Migracje obserwowane w Polsce przyczyniają się do istotnych przemian społeczno-gospodarczych zarówno w miastach, jak i na obszarach wiejskich. Niektóre obszary Polski, takie jak np. Podlasie i Pomorze Zachodnie – przechodzą przez proces intensywnego wyludniania i starzenia się obszarów wiejskich, na skutek emigracji młodych do metropolii.
Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)
Relacje między elementami środowiska
IV Migracje a ludność wsi w Polsce
1. Wpływ migracji na Polską wieś
Migracja to ruch ludności polegający na zmianie stałego miejsca zamieszkania. Oprócz przyrostu naturalnego jest ona głównym czynnikiem wpływającym na liczbę ludności danego obszaru. O ile w przeszłości – w okresie PRL, obszary wsi w Polsce cechowały się (wszystkie dość podobnie) – dużym przyrostem naturalnym i znacznie ujemnym saldem migracji (odpływ ludności do miast), sytuacja diametralnie zmieniła się na skutek przemian społeczno-gospodarczych po 1989 r.
Małe, peryferyjne wsie takie jak np. Czyże w woj. podlaskim powoli zanikają
Źródło: https://www.wrotapodlasia.pl/resource/image/2/300/126389/1361387/0x0.jpg
Choć statystyki mogłyby wskazywać, że wskaźnik urbanizacji w Polsce w ostatnich latach zaczął nawet spadać, a więc rośnie liczba mieszkańców wsi, to błędnym byłoby na tej podstawie wnioskowanie, że poprawiła się sytuacja wszystkich wsi w Polsce. Rzeczywiście, wsie położone pod dużymi miastami, zwłaszcza wokół 5 głównych metropolii: Warszawy, Krakowa, Wrocławia, Poznania i Gdańska, zaczęły bardzo dynamicznie się rozwijać, a ich liczba ludności – szybko wzrasta. Jednak z drugiej strony wsie położone z dala od dużych miast, na obszarach peryferyjnych i typowo rolniczych, stały się rażąco nieatrakcyjne do zamieszkania. Nie oferują one usług, ani pracy, nie ma w nich perspektyw wygodnego życia. Młodzi ludzie, którzy najczęściej migrują – opuszczają rodzinne wioski w poszukiwaniu lepszego życia w dużych miastach i na ich przedmieściach. W ten sposób dochodzi w Polsce do depopulacji wsi rolniczych, a problem tym dotknięte są zwłaszcza peryferyjne województwa np. zachodniopomorskie i podlaskie.
2. Migracje a zaludnienie w województwie zachodniopomorskim i podlaskim
Ogólna sytuacja migracyjna zarówno województwa zachodniopomorskiego jak i podlaskiego nie jest dobra. Województwa te mają charakter peryferyjny i poza większymi ośrodkami: Szczecinem, Koszalinem i Białymstokiem, nie oferują zbyt wielkich perspektyw. Jednocześnie są one względnie blisko dynamicznych metropolii – odpowiednio Gdańska i Poznania oraz Warszawy, dokąd chętnie emigrują młodzi mieszkańcy terenów wiejskich i małych miast.
Średnioroczny współczynnik salda migracji (wewnętrznych i zagranicznych) w powiatach województw: zachodniopomorskiego i podlaskiego w latach 2000-2020
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Jeżeli mieszkańcy tych województw zdecydują się na pozostanie w obrębie swojego regionu, często przeprowadzają się ze swojej odległej, rolniczej wsi bliżej miasta wojewódzkiego. W ten sposób m.in. w gminach (i powiatach) otaczających Szczecin i Białystok (a także Koszalin – ale tu dochodzą jeszcze czynniki związane z turystyką), saldo migracji jest dodatnie, podczas gdy cała pozostała część obu województw notuje znaczący odpływ ludności.
Zmiana liczby ludności w województwach: zachodniopomorskim i podlaskim według powiatów w roku 2020 w stosunku do roku 2000
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
W oczywisty sposób ujemne saldo migracji prowadzi do zmniejszenia się zaludnienia dużych obszarów gmin, a nawet całych powiatów. Z 17 powiatów i miast na prawach powiatu w województwie podlaskim w aż 11 przyrost ludności w latach 2000-2020 był wyraźnie ujemny, a w niektórych powiatach np. hajnowskim, bielskim czy siemiatyckim był to ubytek ponad 10%. W zachodniopomorskim wyraźnie zła sytuacja była widoczna w połowie z 21 powiatów i miast na prawach powiatu
Saldo migracji wybranych gmin województw: podlaskiego i zachodniopomorskiego w 2020 r., a zmiana ich zaludnienia między rokiem 2020 a 2000
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Na przykładzie wybranych gmin obu województw można zauważyć istotne różnice. Np. położony pod Białymstokiem Juchnowiec Kościelny przeżywał typowy proces suburbanizacji – podobnie jak Świeszyno pod Koszalinem. Obie gminy notowały liczące kilkadziesiąt procent wzrosty zaludnienia w ostatnim dwudziestoleciu i dodatnie saldo migracji także w ostatnich latach. Zupełnie inaczej było w peryferyjnych gminach: Mały Płock na Podlasiu i Dolice na Pomorzu Zachodnim. Notowały one ujemne saldo migracji i znaczny ubytek liczby ludności. Pokazuje to, że sytuacja w obu województwach jest złożona i o ile ogólnie oba województwa mają złą sytuację migracyjną i demograficzną w ogóle, są w nich też jednostki w bardzo dobrej kondycji.
3. Migracje a struktura wieku w województwie zachodniopomorskim i podlaskim
Migracja ludności, jak wspomniano wcześniej – dotyczy zwłaszcza osób młodych. Problem jest podwójny, ponieważ wyjazd młodych nie tylko pogarsza strukturę demograficzną w chwili wyjazdu, ale także w dłuższej perspektywie – osoby te założą rodzinę i będą miały dzieci w innym miejscu, co dodatkowo pogorszy i tak już bardzo złą sytuację regionów, które opuszczają.
Odsetek osób w wieku 60+ według powiatów w województwach: zachodniopomorskim i podlaskim – porównanie lat: 2000 i 2020
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Konsekwencją migracji młodych i niskiego przyrostu naturalnego jest w dłuższej perspektywie czasu starzenie się społeczeństwa. Widać wyraźnie dramatyczne pogorszenie się sytuacji Zachodniego Pomorza i Podlasia w ciągu ostatnich 20 lat. Na Podlasiu są nawet gminy i miasta, gdzie odsetek osób 60+ przekracza 40% i będzie on nadal wzrastał. W ciągu ostatnich 20 lat odsetek ten wzrósł średnio w powiatach obu województw o kilkanaście punktów procentowych. W dłuższej perspektywie oba regiony zamienią się w krainy starców, a problem ten będzie szczególnie widoczny na obszarach rolniczych, peryferyjnych wsi. Kontrastem wobec tego będą obszary suburbiów z wciąż względnie młodą ludnością wokół miast wojewódzkich.
Zmiana liczby mieszkańców i odsetka osób 60+ w wybranych gminach województw: zachodniopomorskiego (Brzeżno, Bierzwnik) i podlaskiego (Giby, Dziadkowice) – porównanie lat: 2000 i 2020
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Przemiany te widoczne są także na przykładzie konkretnych gmin. Zarówno w zachodniopomorskim, jak i podlaskim są gminy wiejskie, gdzie ludność szybko się starzeje. Co jednak zaskakujące, w 2000 r. sytuacja w zachodniopomorskim była jednak o wiele lepsza niż ówczesna sytuacja w podlaskim. Po upływie 20 lat sytuacja w gminach wiejskich obu regionów jest niemal równie zła i o wiele gorsza niż w roku 2000. Spada liczba ludności, a odsetek osób 60+ dynamicznie wzrasta. Proces migracji ludności prowadzi więc w dłuższej perspektywie do upadku demograficznego peryferyjnych gmin wiejskich województw: zachodniopomorskiego i podlaskiego, ale także innych regionów kraju, zwłaszcza w Polsce wschodniej.
Szpetuchy (uzdrowicielki – starsze Panie) coraz bardziej stają symbolem wyludniających się podlaskich wsi
Źródło: https://i.iplsc.com/szeptucha-anna-bondaruk-z-rutki/0003LCTG15MPRMWN-C122-F4.jpg
Zmiany demograficzne będą powodowały poważne problemy społeczne. W wielu regionach Polski – także na Pomorzu Zachodnim i Podlasiu, może zacząć brakować rąk do pracy i osób, które zajęły by się starszymi mieszkańcami. Załamać mogą się finanse lokalnych samorządów terytorialnych, które przez brak napływu podatków mogą nie udźwignąć finansowo zaopiekowania się seniorami. Grozi to więc upadkiem nie tylko demograficznym, ale też gospodarczym tych regionów Polski. Dodatkowo w Polsce pojawi się coraz więcej obrazków opustoszałych starych domów, a nawet całych wyludnionych wsi.
Brak komentarzy