Polska należy do państw obfitujących w jeziora. Więcej jest ich tylko na niektórych innych obszarach objętych ostatnim zlodowaceniem, położonych bardziej na północ. To właśnie lądolód stworzył większość polskich jezior zwanych polodowcowymi. Jeziora w Polsce położone są w większości na terenie pojezierzy.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Środowisko przyrodnicze Polski

VII Jeziora w Polsce

1. Charakterystyka jezior w Polsce

W Polsce są tysiące jezior. Ile dokładnie, tego nie wiadomo. Większość z nich jest bardzo mała. Jezior o wielkości powyżej 1 hektara doliczono się nieco ponad 7 tysięcy. Łącznie zajmują one około 2,8 tys. km2 powierzchni, czyli 0,9% powierzchni Polski. W tej grupie też przeważają jeziora małe, do 50 ha i do 20 metrów głębokości. Co ciekawe, jeszcze w połowie XX wieku liczbę jezior większych niż 1 ha w Polsce oceniano na prawie 9,3 tys. W ciągu kilkudziesięciu lat ubyło więc ponad 2 tysiące jezior tej wielkości, a mniejszych – jeszcze więcej. Zanik jezior jest zjawiskiem naturalnym, typowym dla obszaru dotkniętego w przeszłości zlodowaceniami. Jednak bardzo duża skala zaniku jezior, związana jest z działalnością antropogeniczną, taką jak:

  • Intensywną melioracją pól uprawnych, obniżających poziom wód gruntowych zasilających zwłaszcza małe jeziora.
  • Regulacją koryt rzek, odcinając jeziorom w ich sąsiedztwie naturalne zasilanie.
  • Postępującą eutrofizacją i tym samym zarastaniem jezior, na skutek wielu działań gospodarczych, zwłaszcza rolnictwa, ale też na skutek rozwoju przemysłu i turystyki.

— Przypomnij sobie typy genetyczne jezior (kliknij tutaj) —

Typy genetyczne wybranych rodzajów jezior w Polsce

Źródło: Opracowanie własne.

Przytłaczająca większość jezior w Polsce to jeziora polodowcowe (ponad 80% wszystkich), z których największą grupę stanowią jeziora morenowe (w tym największe Polskie jeziora – Śniardwy, Mamry czy Niegocin) – duże i płytkie z silnie urozmaiconą linią brzegową. Powstają jako skutek wypełnienia dna moreny dennej przez wodę. Liczne są też jeziora rynnowe (Hańcza, Gopło, Jeziorak). Cechują się wydłużonym kształtem i dość dużą głębokością (w tej grupie są największe polskie jeziora). Powstają w wyniku wypełniania przez wodę rynny polodowcowej, utworzonej przez płynące pod lodem wody z topniejącego lądolodu. Mniejsze zbiorniki są najczęściej oczkami polodowcowymi. Są najczęściej efektem wytopienia bryły lodowej w niewielkim zagłębieniu. W górach (Tatry, Karkonosze) można się ponadto natknąć na jeziora cyrkowe (np. Czarny Staw pod Rysami, Wielki Staw, Mały Staw). Wypełniają one kotły polodowcowe, czyli zagłębienia – pozostałości po dawnym polu firnowym lodowca górskiego.

Wśród innych typów genetycznych jezior, które można spotkać w Polsce są:

  • Jeziora krasowe np. Krasne, Perespa, Uściwierz. W Polsce są bardzo małe i nieliczne, o nieregularnych kształtach. Wypełniają zagłębienia utworzone na skutek rozpuszczenia skał wapiennych.
  • Jeziora zakolowe np. Czerniakowskie, Wilanowskie, Powsinkowskie. Powstają wzdłuż koryt dużych rzek, powstają jako odcięte dawne meandry. Charakterystyczny jest ich podłużny, czasem półksiężycowaty kształt.
  • Jeziora deltowe np. Druzno (w delcie Wisły) i Dąbie (w delcie Odry). Bardzo płytkie zbiorniki tuż przy korycie dużej rzeki w jej odcinku ujściowym (delcie), powstają jako skutek odpływu części wody z koryta do otaczających zagłębień terenu i ich odcięcia nanoszonym materiałem skalnym. Szybko zarastają.
  • Jeziora przybrzeżne np. Łebsko, Gardno, Jamno. To efekt powstawania brzegów typu mierzejowo-zalewowego. Są to dawne zatoki morskie, odcięte przez piaszczysty wał. Zwykle rozległe, mało głębokie i słone.

Największe jeziora naturalne w Polsce na tle sieci hydrograficznej kraju

Źródło: Własna edycja na podstawie: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Polska_hydrografia2.jpg/220px-Polska_hydrografia2.jpg

Największymi jeziorami (naturalnymi) w Polsce są:

  • Śniardwy – 113,4 km2, jezioro morenowe na Pojezierzu Mazurskim
  • Mamry – 102,8 km2, jezioro morenowe na Pojezierzu Mazurskim
  • Łebsko – 71,4 km2, jezioro przybrzeżne na Pobrzeżu Koszalińskim
  • Dąbie – 54,1 km2, jezioro deltowe (Odra) na Pobrzeżu Szczecińskim
  • Miedwie – 35,3 km2, jezioro rynnowe na Pobrzeżu Szczecińskim
  • Jeziorak – 32,2 km2, jezioro rynnowe na Pojezierzu Iławskim (bardziej ogólnie rzecz biorąc – Pojezierzu Pomorskim)
  • Niegocin – 26 km2, jezioro morenowe na Pojezierzu Mazurskim
  • Gardno – 24,7 km2, jezioro przybrzeżne na Pobrzeżu Koszalińskim
  • Jamno – 22,4 km2, jezioro przybrzeżne na Pobrzeżu Koszalińskim
  • Gopło – 21,5 km2, jezioro rynnowe na Pojezierzu Wielkopolskim
  • Wigry – 21,2 km, jezioro rynnowe na Pojezierzu Suwalskim

Oprócz największych jezior pod względem powierzchni, warto znać także inne istotne jeziora. Rekordzistą w kategorii najdłuższych jezior jest wspomniane duże jezioro rynnowe – Jeziorak na Pojezierzu Iławskim. Mierzy 27,5 km długości. Z kolei na Pojezierzu Suwalskim mieści się inne duże jezioro rynnowe – Hańcza. Jest to najgłębsze jezioro w Polsce (108,5 głębokości maksymalnej).

2. Rozmieszczenie jezior w Polsce

Jeziora w Polsce są rozmieszczone nierównomiernie. Miarą stosowaną dla oceny stosunku powierzchni jezior na danym obszarze, do całkowitej powierzchni tego obszaru jest jeziorność. Dla całego kraju wynosi ona 0,9%, ale obszary pojezierzy, gdzie jezior jest największej, mają wartość wielokrotnie wyższą. Największą z nich ma Pojezierze Mazurskie, gdzie wartość ta sięga 7%. Największą liczbą jezior może się jednak pochwalić Pojezierze Pomorskie, gdzie jest prawie połowa wszystkich polskich jezior.

Jeziorność w Polsce jest największa na obszarach pojezierzy

Źródło: https://static.epodreczniki.pl/portal/f/res-minimized/R4DV6p865uvaE/1602511478/15PS5fxmuSZMMS0pJMajAgcTparOCCj4.png

Występowanie jezior w Polsce na północy kraju nie jest przypadkowe. Na mapach wyraźnie można dostrzec, że ich największa ilość znajduje się na obszarach oddziaływania Zlodowacenia Północnopolskiego (Wisły), czyli ostatniego ze zlodowaceń na obszarze Polski. Ponieważ większość jezior w Polsce ma genezę polodowcową, znajdują się one zwłaszcza na pojezierzach – czyli obszarach najsilniej ukształtowanych przez lądolód. Wraz z przekroczeniem południowej granicy pasa pojezierzy, liczba jezior gwałtownie maleje. W przeszłości również było tam wiele jezior, pochodzących z wcześniejszych zlodowaceń, jednak większość z nich stopniowo zanikła przez setki tysięcy lat.

Jeziora w Polsce a maksymalny zasięg Zlodowacenia Północnopolskiego (Wisły)

Źródło: https://static.epodreczniki.pl/portal/f/res-minimized/RSwvDVqLmhWR1/1602511479/2a6umAw8fpbrx67vkdNV3JF1HrfhuxXh.jpg

3. Funkcje jezior

Jeziora odgrywają istotną rolę i pełnią różne funkcje. Przede wszystkim, mają duże znaczenie przyrodnicze:

  • Pełnią funkcję zbiorników retencyjnych – pozwalają na zmagazynowanie wody z okresów opadów i umożliwiają jej oddanie do gleby w czasie suszy. Dodatkowo część z nich znajduje się w sąsiedztwie rzek (lub rzeki przez nie przepływają) pełniąc naturalną barierę przeciwpowodziową – odbierając wodę z wezbrania.
  • Kształtują mikroklimat – szczególnie dostrzegalne jest to na obszarach o dużej jeziorności. Jeziora mają podobny jak morze – łagodzący wpływ na klimat, tylko że w małej skali. Zwiększają wilgotność i zmniejszają amplitudy temperatur.
  • Są miejscem życia roślin i zwierząt – stanowią środowisko życia dla ryb i innych organizmów słodkowodnych w tym roślinności. Zapewniają również zasoby wody pitnej czy miejsce schronienia dla gatunków lądowych.

Jezioro to przede wszystkim miejsce życia dla wielu gatunków słodkowodnych

Źródło: https://i.iplsc.com/zdjecie-ilustracyjne/000971CCKL9IUP38-C116-F4.jpg

Jeziora pełnią też funkcje społeczne:

  • Zapewniają zasoby wody niezbędne do realizacji funkcji komunalnej, czyli doprowadzenia wody i odbioru ścieków. Szacuje się, że w jeziorach w Polsce zmagazynowane jest około 20 mln km3 wody, czyli 30% zasobów wodnych Polski. Są to zasoby stabilne i mało podatne na wysychanie.
  • Jezioro umożliwia także uzupełnienie potrzeb żywieniowych. Jest przede wszystkim źródłem połowu ryb.
  • Pełnią także funkcję krajobrazową – tereny jeziorne postrzegane są jako piękne i ludność chętnie je podziwia.
  • W przeszłości jeziora wykorzystywano jako naturalną barierę terenową, pełniły więc funkcję obronną. Między innymi z tego powodu (jak również zasobów wody pitnej oraz ryb) lokalizowano w ich pobliżu osady.

Sztuczne Jezioro Zegrzyńskie oprócz funkcji rekreacyjnej zapewnia wodę pitną dla części mieszkańców Warszawy. Mieści się w nim ponad 94 mln m3 wody.

Źródło: https://jezioro.zegrzynskie.pl/upload/File/Zmiany%20na%20stronie%20www.jezioro.zegrzynskie.pl/JezioroZegrzyskie.jpg

Wykorzystanie jezior jest użyteczne także za sprawą pełnionych przez nie funkcji gospodarczych:

  • Woda znajduje wykorzystanie w różnych gałęziach przemysłu, m.in. w przemyśle spożywczym czy chemicznym.
  • Woda z jezior jest wykorzystywana do chłodzenia reaktorów elektrowni (np. Jezioro Rybnik dla elektrowni w Rybniku).
  • Same jeziora mogą pełnić funkcję energetyczną, w elektrowni szczytowo-pompowej (Jezioro Solińskie, Jezioro Żarnowieckie) lub elektrowni przepływowej (Jezioro Włocławskie).
  • Woda z jeziora może być wykorzystywana w rolnictwie do nawadniania pól lub pojenia zwierząt gospodarskich.
  • Jeziora pełnią też funkcję transportową, ponieważ po ich powierzchni możliwa jest żegluga śródlądowa (często są jedynie fragmentem większej trasy, z którą połączone są kanałami lub przepływającymi przez nie rzekami).
  • Najczęstszą funkcją jezior są jednak funkcje: rekreacyjna, turystyczna i sportowa. Woda wykorzystywana jest jako kąpielisko, miejsce wypoczynku czy uprawy sportów wodnych.

Jeziora sprzyjają m.in. aktywnej turystyce takiej jak kajakarstwo

Źródło: https://m.wm.pl/2015/08/orig/czolo-259560.jpg

4. Sztuczne zbiorniki w Polsce

W Polsce jest 140 sztucznych jezior o pojemności co najmniej 1 mln m3 wody,  a ich łączna objętość sięga nawet 2,7 km3. Niemniej jednak, tylko kilka z nich odgrywa bardziej istotną rolę społeczno-gospodarczą. Cechą charakterystyczną takich zbiorników jest ich wybudowanie w korycie rzeki lub jej sąsiedztwie, najczęściej poprzez wybudowanie na rzece zapory. Niekiedy konieczne jest przesiedlenie ludności z obszaru planowanego do zalania wodą z tworzonego zbiornika. Mogą też powstawać na skutek zalania dawnych wyrobisk górniczych. Większość zbiorników sztucznych (zwłaszcza dużych) znajduje się w Polsce południowej. O takim rozmieszczeniu decyduje większe zagrożenie powodziami w górnym odcinku rzek (gdzie koryta są płytkie i wąskie) oraz większe zaludnienie i tym samym – większe zapotrzebowanie na wodę. Dodatkowo naturalne spadki terenu sprzyjają budowie takich obiektów i ich wykorzystaniu w celach hydroenergetycznych.

Wybrane sztuczne zbiorniki wodne w Polsce na tle sieci hydrograficznej kraju

Źródło: Własna edycja na podstawie: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Polska_hydrografia2.jpg/220px-Polska_hydrografia2.jpg

Ważniejszymi sztucznymi zbiornikami wodnymi w Polsce są:

  • Jezioro Włocławskie – największy Polski sztuczny zbiornik o powierzchni 70,4 km2, wybudowany na Wiśle w 1970 r. Podstawową funkcją zbiornika jest zapobieganie powodziom w dolnym biegu Wisły (zbiornik retencyjny), ale przy okazji wybudowano hydroelektrownię przepływową (największą w Polsce) o dość dużej mocy 160 MW. Jest to jedna z 8 zapór planowanych na dolnej Wiśle w celach przeciwpowodziowych i jedyna faktycznie wybudowana.

Jezioro Włocławskie na Wiśle to największy sztuczny zbiornik w Polsce

Źródło: https://www.radiopik.pl/public/info/2020/2020-05-10_158912952710.jpg
  • Jezioro Zegrzyńskie – zbiornik na Narwi wybudowany w 1963 r. Pierwotnie planowano kilka zbiorników na Bugu i Narwi, które miały umożliwić żeglugę, ale jest to jedyny zbiornik, który faktycznie wybudowano. Znajduje zastosowanie komunalne, jako rezerwuar wody pitnej dla Warszawy oraz jako zbiornik retencyjny, ponadto jako jedyne duże jezioro w okolicy, wykorzystywane jest głównie w celach rekreacyjnych.
  • Jeziorsko – zbiornik wybudowany w 1986 r. na Warcie. Utworzony w celu regulacji koryta rzeki i jako zbiornik retencyjny umożliwiający wykorzystanie wody dla rolnictwa, obecnie pełni też funkcje rekreacyjne jako jedyne duże jezioro w okolicy.
  • Jezioro Otmuchowskie – zbiornik na Nysie Kłodzkiej uruchomiony w 1933 r. Pełni funkcje retencyjną oraz rekreacyjną.
  • Jezioro Nyskie – kolejny zbiornik na Nysie Kłodzkiej, oddany do użytku w 1972 r. Pełni funkcję retencyjną, motywem budowy były działania przeciwpowodziowe.
  • Jezioro Turawskie – zbiornik na Małej Panwi oddany do użytku w 1939 r. Budowa miała na celu regulację poziomu wody na Odrze, pełni funkcję retencyjną.
  • Jezioro Goczałkowickie – zbiornik na Wiśle utworzony w 1956 r. Pełni funkcję retencyjną, sanitarną i gospodarczą, jego wybudowanie umożliwiło zaopatrzenie w wodę dla Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, dla którego zapewnia niemal 40% wody.
  • Jezioro Mucharskie – zbiornik na Skawie, jedna z ostatnich inwestycji tego typu w Polsce, oddany do użytku w 2015 r., faktycznie główną część inwestycji zakończono w 2020 r., ale wciąż trwają prace wokół infrastruktury otaczającej. Zbiornik pełni funkcję retencyjną, a podstawowym motywem budowy były działania przeciwpowodziowe.
  • Jezioro Dobczyckie – uruchomione w 1986 r. na Rabie, zbiornik retencyjny. Jest podstawowym źródłem wody pitnej dla aglomeracji Krakowa (zapewnia około 55% wody).
  • Jezioro Czorsztyńskie – budowany prawie 30 lat, ostatecznie zakończony w 1997 r. zbiornik retencyjny na Dunajcu. Podstawową funkcją są działania przeciwpowodziowe, dodatkowo skutecznie przeciwdziała suszy.
  • Jezioro Rożnowksie – zbiornik retencyjny na Dunajcu, ukończony w 1941 r. Pełni głównie funkcję przeciwpowodziową oraz energetyczną, posiada względnie dużą moc na poziomie 50 MW.
  • Jezioro Solińskie – zbiornik na Sanie uruchomiony w 1968 r. Jeden z najważniejszych tego typu obiektów w Polsce. Ma największą w Polsce pojemność na poziomie – 472 mln m3.  Zbiornik wybudowano głównie w celach energetycznych, posiada moc zainstalowaną 200 MW (elektrownia typu szczytowo-pompowego).

Jezioro Solińskie na Sanie ma największą pojemność w Polsce

Źródło: https://bieszczady.land/wp-content/uploads/2015/02/1280px-SolinaDam-710×434.jpg

W Polsce planowana jest także budowa wielkiego zbiornika na obszarze dzisiejszej kopalni węgla brunatnego w Bełchatowie, który miałby wypełnić wyrobiska kopalni. Jezioro miałoby mieć głębokość do 280 metrów i pojemność 3 mld m3. Wypełnianie zbiornika wodą, ma się jednak rozpocząć dopiero w 2050 r. (po zakończeniu prac górniczych) i może potrwać nawet 20 lat.


Sztuczne zbiorniki wodne najczęściej pełnią kilka funkcji. Do głównych z nich należą:

  • Funkcja retencyjna – najczęściej powiązana z funkcją przeciwpowodziową – regulowanie przepływu wody w korycie rzeki, zapobiegające powodzią i gromadzące wodę dla celów jej dalszego wykorzystania społeczno-gospodarczego.
  • Funkcja komunalna – zapewnienie wody dla potrzeb ludności.
  • Funkcja energetyczna – wykorzystanie zapory zbiornika jako hydroelektrownię przepływową lub (rzadziej) szczytowo-pompową, zwykle jednak (wyjątek – Włocławek, Solina) o niewielkie mocy do kilku MW.
  • Funkcja rekreacyjno-sportowa – zbiorniki wykorzystywane są jako kąpielisko i w celu uprawiania sportów wodnych.
  • Funkcja gospodarcza (rybacka) – za sprawą zarybienia, zbiorniki mogą służyć do pozyskiwania ryb.

W Polsce postuluje się budowę nowych zbiorników retencyjnych – tak w celach przeciwpowodziowych jak i z powodu potrzeby przeciwdziałania deficytom wody. Budowa zbiorników nosi jednak negatywne skutki – konieczne są przesiedlenia ludności, zmianie ulegają naturalne stosunki wodne, może dojść do istotnych zmian w środowisku przyrodniczym.