Oddziaływanie lokalnego przedsiębiorstwa na otoczenie oceniane jest na podstawie przeprowadzonych badań terenowych. Oprócz analizy sytuacji na miejscu, wpływ podmiotu na sąsiedztwo może być oceniony z wykorzystaniem szeregu innych metod, np. wywiadu oraz analizy treści powszechnie dostępnych w Internecie.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Badania i obserwacje terenowe

I Wpływ przedsiębiorstwa na otoczenie

— Lekcja w trakcie rozbudowywania —

1. Wprowadzenie teoretyczne

Autor podstawy programowej w dość ogólny sposób sformułował podstawowe założenia tego projektu badawczego: „Uczeń wykorzystując dane pozyskane w trakcie badań terenowych, analizuje wpływ przedsiębiorstwa przemysłowego lub usługowego na środowisko przyrodnicze, rynek pracy, jakość życia ludności i rozwój gospodarczy najbliższego otoczenia oraz przedstawia wyniki tych analiz w postaci prezentacji lub posteru”. Z tak sformułowanego polecenia możemy wywnioskować podstawowe kryteria niezbędne dla prawidłowego wykonania warsztatu:

  • Przeprowadzenie osobistych badań w terenie.
  • Ocena wpływu wybranego przedsiębiorstwa przemysłowego lub usługowego na cztery elementy: środowisko przyrodnicze, rynek pracy, jakość życia ludności i rozwój gospodarczy otoczenia, w oparciu o przeprowadzone badania.
  • Prezentacja wyników w formie prezentacji multimedialnej lub posteru.

Tak sformułowane polecenie daje w praktyce dużą swobodę co do szczegółowej formy realizacji projektu, pozostawiając nauczycielowi i uczniom dobór metod badawczych i zakres realizowanych analiz. Jedynymi sztywnymi elementami projektu są: faktycznie realizowane badania w terenie oraz określone aspekty wpływu przedsiębiorstwa na otoczenie. Jednocześnie nie jest błędem poszerzenie zakresu badań o metody inne niż obserwacje w terenie, a także ewentualnie uzupełnienie zakresu wpływu podmiotu na otoczenie.

Idea realizowanego projektu zakłada, że przedsiębiorstwa przemysłowe i usługowe wpływają na różne elementy przestrzeni geograficznej, w tym zwłaszcza na swoje najbliższe otoczenie.

2. W jaki sposób przedsiębiorstwo może wpływać na otoczenie?

Wpływ ten może być różny i w największym stopniu zależy od typu zakładu oraz jego wielkości. Przedsiębiorstwa z zakresu przemysłu ciężkiego o dużej liczbie pracowników i znaczącej produkcji będą w o wiele większym stopniu wpływały na swoje otoczenie niż lokalne sklepiki spożywcze. Kluczem do prawidłowej realizacji projektu jest więc wybór właściwego przedsiębiorstwa, tzn. na tyle dużego i oddziałującego, że jego wpływ na okolicę jest łatwy do zaobserwowania i oceny. Poniżej zaprezentowano wybrane elementy oddziaływania przedsiębiorstwa, na które warto zwrócić uwagę podczas obserwacji terenowych lub w czasie przeprowadzania badań uzupełniających.

Wpływ przedsiębiorstwa na środowisko przyrodnicze może obejmować:

  • Emisję rozmaitych zanieczyszczeń odnoszących się do wszystkich sfer środowiska, ale zwłaszcza zanieczyszczanie atmosfery i wód powierzchniowych oraz ewentualnie – bezpośrednio i pośrednio – gleb i wód podziemnych.
  • Zmiany w obrębie zasobów naturalnych np. wykorzystanie obecnych na miejscu surowców naturalnych, zasobów wód czy drewna.
  • Przekształcenia w przestrzeni, np. zmianę ukształtowania powierzchni czy zmianę struktury użytkowania przestrzeni.
  • Zmianę pokrycia terenu przez roślinność naturalną, wpływ na środowisko życia lokalnej fauny i flory.
  • Zmiany w krajobrazie (w obrębie elementów przyrodniczych).
  • Rozmaity wpływ na otaczające (w bliskim lub dalekim sąsiedztwie) formy ochrony przyrody.

Wpływ przedsiębiorstwa na rynek pracy może obejmować:

  • Tworzenie miejsc pracy i tworzenie kultury pracy.
  • Kształtowanie poziomu wynagrodzeń za pracę w wybranych branżach i w całej gospodarce lokalnej.
  • Kształtowanie charakteru lokalnego rynku pracy np. w aspekcie wielkości i trwałości bezrobocia, struktury zatrudnienia, wymaganych kwalifikacji i kompetencji od potencjalnych pracowników.
  • Współtworzenie otoczenia rynku pracy m.in. w zakresie szkoleń dla pracowników, urlopów i benefitów pracowniczych, budowania relacji społecznych (w tym wśród załogi przedsiębiorstwa) wokół miejsca pracy, przestrzegania prawa pracy i przepisów BHP.

Wpływ przedsiębiorstwa na jakość życia ludności może obejmować:

  • Kształtowanie rynku pracy – jakości i ilości dostępnych miejsc pracy oraz zapewnienie wynagrodzeń za pracę w określonej wysokości.
  • Oddziaływanie (korzystne lub niekorzystne) na środowisko przyrodnicze, np. emitowanie zanieczyszczeń uciążliwych dla ludności takich jak hałas czy smród, emisja odpadów itp.
  • Dostarczanie na rynek lokalny wybranych towarów lub świadczenie na rynku lokalnym wybranych usług dla ludności w powiązaniu z jakością tych towarów i/lub usług.
  • Płacenie przez przedsiębiorstwo podatków umożliwiających funkcjonowanie samorządu terytorialnego.
  • Zagospodarowanie przestrzeni na terenie przedsiębiorstwa i w jego sąsiedztwie, w tym powstawanie w okolicy podmiotów stanowiących zaplecze dla działania przedsiębiorstwa np. restauracji czy stacji paliw, z których może też korzystać lokalna społeczność.
  • Współpracę ze społecznością lokalną na różne sposoby m.in. w obrębie tzw. społecznej odpowiedzialności biznesu.

Wpływ przedsiębiorstwa na rozwój gospodarczy najbliższego otoczenia może obejmować:

  • Dostarczanie na rynek wybranych dóbr i usług, które w przeciwnym razie byłyby nieodstępne lub droższe.
  • Tworzenie półproduktów dla innych przedsiębiorstw lub zapewnianie usług (obsługi) innym podmiotom gospodarczym.
  • Kooperacja z innymi przedsiębiorstwami w obrębie lokalnego klastra przemysłowego lub tworzenie innych łańcuchów powiązań z innymi przedsiębiorstwami.
  • Wytwarzanie PKB, uruchamianie miejsc pracy i generowanie podatków.
  • Inwestowanie w rozwój infrastrukturalny i inne elementy zagospodarowania otoczenia zakładu.
  • Tworzenie potencjału dla rozwoju innych przedsiębiorstw np. stanowiących zaplecze dla danego podmiotu.

3. Dobór metod badawczych

Podstawową metodą badań w przypadku tego projektu będą obserwacje terenowe. Grupa realizująca powinna udać się na miejsce zakładu i dokonać oględzin samego przedsiębiorstwa jak również jego sąsiedztwa, próbując dostrzec istniejące między podmiotem i jego otoczeniem zależności. Można np. próbować obserwować, jak zakład funkcjonuje i czy np. emituj uciążliwy hałas, jak jest zagospodarowane jego otoczenie, czy wokół niego występuje kongestia, itp. Często ta praca została już w przeszłości wykonana i jej efekty są dostępne w różnych opracowaniach lub obiegowych opiniach np. w Internecie. W takim przypadku rolą zespołu badawczego będzie weryfikacja tych analiz i opinii w oparciu o własne obserwacje.

Uzupełnieniem badań terenowych powinna być analiza dostępnych źródeł, zwłaszcza internetowych. Z pomocą w realizacji projektu przyjdą mapy i zdjęcia satelitarne, które mogą w łatwy sposób udokumentować istniejące zależności.

Na podstawie źródeł oraz obserwacji terenowych możliwe będzie też dokonanie opisu otoczenia przedsiębiorstwa. Jego scharakteryzowanie jest istotne, ponieważ pozwoli wyjaśnić dlaczego w ogóle występuje oddziaływanie na to otoczenie.

Prawdopodobnie zrealizowane w ten sposób badania będą jednak niewystarczające pod względem jakościowym i obarczone będą subiektywną oceną badaczy. W tym celu należy rozważyć uzupełnienie projektu o jedną z dwóch bardziej obiektywnych metod badawczych: ankiety lub wywiadu. W przypadku zdecydowania się na realizację ankiety, należy wybrać grupę jej odbiorców, którymi mogliby być bezpośredni sąsiedzi zakładu (mieszkańcy w jego otoczeniu) lub jego klienci (o ile istnieje do nich dostęp). Ciekawszą propozycją wydaje się jednak realizacja wywiadu lub wywiadów. Ich adresatami mogą być przedstawiciele przedsiębiorstwa. W tym przypadku mogą oni odpowiedzieć na pytania badawcze, które wniknęły z wcześniejszych obserwacji terenowych lub analizy istniejących dokumentów (w tym map). Osoba bezpośrednio reprezentująca przedsiębiorstwo posiada najczęściej dostęp do twardych danych, które mogą być trudne do uzyskania w inny sposób. Alternatywnie wywiad może być przeprowadzony – podobnie jak ankieta – z osobami z sąsiedztwa zakładu, jego klientami, albo przedstawicielami podmiotów kooperujących. W każdym przypadku realizacja wywiadu lub badań ankietowych powinna być ostatnim etapem pracy, którego celem powinna być weryfikacja efektów badań terenowych. W wywiadzie kluczowy jest też właściwy dobór pytań, które powinny wynikać z wcześniej poczynionych obserwacji. W przypadku wywiadu z przedstawicielem przedsiębiorstwa, pytania mogą obejmować np:

  • Ustosunkowanie się do poczynionych obserwacji lub informacji pozyskanych w źródłach w zakresie wybranych form oddziaływania przedsiębiorstwa na otoczenie.
  • Ustalenie, jakie przedsiębiorstwo podejmuje działania w zakresie minimalizacji negatywnego wpływu na otoczenie.
  • Ustalenie, czy przedsiębiorstwo podejmuje inicjatywy w zakresie społecznej odpowiedzialności biznesu.
  • Wyjaśnienie specyfiki działania przedsiębiorstwa, której nie udało się ustalić z wykorzystaniem źródeł zewnętrznych.
  • Pozyskanie innych informacji (np. statystyk przedsiębiorstwa), których nie udało się zdobyć w inny sposób.

4. Proponowane warunki realizacji

Przykładowy projekt mógłby zostać zrealizowany w następujący sposób:

1) Wybór przedsiębiorstwa – odpowiednio dużego, by jego oddziaływanie było dostrzegalne oraz z jakiegoś punktu widzenia istotnego dla lokalnej społeczności, aby realizowane badania były społecznie interesujące. Konkretny zakład będzie już zależał od specyfiki danej okolicy.

2) Wybór metod badań i ustalenie harmonogramu badań – zaplanowanie terminu realizacji badań terenowych (może być konieczny kontakt z przedsiębiorstwem w celu wejścia na teren zakładu) i wybór metod dodatkowych oraz zaplanowanie ich realizacji.

3) Analiza informacji dostępnych w opracowaniach i w Internecie.

4) Realizacja obserwacji terenowych z uwzględnieniem wcześniej zebranych informacji.

5) Weryfikacja wyników badań terenowych przez przeprowadzenie ankiety lub wywiadu.

6) Opracowanie i prezentacja wyników badań.

5. Prezentacja wyników badań

Autor podstawy programowej oczekuje, aby zrealizowany projekt przedstawić w formie prezentacji lub posteru. Niemniej jednak opracowanie pisemne powinno stanowić naturalne uzupełnienie wykonanej pracy.

Zespół realizujący projekt powinien skupić się na wskazaniu następujących efektów pracy:

  • Opracowanie powinno zawierać wprowadzenie teoretyczne wyjaśniające w jaki sposób przedsiębiorstwo może wpływać na otoczenie (w różnych aspektach).
  • Należy podać nazwę wybranego przedsiębiorstwa i dokonać jego krótkiej charakterystyki, w szczególności wskazać czy jest to przedsiębiorstwo przemysłowe czy usługowe i w jakiej działa branży. Można podać bardziej istotne szczegóły jego znaczenia dla lokalnej społeczności, jeżeli takie występują (np. jest ważnym pracodawcą w gminie, albo jego uciążliwość lub korzystny wpływ na otoczenie jest powszechnie znany itp.). Należy uzasadnić wybór tego konkretnego przedsiębiorstwa do realizacji projektu.
  • Powinno się na wstępie wyjaśnić, jakie metody badań zastosowano w realizacji projektu. Przy obserwacjach terenowych należy wskazać ich zakres. W przypadku wywiadu lub wywiadów – z kim je przeprowadzono i jaki był ich cel, a w przypadku badania ankietowego – liczbę kwestionariuszy i miejsce realizacji oraz grupę docelową. Przy pozyskiwaniu informacji zewnętrznych z gotowych źródeł, należy je wskazać i uzasadnić w jaki sposób pomogły w realizacji zadania.
  • Kluczowy dla prawidłowej analizy jest opis lokalizacji przedsiębiorstwa i jego otoczenia, dobrym pomysłem byłoby wykonanie mapy ogólnej np. z położeniem zakładu na terenie miasta/gminy/powiatu oraz mapy sytuacyjnej w przypadku zdiagnozowania konkretnego typu oddziaływania na otoczenie.
  • Należy przedstawić główne efekty realizowanych badań terenowych – obserwacji oraz analiz źródłowych, a także ewentualnych wywiadów i/lub badań ankietowych i wyciągnięte z nich wnioski.
  • W konkluzji analiza powinna wskazywać jakie zdiagnozowano konkretne przykłady oddziaływania na otoczenie w każdej z czterech wskazanych grup: środowiska przyrodniczego, rynku pracy, jakości życia ludności i rozwoju gospodarczego otoczenia. Każde z tych zagadnień należałoby omówić osobno, ale wskazując istniejące między nimi powiązania.
  • Opracowanie powinno kończyć się syntetycznym podsumowaniem, wskazującym jak duży jest ogólny wpływ przedsiębiorstwa na otoczenie i które elementy tego wpływu są najistotniejsze.

Case Study

W przygotowaniu – wyniki realizacji projektu zostaną opublikowane w roku szkolnym 2022/2023.