Dania i Węgry są niewielkimi krajami Europy, w których panują sprzyjające warunki rozwoju rolnictwa. Państwa te jednak w istotny sposób różnią się od siebie, dzięki czemu możliwe jest porównanie rozwoju produkcji rolnej w nieco odmiennych warunkach społeczno-gospodarczych.
Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)
Ludność i gospodarka Europy
IV Rolnictwo Danii i Węgier
Rolnictwo zwane jest także pierwszym sektorem gospodarki. Obejmuje ono uprawę roślin oraz chów (czasami hodowlę) zwierząt. Zwyczajowo do działu rolnictwo zalicza się także połowy ryb z akwakulturą oraz leśnictwo. Fundamentalnym zadaniem rolnictwa jest więc produkcja żywności i gospodarowanie zasobami naturalnymi – przyrodniczymi (fauną i florą).
1. Charakterystyka Danii i Węgier
Dania i Węgry na mapie Europy (z wyszczególnioną Unią Europejską)
Źródło: Własna edycja na podstawie: Skopp; https://en.wikipedia.org/wiki/Hungary#/media/File:Flag_of_Hungary.svg; Tubs; https://pl.wikipedia.org/wiki/Węgry#/media/Plik:Hungary_in_European_Union.svg; Madden; https://en.wikipedia.org/wiki/File:Flag_of_Denmark.svg
Dania jest krajem położonym w Europie Północnej i jednym z najmniejszych państw w Europie. Jej powierzchnia (43 000 km2) jest tyko niewiele większa, niż powierzchnia województwa mazowieckiego. Na tym małym obszarze mieszka jednak dość sporo osób – ponad 5,9 miliona (2023 r.). Gęstość zaludnienia jest więc dość spora – 137 os./km2 (większa niż Polski).
Kopenhaga tak jak cała Dania – jest nierozerwalnia związana z morzami – Bałtyckim i Północnym, a przez centrum miasta przebiega kanał Nyhavn – symbol duńskiej stolicy i ważna atrakcja turystyczna miasta
Źródło: Scythian; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Nyhavn-panorama.jpg/1920px-Nyhavn-panorama.jpg
Dania jest państwem położonym na wyspach – łącznie jest ich ponad 400. Oblewają je 4 główne akweny: Morze Północne i Morze Bałtyckie oraz łączące je cieśniny – Skagerrak i Kattegat. Najważniejszą z duńskich wysp jest Zelandia – na której leży stolica kraju – Kopenhaga (niecałe 1,4 mln mieszkańców). Do innych ważnych wysp należą: Fionia, Lolland czy położony nieopodal Polski Bornholm. Autonomicznym terytorium zależnym Danii jest Grenlandia – położna w Ameryce Północnej największa wyspa świata, niemal w całości pokryta lodem (2 mln km2 powierzchni). Większość powierzchni Danii mieści się jednak na Półwyspie Jutlandzkim.
Dania na zdjęciu satelitarnym – widoczny jest charakterystyczne nizinne i nieznacznie wyniesione ponad poziom morze ukształtowanie powierzchni
Źródło: Domena Publiczna; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Satellite_image_of_Denmark_in_July_2001.jpg/1280px-Satellite_image_of_Denmark_in_July_2001.jpg
Kraj jest także jednym z najbogatszych w Europie i na Świecie. PKB per capita (na osobę) mierzone parytetem siły nabywczej (PPP) wynosiło 71 tys. USD (dla porównania w Polsce: 45 tys. USD) i było 11 najwyższe na Świecie. Państwo bardzo wcześnie, bo już w 1973 r. zostało członkiem Unii Europejskiej (wtedy pod nazwą EWG). Symbolem tego kraju leżącego w regionie Skandynawii są klocki Lego.
Dania jest ojczyzną klocków Lego, a siedziba główna firmy znajduje się w miejscowości Billund, gdzie funkcjonuje także Legoland – park rozrywki odwiedzany przez ponad 2 miliony turystów rocznie
Źródło: MPD01605; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Legoland_Billund_%286751086171%29.jpg/1280px-Legoland_Billund_%286751086171%29.jpg
Węgry są typowym europejskim krajem średniej wielkości, położonym w Europie Środkowej. Kraj o powierzchni 93 000 km2 zamieszkuje niecałe 9,7 mln mieszkańców (2023 r.). Gęstość zaludnienia wynosi więc 104 os./km2 i jest nieco mniejsza niż w Polsce.
Węgry nie mają dostępu do morza, ale przez centrum kraju i stolicę – Budapeszt – przepływa jedna z najpotężniejszych rzek Europy – Dunaj. Symbolem węgierskiej stolicy jest położony nad jej brzegiem budynek parlamentu
Źródło: Jorge Franganillo; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Budapest_Hungarian_Parliament_%2831363963556%29.jpg/1920px-Budapest_Hungarian_Parliament_%2831363963556%29.jpg
Powierzchnia 93 000 km2 mieści się na Nizinie Węgierskiej – między trzema łańcuchami górskimi – Alpami od zachodu, Karpatami od północy i wschodu oraz Górami Dynarskimi od południa. Przez stolicę – Budapeszt (1,8 mln mieszkańców) – przepływa potężna rzeka Dunaj. Oprócz tego Węgry słyną z dużego i popularnego wśród turystów Jeziora Balaton.
Na mapach łatwo można dostrzec charakterystyczne położenie Węgier między 3 wielkimi łańcuchami górskimi, w dolinie rzeki Dunaj
Źródło: Sentinel-3; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/Cloud-free_Hungary_from_Sentinel-3_cropped.tif/lossy-page1-1920px-Cloud-free_Hungary_from_Sentinel-3_cropped.tif.jpg
Węgry podobnie jak inne kraje tego regionu należą do państw średnio-zamożnych. W 2023 r. PKB per capita (na osobę) mierzone parytetem siły nabywczej (PPP) wynosiło 43,9 tys. USD, a więc było minimalnie niższe od polskiego (45 tys. USD). Kraj podobnie jak Polska, należy do Unii Europejskiej od 2004 r.
Symbolem Węgier jest papryka, której kraj jest jednym z największych światowych producentów – z tą rośliną wiążą się także kulinaria i m.in. tradycyjny węgierski Gulasz
Źródło: Zannnie; https://www.flickr.com/photos/zannne/4448091680/
2. Warunki rozwoju rolnictwa w Europie
Istnieją dwie podstawowe grupy czynników wpływające na rozwój rolnictwa: czynniki przyrodnicze oraz czynniki pozaprzyrodnicze. Obie są ważne i obie należą w Europie do najkorzystniejszych na Świecie.
Przyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa w Europie
Wśród wielu elementów środowiska przyrodniczego, najistotniejszym jest klimat. Do rozwoju roślinności, jak i chowu określonego rodzaju zwierząt, niezbędne są odpowiednie warunki: temperatura powietrza oraz opady atmosferyczne. Dla roślin niezbędne jest występowanie temperatury średniej dobowej powyżej 5°C, które uznane są granicę okresu wegetacyjnego czyli takiego czasu w ciągu roku, kiedy rośliny mogą kwitnąć i rosnąć. Wśród obecnych w Europie stref klimatycznych wyróżniają się dwie: podzwrotnikowa śródziemnomorska oraz umiarkowana. Na południu Europy okres wegetacyjny jest zdecydowanie dłuższy, jest to też obszar o lepszym nasłonecznieniu, dzięki temu rosną tam rośliny niespotykane np. w Polsce lub wyłącznie w małej skali (np. oliwki czy winorośl). W Europie Środkowej i Północnej okres wegetacyjny wynosi około 200 dni (więcej w Europie Zachodniej – mniej – w Północno-Wschodniej), a nasłonecznienie jest mniejsze. Warunki te są jednak nadal dosyć korzystne i terytoria te znane są jako kraina zbóż, owoców i warzyw.
Polska na tle stref klimatycznych w Europie
Źródło: https://zpe.gov.pl/a/zroznicowanie-typow-klimatu-w-europie/Dt1CgdeK4
Duże znaczenie mają także opady – te w Europie, pomimo coraz poważniejszych zmian klimatu – są nadal optymalnie wysokie. Największe opady występują w części oceanicznej Europy, najmniejsze – w części kontynentalnej. Tam gdzie jest raczej wilgotno dominuje uprawa roślin, z kolei tam, gdzie jest bardziej sucho – przeważa krajobraz łąkowy i chów zwierząt np. bydła. Najmniej korzystne warunki klimatyczne (a przy okazji także glebowe) dla rolnictwa dotyczą Skandynawii – jest tam przeciętnie najchłodniej, z tego powodu okres wegetacyjny jest wyraźnie krótszy, a rolnictwo – trudniejsze. Trudne warunki klimatyczne panują także w licznych pasmach górskich. Niemniej jednak – warunki klimatyczne w Europie należą do najkorzystniejszych na Świecie.
Polska na tle ukształtowania powierzchni Europy
Źródło: https://www.geomatura.pl/images/banners/europe.jpg
Drugim istotnym czynnikiem przyrodniczym dla europejskiego rolnictwa jest ukształtowanie powierzchni. Europa jest kontynentem wybitnie nizinnym o mało urozmaiconej rzeźbie terenu. Większość lądu ma więc bardzo sprzyjające ukształtowanie dla rolnictwa – zwłaszcza w Europie Środkowej i Wschodniej, ale też w Europie Zachodniej. Najtrudniejsze – górskie i wyżynne warunki – panują w Europie Południowej. Z tego powodu obszar nadający się do uprawy jest znacznie mniejszy. Z tego powodu w tym regionie rozwinął się tradycyjny chów owiec i kóz, zdolnych do funkcjonowania w trudnych warunkach terenowych.
Europejska systematyka gleb jest niezwykle złożona i skomplikowana – mapa dodana jedynie w celach poglądowych
Źródło: https://esdac.jrc.ec.europa.eu/content/soil-atlas-europe
Ostatnim istotnym w Europie parametrem przyrodniczym są gleby. Te są bardzo zróżnicowane, nawet na małym obszarze. W Europie Wschodniej sporo jest np. bardzo dobrych czarnoziemów. W całej Europie – dzięki obecności licznych cieków, pojawia się wiele bardzo korzystnych madów rzecznych. Jest też sporo średnio-dobrych gleb brunatnych i płowych np. w Polsce. Pokrywa glebowa Europy jest więc ogólnie sprzyjająca rolnictwu. Jedynie północna część kontynentu – pełna gleb bielicowych oraz południowa – gdzie liczne są gleby górskie, mają znacznie gorsze warunki dla uprawy roślinności.
Pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa w Europie
Do jednoznacznie korzystnych należy z kolei zaliczyć niemal w całej Europie czynniki pozaprzyrodnicze. Choć oczywiście silnie różnią się one między państwami, należą do najlepszych na Świecie. W tej grupie znajduje się m.in. mechanizacja i chemizacja rolnictwa, które stoją w Europie na wysokim poziomie.
W Europie jest na dużą skalę wykorzystuje się maszyny oraz nawozy rolnicze – sprzyja temu kierunek uprawy ziemi nastawiony na zboża
Źródło: Werktuigendagen Oudenaarde; https://www.flickr.com/photos/werktuigendagen/
Do innych ważnych elementów należy m.in. poziom kultury rolnej tj. wiedza i umiejętności rolników. Choć poziom jest w Europie zróżnicowany, prawie wszyscy młodzi Europejczycy chodzą do szkoły. Istnieje także szeroko rozwinięta oferta szkół rolnych na różnych poziomach – zawodowym, średnim i wyższym. Dzięki temu europejscy rolnicy posiadają względnie duży potencjał intelektualny i kulturowy.
W wysokorozwiniętych państwach Europy nie brakuje szkół rolniczych – także w Polsce, np. Centrum Kształcenia Rolniczego w Brzostku, gdzie młodzież kształci się do zawodu rolnika
Źródło: https://www.zsbrzostek.pl/pl
Ważnym elementem rozwoju rolnictwa są elementy polityki. Jednym z nich jest struktura własnościowa i wielkościowa Ziemi, w której kształtowaniu państwo ma udział. W Europie dominuje prywatna własność ziemi, co korzystnie wpływa na chęci rolnika do rozwoju własnego gospodarstwa. Problemem jest natomiast wielkość gospodarstw rolnych. Jest ona większa w krajach Europy Zachodniej, mniejsza z kolei na wschodzie. Teoretycznie im większe gospodarstwo – tym bardziej wydajna jego produkcja. Istotnym elementem rozwoju rolnictwa jest także obecna w krajach członkowskich Unii Europejskiej Wspólna Polityka Rolna, która wspiera wydajność unijnego rolnictwa poprzez system dopłat i programów rozwojowych, które mają chronić rolnictwo Unii przed zewnętrzną konkurencją oraz chronić miejsca pracy w rolnictwie.
Większe gospodarstwa ponoszą proporcjonalnie niższe koszty dlatego są bardziej wydajne ekonomicznie
Źródło: Cjuneau; https://www.flickr.com/photos/15558406@N03/13752499703/
3. Rolnictwo Danii i Węgier – porównanie
Przyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa w Danii i na Węgrzech
Dania jest krajem na granicy Europy Środkowej i Północnej. Znajduje się jednak we względnie korzystnej strefie klimatu umiarkowanego ciepłego morskiego. Zapewnia to łagodne zimy i odpowiednie wilgotne oraz stosunkowo ciepłe lato. Nieco inny klimat – bardziej suchy i mający większe cechy kontynentalizmu klimat Węgier położonych w strefie umiarkowanej ciepłej przejściowej. Choć jest on cieplejszy, to niedobór deszczu stanowi dla Węgier ciągłe zagrożenie suszą.
Coraz poważniejszym problemem w Europie Środkowej i Wschodniej są susze – zmagają się z nimi także Węgry – powoduje to obniżenie zbiorów m.in. owoców i warzyw
Źródło: Armin Vogel; https://www.flickr.com/photos/armin_vogel/8397559425/
Mocną stroną rozwoju duńskiego rolnictwa jest nizinne, niemal płaskie ukształtowanie powierzchni. Podobnie jest także na Węgrzech, gdzie co prawda udział wyższych obszarów jest zauważalnie większy, ale ze znaczną dominacją nizin.
Zarówno Dania (na zdjęciu) jak i Węgry mają bardzo korzystną dla rolnictwa rzeźbę terenu
Źródło: Aleksander Gerst; https://www.flickr.com/photos/astro_alex/48006383881/
Najpoważniejsze różnice między państwami dotyczą jednak pokrywy glebowej. W Danii – za sprawą obecnego tutaj w przeszłości lądolodu, dominują słabe gleby, głównie bielice i słabe warianty gleb płowych. W znaczącym stopniu utrudnia to uprawę bardziej wymagających roślin m.in. cennych zbóż. Zupełnie inaczej jest na Węgrzech – tutaj obok gleb brunatnych i lepszych płowych występują także pewne połacie czarnoziemów.
Korzystne gleby pozwalają na uprawę na Węgrzech także wymagających zbóż jak pszenica czy kukurydza oraz wielu rodzajów warzyw i owoców
Źródło: Rain Rannu; https://www.flickr.com/photos/rainrannu/1054030390/
Cechy rolnictwa w Danii i na Węgrzech
W Danii pod uprawę przeznaczonych jest około 58% powierzchni kraju – to wynik wybitny w skali światowej – wyższy jest tylko (nieznacznie) w Bangladeszu. Również Węgry uzyskują tutaj bardzo korzystny rezultat około 48% i kolejnych 2% na sady zajmując 6 miejsce na Świecie. To więcej niż np. w Polsce (36% uprawy i 4% sady). Zarówno Dania jak i Węgry są więc państwami bardzo aktywnie wykorzystywanymi rolniczo. W obu krajach istnieją także znaczne użytki rolne przeznaczone na łąki i pastwiska (około 8% w Danii i 12,5% na Węgrzech). oznacza to, że około 2/3 powierzchni obu państw było wykorzystywanych rolniczo.
Obecność łąk i pastwisk pozwala na chów zwierząt np. bydła – produkcja zwierzęca odgrywa ważną rolę przede wszystkim w Danii
Źródło: Tambako The Jaguar; https://www.flickr.com/photos/tambako/5167705172/
Dania i Węgry najsilniej różnią się w zakresie pozaprzyrodniczych warunków rozwoju rolnictwa. W Danii olbrzymią rolę odgrywa kapitał. Państwo należy do wąskiego grona najlepiej rozwiniętych na Świecie, a dodatkowo od wielu lat wspomagane jest przez system unijnych dopłat. W Danii gospdoarstwo rolne należą do największych w Unii Europejskiej i liczą średnio 77 hektarów. Aż ponad 20% gospodarstw ma jednak 100 hektarów albo więcej. Przyczynia się to do rozwoju w Danii rolnictwa uprzemysłowionego, o wielkiej skali produkcji i dużej wydajności. Na masową skalę wykorzystywane są nowoczesne maszyny, w tym warte miliony euro kombajny. Z tego powodu w duńskim rolnictwie pracuje tylko około 65 tys. osób. Silny udział kapitału pozwala także na chemizację rolnictwa i uprawianie ważnych zbóż pomimo słabych gleb. Z tego powodu duńskie rolnictwo jest jednym z najefektywniejszych w Unii Europejskiej i przeznacza znaczną większość swojej produkcji na eksport do innych krajów Wspólnoty.
Rolnictwo w Danii w tym hodowla zwierząt – odbywa się z wykorzystaniem zautomatyzowanych i dobrze zarządzanych gospodarstw na masową skalę produkcji
Źródło: freestocks.org; https://www.flickr.com/photos/freestocks/26175070972/
Na Węgrzech dominuje z kolei rolnictwo tradycyjne i rodzinne mające charakter bardziej zrównoważony. Gospodarstwa rolne są mniejsze – ich średnia wielkość wynosi zaledwie około 12 ha i jest podobna jak w Polsce, zatrudniają za to znacznie więcej osób (około 200 tys.). Duży wpływ na cechy gospodarki rolnej na Węgrzech ma komunistyczna przeszłość kraju – podobnie jak w Polsce. Do lat 90-tych XX wieku rolnictwo kontrolowało państwo, które posiadało znaczną liczbę gospodarstw rolnych. Dopiero później dokonano ich prywatyzacji. Z kolei Węgry objął unijny system wsparcia rolnictwa dopiero w 2004 r. Z tego powodu rolnictwo węgierskie jest znacznie mniej wydajne i znacznie większą część produkcji przeznacza się na rynek wewnętrzny. Następuje jednak stała poprawa wydajności węgierskiego rolnictwa i następują w nim liczne nowe inwestycje.
Klimat na Węgrzech sprzyja sadownictwu i winiarstwu – jednym z najbardziej znanych regionów winiarskich mieści nieopodal miasta Tokaj we wschodnich Węgrzech
Źródło: Jerzy Kociatkiewicz; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Tokaj_vineyard.jpg/1280px-Tokaj_vineyard.jpg
Kierunki produkcji rolnej w Danii i na Węgrzech
W Danii dominujące znaczenie odgrywa produkcja zbóż – niewspółmiernie duża do trudnych warunków glebowych. Uprawia się nie tylko pszenicę, ale także żyto oraz jęczmień. Z kolei warzywa i owoce nie odgrywają zbyt dużej roli.
Średnia produkcja mleka w wybranych krajach Unii Europejskiej w kilogramach na jedną krowę rocznie w 2022 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.
Jeszcze ważniejszym elementem jest z kolei produkcja zwierzęca – hodowla bydła i trzody chlewnej. Dania jest jednym z wiodących producentów wieprzowiny i krowiego mleka. Produkuje więcej niż niektóre znacznie większe państwa, a wydajność produkcji mlecznej jest najwyższa w UE po Hiszpanii.
Produkcja mięsa wieprzowego w tysiącach ton w wybranych krajach Unii Europejskiej w 2022 r. – niewielka Dania produkuje niemal tyle co Polska
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.
Kontrowersyjnym elementem rolnictwa jest chów futerkowy. Dania przed 2020 r. była światowym liderem w produkcji futra z norek z udziałem wynoszącym niemal 30% rynku globalnego.
Produkcja mięsa wołowego w tysiącach ton w wybranych krajach Unii Europejskiej w 2022 r. – Dania wyprzedza znacznie większe od siebie kraje np. Węgry czy Rumunię
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.
Po kilkuletniej przerwie w hodowli spowodowanej problemami z koronawirusem roznoszonym wśród zwierząt, od 2023 r. produkcja norek została wznowiona, a rolnicy otrzymali gigantyczne odszkodowania od rządu Danii.
W Polsce od wielu lat mówi się o likwidacji chowu zwierząt na futra, tymczasem światowym liderem w produkcji futra z norek jest Dania i czerpie z tego olbrzymie zyski
Źródło: Dzīvnieku brīvība; https://www.flickr.com/photos/dzivniekubriviba/8503562172/
Rolnictwo Węgierskie jest silniej nastawione na produkcję roślinną, czemu sprzyjają warunki przyrodnicze oraz niedokapitalizowanie rolnictwa w zakresie produkcji zwierzęcej.
Produkcja pszenicy w tysiącach ton w wybranych krajach Unii Europejskiej w 2022 r. – Węgry mimo małej powierzchni notują produkcję relatywnie dużą
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.
Przy małym zapleczu finansowym znacznie łatwiej o uprawę zbóż niż przemysłowy chów zwierząt. Z tego powodu Węgry są ważnym dostawcom m.in. pszenicy i kukurydzy. Roślinnemu kierunkowi produkcji sprzyjają także bardziej tradycyjne formy gospodarowania oraz mniejsza powierzchnia gospodarstw.
Produkcja kukurydzy w tysiącach ton w wybranych krajach Unii Europejskiej w 2022 r. – Węgry należą do wiodących producentów w Unii, z kolei w Danii prawie w ogóle nie uprawia się kukurydzy z uwagi na zbyt chłodny klimat i niesprzyjające gleby
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.
Węgierskie rolnictwo jest także silnie ukierunkowane na produkcję owocowo-warzywną. Dużą część kraju zajmują sady, a korzystne warunki klimatyczno-glebowe sprzyjają m.in. uprawie buraka cukrowego, słonecznika czy papryki. Na Węgrzech uprawia się także winorośl, na co w ogóle nie pozwala klimat w Danii.
Produkcja papryki w tysiącach ton w wybranych krajach Unii Europejskiej w 2022 r. – jedynie nieliczne kraje, m.in. Węgry są liczącymi się dostawcami, z kolei w Danii w ogóle nie uprawia się papryki
Brak komentarzy