilku tygodni obalić legalny rząd Afgański i ponownie przejąć władzę w tym kraju.

2. Przyczyny terroryzmu

Terroryzm nie jest zjawiskiem, które można by obciążyć jednym konkretnym powodem występowania. Przyczyny terroryzmu są złożone i wieloaspektowe, najczęściej nakładają się na siebie i w konsekwencji pchają ludzi w kierunku dokonywania aktów terroru.

Przyczyny polityczne

Należą do najważniejszych przyczyn terroryzmu ekstremistycznego (prawicowego i lewicowego) oraz nacjonalistyczno-separatystycznego. Stanowią także faktyczną motywację dla przywódców terroryzmu dżihadystycznego, choć niekoniecznie najważniejszą dla szeregowych członków islamskich organizacji terrorystycznych. W tej grupie wyróżniamy:

• Chęć zmiany istniejącego ustroju lub ideologi państwa, czego nie da się dokonać – w ocenie grupy terrorystycznej – w inny sposób, np. wygrywając wybory.
• Dążenie do przejęcia władzy pod pozorem tworzenia nowego porządku państwowego np. kalifatu islamskiego.
• Dążenie do oderwania jakiegoś regionu od głównego państwa, co nie byłoby możliwe w inny – legalny – sposób, albo na drodze konwencjonalnego konfliktu zbrojnego (np. z uwagi na przytłaczającą przewagę przeciwnika).
• Próba wymuszenia określonego zachowania rządu w jakiejś sprawie, np. wycofania się z zaangażowania w jakiś konflikt w innym kraju, wspierania jakiejś grupy społecznej itp.
• Działania odwetowe za dokonane aresztowania, sankcje lub działania zbrojne wobec członków organizacji terrorystycznej.
• Potrzeba fizycznej likwidacji określonej osoby lub grupy osób (np. konkretnego polityka) z uwagi na zagrożenie dla interesów organizacji terrorystycznej.

W 2004 r. Al-Kaida dokonała zamachu bombowego na metro w Madrycie w wyniku czego rząd Hiszpanii uległ i wycofał się z udziału w sojuszniczej okupacji Iraku

Źródło: https://www.securityoutlines.cz/wp-content/uploads/madrid-bombing-large-01.jpg

Przyczyny społeczno-kulturowe

To właśnie przyczyny społeczno-kulturowe leżą u podstaw zachowań szeregowych członków większości organizacji terrorystycznych. Należą do nich:

• Niski poziom wykształcenia, w tym wykształcenia religijnego w ubogich społeczeństwach – prowadzi to do możliwości manipulowania i indoktrynowania mas przez wąską grupę przywódców terrorystów, zwłaszcza w grupie terroryzmu dżihadystycznego.
• Potrzeba zamanifestowania odmienności i istnienia określonych nurtów lub przekonań w sferze publicznej np. ekstremistycznej prawicy (neofaszyzm) czy ekstremistycznej lewicy (anarchizm).
• Psychologiczna potrzeba przynależności do grupy, co oddziałuje zwłaszcza na małe i zamknięte społeczności wiejskie ubogich krajów, w których udział w grupie terrorystycznej jest jedyną szansą na zaistnienie (dotyczy to zwłaszcza terroryzmu dżihadystycznego).
• Cechy osobowościowe i zdrowotne terrorysty predysponujące go do takich zachowań, np. aspołeczność, poczucie osobistej krzywdy (np. w wyniku działań jakiejś grupy społecznej czy narodowości albo określonego rządu), socjopatia, choroba psychiczna.
• Zachowania konformistyczne i uleganie wpływom przywódców, którzy mogą mieć charakter lokalnych lub krajowych autorytetów, zwłaszcza autorytetów religijnych.

Norweski prawicowy ekstremistyczny terrorysta Anders Breivik zamordował w 2011 r. 69 dzieci zrzeszonych w młodzieżowej organizacji norweskiej Partii Pracy

Źródło: https://media.breitbart.com/media/2017/01/Brevik.png

Przyczyny ekonomiczne

Także kwestie gospodarcze mogą przyczyniać się do rozwoju ruchów terrorystycznych. Należą do nich:

• Chęć wzbogacenia się – np. za sprawą dojścia do władzy, rabowania dóbr (z czego zasłynęło ISIS) lub sprawowania przywódczej roli w organizacji terrorystycznej i czerpanie z tego korzyści.
• Ubóstwo i brak perspektyw na poprawę losu, co często przyczynia się do wstąpienia do organizacji terrorystycznej jako jedynej szansy na poprawę losu swojego i rodziny (czasami rodziny dostają pieniądze za służbę członka rodziny w organizacji, np. za dokonanie samobójczego zamachu).
• Dążenie do osłabienia gospodarki wrogiego kraju np. w wyniku utrudnień w ruchu lotniczym czy załamania turystyki (takie działania są skuteczne zwłaszcza przeciwko krajom, których turystyka oparta o zagranicznych gości jest liczącym się sektorem gospodarki np. w Egipcie).

Zamachy na turystów w Tunezji czy Egipcie były kilkukrotnie dokonywane na plażach pod hotelami i mogą mieć rujnujący wpływ na gospodarki tych krajów

Źródło: https://ocdn.eu/pulscms-transforms/1/H5AktkuTURBXy84NjUxMWQ0MS04YWM2LTRlMTgtODIwYS04ZDcxOTdiNWQxMjkuanBlZ5GTBc0EsM0CdA

3. Wielowymiarowe skutki terroryzmu

Terroryzm jako narzędzie politycznej i militarnej walki, rodzi liczne i wielowymiarowe skutki. Odnoszą się one do wszystkich aspektów życia i dotykają zarówno terrorystów jak i ich ofiary.

Skutki polityczne

Ta grupa skutków może mieć największe znacznie w skali globalnej i narodowej. Dotyczy ona całych społeczeństw i rządów. W tej grupie wyróżniamy:

• Wybuch nowych konfliktów zbrojnych o charakterze lokalnym, narodowym lub globalnym np. globalnej wojny z terroryzmem (porównywanej czasami do kolejnej Wojny Światowej).
• Upadek rządów nieskutecznych w walce z terrorystami lub utracenie przez nie kontroli nad częścią terytorium i utorowanie terrorystom drogi do przejęcia władzy (np. w Iraku i Syrii po 2011 r.). Z drugiej strony upadek rządów wspierających terrorystów na skutek interwencji zbrojnej innych krajów (np. w Afganistanie w 2001 r. i Iraku w 2003 r.)
• Zmiany polityczne w krajach doświadczających aktów terroru, zwłaszcza w krajach wysokorozwiniętych dla których sprawcami terroru są obywatele odległych państw z innych kontynentów – radykalizacja społeczna prowadząca do wzmocnienia pozycji polityków nawołujących do twardej walki z terroryzmem (np. wygrana George’a Busha w wyborach prezydenckich w USA w 2004 r.) lub odwrotnie – poparcie dla rządów postulujących wycofanie się i uniknięcie kolejnych zamachów (np. wygrana lewicy w wyborach parlamentarnych w Hiszpanii w 2004 r.).
• Wzrost znaczenia politycznego ruchów ekstremistycznych i marginalnych za sprawą zamanifestowania ich obecności w przestrzeni publicznej.
• Może dojść do powstawania nowych koalicji antyterrorystycznych i zbliżenia politycznego dotychczas zdystansowanych wobec siebie państw lub odwrotnie – może dojść do wzrostu napięcia między krajami walczącymi z terroryzmem i tymi, które postrzega się jako sprzyjające terrorystom.

George Bush rozpoczął globalną wojnę z terroryzmem czym utorował sobie drogę do drugiej kadencji w Białym Domu w 2004 r.

Źródło: https://media.cnn.com/api/v1/images/stellar/prod/210302123755-27-gwb-unf.jpg?q=w_3000,h_1974,x_0,y_0,c_fill

Skutki społeczno-kulturowe

W tej grupie skutków znajdzie te, które dotykają przede wszystkim „zwykłych ludzi”, szerokich mas obywateli państw, także tych z nich, którzy są ofiarami terrorystów. Do tych skutków należą:

• Śmierć i rany osób w wyniku ataków terrorystycznych.
• Trauma pojedynczych osób i całych społeczności w wyniku dokonanych aktów terroru.
• Wzrost napięcia na tle etniczno-narodowościowym między obywatelami krajów doświadczających terroryzmu i imigrantami z krajów podejrzanych o terroryzm (zwłaszcza w Europie) lub na tle religijnym – wzrost niechęci wobec islamu.
• Poczucie powszechnego strachu i obawa przed kolejnymi zamachami, które może mieć wpływ na postawy i zachowania pojedynczych osób, a nawet całych społeczeństw (np. rezygnacja z przebywania w przestrzeni publicznej, zmiana planów urlopowych, ograniczenie wychodzenia z domu, zmiana preferencji politycznych itp.), dodatkowo często wzmacniane przez mass-media, które umiejętnie wykorzystują terroryści.

Kliknij aby dowiedzieć się więcej o wpływie mass-mediów na postrzeganie terroryzmu

Wzrost postaw antyimigranckich i antyislamskich obserwuje się w wielu społeczeństwach zachodnich, nawet w odległej Australii

Skutki ekonomiczne

Terroryzm to także namacalne szkody gospodarcze, które są policzalne i zazwyczaj bardzo wysokie. W tej grupie znajdują się:

• Zwiększone wydatki na zbrojenia, służby specjalne, policje, wywiad wojskowy, w tym finansowanie zagranicznych operacji wojskowych w celu zwalczania terroryzmu.
• Destabilizacja sytuacji gospodarczej w krajach dotkniętych terroryzmem, z możliwym załamaniem całych sektorów np. turystyki w Egipcie.
• Spadek PKB i pogorszenie innych wskaźników ekonomicznych w krajach dotkniętych terroryzmem (np. w Afganistanie w 2019 r. obliczono ubytek PKB z powodu terroryzmu na ponad 16%).
• Zniszczenia infrastruktury, dróg, obiektów technicznych, czasami wartościowych zabytków i dzieł sztuki (np. ISIS wysadzało w powietrze zabytki kultury antycznej takie jak miasto Palmira w Syrii).
• Wpływ na globalną koniunkturę gospodarczą np. zachowania inwestorów giełdowych, co może prowadzić do ogólnoświatowych kryzysów gospodarczych.
• Przejściowe trudności w dostępie usług publicznych np. na skutek zniszczenia infrastruktury krytycznej.

Terroryści z ISIS zniszczyli bezcenne dla turystyki w tym kraju zabytki miasta Palmira w Syrii pod pretekstem odcięcia się od niewłaściwej tradycji

Źródło: https://media.cnn.com/api/v1/images/stellar/prod/160331101652-restricted-04-palmyra-ruins.jpg?q=w_2000,h_1125,x_0,y_0,c_fill/w_1280

4. Obszary zagrożenia terroryzmem

Problem terroryzmu nie jest jednakowy na całym Świecie. Okazuje się, że choć to w Europie i USA temat terroryzmu silnie oddziałuje na społeczeństwa, a także jest chwytliwym tematem w mass-mediach, to główne obszary zamachów występują w zupełnie innych częściach Świata.

Obszary faktycznego występowania terroryzmu (zamachy dokonane i planowane) na Świecie w 2020 r.

Źródło: https://www.start.umd.edu/gtd/images/START_GTD-Heatmap_2020.jpg

Statystyka terroryzmu prowadzona przez Global Terrorism Databse, pozwala jednoznacznie stwierdzić, ze w latach 1970-2020 tylko nieco ponad 10% zamachów dokonano w Europie, a w USA, Kanadzie i Meksyku jeszcze mniej bo poniżej 2%. Najwięcej zamachów dokonuje się – jak się okazuje – w tych regionach, z których wywodzą się główne organizacje terrorystyczne, a jednocześnie w obszarach oddziaływania Islamu – Bliskiego Wschodu, Afryki Północnej oraz Azji Południowej. Potwierdza to polityczne motywacje dżihadystycznych terrorystów. W tych regionach dokonano ponad połowy wszystkich aktów terroryzmu.

Terroryzm w latach 1970-2020 – zamachy i ofiary według regionów

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Global Terrorism Database

Zagrożenie terroryzmem od wielu lat mierzone jest w postaci Globalnego Indeksu Terroryzmu. Określa on poziomu wpływu (impaktu) terroryzmu na sytuacje społeczno-gospodarczą i polityczną w danym kraju. Najsilniejszy wpływ terroryzmu obserwuje się w krajach Azji Południowej, na Bliskich Wschodzie oraz w niektórych krajach Afryki, zwłaszcza w zachodniej części kontynentu.

Globalny Indeks Terroryzmu w państwach Świata w 2021 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Global Terrorism Database

5. Terroryzm w Europie

Spoglądając na Globalny Indeks Terroryzmu łatwo można dostrzec, że Europa Wschodnia  oraz Północna cechują się znacznie niższym zagrożeniem terroryzmem niż Europa Zachodnia. Wynika to m.in. peryferyjnego położenia części krajów, ale przede wszystkim – ich relatywnie niewielkiego znaczenia w globalnym zwalczaniu terroryzmu. Ponadto kraje takie jak Polska czy Białoruś cechują się minimalną ilością imigrantów z kręgów odmiennych kulturowo, którzy mogliby się okazać potencjalnymi dżihadystycznymi terrorystami.

Zamachy terrorystyczne w Europie Zachodniej w latach 1970 – 2017

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9d/Terrorism-in-Western-Europe.png

Co istotne jednak, w przeszłości w Europie zamachy kojarzyły się wcale nie z Islamem, a z nacjonalizmem. Wielka Brytania toczyła długotrwała wojnę z IRA, Hiszpania z ETA, a Włochy z mafią, neofaszystami i anarchistami. Zamachy dżihadystyczne stały się realnym zagrożeniem dopiero w ostatnich latach – kiedy pierwotne zagrożenia terroryzmem zostały już właściwie wyeliminowane. Obecnie w kręgu zagrożenia znajdują się przede wszystkim te państwa, w których mieszka duża społeczność muzułmańska – Francja, Belgia, Niemcy oraz Hiszpania.

Kiedy porwanie samolotów stało się już właściwie niemożliwe, dżihadyści zaczęli porywać ciężarówki i rozjeżdżać nimi przechodniów – np. w 2016 r. we Francji w Nicei

Źródło: https://bi.im-g.pl/im/e4/88/1b/z28870116AMP,Zamachowiec-Mohamed-Lahouaiej-Bouhlel-do-przeprowa.jpg

Po bardzo krwawych zamachach, których dokonano w Europie w ostatnich latach, obecnie podejmuje się zdecydowane działania zapobiegawcze, skutkujące licznymi aresztowaniami. W 2021 r. najwięcej aresztowań dokonano we Francji – 140, Hiszpanii – 47 i Włoszech – 40. Kolejne miejsca zajęły Niemcy (34), Belgia (32), Austria (24) oraz Irlandia (14). W Polsce dla porównania aresztowano 3 osoby co było jednym z najniższych wyników w UE. We wszystkich krajach Europy Zachodniej dominowały aresztowania dżihadystów islamskich. W ciągu ostatnich 3 latach obserwuje się jednak trend spadkowy aresztowań, co może oznaczać spadek zagrożenia atakami terrorystycznymi. Warto jednak zauważyć, że choć największym zagrożeniem są ekstremiści islamscy, to nie oznacza, że jedynie muzułmanie dokonują aktów terroru. Terrorystami są także europejscy chrześcijanie o skrajnie prawicowych poglądach, czy ateistyczni radykalni lewicowi anarchiści. Oni również są represjonowani przez krajowe rządy.

Aresztowania w związku z podejrzeniem o terroryzm w Unii Europejskiej w latach 2019-2021 według rodzajów motywacji terrorysty

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: European Union Terrorism Situation and Trend Report 2022

W celu przeciwdziałania terroryzmowi w Unii Europejskiej podjęto szereg działań, do których należą:

• Współpraca policji i służb wywiadowczych oraz antyterrorystycznych państw członkowskich w zakresie wymiany informacji o zagrożeniach i osobach podejrzanych o terroryzm.
• Zwalczaniu treści promujących terroryzm, zwłaszcza w Internecie.
• Uszczelnieniu granic Unii, zwłaszcza wobec osób nieposiadających żadnych dokumentów i pochodzących z Afryki lub Bliskiego Wschodu.
• Solidarna polityka sankcji wobec organizacji terrorystycznych i osób podejrzanych o terroryzm odcinająca te grupy i te osoby od finansowania.
• Rozwój cyberbezpieczeństwa.
• Wzmocnienie kontroli lotów cywilnych i wdrożenie procedur postępowania w przypadku aktów terroru w lotnictwie (np. porwanie samolotu).

Konieczność aktywnego przeciwdziałania terroryzmowi to jeden z głównych skutków tego zjawiska w Europie

Źródło: https://naukawpolsce.pl/sites/default/files/styles/strona_glowna_slider_750x420/public/201904/32879966_26719431.jpg?itok=4t3Vc8us