Choć przyjmuje się, że geografia odpowiada przede wszystkim na pytanie gdzie występuje dane zjawisko, możemy także stosować zróżnicowane metody badań, które odpowiedzą także na inne pytania.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Wprowadzenie do geografii

III Metody badań geograficznych

Jak wspomniano tutaj, informacje geograficzne mogą mieć charakter jakościowy i ilościowy. Identyczny podział dotyczy także metod badawczych stosowanych w geografii.

1. Metody ilościowe 

Stosujemy je, gdy interesuje nas wyjaśnienie „ile?”. Zjawisko charakteryzowane jest za pomoc liczb i parametrów. Cechą metod ilościowych są zazwyczaj duże próby badawcze, które poddawane są następnie analizom statystycznym np. w w celu ich uśrednienia. W metodach ilościowych nie są istotne indywidualne przypadki i ich wyniki, a rezultaty odnoszą się do całych badanych prób lub populacji. Metody ilościowe dostarczają odpowiedzi o wielkości i natężeniu zjawiska, a najczęściej także jego przestrzennym rozmieszczeniu i zróżnicowaniu wielkościowym. Do metod ilościowych zaliczamy wszelkie badania oparte na pomiarach i obserwacjach dążących do uzyskania wyników liczbowych np. pomiary temperatury, pomiary zasolenia, obserwacje ruchu ulicznego, badania ankietowe itp.

2. Analizowanie danych ilościowych

Dane ilościowe mogą być prezentowane w różnoraki sposób. Do często stosowanych możliwości należą wykresy oraz tabele.

1) Analizowanie wykresów

Przykład A – wykresy słupkowe PKB nominalnego i PKB per capita krajów Azji

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/index.aspx.
  • Pierwszym krokiem w analizowanie wykresu jest zapoznanie się z jego tytułem – informuje on nas co przedstawiono na wykresach. W tym przypadku wykres lewy przedstawia PKB nominalne państw w dolarach, a wykres prawy PKB per capita tych samych państw.
  • Drugi krok to zapoznanie się z użytą metodą – w tym przypadku są to wykresy słupkowe. Ten typ wykresu nadaje się do porównania różnic między różnymi miejscami badania i podobieństw.
  • Następnie warto przyjrzeć się skali wykresów i użytych w nich jednostkach. Na lewym wykresie skala jest co 2, a użyta jednostką są biliony Dolarów Amerykańskich (USD). Na wykresie prawym skala jest co 5000, a użytą jednostką Dolary Amerykańskie (USD).
  • Czwarty krok to sprawdzenie podpisów pod słupkami – czyli kogo dotyczą dane. W obu przypadkach dane dotyczą trzech państw Azji – Chin, Japonii i Indii.
  • Teraz kolej na przeanalizowanie samych wyników przedstawionych na wykresach i wskazanie ich wartości. Jeżeli na wykresie przedstawiono tylko kilka informacji (tak jak w tym przypadku) – warto przeanalizować je szczegółowo – czyli każdy ze słupków. Czasami na wykresie może być bardzo dużo informacji (wiele słupków). Wtedy warto skupić się na wartościach ekstremalnych – minimalnych i maksymalnych oraz średniej wartości lub analizować wykres wskazując podobieństwa i różnice między danymi dla tego samego obszaru lub między obszarami. W przypadku powyżej można jednoznacznie zauważyć, że na wykresie lewym Chiny mają najwyższe PKB – około 12 bilionów USD, następnie Japonia ma około 5 bilionów USD, z kolei najsłabiej wypadają Indie – niecałe 3 biliony USD. Tymczasem na wykresie prawym najwyższy wynik ma Japonia – około 38 000 USD, potem Chiny – około 9000 USD i Indie – około 2000 USD.
  • Po dokładnym zapoznaniu się i zrozumieniu treści obu wykresów oddzielnie, warto przejść do porównania podobieństw i różnić między nimi (tego kroku nie wykonuje się gdy mamy jeden wykres – wtedy warto przejść od razu do kolejnego kroku). W tym przypadku wyraźnie widać, że choć Chiny mają najwyższe PKB nominalne, to jednak Japonia ma wyższe PKB per capita. W obu przypadkach Indie przegrywają z Chinami i Japonią.
  • Ostatni krok to wyciągnięcie wniosków i próba wskazania przyczyn tego stanu rzeczy. Na wykresie powyżej można zauważyć, że choć Japonia ma niższe PKB nominalne od Chin, to jest jednak bardziej produktywna, ponieważ na jednego mieszkańca Japonii przypada znacznie większe PKB niż na jednego mieszkańca Chin. Do zrozumienia tego wykresu przydadzą się dane o liczbie ludności. 125 milionów Japończyków – jest ich ponad 10 razy mniej niż Chińczyków (niemal 1,4 miliarda) produkuje tylko nieco ponad 2 razy mniejsze PKB. Wobec tego mieszkańcy Japonii są zdecydowanie bardziej produktywni niż mieszkańcy Chin. Z kolei mieszkańcy Indii, których jest prawie tyle samo co mieszkańców Chin (1,3 mld), generują aż 4 razy mniejsze PKB. Chiny są więc zdecydowanie bardziej produktywne od Indii, które można uznać za kraj mało produktywny. Posługując się z kolei wiedza na temat PKB per capita różnych państw można wyciągnąć także ogólny wniosek – Japonia należy do wysoko rozwiniętych bogatych (wysokie PKB per capita), Chiny do średnio rozwiniętych, a Indie do słabo rozwiniętych.
  • Zawsze warto zapoznać się także ze źródłem pochodzenia danych. Możemy zweryfikować ich prawdziwość, lub poszukać innych ciekawych informacji z tego źródła. W tym przypadku źródłem jest Międzynarodowy Fundusz Walutowy, ale autor wykresu sam dokonał selekcji i obróbki tych danych.

Przykłady B i C zostaną omówione wyłącznie na podstawie uzyskanych wyników – w krokach identycznych jak przykład A

Przykład B – wykres liniowy wzrostu liczby ludności Indii w latach 1920 – 2020

Źródło: Opracowanie własne.
  • Wykres przedstawia zmiany zaludnienia Indii w czasie.
  • Użytą metodą jest wykres liniowy – nadaje się przedstawiania zmian zjawiska w czasie.
  • Skala pionowa wykresu przedstawiona jest w milionach osób (co 200 milionów), a skala pozioma w latach (co 20 lat). Ponadto na wykresie zaznaczono rok uzyskania przez Indie niepodległości i wykres podzielono na dwie części – okres gdy Indie były kolonią i okres, gdy Indie były niepodległe.
  • Tym razem dane dotyczą tylko jednego kraju – Indii.
  • Na wykresie przedstawiono tylko jeden kraj, wiec trzeba go przeanalizować szczegółowo. Liczba ludności Indii stale wzrastała z poziomu około 250 mln w 1920 r. do 1,2 mln w 2010 r. Prognozuje się dalszy wzrost ludności do 1,4 mld w 2020 r (linia przerywana).
  • Na wykresie można zauważyć, że choć przyrost ludności był obserwowany w całym badanym okresie, to po uzyskanie przez Indie niepodległości – liczba ludności zaczęła przybywać szybciej niż wcześniej. Zmiany polityczne w Indiach prawdopodobnie przyczyniły się więc do zwiększenia dynamiki przyrostu ludności.
  • W tym przypadku autor nie wskazał źródła danych, więc musimy zdecydować czy ufamy jego danym, czy poddajemy je w wątpliwość.

Przykład C – diagram kołowy udziału % w światowej produkcji ryżu

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych http://www.fao.org/
  • Wykres przedstawia głównych producentów ryżu i ich udział procentowy w produkcji światowej.
  • Użyto metody diagramu kołowego – nadaje się do przedstawienia struktury zjawiska.
  • Użyto skali procentowej z podaniem precyzyjnych wartości – wykres sumuje się do 100%.
  • Wykres dotyczy 10 państw świata – największych producentów ryżu. Innych producentów zsumowano jako „pozostałe kraje”.
  • Na wykresie jest wiele informacji – należy skupić się na najważniejszych. Największy udział w produkcji światowej mają Chiny (ponad 28,5%), następnie Indie (prawie 21,5%). 3 najwięksi producenci – Chiny, Indie i Indonezja dostarczają ponad 60% całego światowego ryżu.
  • Większość wymienionych producentów ryżu to państwa Azji (Chiny, Indie, Indonezja, Bangladesz, Wietnam, Tajlandia, Mjanma, Filipiny), w tym wszyscy najwięksi.Kraje z innych kontynentów produkują niewielkie ilości ryżu. Nawet wielcy producenci żywności tacy jak USA (największy producent żywności na świecie) nie produkują ilości porównywalnych z największymi producentami, nawet w przeliczeniu na powierzchnię czy liczbę ludności. Niewymienione na wykresie prawie 200 kolejnych państw świata, nie produkuje nawet połowy tego co Chiny.
  • Można jednoznacznie wskazać, że położenie geograficzne (Azja wschodnia i południowo-wschodnia) odpowiada za większą produkcję ryżu. Przyczyn należy doszukiwać się w czynnikach klimatycznych (cyrkulacja monsunowa).
  • Autor sam opracował dane, ale wskazał ich źródło na FAO (Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa).

2) Analizowanie tabeli

Przykład D – tabela emisji CO2 w 2017 r. według państw świata

Źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_carbon_dioxide_emissions (zmodyfikowane)
  • Analiza tabeli jest podobna do analizy wykresu. Tabele najczęściej służą jako źródło do przerobienia ich na wykres. W tym przypadku rozpoczynamy od tytułu tabeli. Informuje nas on, że w tabeli znajdziemy informację o emisji CO2 według państw.
  • W tabeli warto zwrócić uwagę na sposób posortowania danych. Autor wybrał sortowanie według ostatniego parametru (ostatnie kolumna) w tabeli tj. od największej do najmniejszej średniej emisji CO2 przypadającej na jednego mieszkańca kraju.
  • W tabeli możemy zapoznać się z różnymi wielkościami w 4 różnych kolumnach. Pierwsza – przedstawiała całkowitą emisję CO2 w milionach ton w ciągu jednego roku (2017). Druga – udział procentowy w światowej emisji CO2 w ciągu roku. Trzecia – jaki procent emisji z 1990 r. stanowi emisja w tym kraju w 2017 r. Czwarta – emisję CO2 a na jednego mieszkańca w ciągu roku w tonach.
  • Warto odnotować czego dotyczą dane – są to różne, wybrane państwa świata.
  • Teraz kolej na analizowanie danych. W tabeli przedstawiono bardzo wiele wartości, ale analizowanie ich wszystkich zajęłoby zbyt dużo czasu. Należy skupić się na wartościach ekstremalnych w każdej kolumnie ze szczególnym naciskiem na kolumnę, według której posortowano dane (ostatnia kolumna) – najlepiej od niej rozpocząć. W tym przypadku widzimy, że największą emisję na osobę ma Palau – prawie 65 ton CO2 rocznie na jednego mieszkańca. Wykres zamyka Japonia – nieco ponad 10 ton. Jednak całkowita emisja CO2 państwa Palau jest niska – zaledwie niecałe 1,5 mln ton CO2 rocznie, za to USA emitują aż ponad 5 miliardów ton CO2 rocznie, zdecydowanie najwięcej z krajów w tym zestawieniu. Choć Palau emituje proporcjonalnie najwięcej CO2 do liczby ludności, udział tego kraju w światowej produkcji CO2 jest prawie zerowy. Za to USA choć emitują 4-krotni mniej CO2 na jednego mieszkańca, są odpowiedzialne za aż 13,77% całej światowej emisji CO2. Choć Palau jest największym trucicielem na świecie (proporcjonalnie do liczby ludności), emisjca CO2 w latach 1990-2017 spadła w tym kraju aż o niemal 35%. Największy nominalny truciciel – USA, utrzymał w latach 1990-2017 emisję CO2 na niemal niezmienionym poziomie. Z kolei niektóre kraje np. Katar czy Oman, choć odpowiadają za niewielki odsetek światowej emisji CO2, emitują jej w 2017 roku ponad 600% tego co w 1990 roku (a więc 6 razy więcej).
  • Teraz czas na wyciągnięcie wniosków – małe kraje o niewielkiej liczbie ludności (np. Palau, Curacao) są często proporcjonalnie do liczby ludności bardziej trujące niż główni emiterzy CO2 na świecie (USA, Rosja). Ostatecznie jednak udział w światowej emisji CO2 mikropaństw jest znikomy, a największymi emiterami są duże państwa o rozwiniętej gospodarce (USA, Rosja, Japonia). W większości państw umieszczonych w tabeli emisja w 2017 r. jest taka sama lub wyższa niż w 1990 r. Tylko niewielka grupa państw zdołała podjąć działania na rzecz ochrony klimatu i zmniejszyć swoją szkodliwą emisję CO2.
  • W przypadku tabeli również warto odnotować źródło danych. Autor sam wybrał, które kolumny z podlinkowanej tabeli chce nam zaprezentować, jednak sama tabela opracowana przez anglojęzycznych wikipedystów opiera się na źródłach międzynarodowych, w których możemy zweryfikować prawdziwość danych.
  • Tabela stanowi doskonałe źródło danych dla przygotowania wykresów i map. Warto zastanowić się, czy można stworzyć takie opracowania, które ułatwiłyby i przyspieszyły analizę danych z tabeli i jakich użyć metod w tym celu.

3. Przeprowadzanie badania ilościowego – ankiety

Aby pozyskać dane ilościowe, konieczne jest przeprowadzenie badania. Można wybrać różne metody, ale szczególnie interesujące i niewymagające specjalistycznego sprzętu wydaje się być badanie ankietowe.

Ankieta umożliwia nam relatywnie szybkie zebranie zróżnicowanych danych na wybrany temat w dość dużej próbie badawczej. Uzyskane wyniki mogą potem posłużyć nam do opracowania tabel, wykresów, a nawet map.

1) Przygotowanie kwestionariusza ankiety

  • Pierwszy krok to zastanowienie się, co chcemy zbadać. Określenie celu badania ułatwi przygotowanie pytań i późniejszą obróbkę uzyskanych danych. W kwestionariuszu ankiety warto umieścić tytuł ankiety, który określi po co jest ona przeprowadzana.
  • W zależności od określonego celu badania, należy teraz określić, kogo będziemy ankietowali. Inne pytania sformułujemy wobec osób różnej płci, w różnych wieku, a nawet mieszkających/przebywających w innych lokalizacjach.
  • W każdej ankiecie należy umieścić metryczkę – tj. podstawowe informacje o ankietowanej osobie, które umożliwią nam następnie chociaż podstawową segregację uzyskanych rezultatów. Prawidłowa metryczka powinna zawierać  co najmniej informację o płci i wieku osoby badanej oraz miejscu przeprowadzania badania. W zależności od celu badania, w metryczce mogą się znaleźć także inne dane np. dotyczące wykształcenia, zamożności itp.
  • Główny etap przygotowania ankiety to ułożenie pytań. Pytań powinno być tyle, by móc zrealizować cel badania. Jednak im więcej pytań tym większe zmęczenie ankietowanego i gorsza jakość uzyskanych wyników – a także znacznie więcej pracy przy ich opracowywaniu. Lepiej zadać 3-5 pytań i uzyskać precyzyjne odpowiedzi niż 10 pytań i spotkać się z nieprzychylnym nastawianiem ankietowanego wobec przedłużającego się badania. Im mniej zadamy pytań – tym większą liczbę osób możemy zbadać. Warto więc wyważyć czy zależy nam na szerszym spektrum badania czy większej próbie badawczej.
  • Sposób konstrukcji pytań ankietowych jest bardzo ważny. Zasadniczo w ankiecie stosuje się pytania zamknięte, których jest co najmniej kilka rodzajów – pytania jednokrotnego i wielokrotnego wybory z pośród proponowanych odpowiedzi, pytania typu „Tak/Nie” (lub inne – wzajemnie wykluczające się dwie lub więcej odpowiedzi), lub pytania oparte o skalę punktów lub skalę jakościową (najczęściej w postaci pul kropek do zamalowania – patrz niżej). Niekiedy w ankiecie zadaje się także pytania otwarte, w których ankietowany może udzielić dowolnej odpowiedzi, jednak (mimo niekiedy zaskakujących i wartościowych odpowiedzi) nastręczają one później trudności w ich grupowaniu i przetwarzaniu.
  • Niezwykle istotnym elementem ankiety jest tak zwany pilotaż – czyli testowanie ankiety. Przed przeprowadzeniem badań w szerszej grupie, warto skonsultować z kimś jej treść, a także wykonać próbne badanie na niewielkiej grupie osób. Umożliwi to ewentualne doprecyzowanie lub zmianę pytań, dodanie nowych, których potrzeba okazała się jasna w czasie pilotażu lub usunięcie zbędnych, które nie wnoszą niczego do badania. Najlepszą grupą dla pilotażu są nasi znajomi i rodzina, do których mamy zaufanie.

2) Przykładowy kwestionariusz ankiety

Przykład – kwestionariusz ankiety z różnymi typami pytań

Źródło: Opracowanie własne.

Na czerwono zapisano wyjaśnienia treści użytych w ankiecie.

3) Przeprowadzanie badania ankietowego

  • Ankietowanie wiąże się z ryzykiem – ludzie mogą różnie reagować, gdy zostaną zaczepieni na ulicy. Dla własnego bezpieczeństwa najlepiej pracować w minimum dwuosobowym zespole i nie prowadzić badań w miejscach o podwyższonym ryzyku, a także w godzinach, gdy jest ciemno (chyba, że wymaga tego cel badania).
  • Należy ustawić się w miejscu ruchliwym, gdzie możliwe jest napotkanie ankietowanych. Dobrym pomysłem są wejścia do galerii handlowych, okolice węzłów komunikacyjnych, parkingi, place publiczne, parki, bulwary, ruchliwe ulice. Jeżeli ankieta jest krótka, można wykorzystać naturalnie wymuszone zatrzymanie przechodnia np. na długim czerwonym świetle przed przejściem dla pieszych.
  • Prowadząc badania należy wykazać się kulturą – przedstawić się, poinformować o celu i tytule badania oraz grzecznie zapytać o zgodę na zdanie pytań. Można przedstawić także orientacyjny czas badania lub liczbę pytań, co ułatwi ankietowanemu decyzję o udziale w ankiecie. Nie można nikogo zmusić do udziału w ankiecie – zawsze obowiązuje zasada dobrowolności.
  • Należy wyposażyć się w niezbędne materiały – wydrukowane pytania, podkładki, długopisy, ewentualny notatnik do spisywania wyników (jeżeli to my czytamy pytania i sami zapisujemy udzielone odpowiedzi). Dobrym pomysłem jest zabranie płynów, prowiantu oraz ubiór adekwatny do pogody.
  • Badania należy prowadzić, kiedy warunki atmosferyczne to umożliwiają. Szansa, że ktoś zdecyduje się odpowiadać na pytania w czasie ulewy lub porywistego wiatru, jest niewielka.
  • Dobrym pomysłem jest wcześniejsze przygotowanie do odpowiedniego przechowywania wypełnionych ankiet.
  • Po zakończeniu ankietowania, zebrane dane należy zdigitalizować, opracować i przygotować do zaprezentowania w atrakcyjnej formie np. wykresów, map, tabel.

Uliczne badanie ankietowe jest bardzo popularne w Polsce

Źródło: https://www.ostrowmaz.com/uploads/article_photo/640×640/fc02cf1cfd9f039b8748eacae9fe85b8a4612ce4.jpg

4. Metody jakościowe

Ten wachlarz metod stosuje się, gdy interesuje nas głębsze diagnozowanie problemu, ale jego statystyka nie jest tak istotna. Pomagają odpowiedzieć na pytanie „dlaczego?”. Cechą metod jakościowych są mniejsze, ale lepiej dobrane próby, które podlegają następnie pogłębionym analizom. Rezultaty odnoszą się do konkretnych indywidualnych przypadków o określonej specyfice i uwarunkowaniach. Informacje jakościowe nie są liczbowe i często mają charakter subiektywny. Do metod jakościowych zaliczamy wszystkie oparte na obserwacjach i analizach dążących do uzyskania rezultatów opisowych np. wywiad na temat problemów życiowych konkretnych osób w danej lokalizacji czy badania terenowe lokalnych uwarunkowań wykształcenia konkretnej formy terenu w określonym miejscu.

5. Analizowanie danych jakościowych

Istnieje szerokie spektrum badań jakościowych. W geografii często wykorzystywane są fotografie (w tym zwłaszcza zdjęcia lotnicze) oraz wywiady.

1) Analizowanie zdjęcia lotniczego

Przykład A – zdjęcie lotnicze fragmentu Warszawy

Źródło: https://d-nm.ppstatic.pl/kadr/k/r/a6/c0/5ac766ea4b0b0_o.jpg?1538400768, za: Fot. Urząd m.st. Warszawy, www.um.warszawa.pl
  • Zdjęcia lotnicze stanowią podstawę dla opracowywania na ich podstawie map. Zawierają wiele informacji, które dopiero po opracowaniu nabierają cech ilościowych lub jakościowych.
  • Choć zdjęcie lotnicze może być wykorzystane do stworzenia (na jego podstawie) danych ilościowych, jego podstawową, widoczną gołym okiem wartością – są liczne dane jakościowe.
  • Podstawę do analizy zdjęcia lotniczego stanowi określenie obszaru, który obejmuje – w tym przypadku jest to fragment zabudowy mieszkaniowej w Warszawie.
  • W analizie istotna jest data, a nawet godzina wykonania zdjęcia. Zwłaszcza, jeżeli zamierzamy analizować zmiany jakiegoś zjawiska w skali czasu (zarówno krótko jak i długoterminowej).
  • W zależności od tego co przedstawia zdjęcie, można od razu przejść do interpretacji jego treści. Najpierw dokonuje analizy ogólnej – wskazując generalną treść zdjęcia. W tym przypadku widzimy że zdjęcie przedstawia zabudowę jedno i wielorodzinną, o zróżnicowanym na różnych fragmentach, ale dość uporządkowanym układzie przestrzennym. Zabudowę otaczają: zieleń, a także ulice – na których ruch jest zróżnicowany. Fotografię prawdopodobnie wykonano między późną wiosną, a wczesną jesienią, na co wskazuje kolor roślinności i pokrycie drzew liśćmi.
  • Po dokonaniu pobieżnej oceny zdjęcia, można zająć się poszczególnymi jego fragmentami i poszukać istotnych szczegółów. Na zdjęciu widać na przykład, że ruch uliczny między zabudowaniami jest znikomy, ale już na jezdni w dolnej części fotografii  jest silnie natężony, choć tylko w jednym kierunku. Wyższe budynki, prawdopodobnie wielorodzinne bloki, znajdują się w lewej górnej części zdjęcia. Jednak w ogólnym układzie fotografii przeważa niska zabudowa, prawdopodobnie jednorodzinna, lub nisko kondygnacyjna zabudowa wielorodzinna. W prawej części zdjęcia można dostrzec zabudowę o jednolitym charakterze dachu (kształt, kolor). Zdecydowanie więcej samochodów zaparkowano w lewej-górnej części zdjęcia.
  • Analizując treść zdjęcia, należy unikać stwierdzeń zbyt daleko idących np. posługiwanie się kierunkami geograficznymi może okazać się błędem, ponieważ na fotografii brak informacji o kierunku północy.
  • Można wyciągnąć pewne wnioski np. większość samochodów zaparkowano przy wyższych budynkach, udział zieleni wokół zabudowy jest relatywnie wysoki, budynki w prawej części fotografii ze względu na uderzające podobieństwo powstały prawdopodobnie w tym samym czasie i miały tego samego wykonawcę (developera?).
  • Wszystkie uzyskane rezultaty mają charakter subiektywny np. „dużo”, „mało”, „podobne”, „zróżnicowane”. To typowa cecha wyników jakościowych – nie można na ich podstawie precyzyjnie określić wielkości zjawiska. Dopiero, gdyby ktoś zadał sobie trud i np. policzył wszystkie widoczne na zdjęciu samochody – nabrałoby to cechy danej ilościowej.

2) Analizowanie wywiadu

Przykład B -fragment wywiadu z Markiem Kamińskim w Miesięczniku Dzikie Życie (autor – Jowita Kurach) 11/173 2008

Źródło: https://dzikiezycie.pl/archiwum/2008/listopad-2008/przestrzen-do-myslenia-rozmowa-z-podroznikiem-markiem-kaminskim
  • Wywiad umożliwia zdobycie pogłębionych informacji, na interesująca nas kwestię. Najczęściej wywiad przeprowadza się z ekspertem w danej dziedzinie.
  • Analizowanie wywiadu należy zacząć od odniesienia się do jego kontekstu. Tym najczęściej jest czas i miejsce jego przeprowadzenia. Np. wywiad przytoczony powyżej przeprowadzono kilka lat po największych podróżniczych sukcesach Marka Kamińskiego – odnosi się on więc do całokształtu jego dotychczasowych dokonań, jak i szczegółów niektórych z jego licznych wypraw, a także jego przemyśleń w kontekście całego podróżniczego dorobku. Niektórzy ludzie (np. politycy, znani przedsiębiorcy, wybitni naukowcy) często udzielają wywiadów, w których mówią różne, nierzadko całkowicie sprzeczne rzeczy. Jednak dobre zrozumienie kontekstu i aktualnej sytuacji rozmówcy, potrafi wyjaśnić takie, a nie inne wypowiedzi.
  • Poza suchą faktografią wywiad dostarcza często przesłania emocjonalnego. Osoba pytana może wyrazić swoje przekonania i poglądy w różnych sprawach (niekoniecznie poparte argumentami), co może także wzbudzać kontrowersje u odbiorców. Choć ładunek emocjonalny nie może być interpretowany obiektywnie, pozwala nam lepiej zrozumieć pytanego w kontekście naszego subiektywnego odczucia.
  • Interpretując wywiad należy skupić się na tym, co pytany rzeczywiście powiedział. Nie należy doszukiwać się w każdej wypowiedzi drugiego dna, a jeżeli ktoś celowo mówi o czymś ogólnie i dobierając delikatne słowa, zapewne robi to celowo, nie chcąc narazić się na krytykę. Nie należy nad interpretować wypowiedzi lub wyrywać ich z kontekstu, w którym zostały użyte. Prowadzi to do manipulacji i przypisywania osobom poglądów, których w rzeczywistości nie wyrazili. W przytoczonym powyżej fragmencie Marek Kamiński zauważa „Ocieplający się klimat za jakiś czas może stopić lody biegunów”, ale dalej dodaje „Może tak się stać, ale może też być inaczej”. Marek Kamiński nie neguje w tej wypowiedzi faktu globalnych zmian klimatycznych (to właśnie byłoby manipulacją), ale wskazuje, że pewne skutki widocznych procesów są prognozowane, a nie pewne (wskazując dalej na mało dokładne zbadanie historii Ziemi przez naukę).

6. Przeprowadzanie badania jakościowego – wywiadu

Wywiad jest najbardziej pogłębionym możliwym sposobem zadawania pytań w rozmowie z inną osobą. Osoba, która wie, że będzie udzielała wywiadu – przygotowuje się do niego mentalnie i fachowo. Wie, że wywiad będzie trwał określony czas, zdaje sobie sprawę z faktu, że mogą w nim paść różne pytania. Najczęściej więc, gdy ktoś już zgodzi się na wywiad – ma to istotną przewagę nad ankietą. Choć liczba uzyskanych informacji jest mniejsza ilościowo, nadrabia to szerokim spektrum możliwych do uzyskania i wyjaśnienia informacji.

1) Przygotowanie do wywiadu

Do wywiadu należy się odpowiednio przygotować. Ułatwi to komunikację z pytanym oraz umożliwi pozyskanie większej liczby wartościowych informacji.

  • Podstawą dobrego wywiadu jest zapoznanie się z informacjami na temat rozmówcy. Jeżeli obiektem naszego badania jest osoba znana, o której możemy zasięgnąć informacji – należy to zrobić. Poznanie poglądów, dokonań i biografii rozmówcy, pozwoli nam zadać trafniejsze pytania i uniknąć ewentualnych nieporozumień.
  • Należy przed wywiadem określić, jakie informacje chcemy uzyskać. To jakie zadamy pytania, zależy od tego z kim rozmawiamy i o czym chcemy rozmawiać. Kluczem w powodzeniu wywiadu jest przygotowanie przynajmniej zarysu rozmowy i co najmniej kilku kluczowych pytań, które powinny paść bez względu na przebieg wywiadu.
  • Przeprowadzając wywiad należy szanować czas – swój i rozmówcy. Powinno się być przygotowanym do zadawania tylu pytań, na ile druga strona nam pozwoli, ale też nie tylu by zmęczyć rozmówcę. Należy więc być elastycznym i zawsze mieć w zanadrzu kilka dodatkowych pytań, gdyby rozmówca był chętny do dalszej współpracy. Z drugiej strony – nie można przygotować zbyt wielu pytań, bo prawdopodobnie nie uda się zadać wszystkich.
  • Dobrym pomysłem jest (o ile osoba pytana się na to zgodzi) rejestrowanie wywiadu z użyciem kamery lub dyktafonu. Prowadzenie zapisków może nie zawsze oddać dobrze to, co osoba pytana rzeczywiście chciała powiedzieć.
  • Lekceważonym, a ważnym elementem jest miejsce przeprowadzania wywiadu. Rozmówca musi czuć się komfortowo, nie może być skrępowany. Nie powinien być także odciągany od wywiadu przez inne wydarzenia lub osoby, np. gdy rozmawiamy z matką, dobrze byłoby, gdyby w czasie wywiadu ktoś inny opiekował się jej dziećmi. Dobrym pomysłem jest wybór „neutralnego gruntu” np. kawiarni (pod warunkiem, że panują tam odpowiednie warunki). Niektórzy rozmówcy nie chcą, by wywiady przeprowadzano z nimi w domu lub w miejscu pracy, a przychodząc do nas – zwłaszcza, gdy pracujemy w oficjalnym miejscu, mogą poczuć się jak na przesłuchaniu u prokuratora. Wszystko zależy jednak od indywidualnych odczuć rozmówcy.
  • Mając możliwość wyboru między wywiadem tradycyjnym, a wywiadem telefonicznym, warto zdecydować się na rozmowę twarzą w twarz. Pozwoli to nam na lepszy kontakt z rozmówcą i w praktyce – zadanie większej ilości pytań.


2) Przeprowadzanie wywiadu

  • Wywiad należy rozpocząć od przedstawienia siebie i rozmówcy (choćby w kilku słowach powiedzieć o tym, z kim rozmawiamy), a zakończyć podziękowaniem za rozmowę i poświęcony czas.
  • W wywiadzie obowiązuje bezwzględna kultura. Język nie powinien być potoczny ani wulgarny.
  • Wywiad należy przeprowadzać cierpliwie. Zasadniczo nie należy przerywać wypowiedzi osobie pytanej, chyba, że widzimy, że pogubiła się w swoich przemyśleniach. Kolejne pytanie należy zadać dopiero, gdy aktualny wątek można uznać za zakończony.
  • Bardzo istotnym elementem wywiadu są elastyczność i płynność. Gdy rozmowa na dany temat idzie dobrze, warto czasem zadać kilka pytań dodatkowych by lepiej zrozumieć co rozmówca ma na myśli, lub by mógł rozwinąć dany wątek. Wywiad nie powinien przebiegać w schemacie pytanie – odpowiedź, a przejście między wątkami powinno być możliwie płynne i logiczne. Z kolei jeżeli widzimy, że pytany ewidentnie unika wypowiedzi na dany temat, możemy pewne elementy pominąć lub przemilczeć i przejść do kolejnych wątków. Uporczywe lub wręcz niegrzeczne dociekanie prawdy jest raczej zadaniem dla dziennikarzy śledczych, aniżeli geografów.
  • Nie należy być nachalnym. Jeżeli pytany jednoznacznie wyraża swoje przekonania, albo nie chce o czymś mówić, nie należy zbyt nadgorliwie dociekać. Może to popsuć klimat całej rozmowy, a nawet doprowadzić do przerwania wywiadu.
  • Nadmierne rozwijanie wątków pobocznych kradnie cenny czas niezbędny do zadania najważniejszych pytań. Nie należy więc zbyt mocno odpływać od motywu przewodniego rozmowy.
  • Jeżeli my lub rozmówca – jesteśmy zmęczeni lub z innego powodu nie możemy kontynuować rozmowy – możemy zaproponować przerwanie wywiadu i jego dokończenie w innym terminie.
  • W trakcie wywiadu warto wykonać zdjęcia, które może potem ubogacić ewentualną publikację.
  • Zakończony wywiad należy opracować. Nie wszystkie wypowiedzi, które padły w czasie rozmowy muszą zostać później wykorzystane. Złotym standardem przeprowadzania wywiadów jest przesłanie rozmówcy finalnego tekstu (przed publikacją) do autoryzacji. To ostatnia szansa dla autora wypowiedzi, by się z czegoś wycofał, doprecyzował swoje myśli lub wskazał, gdzie to my popełniliśmy błąd, źle interpretując jego słowa. Mamy obowiązek bezwzględnie przyjąć naniesione poprawki lub całkowicie zrezygnować z wykorzystania wywiadu.

Komfortowe warunki wywiadu znacząco podnoszą jakość uzyskanych odpowiedzi

Źródło: https://prowly-uploads.s3.eu-west-1.amazonaws.com/uploads/landing_page/template_background/29439/large_POLANSKI_WYWIAD.Copy.01.jpg – wywiad Katarzyny Borowieckiej z Romanem Polańskim dla Aktualności Filmowych+

Zarówno metody ilościowe, jak i jakościowe mają zalety i wady. Dobór metod powinien być dostosowany do celu prowadzonych badań.