Handel należy do jednej z najstarszych ludzkich aktywności. Wynika z oczywistej potrzeby wymiany posiadanych dóbr na inne – aktualnie niezbędne do życia. Współczesny handel osiągnął rozmiary niespotykane w przeszłości i ma charakter globalny.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Gospodarka światowa

IV Handel międzynarodowy

Handel międzynarodowy nazywany jest także handlem zagranicznym lub międzynarodową wymianą handlową. Według WTO wartość światowej wymiany handlowej towarów wynosiła w 2019 roku około 19 bilionów dolarów (blisko 25 bilionów uwzględniając wymianę całkowitą), a w ciągu ostatnich 50 lat – znacząco wzrosła.

1. Pojęcie i przedmiot handlu międzynarodowego

Przedmiotem międzynarodowej wymiany handlowej mogą być:

Towary, takie jak:

  • Produkty rolno-spożywcze
  • Wyroby przemysłowe
  • Surowce mineralne i paliwa kopalne
  • Energia elektryczna

Usługi, takie jak:

  • Transport
  • Telekomunikacja
  • Turystyka
  • Usługi finansowe

oraz Kapitał:

  • Kapitał finansowy (inwestycje zagraniczne, kredyty)
  • Kapitał ludzki (wiedza i umiejętności pracowników)
  • Własność intelektualna (know-how, prawa autorskie, licencje, patenty)

Handel międzynarodowy składa się z kluczowych pojęć, którymi są:

  • Eksport – sprzedaż wyrobów zagranicę.
  • Import – zakup wyrobów z zagranicy.
  • Bilans handlowy (saldo handlu zagranicznego) – różnica wartości finansowej między eksportem i importem.
  • Reeksport – zakup wyrobów wcześniej sprzedanych za granicę, np. po ich uprzednim przetworzeniu.

Dla wielu państw bilans handlowy stał się kluczowym elementem polityki. Generalnie uważa się, że dobrze jest, gdy saldo handlu zagranicznego jest dodatnie (napływa wtedy do kraju więcej kapitału, niż z niego wypływa), ale współcześnie łatwo można wskazać wiele państw, które dynamicznie się rozwijają mimo ujemnego bilansu handlowego.

2.  Światowa Organizacja Handlu (WTO)

Wspieraniem międzynarodowej wymiany dóbr i usług zajmuje się World Trade Organization (WTO) – czyli Światowa Organizacja Handlu.

Logo i państwa członkowskie WTO

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/WTO_members_and_observers.svg/1920px-WTO_members_and_observers.svg.png

Organizacja powstała w 1995 r. i zrzesza obecnie 164 kraje członkowskie oraz kolejnych kilkanaście państw-obserwatorów. Polska dołączyła do organizacji krótko po jej utworzeniu. Celem organizacji jest przede wszystkim liberalizacja prawa handlowego i promocja wolnego handlu w miejsce protekcjonizmu oraz rozwiązywanie konfliktów handlowych między państwami.

3. Rozwój handlu międzynarodowego

Handel międzynarodowy zaczął dynamicznie rozwijać się po II Wojnie Światowej, ale szczytowe tempo wzrostu osiągnął w latach dwutysięcznych. W tym czasie udział handlu międzynarodowego w PKB globalnym wzrósł z około 10% w latach 60-tych do ponad 20% współcześnie.

Wartość światowej wymiany handlowej (eksportu) towarów i usług w ostatnich 40 lat

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych WTO.

Czynnikami wpływającymi na dynamiczny rozwój handlu międzynarodowego są:

  • Integracja gospodarcza państw świata – powstawanie organizacji takich jak UE, MERCOSUR, NAFTA, CEFTA, EFTA i tym podobnych, które liberalizują prawo handlowe i umożliwiają swobodny przepływ towarów (bez bariery celnej) między państwami.
  • Międzynarodowe umowy o wolnych handlu – takie jak np. CETA (umowa handlowa między Unią Europejską i Kanadą) – znosząca część ograniczeń we wzajemnej wymianie handlowej.
  • Globalizacja – sprzyjająca chęci posiadania dóbr produkowanych zagranicą, ale także umożliwiająca sprzedaż własnych produktów zagranicę. Wiąże się z tym także rozwój i powstawania korporacji międzynarodowych.
  • Przyjmowanie międzynarodowych norm prawnych – regulujących ilościowe i jakościowe kwestie związane z wymianą towarów.
  • Rozwój środków transportu i łączności – umożliwiający łatwiejszy i szybszy przewóz towarów oraz dystrybucję usług. Szczególnie przełomowe w tej kwestii było wynalezienie i wdrożenie kontenerów oraz rozwój Internetu.
  • Rozwój technologii informacyjnych – umożliwiający dostęp do wiedzy o towarach i usługach, możliwości ich zdalnego zakupu oraz porównywania ich między sobą.
  • Dynamiczny rozwój gospodarczy – sprzyjający wzrostowi zamożności i tym samym większej zdolności do dokonywania zakupów.
  • Ustabilizowanie kursów głównych walut i ich upowszechnienie w handlu – dolar, euro i frank stały się głównymi światowymi walutami handlowymi.
  • Bezpośrednie inwestycje zagraniczne – pozwalające na import kapitału, ale też całej produkcji – z jednych państw do innych i tym samym zmianę ich potencjału handlowego.

Struktura handlu międzynarodowego w latach 2000-2015

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych WTO.

Struktura handlu międzynarodowego cały czas zmienia się. W latach 2000-2010 widoczny był wzrost udziału paliw i surowców mineralnych, który jednak powrócił do pierwotnego poziomu w 2015 r. Wzrósł za to (2015 do 2005) udział produktów rolno-spożywczych. Stale rośnie także znaczenie chemikaliów i farmaceutyków.

Główni światowi eksporterzy i importerzy (i ich udział w eksporcie i imporcie światowym)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych International Trade Center.

Wśród głównych światowych eksporterów i importerów w czołówce powtarza się 9 państw. Najważniejszymi są Chiny, USA i Niemcy (eksporterami) oraz USA, Chiny i Niemcy (importerami). 10 największych eksporterów i importerów odpowiada za ponad połowę światowej wymiany handlowej.

4. Handel zagraniczny wybranych państw

Struktura handlowa państw świata jest silnie zróżnicowana. Zależy ona między innymi od warunków naturalnych – sprzyjające warunki rozwoju rolnictwa czy duża zasobność w surowce naturalne – będą wpływać na eksport tych towarów, z kolei brak takich warunków – na ich import. Państwa lepiej rozwinięte gospodarczo będą miały bardziej zróżnicowaną strukturę eksportu, zawierającą także wyroby przemysłowe – maszynowe, chemiczne i inne.

Struktura importu i eksportu wybranych państw w 2018 r. i ich główni partnerzy importowi i eksportowi (dane w mld USD)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych WTO

Istnieje kilka prawidłowości w zakresie głównych kierunków międzynarodowej wymiany handlowej. Większość całej światowej wymiany (około 50%) przypada na kraje wysokorozwinięte, jednak w ostatnich latach znacząco wzrasta udział Chin oraz w mniejszym stopniu – Indii. Jak widać w powyższym zestawieniu, Chiny były głównym lub jednym z głównych partnerów importowych wszystkich przytoczonych państw, mimo że każde z nich znajduje się w innym regionie świata. Duża rolę w handlu zagranicznym odgrywa wymiana towarów i usług z państwami sąsiadującymi.

5. Wpływ wymiany handlowej na rozwój społeczno-gospodarczy

Międzynarodowa wymiana handlowa w istotny sposób wpływa na rozwój społeczno-gospodarczy. Przejawia się to m.in poprzez:

  • Przyspieszenie wzrostu PKB oraz zmianę jego struktury (wzrost znaczenia funkcji usługowej).
  • Rozwój branż produkujących wyroby aktualnie pożądane na rynku towarów (np. obecnie przemysłu High-Tech).
  • Wyspecjalizowanie się państw w produkcji określonych wyrobów i dostarczaniu ich na rynek międzynarodowy.
  • Rozwój technologiczny zwłaszcza w zakresie transportu i łączności.
  • Poprawa jakości oferowanych dóbr na skutek rosnącej konkurencji.
  • Obniżenie cen towarów i większa ich dostępność, pozwalająca na zaspokojenie potrzeb społecznych.

6. Handel zagraniczny Polski

Polska przed 1989 r. należała do bloku wschodniego i w związku z tym zmuszona była do handlu niemal wyłącznie z ZSRR i państwami satelickimi. Po 1989 r. doszło w Polsce do radykalnych zmian gospodarczych, które dotknęły także handel. Dynamiczny rozwój gospodarczy przyczynił się do znacznego wzrostu obrotów handlowych Polski, wzrósł zarówno eksport (większa produkcja krajowa) jak i import (większe zapotrzebowanie na dobra).

Import, eksport i bilans handlowy Polski w latach 1990-2018

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych WTO.

Wyraźnie daje się zauważyć, że głównymi towarami zarówno w eksporcie jak i imporcie są maszyny, urządzenia oraz środki transportu. W imporcie duża rolę odgrywają także chemikalia i farmaceutyki oraz paliwa i surowce mineralne. W eksporcie wyraźnie zaznacza się za toi udział produktów rolno-spożywczych.

Bilans handlowy Polski przez wiele lat był ujemny, z rekordowo złym wynikiem w 2008 r., kiedy wyniósł on ponad -38 mld dolarów. W ostatnich latach sytuacja uległa znaczącej poprawie. W latach 2015-2017 bilans był po raz pierwszy od 25 lat – dodatni (choć nieznacznie). W 2018 r. saldo ponownie było ujemne.

Partnerzy handlowi Polski w 1998 r., 2008 r., i 2018 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych World Integrated Trade Solution

Polski handel koncentruje się w Europie. Import na starym kontynencie wyniósł odpowiednio: 79,09% (1998), 78,21% (2008) i 72,25% (2018) a eksport odpowiednio: 90,09% (1998), 92,55% (2008) i 90,41% (2018). Państwa europejskie były też głównymi partnerami eksportowymi, w imporcie wśród pięciu głównych partnerów – spoza Europy znalazły się jedynie Chiny, których pozycja stale wzrasta. Niezmiennie głównym partnerem handlowym Polski – zarówno importowym jak i eksportowym pozostają Niemcy. Duże znaczenie ma także Rosja, z której Polska importuje przede wszystkim paliwa i surowce mineralne. Wśród partnerów eksportowych dominują (oprócz Niemiec) państwa Unii Europejskiej.

Zmienia się udział polskiego eksportu w światowym handlu. W 1970 wynosił on około 1,1% eksportu światowego, ale spadł do około 0,37% w 1990 r. W ostatnich latach wskaźnik ten dynamicznie rośnie i w 2018 osiągnął najwyższy notowany poziom – 1,35%.

7. Sprawiedliwy handel

Sprawiedliwy handel czyli fair trade (ang.) ma charakter międzynarodowego ruchu konsumentów, organizacji pozarządowych i producentów, których celem jest eliminacja szkodliwych dla rynku praktyk handlowych, takich jak zmowy cenowe czy wyzysk. Zwolennicy tego ruchu kierują się zasadą, że człowiek jest ważniejszy niż pieniądze i nie powinno się dążyć do obniżania cen towarów „za wszelką cenę”. Idea opiera się na:

  • Kupowaniu towarów po uczciwych cenach pozwalających na opłacalność produkcji i możliwość godnego wynagrodzenia pracowników.
  • Wzajemnego przestrzegania przyjętych zobowiązań handlowych w tym zwłaszcza w zakresie jakości dostarczanego towaru i terminowej oraz umówionej odpłatności.
  • Przeciwdziałaniu wyzyskowi pracowników prowadzącego do utrzymywania się biedy w krajach Afryki, Azji i Ameryki Południowej.
  • Przestrzeganie prawa pracy oraz warunków BHP.
  • Produkcji towarów w sposób zapewniający ograniczenie zmian w środowisku naturalnym.
  • Równości płac kobiet i mężczyzn.
  • Zakazie zatrudnienia dzieci.
  • Szczegółowej informacji o sposobie powstawania produktu.
  • Ułatwieniu producentom dostępu do rynków zbytu.
  • Wzrostowi świadomości klientów i dokonywaniu przez nich odpowiedzialnych wyborów konsumenckich.

W wielu krajach otwiera się specjalne sklepy zajmujące się sprzedażą wyłącznie produktów fair trade. W 2011 r. pierwszy taki sklep w Polsce uruchomiono w Poznaniu. Ceny są tam z reguły wyższe, niż w popularnych marketach, ale dają gwarancję wspierania dobrych praktyk handlowych.

Sklep fair trade w Wielkiej Brytanii

Źródło: https://www.thefairtradeshopipswich.co.uk/wpimages/8e14d94215a2.jpg

W celu promocji sprawiedliwego handlu powołano Światową Organizację Sprawiedliwego Handlu (WFTO). Jednym z aspektów działalności organizajcj jest prowadzenie certyfikacji organizacji i zintegrowanego łańcucha dostaw sprawiedliwego handlu. Obecnie zrzesza około 400 organizacji.

Logo WFTO

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/d/dd/Ftomark.png


Fair Trade jest przedmiotem krytyki ze strony zwolenników wolnego handlu i liberalizmu gospodarczego. Uważają oni, że protekcjonizm i interwencjonizm gospodarczy w tej formie na dłuższą metę zamiast poprawić sytuację – pogorszy ją, jednocześnie postulują oni znoszenie barier handlowych. Wskazują także, że w obrębie działań dotyczących sprawiedliwego handlu dochodzi do nadużyć i nadprodukcji w rzeczywistości niepotrzebnych towarów oraz wyniszczenia naturalnej konkurencji wzmacniającej prawa konsumenta.