Brak pracy jest w wielu miejscach wciąż istotnym i niepożądanym zjawiskiem społecznym. W niektórych miejscach kraju (np. dużych metropoliach) bezrobocie prawie nie występuje, podczas gdy w innych częściach (np. regionach rolniczych wschodniej i północnej Polski) wciąż jest istotnym problemem. Kluczem do identyfikacji czynników kształtujących bezrobocie są wywiady i dane statystyczne.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Badania i obserwacje terenowe

III Problem bezrobocia na lokalnym rynku pracy

1. Wprowadzenie teoretyczne

W przypadku tego projektu badawczego, główne założenia zostały określone bardzo precyzyjnie: “Uczeń na podstawie zebranych danych statystycznych oraz przeprowadzonych wywiadów identyfikuje czynniki kształtujące poziom bezrobocia we własnej miejscowości i odnosi go do poziomu bezrobocia we własnym regionie i w Polsce”. Z tak sformułowanego polecenia możemy wywnioskować podstawowe kryteria niezbędne dla prawidłowego wykonania warsztatu:

  • Realizacja projektu z wykorzystaniem wywiadu lub wywiadów.
  • Wykorzystanie danych statystycznych.
  • Identyfikacja czynników kształtujących poziom bezrobocia na lokalnym rynku pracy (we własnej miejscowości) na podstawie analizy przeprowadzonych wywiadów i pozyskanych danych statystycznych.
  • Odniesienie uzyskanych rezultatów do kontekstu regionalnego i krajowego (a więc niezbędne także sprawdzenie danych statystycznych dla tychże i ewentualnie posłużenie się opracowaniami zewnętrznymi).

2. Jakie czynniki kształtują poziom bezrobocia na lokalnym rynku pracy?

Bezrobocie jako poważny problem społeczny jest silnie zróżnicowane przestrzennie. W Polsce są miejsca, gdzie bezrobocie obejmuje niemal wyłącznie osoby chwilowo poszukujące nowej pracy, a liczba ofert pracy przewyższa liczbę zainteresowanych podjęciem pracy. Są też jednak regiony, w których bezrobocie od lat utrzymuje się na wysokim poziomie i dotyczy całych społeczności lub wybranych grup zawodowych. W tej sytuacji trzeba zdawać sobie sprawę, że wyniki realizacji tego projektu będą diametralnie odmienne w różnych regionach Polski. Inne w powiatach słabiej zurbanizowanych, inne na obszarach industrialnych, jeszcze inne w dużych miastach na prawach powiatu. Kluczowe w realizacji będzie więc właściwe zidentyfikowanie specyfiki społeczno-gospodarczej miejsca odniesienia. Warto też pamiętać, że bezrobocie jest zjawiskiem dynamicznym i podlega wahaniom w czasie oraz w zależności od koniunktury gospodarczej.

Czynnikami kształtującymi poziom bezrobocia w wybranej miejscowości mogą być w szczególności:

  • Długotrwałe problemy gospodarcze wynikające z przekształceń strukturalnych jeszcze z okresu lat 90-tych.
  • Zmiany technologiczne wpływające na automatyzację produkcji w lokalnych zakładach przemysłowych.
  • Położenie miejscowości w Specjalnej Strefie Ekonomicznej.
  • Stryktura demograficzna ludności – wiek i płeć mieszkańców.
  • Poziom wykształcenia ludności i kierunki tego kształcenia (wyuczone zawody) i istniejące możliwości podnoszenia kwalifikacji lub przebranżowienia się (np. istnienie szkół umożliwiających kształcenie).
  • Obecność na terenie miejscowości lub w jej sąsiedztwie (umożliwiającym dojazd do pracy – migrację wahadłową) dużych zakładów pracy lub innego chłonnego rynku pracy (np. w sąsiadującej aglomeracji w orbicie której znajduje się miejscowość).
  • Obecność na terenie miejscowości lub w jej sąsiedztwie miejsc pracy o charakterze sezonowym (np. w rolnictwie lub turystyce) lub poddającym się silnej zmienności skali zatrudnienia w związku z cyklicznymi wahaniami w gospodarce (np. w podmiotach produkcyjnych realizujących zlecenia na rzecz podmiotów zagranicznych).
  • Obecność strategicznych miejsc pracy opartych o istniejące zasoby surowców lub utrzymywanych przez rząd (np. w celach obronnych).
  • Aktywność władz rządowych i samorządowych w zakresie przeciwdziałania bezrobociu i stymulowaniu rozwoju gospodarczego.
  • Skuteczność działania lokalnego Powiatowego Urzędu Pracy (np. w zakresie powiązań z pracodawcami czy oferowanymi możliwościami zmiany lub podnoszenia kwalifikacji).
  • Wpływ pandemii COVID-19 na sytuację gospodarczą i liczbę miejsc pracy.
  • Istnienie zjawiska ukrywania bezrobocia lub brak takiego zjawiska.
  • Pojawienie się pracowników ze wschodu, zwłaszcza Ukraińców, którzy stanowią konkurencję na rynku pracy dla pracowników – Polaków.
  • Inne czynniki wynikające ze specyfiki miejscowości, powiatu lub regionu.

3. Dobór metod badawczych

Autor podstawy programowej odgórnie narzucił przy realizacji tego projektu wykorzystanie metody wywiadu. W tej sytuacji zespół realizujący projekt powinien skoncentrować się na:

  • Właściwym doborze adresatów wywiadów. W szczególności powinien to być przedstawiciel Powiatowego Urzędu Pracy z uwagi na posiadane krytyczne informacje statystyczne oraz cenne informacje jakościowe. Dobrym pomysłem byłoby też przeprowadzenie wywiadu lub wywiadów z przedstawicielami pracodawców oraz osobami bezrobotnymi. Ciekawą możliwością byłoby też przeprowadzenie wywiadu z przedstawicielem lokalnego samorządu (gminnego lub powiatowego), który zajmuje się problematyką gospodarki lub rynku pracy np. Prezydentem Miasta lub Starostą Powiatowym albo jego zastępcą lub innym urzędnikiem.
  • Właściwym doborze pytań do wywiadu. W szczególności powinny one odnosić się do istniejących, zdiagnozowanych na podstawie pozyskanych informacji statystycznych faktycznych zjawisk wpływających na poziom bezrobocia w danej miejscowości. Inne pytania należy też skierować do osoby bezrobotnej w zależności od przyczyny jej bezrobocia jak również pracodawcy w zależności od ilości oferowanych miejsc pracy i specyfiki branży w której działa.
  • Zapewnieniu warunków realizacji wywiadu, umożliwiających nieskrępowaną wypowiedź. Wywiad może mieć charakter anonimowy (w przypadku osoby bezrobotnej i/lub pracodawcy), a także może zostać przeprowadzony w sposób korespondencyjny (np. drogą elektroniczną). W przypadku wywiadu stacjonarnego należy wykluczyć udział osób niepożądanych, których obecność mogłaby wpłynąć na odpowiedzi udzielane przez rozmówce.

Wywiad powinien być jednak ostatnim elementem badań, poprzedzonym analizą danych statystycznych (te dostępne są m.in. na portalach Internetowych GUS, BDL oraz powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy), które ułatwią właściwe przygotowanie pytań dla rozmówców. Pozwolą one także zespołowi na dokonanie wstępnej, subiektywnej oceny istniejącego stanu rzeczy, co pozwoli na zweryfikowanie tej oceny w zrealizowanym wywiadzie lub wywiadach.

Dodatkowe wartościowe informacje w zakresie problemu bezrobocia na poziomie krajowym i regionalnym, a często powiatowym –  możliwe są do uzyskania w istniejących opracowaniach, lub w źródłach internetowych. Często można w nich znaleźć ogólne informacje dotyczące okolicy własnej miejscowości lub wręcz szczegółowe opracowanie dotyczące właśnie jej. Pewną wartość mogą wnieść opinie dotyczące wybranych pracodawców, zwłaszcza dużych zakładów pracy oraz samego Powiatowego Urzędu Pracy zamieszczone w Internecie (w Google, na lokalnych forach Internetowych lub portal typu GoWork).

4. Proponowane warunki realizacji

Przykładowy projekt mógłby zostać zrealizowany w następujący sposób:

1) Wybór przestrzeni – miejsca realizacji badań – w przypadku tego projektu zostało jednoznacznie wskazane, że powinna to być własna miejscowość zamieszkania, ale może to być także miejscowość sąsiadująca. W przypadku niewielkich jednostek osadniczych np. wsi, zagadnienie powinno zostać odniesione do całej gminy lub nawet całego powiatu, a własna miejscowość powinna być jedynie elementem uwzględnionym w opracowaniu.

2) Ustalenie harmonogramu badań – zaplanowanie terminu realizacji wywiadów (wcześniej najpewniej konieczne będzie uzyskanie zgody adresowanych rozmówców) i zaplanowanie wcześniej pogłębionej analizy informacji statystycznych.

3) Analiza danych statystycznych dostępnych na stronach GUS, BDL i Urzędów Pracy.

4) Analiza innych informacji dostępnych w opracowaniach i w Internecie w tym problemowych opracowań naukowych.

5) Przygotowanie pytań w oparciu o wnioski z analizy informacji statystycznych i przeprowadzenie wywiadów i weryfikacja poczynionych ustaleń.

6) Opracowanie i prezentacja wyników badań.

5. Prezentacja wyników badań

Autor podstawy programowej nie wskazał, w jaki sposób należy zaprezentować uzyskane rezultaty przeprowadzonych badań, ale przyjmuje się, że najlepszą formą byłoby wykonanie prezentacji lub posteru. Niemniej jednak opracowanie pisemne powinno stanowić naturalne uzupełnienie wykonanej pracy.

Zespół realizujący projekt powinien skupić się na wskazaniu następujących efektów pracy:

  • Opracowanie powinno zawierać wprowadzenie teoretyczne wyjaśniające w sposób ogólny problematykę bezrobocia z przypomnieniem głównych rodzajów bezrobocia według przyczyny (frykcyjne, sezonowe, cykliczne, strukturalne, technologiczne) oraz czasu trwania (w tym bezrobocie długotrwałe) oraz zarysować obecną sytuacją na krajowym rynku pracy.
  • Należy wskazać wybraną przestrzeń realizacji projektu (miejscowość, gminę lub powiat) i dokonać zarysu jej charakterystyki. Można podać bardziej istotne szczegóły tej przestrzeni istotne dla lokalnej społeczności, jeżeli takie występują (np. informacje o kluczowych pracodawcach czy powszechnie znanych przyczynach trudności na rynku pracy, albo ich braku). Warto uzasadnić wybór akurat tej jednostki przestrzennej np. w kontekście powszechnie znanego problemu bezrobocia.
  • Powinno się na wstępie wyjaśnić, jakie metody badań zastosowano w realizacji projektu. Przy pozyskiwaniu informacji zewnętrznych z gotowych źródeł, należy je wskazać i uzasadnić w jaki sposób pomogły w realizacji zadania. Przy wykorzystaniu danych statystycznych należy wskazać ich źródło i informacje, które z nich pozyskano. W przypadku wywiadu – z kim i dlaczego taką rozmowę przeprowadzono.
  • Kluczowe dla prawidłowej realizacji jest opracowanie zgromadzenie i obróbka danych statystycznych i utworzenie na ich podstawie wykresów, które umożliwią obserwację zmienności zjawiska w czasie. W połączeniu z informacjami zewnętrznymi, należy podjąć próbę wskazania głównych czynników kształtujących bezrobocie na lokalnym rynku pracy.
  • Należy przedstawić główne efekty zrealizowanych wywiadów oraz wskazanie, czy potwierdziły one czy też zaprzeczyły wnioskom płynącym z analizy danych statystycznych i tzw. „obiegowych opinii”. W szczególności opracowanie powinno zawierać informacje dotyczące odniesienia wywiadów do zdiagnozowanych czynników kształtujących poziom bezrobocia.
  • W konkluzji analiza powinna odnosić rezultaty badań do kontekstu bezrobocia na poziomie regionu i w skali kraju – czy są podobieństwo albo różnice i jeżeli tak, to jakie. Należy wskazać czy miejscowość (gmina, powiat) wyróżnia się w jakiś sposób na tle regionu i kraju czy też nie.
  • Opracowanie powinno kończyć się syntetycznym podsumowaniem, wskazującym ogólną ocenę sytuacji lokalnego rynku pracy i głównych czynników kształtujących poziom bezrobocia w porównaniu z kontekstem regionalnym i krajowym.

Case Study

W przygotowaniu – wyniki realizacji projektu zostaną opublikowane w roku szkolnym 2022/2023.