Informacje stanowią podstawę rozwoju każdej dziedziny wiedzy. Mnogość źródeł, z których geografia może czerpać wiedzę stanowi niewątpliwy atut tej dyscypliny. Gromadzenie, analizowanie i przetwarzanie danych należy do podstawowych zadań geografii.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Wprowadzenie do geografii

II Źródła informacji geograficznej

Wszelkie zasoby wiedzy, którymi posługuje się geografia można zasadniczo podzielić według trzech głównych kryteriów – typów źródeł informacji geograficznej, sposobu ich pozyskiwania oraz rodzaju zawartości.

1. Podział źródeł informacji geograficznej

Informacje w geografii możemy pozyskać z następujących źródeł:

1) Źródła tekstowe – obejmują wszelkiego rodzaju treści pisemne np. opisy, podręczniki, czasopisma, encyklopedie, leksykony, notatki osobiste (także pamiętniki i dzienniki), literatura (także popularna), oraz publikacje naukowe.

2) Źródła kartograficzne – to informacje opracowane w formie graficznej takie jak mapy, plany, atlasy geograficzne, globusy.

3) Źródła graficzne – przede wszystkim rysunki, zdjęcia (także lotnicze i satelitarne), schematy, modele oraz profile lub przekroje, a także dzieła sztuki.

4) Źródła multimedialne – programy komputerowe (np. gry edukacyjne), filmy i programy telewizyjne (zwłaszcza naukowe lub popularno-naukowe, ale nie tylko), animacje i nagrania dźwiękowe.

5) Źródła liczbowe – wszelkie zbiory danych statystycznych, zwłaszcza w rocznikach statystycznych, ale także inne, wykresy.

6) Źródła elektroniczne – obejmują wszelkie zasoby internetowe, zwłaszcza strony tematyczne (np. geografia24.pl), portale umożliwiające dostęp do treści specjalistycznych, elektroniczne bazy danych, dane GIS.

7) Źródła bezpośrednie – (najczęściej terenowej obserwacje środowiska geograficznego.

2. Źródła o ponadprzeciętnym znaczeniu

Szczególnie istotną rolę odgrywają źródła graficzne, na podstawie których możliwe jest dokładne przedstawienie obszaru. Dzięki wykorzystaniu zdjęć lotniczych i satelitarnych, możliwa jest obserwacja zmian w środowisku geograficznym. Przetwarzaniem zdjęć zajmuje się teledetekcja. Wykorzystując nowoczesne technologie, możliwe jest nadanie zdjęciom skali, odwzorowania kartograficznego oraz układu współrzędnych co prowadzi do stworzenia ortofotomapy. Wartościowe są także zdjęcia wykonane z powierzchni Ziemi, ponieważ dostarczają one informacji bardzo szczegółowych. Bardzo dobrym źródłem danych w Polsce jest Geoportal (http://mapy.geoportal.gov.pl). Powstaje także coraz więcej serwisów regionalnych oraz powiatowych i gminnych, oferujących dostęp do różnego rodzaju map lokalnych.

Pałac Kultury w Warszawie na ortofotomapie z Geoportalu

Źródło: http://mapy.geoportal.gov.pl

Źródła multimedialne i elektroniczne najczęściej wykorzystują dorobek źródeł graficznych, umożliwiając do nich dostęp szerokiej publiczności. Amerykańska potentat branży elektronicznej – firma Google, stworzyła liczne narzędzia pozwalające każdemu człowiekowi na ziemi penetrację przestrzeni geograficznej. Do kilku interesujących produktów od Google należąą Google Earth (https://www.google.com/intl/pl/earth/) oraz Google Maps (https://www.google.pl/maps) wraz z funkcją Google Street View.

Google Street View umożliwia nam odwiedzenie Ministerstwa Edukacji Narodowej bez wychodzenia z domu

Źródło: https://www.google.pl/maps/

Także wyszukiwarka internetowa (tu ponownie przychodzi z pomocą Google), pozwala nam pozyskiwać informacje na dowolny temat. Najczęściej odsyłani jesteśmy do źródeł popularno-naukowych lub portali tematycznych. Jeżeli poszukujemy specjalistycznej wiedzy możemy skorzystać z narzędzie Google Scholar (https://scholar.google.pl), które pomoże znaleźć opracowania naukowe odnoszące się do wskazanego hasła. Ciekawym, oferującym nierzadko darmowy i bezpośredni dostęp do publikacji naukowych portalem jest ResearchGate (https://www.researchgate.net) – międzynarodowy portal społecznościowy dla naukowców. Jeżeli nawet nie będziemy mogli przeczytać danej publikacji bezpośrednio na stronie – dowiemy się o jej istnieniu i być może odnajdziemy ją w czasopiśmie naukowym lub bibliotece naukowej. Źródło tekstowe – publikacja naukowa, jest fachowym i pewnym zasobem wiedzy geograficznej.

Portal ResearchGate pozwala na wyszukiwanie publikacji i autorów

Źródło: https://www.researchgate.net/

Źródła liczbowe obecnie również najłatwiej jest pozyskać z Internetu (co czyni je także źródłami elektronicznymi). W klasycznej, papierowej formie możemy zapoznać się np. z rocznikiem statystycznym, choć można to także uczynić bez wychodzenia z domu korzystając ze strony elektronicznej Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) – https://stat.gov.pl/. Możemy uzyskać istotne dane o Polsce, ale także dane o niektórych innych państw (np. rocznik statystyki międzynarodowej). Niezwykle cennym źródłem wiedzy uporządkowanej według wybranych kategorii i w okresie wieloletnim, a także z uwzględnieniem podziału administracyjnego – jest prowadzony przez GUS Bank Danych Lokalnych (BDL) – https://bdl.stat.gov.pl. Podobnie działa także System Wspomagania Analiz i Decyzji wraz z Dziedzinowymi Bazami Wiedzy (http://swaid.stat.gov.pl).

Publikacje GUS dostępne są zupełnie za darmo na stronie internetowej urzędu

Źródło: https://stat.gov.pl/publikacje/publikacje-a-z/szukaj.html?topic=70

Chcąc uzyskać dostęp do sprawdzonych i pewnych danych międzynarodowych, warto skorzystać z danych o krajach świata oferowanych bezpłatnie przez Centralną Agencję Wywiadowczą USA (CIA) np. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/. Innym ciekawym źródłem wiedzy są dane gromadzone przez Census czyli odpowiednik GUS w USA (https://www.census.gov/en.html) – można tam zapoznać się z danymi dotyczącymi USA, całego Świata oraz poszczególnych państw. Bardzo precyzyjne informacje z zakresu demografii można uzyskać w serwisie Censusu poświęconego danym międzynarodowym – zawierającym zarówno dane aktualne, dane historyczne oraz prognozowane zmiany (https://www.census.gov/data-tools/demo/idb/informationGateway.php).

Korzystając z danych Censusu można uzyskać ciekawe informacje o innych krajach

Źródło: https://www.census.gov/data-tools/demo/idb/region.php?N=%20Results%20&T=13&A=separate&RT=0&Y=2018&R=-1&C=EZ

3. Sposoby pozyskiwania informacji geograficznych

Istnieją dwie główne metody pozyskiwania wiedzy w geografii:

1) Metoda kameralna – polega na analizowaniu wcześniej uzyskanych informacji (zarówno z zakresu geografii, jak i z innych dziedzin) z wymienionych wcześniej źródeł, ich przetwarzaniu i tworzeniu nowej wiedzy w oparciu o dotychczasowe ustalenia. Miejscem pracy jest dowolne odpowiednio wyposażone pomieszczenie (np. biuro, szkoła, a nawet własny dom), rzadziej laboratorium.

2) Metoda terenowa – przez wielu uważana za „esencję geografii”, polega na prowadzeniu własnych pomiarów i obserwacji bezpośrednio u źródła. Może obejmować zarówno badania z geografii fizycznej (tu dominują obserwacje zmian statystycznych lub obrazowych oraz pomiary ze specjalistycznych urządzeń), jak również z geografii społeczno-ekonomicznej (tu poza obserwacjami mamy pomiary w postaci wywiadów czy ankiet).

Studenci geografii SKNG Pingo UG (2015) w czasie badań terenowych z geomorfologii

Źródło: https://www.facebook.com/pingoug/photos/a.193265244047475/1076447069062617/?type=3&permPage=1

Badania terenowe umożliwiają pozyskanie rozmaitych informacji. W Meteorologii można na przykład dokonać pomiaru temperatury powietrza czy wielkości opadów oraz ocenić poziom zachmurzenia w danym miejscu i czasie. Z kolei dokonując obserwacji pasażerów komunikacji miejskiej w badaniach z geografii ludności, można wskazać, kto najczęściej podróżuje autobusami w Warszawie w określonych godzinach, dniach, a nawet latach (np. kobiety w zaawansowanym wieku).

4. Rodzaje informacji geograficznych

Wyróżniamy dwa główne rodzaje danych geograficznych:

1) Dane ilościowe – informują nas o wielkości lub natężeniu zjawiska, mogą także wskazywać jego zmienność w czasie oraz przestrzenne rozmieszczenie. Najczęściej obejmują duże zbiory informacji, w których nie jest istotne różnicowanie pojedynczych przypadków, ale statystyka całej zbiorowości. Przykładem danych ilościowych są dane dotyczące średniego przyrostu naturalnego w populacji danego kraju.

2) Dane jakościowe – informują nas jedynie o cechach zjawiska, często w sposób bardzo szczegółowy i wieloaspektowy. Mogą także informować o przestrzennym rozmieszczeniu. Z reguły obejmują pojedyncze, dobrze zbadane przypadki (np. Case Study), w którym szczegółowa specyfika zjawiska ma istotne znaczenie. Przykładem danych jakościowych są flagi państw świata.

Najczęściej różne źródła informacji geograficznej zawierają zarówno dane jakościowe jak i ilościowe (np. mapa). Aby ocenić, czy dane źródło informacji ma charakter ilościowy czy jakościowy, trzeba przeanalizować zawarte informacje.


5. Mądre korzystanie ze źródeł informacji geograficznych

Czasami pracując nad różnymi projektami, potrzebujemy odpowiednich informacji, zwłaszcza konkretnych faktów i danych. Tworząc własną wiedzę, warto przestrzegać kilku istotnych zasad:

  • Sprawdzić wiarygodność źródła danych (zwłaszcza źródeł internetowych), a także ich bezstronność
  • Ocenić, czy informacje ze źródła są aktualne (dotyczy to zwłaszcza danych dynamicznie się zmieniających np. liczby ludności państwa), przeanalizować z jakiego okresu pochodzą informacje
  • Zweryfikować sposób zebrania danych (dotyczy zwłaszcza badań terenowych – np. czy dochowano procedur i standardów)
  • Wskazać miejsce pozyskania danych (co umożliwi ich odniesienie do konkretnej przestrzeni)
  • Prezentując informacje niebędące powszechnie znanymi faktami, należy każdorazowo przytaczać źródło i autora danych informacji, dotyczy to zwłaszcza opracowań graficznych